UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (http://dare.uva.nl)

UvA-DARE (Digital Academic Repository)

Van twee handen geschildert: werkverdeling tussen schilders in de Nederlanden in dezestiende en zeventiende eeuw

Tamis, T.M.

Link to publication

Citation for published version (APA):Tamis, T. M. (2016). Van twee handen geschildert: werkverdeling tussen schilders in de Nederlanden in dezestiende en zeventiende eeuw. http://dmt2811.wix.com/dorien-tamis

General rightsIt is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s),other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons).

Disclaimer/Complaints regulationsIf you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, statingyour reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Askthe Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam,The Netherlands. You will be contacted as soon as possible.

Download date: 24 Dec 2020

213

Bibliografie

Abraham L., ‘Gekleurde ondergronden op doek’, kM 13 (1995), pp. 39-40

Adler W., Jan Wildens. Der Landschaftsmitarbeiter des Rubens, Fri-

dingen 1980

Aikema B. en B. Bakker ed., Schilders van Venetië. Oorsprong en bloei

van de Venetiaanse Vedute, tent. Amsterdam (Rijksmuseum) 1990-1991,

Den Haag 1990

Ainsworth M., 'Gerard David's Workshop Practices. An Overview', in: Van

Schoute en Verougstraete-Marcq 1993, pp. 11-34

Ainsworth M.W., Gerard David. Purity of Vision in an Age of Transition,

New York 1998

Ainswort M.W. e.a., Mens, Mythe en Zinnelijkheid. De Renaissance van

Jan Gossart. Het volledige werk, tent. New York (Metropolitan Museum)

2010-2011 / London (National Gallery) 2011, Brussel 2010

Ainsworth M.W., R van Schoute en B. de Patoul, De Vlaamse Primitie-

ven, Leuven 1994

Allart D., "Un paysagiste à redécouvrir: Cornelis van Dalem (Anvers,

avant 1534 ? - Bavel, 1573)", Revue belge d'archéologie et d'histoire de

l'art, 62 (1993), pp. 95-120

Alexander J.J.G., Medieval Illuminators and their Methods of Work,

New Haven / London 1992

Andrews K., Adam Elsheimer. Paintings, drawings, prints, Oxford 1977

Alpers S., Corpus Rubenianum Ludwig Burchard part IX: the decoration

of the Torre de la Parada, Brussel 1971

Angel Ph., Lof der schilder-konst, Leiden 1642 (herdruk 1972)

214

Anzelewsky F. e.a., Pieter Bruegel d. Ä. als Zeichner. Herkunft und Nach-

folge, tent. Berlijn (Küpferstichkabinett) 1975, Berlijn 1975

Asperen de Boer, J.R.J. van, Infrared reflectography: a contribution to

the examination of earlier European paintings, Amsterdam 1970

Asperen de Boer, J.R.J. van, ‘An introduction to the scientific examina-

tion of paintings’, in: Van Asperen de Boer en J.P. Filedt Kok 1975, pp. 1-

40

Asperen de Boer J.R.J. van, M. Faries en J.P. Filedt Kok, ‘Schildertech-

niek en atelierpraktijk in de zestiende-eeuwse Noordnederlandse schil-

derkunst’, in: Filedt Kok, Halsema-Kubes en Kloek 1986, pp. 85-105

Asperen de Boer J.R.J. van en J.P. Filedt Kok red., ‘Scientific examination

of early Netherlandish Painting. Applications in art history’, Nederlands

Kunsthistorisch Jaarboek 26 (1975)

Auwera J. Vander, ‘Sebastiaen Vrancx (1573-1647) en zijn samenwerking

met Jan I Brueghel (1568-1625)’, Jaarboek van het Koninklijk Museum

voor Schone Kunsten Antwerpen 1981, pp. 135-151

Auwera J. Vander en S. van Sprang, Rubens: een genie aan het werk,

tent. Brussel (Koninklijk Museum voor Schone Kunsten) 2007-2008,

Brussel 2007

Baer R., Gerrit Dou 1613-1675, tent. Den Haag (Mauritshuis) / Washing-

ton (National Gallery of Art), Zwolle 2000

Balis A. e.a., La Peinture Flamande au Prado, cat. Madrid (Prado),

Antwerpen 1989

Balis A. e.a., Rubens Cantoor. Een verzameling tekeningen ontstaan in

Rubens' atelier, tent. Antwerpen (Rubenshuis) 1993, Gent 1993

Balis A., ''Fatto da un mio discepelo': Rubens' Studio Practices Reviewed',

in: Nakamura T. (red.), Rubens and his Workshop. The Flight of Lot and

his Family from Sodom, tent. Tokyo (National Museum of Western Art),

Tokyo 1994, pp. 97-127

215

Balis A., ‘Working it out: Design Tools and Procedures in Sixteenth- and

Seventeenth-Century Flemish Art’, in: Vlieghe, Balis en Van de Velde

2000, pp. 129-151

Balis A. e.a. red., Florissant. Bijdragen tot de kunstgeschiedenis der Ne-

derlanden (15de-17de eeuw). Liber Amicorum Carl Van de Velde, Brussel

205

Balis A., ‘Rubens en zijn atelier: een probleemstelling’, in: Vander Auwera

en Van Sprang 2007, pp. 30-51

Bastelaer R. van en G. Hulin de Loo, Peter Brvegel l'Ancien. Son oeuvre

et son temps, Brussel 1907

Baudouin F., ‘De Kroning van Maria door de H. Drieëenheid in de vijf-

tiende-eeuwse schilderkunst der Nederlanden’, Bulletin Koninklijke Mu-

sea voor Schone Kunsten van België VIII (1959), pp. 179-230

Baudouin F., ‘Concept, Design and Execution: The intervention of the

Patron’, in: Vlieghe, Balis en Van de Velde 2000, pp. 1-26

Bauer L.F., ‘Oil Sketches, Unfinished Paintings, and the Inventories of

Artist’s Estates’, in: Hager H. en S. Scott Munshower (ed.), Light in the

Eternal City. Observations and Discoveries in the Art and Architecture

of Rome, z.pl. 1987, pp. 93-107

Baumstark R., Peter Paul Rubens: the Decius Mus cycle, New York 1985

Baxandall M., Schilderkunst en leefwereld in het Quattrocento, Nijmegen

1995 (1972)

Becker J., 'Zür niederländischen Kunstliteratur des 16. Jahrhunderts:

Domenicus Lampsonius', in C.H.A. Broos e.a., Nederlands Kunsthisto-

risch Jaarboek, 24 (1973) pp. 45-61

Benesz H., ‘Allegorical Female Busts by Bernaert de Rijckere in the Na-

tional Museum in Warsaw’, Oud Holland 110 nr. 1 (1997), pp. 1-12

Berger A., ‘Inventar des Kunstsammlung des Erherzogs Leopold Wilhelm

von Österreich, Jahrbuch der Kunsthistorischen Sammlungen des Aller-

höchsten Kaiserhauses, band 1 (1883), pp. LXXXIX-CLXXVII

216

Berti L. e.a., Gli Uffizi: Catalogo Generale, Florence 1980

Bertier de Sauvigny R. de, Jacob et Abel Grimmer, z.p. 1991

Bevers T. ed., Artists – Dealers – Consumers. On the social world of art,

Hilversum 1994

Biesboer P. (red.), Salomon, Jan, Joseph en Dirck de Bray. Vier schilders

in één gezin, tent. Haarlem (Frans Hals Musem) / London (Dulwich Pic-

ture Gallery) 2008, Zwolle 2008

Bikker J., Willem Drost: a Rembrandt pupil in Amsterdam and Venice,

New Haven/London 2005

Blankert A. e.a., God en de goden : verhalen uit de bijbelse en klassieke

oudheid door Rembrandt en zijn tijdgenoten, tent. Washington (National

Gallery of Art) / Amsterdam (Rijksmuseum) 1980/1981, Amsterdam/Den

Haag 1981

Blankert A. e.a., Het zuiden tegemoet : de landschappen van Herman

van Swanevelt 1603-1655, tent. Woerden (Stadsmuseum) 2007, Harder-

wijk 2007

Bock H., Katalog der ausgestellten Gemälde des 13.-18. Jahrhunderts.

Gemäldegalerie Berlin, Berlin-Dahlem 1975

Boers M., De Noord-Nederlandse kunsthandel in de eerste helft van de

zeventiende eeuw, 2012

Boers-Goosens M., De schilderijenverzameling van baron Willem Vincent

van Wyttenhorst, Oud Holland 117 (2004), pp. 181-243

Bok M.J., 'W. Brulez, Cultuur en getal. Aspecten van de relatie economie-

maatschappij-cultuur in Europa tussen 1400 en 1800', Simiolus 18

(1988), pp. 63-68

Bok M.J., ‘”Nulla dies sine linie”. De opleiding van schilders in Utrecht in

de eerste helft van de zeventiende eeuw', De zeventiende eeuw (1990), pp.

58-68

Bok M.J., Vraag en aanbod op de Nederlandse kunstmarkt, 1580-1700,

Utrecht 1994

217

Bok M.J., ‘Pricing the Unpriced: How Dutch Seventeenth-Century Paint-

ers determined the Selling Price of their Work’, in: North en Ormrod

1998, pp. 103-112

Bok M.J. en G. Schwartz, ‘Schilderen in opdracht in Holland in de 17e

eeuw’, Holland: regionaal-historisch tijdschrift, 23 (1991), pp. 183-195

Bomford D. red., Art in the making. Underdrawing in Renaissance

Paintings, tent. Londen (National Gallery) 2002-2003, London 2002

Bomford D., A. Roy en A. Smith, 'The Techniques of Dieric Bouts: Two

Paintings Contrasted', National Gallery Technical Bulletin 10 (1986), pp.

39-57

Borchert T.-H., ‘Some remarks on the workshop practice in paintings of

the Isenbrant-group’, in: Van Schoute R. en H. Verougstraete (red.), Le

dessin sous-jacent dans la peinture. Colloque XIII 15-17 septembre 1999.

La Peinture et le Laboratoire: Procédés. Méthodologie. Applications,

Leuven 2001, pp. 65-76

Borchert T.-H., ‘The Bruges Master of the Legend of Saint Ursula. Inves-

tigating workshop-practices of anonymous Bruges painters by looking

into underdrawings’, in: Verougstraete en Couvert 2006, pp. 18-26

Born A., 'Apport à l'étude du dessin sous-jacent et pratiques d'atelier du

Maître de 1518', in: Van Schoute en Verougstraete-Marcq 1993, pp. 189-

198

Bosshard E., 'Tüchleinmalerei - eine billige Ersatztechnik ?', Zeitschrift

für Kunstgeschichte 45 (1982), pp. 31-42

Boven M. van, Noordbrabants Museum, Haarlem 1979

Branden F.J. Van den, Geschiedenis der Antwerpsche Schilderschool,

Antwerpen 1883

Bredius A., 'Het schildersregister van Jan Sysmus, stads-doctor van Am-

sterdam' dl. I-III, Oud Holland VIII (1890), pp. 1-17; 217-234 en 297-313

218

Bredius, A., 'Het schetsboek van Jacob de Wet', Oud-Holland 37 (1919),

pp. 215-222

Bredius A., Künstler-Inventare : Urkunden zur Geschichte der holländi-

schen Kunst des XVIten, XVIIten und XVIIIten Jahrhunderts, dl. I-VIII,

Den Haag 1915-1922

Brejon de Lavergnée A., J. Foucart en N. Reynand, Catalogue sommaire

illustré des peintures du Museé du Louvre I. Ecoles flamande et hollan-

daise, Parijs 1979

Briels J.G.C.A., De Zuid-Nederlandse immigratie, 1572-1630, Haar-

lem 1978

Briels J.G.C.A., Vlaamse schilders in de Noordelijke Nederlanden in het

begin van de Gouden Eeuw, Antwerpen 1987

Briels J.G.C.A., Vlaamse schilders en de dageraad van Hollands Gouden

Eeuw 1585-1630, Antwerpen 1997

Brink P. van den e.a., Het Gedroomde Land. Pastorale schilderkunst in

de Gouden Eeuw, tent. Utrecht (Centraal Museum), Utrecht/Zwolle 1993

Broekhoff P., ‘Een oude man in veelvoud: kopieën naar Rembrandts ‘Ou-

de Man’ in Lissabon’, Kroniek van het Rembrandthuis 1994/1, pp. 28-42

Brom G., Schilderkunst en litteratuur in de 16e en 17e eeuw, Antwerpen

1957

Broos B. red., Hollandse Meesters uit Amerika, tent. Den Haag (Maurits-

huis) 1990-1991, Zwolle 1990 (Broos 1990)

Broos B., Liefde, list & lijden. Historiestukken in het Mauritshuis, tent.

Den Haag (Mauritshuis), Den Haag/Gent 1993

Broos B., 'Een schilderij in focus: Portret van Michiel de Ruyter (1607-

1676)', Mauritshuis in Focus, vol. 8 nr. 2 oktober 1995, pp. 9-14

Broos T.J., Tussen zwart en ultramarijn: de levens van de schilders be-

schreven door Jacob Campo Weyerman (1677-1747), Amsterdam 1990

(T.J. Broos 1990)

219

Brosens K., L. Kelchtermans en K. van der Stighelen, Family Ties. Art

Production and Kinship Patterns in the Early Modern Low Countries,

Turnhout 2012

Brown Ch., 'Review: H. Perry Chapman, Wouter Th. Kloek and Arthur K.

Wheelock Jr., exhib. cat. Jan Steen: painter and storyteller', Simiolus 25

(1997), pp. 81-84

Brown C. en H. Vlieghe, Van Dyck 1599-1641, tent. Antwerpen (Ko-

ninklijk Museum voor Schone Kunsten) 1999, Londen/Antwerpen 1999

Brulez W., Cultuur en getal. Aspecten van de relatie economie-

maatschappij-cultuur in Europa tussen 1400 en 1800, Amsterdam 1986

Bruyn J., 'Boekbespreking: 'N. Veronée-Verhaegen L'Hôtel-Dieu de

Beaune. Les Primitifs Flamands. Corpus de la Peinture des anciens

Pays-Bas méridionaux au quinzième siècle, vol. 13, Brussels 1973', Oud

Holland 89 (1975), pp. 290-292

Bruyn J., 'Een onderzoek naar 17de-eeuwse schilderijformaten, voorna-

melijk in Noord-Nederland', Oud Holland 93 (1979), pp. 96-115

Bruyn J. e.a., A corpus of Rembrandt paintings vols. I-III: 1625-1631;

1631-1634; 1635-1642, Den Haag 1984; 1986; 1989.

(Voor de delen IV en V van A corpus of Rembrandt Paintings, zie Van de

Wetering e.a. dl. IV 2005; en dl. V 2011)

Bruyn J., 'Recensie W. Sumowski. Gemälde der Rembrandt Schüler, dl. I',

Oud Holland 98 (1984) pp. 154-159

Bruyn J., 'De Meester van Paulus en Barnabas (Jan Mandijn ?) en een

vroeg werk van Pieter Aertsen', in: Rubens and his World. Bijdragen

opgedragen aan Prof. Dr. Ir. R.-A. d'Hulst, Antwerpen 1985, pp. 17-30

Bruyn J.-P. de, 'De samenwerking van de Rubens-epigoon Erasmus II

Quellinus (1607-1678) en de vruchtenschilder Joris van Son (1623-1667)',

Jaarboek van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen,

1979, pp. 281-294

220

Bruyn J.-P. de 'De samenwerking van Daniël Seghers en Erasmus II Quel-

linus', Jaarboek van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Ant-

werpen, 1980, pp. 261-329

Bruyn J-.P. de, 'De samenwerking van Peter Boel en Erasmus II Quelli-

nus', Jaarboek van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Ant-

werpen, 1985, pp. 277-287

Bruyn J-.P. de, Erasmus II Quellinus (1607-1678), Freren 1988

Buijnsters-Smet L., Jan Massys. Een Antwerps schilder uit de zestiende

eeuw. Zwolle 1995.

Burchard L. en R.-A. d'Hulst, Rubens drawings, Brussel 1963

Burke J., Jan Both: Paintings, drawings and prints, Cambridge (Mass.)

1976

Burke P., The Italian Renaissance : culture and society in Italy, Prince-

ton N.J. 1986

Busscher E. de, Recherches sur les peintres et sculpteurs à Gand, aux

XVIe, XVIIe, et XVIIIe siècles, Gent 1866

Campbell L., 'The Art Market in the Southern Netherlands in the Fif-

teenth Century', Burlington Magazine, CXVIII (1976), pp. 188-198

Campbell L. 'The early Netherlandish painters and their workshops', in:

Hollanders-Favart D. en R. Van Schoute red., Le Dessin sous-jacent dans

la Peinture: Le problème Maître de Flémalle - Van der Weyden. Colloque

III Louvain-la-Neuve, 6-8 septembre 1979, Leuven 1981, pp. 42-61

Campbell L., The early Flemish pictures in the collection of her Majesty

the Queen, Cambridge 1985

Campbell L., ‘De organisatie van het atelier’, in: Ainsworth, Van Schoute

en De Patoul 1994, pp. 89-100

Campbell L., National Gallery catalogues. The fifteenth century Nether-

landish Schools, cat. Londen, (National Gallery), London 1998 (1998a)

221

Campbell L., 'Review "Bruges: Memling to Pourbus"', The Burlington

Magazine, vol. CXL (1998), pp. 851-852 (1998b)

z.a., Catalogus 1991 43e oude kunst- en antiekbeurs, tent. Delft (Prinsen-

hof) 1991, Amsterdam 1991 (Catalogus 1991)

Cavalli-Björkman G., Dutch and Flemish paintings c. 1400-c. 1600, cat.

Stockholm (Nationalmuseum), Stockholm 1986

Ceulemans C., 'Het aandeel van Lambert Lombard als ontwerpen van

schilderijen in de Sint-Amanduskerk te Stokrooie (Kuringen). Een bijdra-

ge tot de studie van de Luikse schilderschool in het midden van de 16de

eeuw', in: M. Smeyers ed., Archivum Artis Lovaniense. Bijdragen tot de

geschiedenis van de kunst der Nederlanden, Leuven 1981, pp. 295-306

Comblen-Sonkes M., 'Le dessin mécanique ches les Primitifs flamands',

in: Van Schoute en Hollanders-Favart 1979, pp. 44-45

Coo J. de, Museum Mayer-Van den Bergh Catalogus 1. Schilderijen,

verluchte handschriften, tekeningen, Antwerpen 1978

Couto J., Museu Nacional de Arte Antiga. Roteiro das Pinturas, Lissabon

1956

Couvreur W., 'Daniël Seghers' inventaris van door hem geschilderde

bloemstukken', Gentse Bijdragen tot de Kunstgeschiedenis en de Oud-

heidkunde, XX (1967), pp. 87-158

Curd M.B.H., Flemish and Dutch Artists in Early Modern England. Col-

laboration and Competition, 1460-1680, Farnham 2010

Dacos N., 'Le retable de l'eglise Saint-Denis à Liège: Lambert Suavius, et

non Lambert Lombard', Oud Holland 106 (1992), pp. 103-116

Dacos N. e.a., Fiamminghi a Roma 1508/1608. Kunstenaars uit de Ne-

derlanden en het prinsbisdom Luik te Rome tijdens de Renaissance, tent.

Brussel (Paleis voor Schone Kunsten) / Rome (Palazzo delle Espozioni)

1995, Brussel 1995

Dacos N., ‘Frans Floris en Jan Soens. Un projet d’après le maître et les

débuts de l’élève’, in: Balis e.a. 2005, pp. 149-163

222

Daiman M., 'Telling what is Told: Originality and Repetition in Rubens's

English Works', in: Herissone R. and A. Howard, Concepts of Creativity

in Seventeenth-Century England, Woodbridge 2013, pp. 151-180

Damme J. Van , 'De Antwerpse tafereelmakers en hun merken. Identifica-

tie en betekenis', Jaarboek van het Koninklijk Museum voor Schone

Kunsten Antwerpen, 1990, pp. 193-236

De Marchi N. en H.J. van Miegroet, 'Art, Value and Market Practices in

the Seventeenth Century', Art Bulletin LXXVI-3 (1994) pp. 451-464

De Marchi N. en H.J. van Miegroet, ‘Dealer-Dealer Pricing in the Mid

Seventeenth-Century Antwerp to Paris Art Trade’, in: North en Ormrod

1998, pp. 113-130

De Marchi N. en H.J. van Miegroet, ‘Connoisseur-dealers, assymetry, and

transparency in markets for Netherlandish paintings in France’, lezing

Amsterdam (Universiteit van Amsterdam) Art market and connoisseur-

ship in the Dutch Golden Age, 4 november 2005

De Marchi N. en H.J. van Miegroet, 'Uncertainty, family ties and deriva-

tive painting in seventeenth-century Antwerp', in: Brosens, Kelchtermans

en Van der Stighelen 2012, pp. 53-74

Deceulaer H. en A. Diels, ‘Artists, Artisans, Workshop Practices and

Assistants in the Low Countries (fifteenth to seventeenth centuries)’, in:

Peeters 2007, pp. 1-32

DeGrazia Bohlin D., Prints and related drawings by the Caracci family.

A Catalogue raisonné, Washington 1979

Denhaene G., Lambert Lombard. Renaissance en Humanisme te Luik,

Antwerpen 1990

Denhaene G. e.a., Lambert Lombard Renaissanceschilder Luik 1505/06-

1566. Interdisciplinaire essays en tentoonstellingscatalogus, tent. Luik

(Musée de l'Art wallon) 2006, Brussel 2006

Denucé J., Kunstuitvoer in de 17e eeuw te Antwerpen - De Firma For-

choudt, Antwerpen 1931

223

Denucé J., De Antwerpsche 'Konstkamers'. Inventarissen van kunstver-

zamelingen te Antwerpen in de 16e en 17e eeuwen, Amsterdam 1932

Denucé J., Brieven en documenten betreffend Jan Breugel I en II, Ant-

werpen/Den Haag 1934

Denucé J., Na Peter Pauwel Rubens : documenten uit den kunsthandel to

Antwerpen in de XVIIe eeuw van Matthijs Musson, Antwerpen 1949

Dhanens E., ‘Jan van Roome alias van Brussel, schilder’, Gentsche bij-

dragen tot de kunstgeschiedenis dl. XI (1945-1948), pp. 41-146

Díaz Padrón M., Museo del Prado. Catálogo de pinturas. Escuela Fla-

menca Siglo XVII, dl. 1 en 2, Madrid 1975

Dillen J.G. van, Van rijkdom en regenten. Handboek tot de economische

en sociale geschiedenis van Nederland tijdens de Republiek, Den Haag

1970

Dogaer G., 'De inventaris der schilderijen van Diego Duarte', Jaarboek

van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, 1971, pp.

195-220

Doherty T., M. Leonard en J. Wadum, ‘Brueghel en Rubens aan het werk.

Schildertechniek en praktijk van samenwerking’, in: Van Suchtelen en

Woollett 2006, pp. 215-251

Dubbe B. en W.H. Vroom, 'Mecenaat en kunstmarkt in de Nederlanden

gedurende de zestiende eeuw', in: Filedt Kok J.P., W. Halsema-Kubes en

W.Th. Kloek 1986, pp. 13-28

Dudok van Heel S.A.C., 'Het "Schilderhuis" van Govert Flinck en de

kunsthandel van Uylenburgh aan de Lauriergracht te Amsterdam', Jaar-

boek van het genootschap Amstelodamum, 74 (1982), pp. 70-90

Duits R., Gold Brocade and Renaissance Painting. A Study in Material

Culture, London 2008

Dunbar B., 'The question of Cornelis Massys' landscape collaboration

with Quinten and Jan Massys', Jaarboek van het Koninklijk Museum

voor Schone Kunsten Antwerpen, 1979, pp. 125-14

224

Duparc F.J., 'Een teruggevonden schilderij van N. Berchem en J.B. Wee-

nix', Oud Holland 94 (1980), pp. 37-43

Duparc F. en Q. Buvelot, Philips Wouwerman 1619 – 1668, Kassel (Ge-

mäldegalerie Alte Meister) / Den Haag (Mauritshuis) 2009-2010, Den

Haag/Zwolle 2009

Z.A., Dutch and Flemish, Netherlandish and German Paintings in the

Glasgow Art Gallery, dl. 1-2, Glasgow 1961 (Dutch 1961)

Duijn E. van en J. Roeders, "Gold-Brocaded Velvets in Paintings by Cor-

nelis Engebrechtsz", Journal of Historians of Netherlandish Art 4:1

(Winter 2012), pp. 1-29 via http://www.jhna.org/index.php/past-

issues/volume-4-issue-1/150-duijn-roeders-cornelis-engebrechtsz (18

februari 2016)

Duverger E., Nieuwe gegevens betreffende de kunsthandel van Matthijs

Musson en Maria Fourmenois te Antwerpen tussen 1633 en 1681, Gent

1969

Duverger E., Antwerpse kunstinventarissen uit de zeventiende eeuw dl.

1: 1600-1617, Brussel 1984

E.W., Catalogus schilderijen tot 1800. Museum Boijmans-van Beu-

ningen, Rotterdam 1962

Eikema Hommes M.H. van, Discoloration in Renaissance and Baroque

oil paintings: instructions for painters, theoretical concepts , and scien-

tific data, z.p. 2002

Eikema Hommes M.H. van, Changing pictures : discoloration in 15th-

17th-century oil paintings, Londen 2004

Eikemeier P. e.a., Alte Pinakothek München, München 1986

Ekkart R.E.O., Johannes Cornelisz. Verspronck. Leven en werken van

een Haarlems portretschilder uit de 17de eeuw, tent. Haarlem (Frans

Halsmuseum) 1979, Haarlem 1979

Ekkart R.E.O., Portrettisten en Portretten. Studies over portretkunst in

Holland 1575-1650, z.p. 1997

225

Ekkart R.E.O., 'Dutch family ties: painter families in seventeenth-century

Holland', in: Brosens, Kelchtermans en Van der Stighelen 2012, pp. 77-84

Elen A.J., Missing Old Master Drawings from the Franz Koenigs Collec-

tion, Den Haag 1989

Ellenius A., De Arte Pingendi. Latin art literature in seventeenth-century

Sweden and its international background, Uppsala 1960

Ember I. en Urbach Z., Museum of Fine Arts Budapest. Old Master’s

Gallery. Summary Catalogue volume 2: Early Netherlandish, Dutch and

Flemish Paintings, Boedapest 2000

Ertz K., Jan Brueghel d.A. Die Gemälde mit kritischem Oeuvrekatalog,

Keulen 1979

Ertz K., Jan Brueghel the Younger (1601-1678). The Paintings with oeu-

vre catalogue, Freren 1984

Ertz K., Josse de Momper der Jüngere (1564-1635). Die Gemälde mit

kritischem Oeuvrekatalog, Freren 1986

Ertz K. e.a., Brueghel – Brueghel. Een Vlaamse schildersfamilie rond

1600, tent. Essen (Villa Hügel) / Wenen (Kunsthistorisches Museum) /

Antwerpen (Koninklijk Museum voor Schone Kunsten) 1997 / 1998, Lin-

gen 1998

Ertz K. en C. Nitze-Ertz, Jan Brueghel d. Ä. Band IV: Jan Brueghel d. Ä

als Mitarbeiter, Lingen 2008-10

Faggin G.T., 'Tra Bosch e Bruegel: Jan Verbeeck', Critica d'Arte, 108

(1969), pp. 53-65

Falkenburg, R. e.a. (red.), ‘Kunst voor de markt 1500-1700’, Nederlands

Kunsthistorisch Jaarboek 50 (1999)

Faries M.A., Jan van Scorel, his Style and its historical Context,

ongepubliceerd proefschrift, Bryn Mawr 1972

Faries M., ‘Underdrawings in the workshop production of Jan van Scorel.

A study with infrared reflectography’, in: Van Asperen de Boer en Filedt

Kok 1975, pp. 89-228

226

Faries M., ‘Scorels altaarstukken en zijn atelier’, in: Van Gelder 1977, pp.

21-28

Faries M., 'Master and Pupil: a North-Netherlandish example', in: Van

Schoute en Verougstraete-Marcq 1993, pp. 101-112

Faries M., 'Jan van Scorel as painter/entrepreneur', in: Verougstraete en

Van Schoute 1999, pp. 1-17

Faries M. (red.), Making and Marketing: Studies of the Painting Process

in Fifteenth- and Sixteenth-Century Netherlandish Workshops, Turnhout

2006

Faries M. en L.M. Helmus, De Madonna’s van Jan van Scorel 1495-1562.

Serieproductie van een geliefd motief, tent. Utrecht (Centraal Museum)

2000, Utrecht 2000

Faries M., L.M. Helmus en D. Tamis, Catalogue of Paintings 1363-1600

Centraal Museum Utrecht, Utrecht 2011.

Félibien A., Conférences de l'Academie Royale de Peinture et de Sculptu-

re pendant l'année 1667, Parijs 1668 (fac-simile Genève 1973)

Filedt-Kok J.P.,'Book review: N. Veronée-Verhaegen L'Hôtel-Dieu de

Beaune. Les Primitifs Flamands. Corpus de la Peinture des anciens

Pays-Bas méridionaux au quinzième siècle, vol. 13, Brussels 1973', Simio-

lus 8 (1975/1976), pp. 188-189

Filedt-Kok J.P., W. Halsema-Kubes en W.Th. Kloek red, Kunst voor de

beeldenstorm. Noordnederlandse kunst 1525-1580. Catalogus, tent. Am-

sterdam (Rijksmuseum) 1986, Den Haag 1986

Filedt-Kok J.P., 'The Workshop Practice of Cornelis Engebrechtsz.: Some

Preliminary Remarks', in: Verougstraete en Van Schoute 1999, pp. 19-28

Filedt-Kok J.P. e.a., ‘De Leidse schilders aan het werk’, in: Vogelaar 2011,

pp. 79-101

Filipçzak Z.Z., Picturing art in Antwerp 1550-1700, Princeton N.J. 1987

Floerke H., Die Formen des Kunsthandels, das Atelier und die Sammler

in den Niederlanden vom 15. bis 18. Jh., München/Leipzig 1905

227

Folie J., 'Une oeuvre d'atelier conçue et 'préparée' par Martin van Heems-

kerck ?', in: Van Schoute en Hollanders-Favart 1983, pp. 137-143

Foucart J., Nouvelles acquisitions de département des Peintures (1987-

1990), Parijs 1991

Franz H.G., 'Landschaftsbilder als kollektive Werkstattschöpfungen in

der flämischen Malerei des 16. und frühen 17. Jahrhunderts', Kunsthisto-

rischen Jahrbuch Graz, 1982, pp. 165-182

Frey K., Der Literarische Nachlass Giorgio Vasaris, dl. II, München 1923

Friedländer M.J., 'Das Inventar der Sammlung Wyttenhorst', Oud Hol-

land 1905, pp. 63-68.

Friedländer M.J., Die altniederländische Malerei: Die Antwerpener Ma-

nieristen. Adriaen Ysenbrant, dl. XI, Berlijn 1933

Friedländer M.J., met commentaar en noten van H. Pauwels en A.-M.

Hess, Joos van Cleve, Jan Provost, Joachim Patenier, dl. IX-I, Lei-

den/Brussel 1972 (1934)

Friedländer M.J., met commentaar en noten van H. Pauwels en A.-M.

Hess, Early Netherlandish Painting: The Antwerp Mannerists. Adriaen

Ysenbrant, dl. XI, Leiden/Brussel 1974

Fuhring P. red., De wereld is een tuin. Hans Vredeman de Vries en de

tuinkunst van de Renaissance, tent. Antwerpen (Rubenshuis) 2002, Am-

sterdam 2002

Fusenig Th. red., Hans von Aachen (1552-1615) Court Artist in Europe,

tent. Aken (Suermondt-Ludwig-Museum) / Praag (Císařská konírna) /

Wenen (Kunsthistorisches Museum) 2010-2011, Aken/München 2010

Gaehtgens B., Adriaen van der Werff 1659 - 1722, München 1987

Gelder H.E. van & A. Stubbe, Zeventiende-eeuwse schilderkunst,

Zeist/Antwerpen 1964

Gelder J.G. van, 'De opdrachten van de Oranje's aan Thomas Willeboirts

Bosschaert en Gonzales Coques', Oud Holland 64 (1949), p. 41 - 56

228

J.G. van e.a., Jan van Scorel in Utrecht, tent. Utrecht (Centraal Museum)

/ Douai (Musée de la Chartreuse), Utrecht 1977

Gerson H., Het tijdperk van Rembrandt en Vermeer, Amsterdam 1952

Gifford E.M., 'Jan van Goyen en de techniek van het naturalistisch land-

schap', in: Vogelaar 1996, pp. 70-79

Gilbert C.E., Italian Art 1400-1500. Sources and documents, Evanston

Ill. 1992 (1980)

Giltaij J. en J. Kelch, Lof der Zeevaart. De Hollandse zeeschilders van de

17e eeuw, tent. Rotterdam (Museum Boijmans Van Beuningen), Berlijn

(Staatliche Museen zu Berlin, Gemäldegalerie im Bodemuseum)

1996/1997, Rotterdam/Berlijn 1996

Glare P.W.G., Oxford Latin Dictionary, Oxford 1984 (1982)

Glück G. & F. Haberditzl, Die Handzeichnungen von Peter Paul Rubens,

Berlijn 1928

Goddard S.H., 'Brocade Patterns in the Shop of the Master of Frankfurt:

An accesory to Stylistic Analysis', The Art Bulletin LXVII 3 (1985), pp.

401-417

Goeree W., Inleydingh tot de practijck der al-ghemeene schilder-konst,

Middelburg 1670

Gombrich E.H., 'Renaissance Artistic Theory and the Development of

Landscape Painting', Gazette des Beaux Arts 41 (1953), pp. 335-360

Gool J. van, De nieuwe Schouburg der Nederlantsche Kunstschilders en

Schilderessen, dl. 1-2, Den Haag 1750-1751 via

http://resources.huygens.knaw.nl/retroboeken

Goosens M.E.W., Schilders en de markt. Haarlem 1605-1635, Den Haag

2001

Gould C. en Ch. Brown, The National Gallery London. Illustrated

General Catalogue, Londen 1973

229

Grimm C., Erichsen J. en Brockhoff E. ed., Lucas Cranach. Ein Maler-

Unternehmer aus Franken, tent. Kronach (Festung Rosenberg) 1994,

Augsburg 1994

Grimme E.G., '5 Jahre Neuzugänge der Aachener Museen. Eine Auswahl',

Aachener Kunstblätter 33 (1966), pp. 6-122

Gudlaugsson S.J., 'Aanvullingen omtrent Pieter Post's werkzaamheden

als schilder', Oud Holland 69 (1954), pp. 59-71

Haak B., Hollandse schilders in de Gouden Eeuw, z.p. 1984

Haeften J. van intr., Dutch and Flemish Old Master Paintings. Johnny

van Haeften Gallery 1997, Londen 1997

Hairs M., 'Collaboration dans des tableaux de fleurs flamands', Revue

Belge d'Archéologie et d'Histoire de l'Art, XXVI (1957), pp. 149-162

Hairs M., Dans le sillage de Rubens. Les peintres d'histoire anversois au

XVIIe siècle, Luik 1977

Hairs M.-L., Les peintres flamands de fleurs au XVIIe siècle, z.p. 1985

(1955)

Haja M. (red)., Die Gemäldegalerie des Kunsthistorischen Museums in

Wien. Verzeichnis der Gemälde, cat. Wenen (Gemäldegalerie des Kunst-

historisches Museum), Wenen 1991

Hall J. (red. I.M. Veldman en L.D. Couprie), Hall’s Iconografisch Hand-

boek. Onderwerpen, symbolen en motieven in de beeldende kunst, Lei-

den 1992 (1974)

Hauser A., Sociale geschiedenis van de kunst, Nijmegen 1975

Haverkamp-Begemann E., J.R. Judson en C.C. Cunningham, Rembrandt

after three hundred years: An exhibition of Rembrandt and his followers,

tent. Chicago (Chicago Art Institute) / Minneapolis (Minneapolis Insti-

tute of Arts) / Detroit (Detroit Institute of Arts) 1969-70

Haverkorn van Rijsewijk P., 'Rotterdamsche Schilders. De Schilders Vol-

marijn, Oud Holland 12 (1894), pp. 136-159

230

Heese W., Holländische Maler des XVII. Jahrhunderts, Staatliches

Museum, Schwerin 1962

Heiland S. ed., Katalog der Gemälde Museum der Bildenden Künste

Leipzig, Leipzig 1979

Held J., Adam Elsheimer. Werk, künstlerisches Herkunft und Nachfolge,

tent. Frankfurt a/M (Städelsches Kunstinstitut) 1966-1967, Frankfurt

a/M 1966

Held J., The oil sketches of Peter Paul Rubens, dl. 1-2, Princeton N.J.

1980

Helmus L.M., ‘Journeymen and Servants: Sixteenth-Century Employ-

ment Contracts with Painters from the Netherlands’, in: Faries 2006, pp.

201-211

Helmus L.M., ‘Herkomst Holland’, in: Lammertse en Giltaij 2008, pp. 34-

44

Helmus L.M., Schilderen in opdracht. Noord-Nederlandse contracten

voor altaarstukken 1485-1570, Utrecht 2010

Hendrikman L.I., 'Joachim Patinir, heilige of handelaar ?', Akt 67 (1995),

pp. 4-13

Hendrikman L.,'De Meester van het Heilige Bloed: De verheerlijking van

de H. Maagd', in Martens dl. 2 (1998), pp. 52-54

Hendriks E., A. van Grevenstein en K. Groen, 'The Painting Technique of

Four Paintings by Hendrik Goltzius', Nederlands Kunsthistorisch Jaar-

boek 42/43 (1991/1992), pp. 481-493

Hermens E. red., Looking through paintings. The study of painting tech-

niques and materials in support of art historical research, Leiden 1998

Heβe C. en M. Schlagenhaufer, Walraff-Richartz-Museum Köln. Voll-

ständiges Verzeichnis der Gemäldesammlung, cat. Keulen (Walraff-

Richartz-Museum), Keulen/Milaan 1986

231

Hoet G., Catalogus of naamlyst van schilderyen, met derzelver pryzen

zeedert een langen reeks van jaaren zoo in Holland als op andere plaat-

zen in het openbaar verkogt. Benevens een verzameling van lysten van

verscheyden nog in wezen zynde cabinetten, Den Haag 1752 (facsimile

Soest 1976)

Hollstein's Dutch and Flemish Etchings, Engravings and Woodcuts ca.

1450-1700,vol. VI: Douffet-Floris, Amsterdam 1952

Hollstein's Dutch and Flemish Etchings, Engravings and Woodcuts ca.

1450-1700, vol. XXI-XXII: Aegidius Sadeler to Raphael Sadeler II, Am-

sterdam 1980

Hollstein's Dutch and Flemish Etchings, Engravings and Woodcuts ca.

1450-1700, vol. XLIV: Maarten de Vos, Rotterdam 1996

Honig E.A., 'The beholder as a work of art. A study in the location of value

in seventeenth-century Flemish painting', Nederlands Kunsthistorisch

Jaarboek 46 (1995), pp. 253-297

Honig E.A., Painting and the market in early modern Antwerp, New

Haven 1998

Honig E.A., 'Paradise regained. Rubens, Jan Brueghel and the sociability

of visual thought', Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek 55 (2004), pp.

271-302

Hoogewerff G.J. en J.Q. van Regteren Altena ed., Arnoldus Buchelius'

‘Res pictoriae’. Aantekeningen over kunstenaars en kunstwerken, 1583-

1639, Quellenstudien zur Holländischen Kunstgeschichte xv, Den Haag

1928

Hoogstraeten S. van, Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst:

Anders de Zichtbare Werelt, Rotterdam 1678, download via war-

burg.sas.ac.uk (17 maart 2009)

Houbraken A., De groote Schouburgh der Nederlantsche Konstschilders

en Schilderessen, Amsterdam dl. I (1718), dl. II (1719), dl. III (1721) ( be-

werkt door P.T.A. Swillens, woordelijk nagedrukt te Maastricht 1943-

1944-1953)

232

Hout N. van, 'Meaning and development of the Ground-layer in Seven-

teenth Century Painting', in Hermens 1998, pp. 199-225

Hout N. van, Functies van doodverf, met bijzondere aandacht voor de

onderschildering en andere onderliggende stadia in het werk van P.P.

Rubens, Leuven 2005

Howarth J., 'The Steenwyck Painting, products of a family enterprise', in:

Brosens, Kelchtermans en Van der Stighelen 2012, pp. 145-158

Hubaux J. & J. Puraye, 'Dominique Lampson et sa Vie de Lambert

Lombard', Revue Belge d'Archéologie et d'Histoire de l'Art, XVIII (1949),

pp. 53-77

Huemer F., Corpus Rubenianum Ludwig Burchard XIX. Portraits 1,

Brussel 1977.

Hughes A., 'The Cave and the Stithy: Artists' Studios and Intellectual

Property in Early Modern Europe', The Oxford Art Journal 13: 1 (1990) p.

34-48

Hühn E., Lambert Lombard als Zeichner, Münster 1970

Hulst R.-A. d', Jacob Jordaens, Stuttgart 1982

Hulst R.-A. d' en M. Vandenven, Corpus Rubenianum Ludwig Burchard

III: the Old Testament, Londen/New York 1989

Huvenne P., Pieter Pourbus meester-schilder 1524-1584, tent. Brugge

(Memlingmuseum) 1984, Brugge 1984

Huys Janssen P., Werken aan Kunst. Economische en bedrijfskundige

aspecten van de kunstproduktie 1400-1800, Hilversum 1995

Huys Janssen P., Jan van Bijlert 1597/98-1672. Catalogue Raisonné,

Amsterdam/Philadelphia 1998

Israel J.I, Nederland als centrum van de wereldhandel 1585-1740, Fra-

neker 1991

233

Jacobs L.F., 'The Marketing and Standardization of South Netherlandish

Carved Altarpieces: Limits on the Role of the Patron', The Art Bulletin

LXXI 2 (1989), pp. 208-229

Jaffé M., Rubens and Italy, Oxford 1977

Jager A., '“Everywhere illustrious histories that are a dime a dozen. The

mass market for history paintings in seventeenth-century Amsterdam',

Journal of Historians of Netherlandish Art 7: 1 (Winter 2015), pp. 1-26

via http://www.jhna.org/images/pdfs/angela-jager.pdf (15 juli 2015).

Jager R. de, ‘Meester, jongen, leertijd. Een analyse van zeventiende-

eeuwse Noord-Nederlandse leerlingcontracten van kunstschilders, goud-

en zilversmeden’, Oud Holland 104 (1990), pp. 69-111

Jansen A., 'Atelier en atelierpraktijken aan de Oude Delft', in: A. Jansen,

R. Ekkart en J. Verhave, De Portretfabriek van Michiel van Mierevelt

(1566-1641), tent. Delft (Prinsenhof) 2011-2012, Zwolle 2011

Jansen G.M.C., ‘De Notitie der dagelijxe schilderoeffening van Henrik

van Limborch’, Bulletin van het Rijksmuseum 45 (1997) nr. 1, pp. 26-67

Jansen L., 'Shop Collaboration in the Painting of Background Landscapes

in the Workshop of Pieter Coecke van Aelst', in: Faries 2006, pp. 119-142

Jansen L., ‘Considerations on the Size of Pieter Coecke’s Workshop. Ap-

prentices, Family and Journeymen. A contribution to the Study of Jour-

neymen on Micro Level’, in: Peeters 2007, pp. 83-104

Jansen G. en G. Luijten, Italianisanten en bamboccianten. Het italiani-

serend landschap en genre door Nederlandse kunstenaars uit de zeven-

tiende eeuw, tent. Rotterdam (museum Boijmans-van Beuningen), Rot-

terdam 1988

Jonckheere K., Adriaen Thomasz Key (c. 1545 – c. 1589). Portrait of a

Calvinist Painter, Turnhout 2007

Jonckheere K., ‘Supply and Demand: Some notes on the Economy of Sev-

enteenth Century Connoisseurship’, in: Tummers en Jonckheere 2008,

pp. 69-95

234

Jonge C.H. de, 'Utrechtse schilders der XVIIde eeuw in de verzameling

van Willem Vincent, Baron van Wyttenhorst', Oudheidkundig Jaarboek.

Vierde serie van het bulletin van den Nederlandschen Oudheidkundigen

Bond (1932), pp. 120-134

Jonge K. de, “Hans Vredeman de Vries en de Europese tuinkunst”, in:

Fuhring 2002, pp. 50-67

Jordens K., Het management van een zeventiende eeuwse kunstfirma.

Case study: de Firma Forchoudt, ongepubliceerde masterpaper Gent

2009/2010 via http://lib.ugent.be (13 januari 2016)

Jost I., 'Hendrick van Balen d.Ä.: Versuch einer Chronologie der Werke

aus den ersten zwei Jahrhunderten des siebzehnten Jahrhundert unter

besonderer Berücksichtigung der Kabinetsbilder', Nederlands Kunsthis-

torisch Jaarboek 14 (1963), pp. 83-128

Judson J.R., 'A New Insight into Cornelis Ketel's Method of Portraiture',

Master Drawings, 4 (1963), pp. 38-41

Judson J.R. en R.E.O. Ekkart, Gerrit van Honthorst (1592-1656), Doorn-

spijk 1999

Junius F., De Pictura Veterum libri tres, Amsterdam 1637

Keyes G.S. with a biographical chapter by J.G.C.A. Briels, Esaias van de

Velde 1587-1630, Doornspijk 1984

Kloek W. Th., ‘Increasing scale and thrilling drama’, in: in Kloek, Halse-

ma-Kubes en Baarsen (red.) 1986, pp. 59-82

Kloek W. Th., ‘Pieter Aertsen en het probleem van het samenstellen van

zijn oeuvre’, Nederlands Kunsthistorish Jaarboek 40 (1989), pp. 1-28

Kloek W. Th., "Northern Netherlandish Art 1580-1620. A survey", in:

Luijten e.a. 1993, pp. 15-111

Kloek W. Th., W. Halsema-Kubes en R.J. Baarsen (red.), Kunst voor de

beeldenstorm. Noordnederlandse kunst 1525-1580, tent. Amsterdam

(Rijksmuseum) 1986, Den Haag 1986

235

Koetser D., Fine Old Master Paintings, principally of the Dutch and the

Flemish Schools, Zurich z.j.

Koldeweij J., P. Vandenbroeck en B. Vermet, Jheronimus Bosch. Alle

schilderijen en tekeningen, Gent/Amsterdam 2001

Kolfin E.E.P., Een geselschap jonge luyden : productie, functie en bete-

kenis van Noord-Nederlandse voorstellingen van vrolijke gezelschappen

1610-1645 , z.p. 2002

z.a., Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen. Beschrijvende

catalogus Oude Meesters, Antwerpen 1959 (Koninklijk Museum Antwer-

pen)

z.a., Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België te Brussel. In-

ventariscatalogus van de oude Schilderkunst, Brussel 1984 (Koninklijke

Musea 1984)

Knuth-Federspiel B., Observations on some technical innovations in 16th

century Netherlandish painting, z.p. 1985

Lairesse G. de, Groot Schilderboek , waar in de schilderkonst in al haar

deelen grondig werd onderweezen, ook door redeneeringen en printver-

beeldingen verklaard; met voorbeelden uyt de beste konst-stukken der

oude en nieuwe puyk-schilderen, bevestigd: en derzelver wel- en mis-

stand aangeweezen, Amsterdam 1712 (1707) via:

http://www.dbnl.org/tekst/lair001groo01_01/colofon.php

Lammertse F., “Het kunstbedrijf van Gerrit Uylenburgh tussen 1655 en

1675”, in: Lammertse en Van der Veen 2006, pp. 207-286

Lammertse F. en J. Giltaij, Vroege Hollanders. Schilderkunst van de late

middeleeuwen, tent. Rotterdam (Museum Boijmans van Beuningen)

2008, Rotterdam 2008.

Lammertse F. en J. van der Veen, Uylenburgh & Zoon. Kunst en com-

mercie van Rembrandt tot De Lairesse 1625-1675, tent. Londen (Dulwich

Picture Gallery) / Amsterdam (Museum het Rembrandthuis) 2006, Zwol-

le / Amsterdam 2006

236

Lange J. e.a., Pan & Syrinx. Eine erotische Jagd. Peter Paul Rubens, Jan

Brueghel und ihre Zeitgenossen, tent. Kassel (Staatliche Museen) /

Frankfurt a/M (Städelsches Kunstinstitut) 2004, Kassel 2004

Larsen E., Seventeenth-century Flemish Painting, Freren 1985

Leeflang M., De ‘Aanbidding der Koningen’ in Detroit en Napels: origi-

neel en kopie, lezing Utrecht (Centraal Museum) Symposium ter ere van

Prof. Dr. Molly A. Faries. Atelierpraktijken in de Vroege Nederlandse

Schilderkunst, 19 september 2006

Leeflang M., ‘Joos van Cleve and his assistants. Questions of Identity by

‘Faults or Virtues’ (Fehlern oder Tugenden)’, in: Peeters 2007, pp. 67-82

Leesberg M., 'Goltzius: Karel van Manders "mecenas groot"', Nederlands

Kunsthistorisch Jaarboek 42/43, (1991/1992), pp. 413-426

Legrand F.C., 'Abel Grimmer, peintre d'architectures', Revue Belge d'ar-

chéologie et d'histoire de l'art, XXVI (1957), pp. 163-167

Levine D.A., E. Mai en G. Briganti, I Bamboccianti Niederl ndische

Malerrebellen im Rom des Barock, tent. Keulen (Wallraf-Richartz-

Museum) 1991, Utrecht (Centraal Museum) 1991/1992, Milaan 1991

Levy-van Halm K., ‘De verwarring rond ‘primuersel’ en ‘imprimatura’’,

kM 17 (1996), p. 46

Lilian S., Old Master Paintings 1994, Amsterdam 1994

Lilian S., Old Master Paintings Nineteenth Century Paintings 1995, Am-

sterdam 1995

Löcher K. en C. Gries, Germanisches Nationalmuseum Nürnberg. Die

Gemälde des 16. Jahrhunderts, Nürnberg 1997.

Logan A-M., ‘Consistency and Change in Rubens’ Drawings’, in: Vlieghe,

Balis en Van de Velde 2000, pp. 175-191

Lowenthal A.W., D. Rosand & J. Walsh eds., Rubens and his circle,

Princeton N.J. 1982.

237

Lunsingh Scheurleer Th. H., C.W. Fock en A.J. van Dissel, Het

Rapenburg. Geschiedenis van een Leidse Gracht, dl. I-VI, Leiden 1986-

1992

Luijten G. e.a. ed., Dawn of the Golden Age. Northern Netherlandish Art

1580-1620, tent. Amsterdam (Rijksmuseum) 1993-1994, Am-

sterdam/Zwolle 1993

Madou M., Sint-Jacobs erfgoed, Brugge 1975

Maeyer M. de, Albrecht en Isabella en de schilderkunst, Brussel 1955

Mai E., 'Zu einer Steinigung des hl. Stephanus aus Privatbesitz im Wall-

raf-Richartz Museum Köln', Wallraf-Richartz Jahrbuch, 1984, pp. 305-

310

Mai E. en H. Vlieghe, Von Bruegel bis Rubens : das goldene Jahrhundert

der flämischen Malerei, tent. Keulen (Wallraf-Richartz Muse-

um)/Antwerpen (Koninklijk Museum voor Schone Kunsten)/Wenen

(Kunsthistorischen Museums) 1992-1993, Keulen1992

Magnus H., ‘Schilders, connoisseurs en hun (Salomons)oordeel. Het

Schilderijenkabinet (1659) van Jacob de Formentrou en Erasmus II Quel-

linus’, De Zeventiende Eeuw 28 nr. 1 (2012), http://www.de-zeventiende-

eeuw.nl/index.php/dze/article/view/URN%3ANBN%3ANL%3AUI%3A1

0-1-113695/8484 (15 oktober 2013)

Mander K. van, Het schilder-boeck, Haarlem 1604 (facsimile Utrecht

1969) via www.dbnl.org/tekst/mand001schi01_01/ (11 april 2012)

Marlier G., La Renaissance flamande. Pierre Coeck d'Alost, Brussel 1966

Martens M.P.J., ‘Some aspects of the Origins of the Art Market in Fif-

teenth-Century Bruges’, in: North en Ormrod 1998, pp. 19-28

Martens M.P.J. e.a., Brugge en de Renaissance. Van Memling tot Pour-

bus, dl. 1-2, tent. Brugge (Memlingmuseum, Oude-Sint-Janshospitaal)

1998, Brugge 1998

238

Martens M.P.J. en N. Peeters, ‘Masters and servants. Assistants in Ant-

werp artist’s workshops (1453-1579): a statistical approach to workshop

size and labor division’, in: Verougstraete en Couvert 2006, pp. 113-120

Martin J.R., Corpus Rubenianum Ludwig Burchard I: The Ceiling Paint-

ings for the Jesuit Church in Antwerp, Antwerpen 1968

Martin J.R., Corpus Rubenianum Ludwig Burchard XVI: The Decorati-

ons for the Pompa Introitus Ferdinandi, Antwerpen 1972

Martin G., ‘Rubens’ Paintings for the Banqueting House: A Talk Partially

Recaptured’, in: Vlieghe, Balis en Van de Velde 2000, pp. 171-173

Martin W.H., De Hollandsche schilderkunst in de zeventiende eeuw:

Frans Hals en zijn tijd dl. 1, Amsterdam 1942

z.a., Mauritshuis, the Royal Cabinet of Paintings, Illustrated general

catalogue, Den Haag 1977 (Mauritshuis 1977)

Meulen M. van der, Corpus Rubenianum Ludwig Burchard XXIII: Ru-

bens Copies after the antique, dl. 1-3, London 1994-1995

Meijer F.G., Stillevens uit de Gouden Eeuw, tent. Rotterdam (museum

Boijmans-van Beuningen) Rotterdam 1989

Meijer F.G., 'Twee is niet altijd meer dan één', RKD bulletin 1997, nr. 2,

pp. 16-20

Michiels K., ‘Gillis Mostaert (1528-1598): het samenwerkingscircuit

waartoe hij behoorde en zijn aanvangsfase als kunstenaar’, in: Balis e.a.

2005, pp. 207-238

Middelkoop N. e.a., Rembrandt under the scalpel : the anatomy lesson of

Dr Nicolaes Tulp dissected, tent. Den Haag (Mauritshuis), Den Haag

1998

Miedema H. ed., Karel van Mander. Den grondt der Edel vry schilder-

const, dl. I-II, Utrecht 1973

Miedema H., Kunst, kunstenaar en kunstwerk bij Karel van Mander.

Een analyse van zijn levensbeschrijvingen, Alphen a/d Rijn 1981

239

Miedema H., ‘Over kwaliteitsvoorschriften in het St. Lucasgilde; over

‘doodverf’, Oud Holland 101 (1987), pp. 141-147

Miedema H., 'Over vakonderwijs aan kunstschilders in de Nederlanden

tot de zeventiende eeuw', in A.W.A. Boschloo e.a. ed., Academies of art

between Renaissance and Romanticism. Leids Kunsthistorisch Jaarboek

V-VI (1986-1987), Den Haag 1989, pp. 268-282

Miedema H., 'The Appreciation of Paintings around 1600', in G. Luijten

e.a., Dawn of the Golden Age. Northern Netherlandish Art 1580-1620,

tent. Amsterdam (Rijksmuseum) 1993/1994, Amsterdam/Zwolle, pp.

122-135

Miedema H. ed., Karel van Mander. The Lives of the Illustrious Nether-

landish and German Painters, from the first edition of the Schilder-

boeck (1603-1604). Preceded by The Lineage, Circumstances and Place

of Birth, Life and Works of Karel van Mander, Painter and Poet and

likewise his Death and Burial from the second edition of the Schilder-

boeck (1616-1618), dl. I-VI, Doornspijk 1994-1999

Miedema H., 'Kinship and network in Karel van Mander', in: Brosens,

Kelchtermans en Van der Stighelen 2012, pp. 11-23

Miedema H. en B.W. Meijer, 'De introduktie van gekleurde schildergrond

en de invloed daarvan op de stilistische ontwikkeling van de schilder-

kunst, i.h.b. in de Nederlanden van de 16e eeuw',Proef 2 (1972-1973), pp.

123-150

Mintzberg H., Organisatiestructuren, Schoonhoven 1997 (1983)

Monballieu A., 'P. Bruegel en het altaar van de Mechelse handschoenma-

kers', Handelingen van de Koninklijke Kring voor Oudheidkunde, Lette-

ren en Kunst van Mechelen, 68 (1964), pp. 92-110

Monballieu A., 'Documenten van het Mechels schilders- en beeldsnij-

dersambacht II. Het rekwest van 1562 en het probleem van 51 of 150

ateliers', Handelingen van de Koninklijke Kring voor Oudheidkunde,

Letteren en Kunst van Mechelen, 75 (1971), pp. 71-82

Montias J.M., Artists and Artisans in Delft. A Socio-Economic Study of

the Seventeenth Century, Princeton N.J. 1982

240

Montias J.M., 'Cost and value in seventeenth-century Dutch Art', Art

History 10 II (1987), pp. 455-466

Montias J.M., 'Art dealers in the seventeenth-century Netherlands', Simi-

olus 18 (1988) pp. 244-256

Montias J.M., 'The influence of economic factors on style', De Zeven-

tiende Eeuw 1 (1990), pp. 49-57 (Montias 1990a). [eerder als Montias

1990 I, deze aanwijzing uiteindelijk verwijderen].

Montias J.M., 'Socio-Economic Aspects of Netherlandish Art from the

Fifteenth to the Seventeenth Century: A Survey' The Art Bulletin LXXII 3

(1990) pp. 358-373 (Montias 1990b). [eerder als Montias 1990 II, deze

aanw. uiteindelijk verwijderen]

Montias J.M., ‘The sovereign consumer: the adaptation of works of art to

demand in the Netherlands in the early modern period’, in: Bevers ed.

1994, pp. 57-76

Montias J.M., Le marché de lárt aux Pays-Bas (XVe-XVIIe siècles), Parijs

1996

Montias J.M., Art at Auction in 17th-Century Amsterdam, Amsterdam

2002

Van Mulders C., ‘Peter Paul Rubens en Jan Brueghel I: de drijfveren van

hun samenwerking’, lezing Antwerpen (Nationaal Centrum voor de Plas-

tische Kunsten van de 16de en de 17de eeuw) Concept – Ontwerp – Uitvoe-

ring. Colloquium, 21 november 1997

Mulders C. Van, ‘Peter Paul Rubens en Jan Brueghel de Oude: de drijfve-

ren van hun samenwerking’, in: Vlieghe, Balis en Van de Velde 2000, pp.

111-126

Mulders C. Van, ‘De samenwerking tussen Peter Paul Rubens en Jan

Brueghel I, in: Vander Auwera en Van Sprang 2007, pp. 107-114

Muller J.M., Rubens: The artist as Collector, Princeton N.J. 1989

Neeffs E., Histoire de la Peinture et de la Sculpture a Malines, dl. 1-2,

Gent 1876.

241

Nijs Th. de en E. Beukers, Geschiedenis van Holland. Deel II: 1572 tot

1795, Hilversum 2002.

Noordegraaf L., Bedrijfsvormen en arbeidsorganisatie in de nijverheid

van de Noordelijke Nederlanden, 1400-1800, z.p. 1976

North M., M., Kunst und Kommerz im Goldenen Zeitalter. Zur Sozial-

geschichte der niederländischen Malerei des 17. Jahrhunderts, Keulen/-

Weimar/Wenen 1992

North M. en D. Ormrod, Art Markets in Europe, 1400-1800, Aldershot

1998

Obreen F.D.O, Archief Nederlandsche kunstgeschiedenis : verzameling

van meerendeels onuitgegeven berichten en mededeelingen betreffende

Nederlandsche schilders, plaatsnijders, beeldhouwers, bouwmeesters,

juweliers, goud- en zilverdrijvers, smeden, stempelsnijders enz., dl.1 t/m

7, Rotterdam 1877-1890

Oger C., 'De kopieerpraktijk in het atelier van Lombard', in: Denhaene

2006, pp. 113-118

z.a., Paintings in the Art Institute of Chicago, Chicago 1961 (Paintings

1961)

Panofsky E., Idea. Ein Beitrag zur Begriffsgeschichte der älteren Kunst-

theorie, Berlijn 1985 (1959)

Parmentier R.A., 'Bescheiden omtrent Brugsche Schilders van de zes-

tiende eeuw. I. Ambrosius Benson', Handelingen van het Genootschap

voor Geschiedenis 'Société d'Emulation' te Brugge, 80 (1937), pp. 87-129

Pauw-de Veen L. de, De begrippen 'schilder', 'schilderij' en 'schilderen' in

de zeventiende eeuw, Brussel 1969

Peeters N., 'Marked for the Market ? Continuity, Collaboration and the

Mechanics of Artistic Production of History Painting in the Francken

Workshops in Counter-Reformation Antwerp', in: Falkenburg e.a. 1999,

pp. 57-79

242

Peeters N. ed., Invisible hands? The Role and Status of the Painter’s

Journeyman in the Low Countries c. 1450 – c. 1650, Leuven 2007

Peeters N., ‘’Painters pencells move not without that musicke’: Prices of

Southern Netherlandish Painted Altarpieces between 1585 and 1650’, in:

Tummers en Jonckheere 2008, pp. 97-124

Peeters N., 'From Nicolaas to Constantijn: the Francken family and their

rich artistic heritage (c. 1550-1717), in: Brosens, Kelchtermans en Van der

Stighelen 2012, pp. 103-117

Peeters N. m.m.v. M. Martens, 'Assistants in artists' workshops in the

southern Netherlands (fifteenth and sixteenth centuries). Overview of the

archive sources', in: Peeters 2007, pp. 33-49

Peltzer R.A., 'Hans Rottenhammer', Jahrbuch der Kunsthistorischen

Sammlungen des allerhöchsten Kaiserhauses in Wien, XXXIII (1916),

pp. 293-365

Périer-d’Ieteren C., 'Usage du poncif dans la peinture Flamande des XVe

et XVIe siecles', in: Van Schoute en Hollanders-Favart 1979, pp. 46-48

Périer-d’Ieteren C., Colyn de Coter et al technique picturale des peintres

flamands du XVe siècle, Brussel 1985

Périer-d’Ieteren C., ‘Le marché d’exportation et l’organisation du travail

dans les ateliers brabançons aux Xve et XVIe siècles. Apports de l’examen

technologique des retables’, in: X. Barral I Altet (red.) Artistes, artisans et

production artistique au Moyen Age. Colloque International Centre

National de la Recherche Scientifique Université de Rennes II – Haute

Bretagne 2-6 Mai 1983, dl. I-III, Parijs 1990, dl. III Fabrication et con-

sommation de l'oeuvre, pp. 629-644

Piles R. de, Abregé de la Vie des peintres, Parijs 1715 via

http://books.google.de/books?id=vMo5AAAAcAAJ&printsec=frontcover

&hl=de&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false (14

maart 2014)

Piles R. de, Cours de peinture par principes, Parijs 1766 via BNF Gallica

http://gallicalabs.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5814705x/f1.item (7 juli 2015)

243

Pigler A., ‘Neid und Unwissenheit als widersacher der Kunst’, Acta

Historiae Artium Academiae Scientiarium Hungaricae, I (1954), pp.

215-216

Pijl L., 'Paintings by Paul Bril in collaboration with Rottenhammer, El-

sheimer and Rubens', Burlington Magazine, CXL (1998), pp. 660-667

Poorter N. de, G. Jansen en J. Giltaij, Rubens en zijn tijd, tent. Rotterdam

(museum Boijmans-van Beuningen) Rotterdam 1990

Prak M., ‘Paintings, Journeyman Painters and Painter’s Guilds during the

Dutch Golden Age’, in: Peeters 2007, pp. 133-149

Price J.L., Culture and Society in the Dutch Republic During the 17th

Century, Londen 1974

Rasterhoff C., The fabric of creativity in the Dutch Republic. Painting

and publishing as cultural industries, 1580-1800, Utrecht 2012 via

http://dspace.library.uu.nl/handle/1874/253991 (24 oktober 2015)

Raupp H.-J., Bauernsatiren. Entstehung und Entwicklung des bäuerli-

ches Genres in der deutschen und niederländischen Kunst ca. 1470-1570,

Niederzier 1986

Richardson T.M., Pieter Bruegel the Elder. Art Discourse in the Sixteen-

th-Century Netherlands, Leiden 2007 via htt-

ps://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/12377/05.pdf?seq

uence=12 (24 oktober 2015)

Roethlisberger M.G. en M.J. Bok, Abraham Bloemaert and his sons.

Paintings and prints, dl. I-II, Doornspijk 1993

Rombouts Ph. en Th. van Lerius, De Liggeren en andere historische ar-

chieven der Antwerpsche Sint Lucasgilde, dl. 2, Antwerpen

Romein E., 'Knollen en citroenen op de Leidse kunstmarkt: over de rol

van kwaliteit in de opkomst van de Leidse fijnschilderstijl', De Zeventien-

de Eeuw 17 (2001), pp. 75-94

244

Rooses M. & Ch. Ruelens ed., Correspondance de Rubens et Documents

Épistolaires concernant sa Vie et ses Oeuvres 1600-1608, dl. 1, Antwer-

pen 1887 (fotografische herdruk Soest 1975)

Rooses M. & Ch. Ruelens ed., Correspondance de Rubens et documents

épistolaires concernant sa vie et ses oeuvres, dl. 2: 1609-25 juillet 1622,

dl. 2, Antwerpen 1898 (fotografische herdruk Soest 1975)

Rosen J., 'On a Collaboration between Jacob Duck and Abraham van

Cuylenborch', Oud Holland 117 2004, pp. 74-78

Roy A., ‘The technique of a ‘Tüchlein’ by Quinten Massys’, National Gal-

lery Technical Bulletin 1988, pp. 36-43

Roy A., Gérard de Lairesse 1640-1711, Parijs 1992

Rubens P.P., Theorie de la Figure Humaine, Parijs 1773 (1990)

Ruyven-Zeman Z. van, 'Recensie Godelieve Denhaene, Lambert Lombard.

Renaissance en Humanisme te Luik, Antwerpen 1990', Simiolus 21 nr.

4(1992), pp. 306-312

Sanderson W., Graphice. The Use of the Pen and Pensil. Or, the most

excellent art of Painting: in two Parts, London 1658

Sandrart J. von, Teutsche Academie der Bau-, Bild- und Mahlerey-

Künste, Nürnberg 1675, scholarly annotated online edition

1675/1679/1680 via http://ta.sandrart.net/en/, ed. Th. Kirchner e.a.

2008-2012

Saunders Magurn R. (tr. & ed.), The letters of Peter Paul Rubens, London

1971 (1955)

Schatborn P., 'Olieverfschetsen van Dirck Hals', Bulletin van het Rijks-

museum 21/3 (1973) pp. 107-117

Schillemans R., 'Gabriel Bucelinus and "The Names of the Most Distin-

guished European Painters''',

The Hoogsteder-Naumann Mercury 6 (1987), pp. 25-37

245

Schneede U.M., ‘Interieurs von Hans und Paul Vredeman’, Nederlands

Kunsthistorisch Jaarboek 18 (1967), pp. 125-166

Schoute R. van en D. Hollanders-Favart red., Le dessin sous-jacent dans

la peinture. Colloques I et II 1-3 novembre 1975, 27-29 septembre 1977,

Louvain-la-Neuve 1979

Schoute R. van en D. Hollanders-Favart red., Le dessin sous-jacent dans

la peinture. Colloque IV 29-31 octobre 1981. Le problème de l'auteur de

l'oeuvre de peinture. Contribution de l'étude du dessin sous-jacent à la

question des attributions, , Louvain-la-Neuve 1983

Schoute R. van en H. Verougstraete-Marcq red., Le dessin sous-jacent

dans la peinture. Colloque IX 12-14 septembre 1991. Dessin sous-jacent

et pratiques d’atelier, Louvain-la-Neuve 1993

Schouteet A., De Vlaamse Primitieven te Brugge. Bronnen voor de schil-

derkunst te Brugge tot de dood van Gerard David, vol. 1: A-K, Brussel

1989

Schulz W., Cornelis Saftleven 1607-1681. Leben und Werke. Mit einem

kritischen Katalog der Gemälde und Zeichnungen, Berlijn/New York

1978

Schulz W., Herman Saftleven, Berlijn 1982

Schwinn C., Die Bedeutung des Torso vom Belvedere für Theorie und

Praxis der bildenden Kunst vom 16. Jahrhundert bis Winckelmann,

Bern/Frankfurt a/M 1973

Segal S., Zeventiende-eeuwse bloemstukken. Schilderkunst en plantkun-

de, Brussel 1989.

Segal S., Jan Davidsz. de Heem en zijn kring, tent. Utrecht (Centraal Mu-

seum) 1991, Den Haag 1991

Silver L., The Paintings of Quinten Massys with Catalogue Raisonné,

Oxford 1984

Sip J. en O. Blazícek, Flämische Meister des 17. Jahrhunderts,

Hanau/Main 1963

246

Slive S. red., Frans Hals, tent. Washington (National Gallery of Art) 1989

/ Haarlem (Frans Halsmuseum) 1990, Maarssen 1989

Slokker N., Ruggengraat van de stedelijke samenleving, Amsterdam

2010

Sluijter E.J., 'Jan van Goyen als marktleider, virtuoos en vernieuwer', in:

Vogelaar 1996, pp. 38-59

Sluijter E.J., ‘Over Brabantse vodden, economische concurrentie, artistie-

ke wedijver en de groei van de markt voor schilderijen in de eerste decen-

nia van de zeventiende eeuw’, in: Falkenburg e.a. 1999, pp. 113-143

Sluijter E.J., Verwondering over de schilderijenproductie in de Gouden

Eeuw. Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogle-

raar in de Kunstgeschiedenis van de Nieuwere Tijd aan de Universiteit

van Amsterdam op vrijdag 25 oktober 2002, Amsterdam 2003

Sluijter E.J., 'Determining Value on the Art Market in the Golden Age: An

introduction', in: Tummers en Jonckheere 2008, pp. 7-28

Sluijter E.J., Rembrandt's Rivals. History Painting in Amsterdam 1630-

1650, Amsterdam 2015.

Sluijter-Seijffert N.C., Cornelis van Poelenburch (ca. 1593-1667), z.p.

1984

Sluijter-Seijffert N.C. e.a., Mauritshuis. Illustrated General Catalogue,

Amsterdam/Den Haag 1993

Sluijter-Seijffert N. en M. Wolters, 'Samenwerking tussen Alexander Kei-

rincx en Cornelis van Poelenburch belicht', Oud Holland 122 (2009), pp.

14-42

Smeyers M., 'Pre-Eyckian manuscripts mass production and workshop

practices I', in: Van Schoute en Verougstraete-Marcq 1993, pp. 60-74

Smeyers M. en S. Vertongen, 'Manuscrits Pré-Eyckiens, production en

masse et pratiques d'atelier II', in: Van Schoute Verougstraete-Marcq

1993, pp. 75-89

247

Smith 1776 (Skinner 1979): Skinner A. ed., Adam Smith. The wealth of

nations. Books I-III. London 1776, London 1979

Snoep D.P., 'Gerard Lairesse als plafond- en kamerschilder', Bulletin van

het Rijksmuseum 18 (1970) pp. 159-217

Sonnenburg H. von en F. Preusser, Rubens. Gesammelte Aufsätze zur

Technik, München 1979

Sosson J.-P., 'Une approche des structures économiques d'un métier

d'art: La corporation des Peintres et Selliers de Bruges (XVe-XVIe siè-

cles)', Revue des archéologues et historiens d'art de Louvain, III (1970)

pp. 91-100

Sosson J.-P., 'L'histoire économique et sociale et le problème de l'auteur

de l'oeuvre en peinture: corporations, cour ducale, marché, in: Schoute R.

van en D. Hollanders-Favart 1983, pp. 66-72

Spear R.E., The ‘Divine’ Guido. Religion, sex, money and art in the world

of Guido Reni, New Haven en London 1997

Spear R.E., ‘Scrambling for Scudi: Notes on Painter’s Earnings in Early

Baroque Rome’, Art Bulletin 85 (2003), pp. 310-320

Speth-Holterhoff, Les peintres flamands de cabinets d'amateurs au

XVIIe siècle, Brussel 1957

Spicer J., L.F. Orr en M.J. Bok, Masters of Light. Dutch Painters in

Utrecht during the Golden Age, Baltimore/San Francisco/Londen 1997-

1998, tent. Baltimore (Walters Art Gallery) / San Francisco (Fine Arts

Museum of San Francisco)1997, New Haven 1997

Stechow W., Sources and Documents in the History of Art. Northern

Renaissance Art 1400-1600, Englewood Cliffs N.J. 1966

Steyaert G., ‘De triptiek met de Marteling van de heilige Hippolytus,

begonnen door Dirk Bouts en afgewerkt door Hugo van der Goes en zijn

leerling of medewerker, Aert van den Bossche’, in: Balis e.a. (red.) 2005,

pp. 51-63.

248

Stighelen K. van der, ‘De (atelier-)bedrijvigheid van Andries Snellinck

(1587-1653) en Co’, Jaarboek van het Koninklijk Museum voor Schone

Kunsten Antwerpen 1989, pp. 303-341

Stighelen K. Van der, De portretten van Cornelis de Vos (1584/5-

1651): een kritische catalogus, Brussel 1990

Stighelen K. van der, Hoofd en Bijzaak. Portretkunst in Vlaanderen van

1420 tot nu, Leuven/Zwolle 2008

Stock J. van der, ‘De organisatie van beeldsnijders- en schildersatelier te

Antwerpen: documenten 1480-1530’, in Nieuwdorp H. red., Antwerpse

retabels 15de-16de eeuw, deel 2 (essays), Antwerpen 1993, pp.47-54

Stock J. van der en H. Devisscher, Antwerp: story of a metropolis 16th –

17th century, tent. Antwerpen (Hessenhuis) 1993

Stone-Ferrier L., Images of Textiles: The Weave of Seventeenth-Century

Dutch Art and Society, Ann Arbor 1985

Strahl-Grosse S., Stafage. Begriffsgeschichte und Erscheinungsform,

München 1991

Streng J. en L. van Dijk, Zwolle in de Gouden Eeuw. Cultuur en Schilder-

kunst, tent. Zwolle (Stedelijk Museum), Zwolle 1997

Stumpel J., The Province of Painting, Utrecht 1990

Suchtelen A. van en B. van Beneden, Kamers vol kunst in zeventiende-

eeuws Antwerpen, tent. Antwerpen (Rubenshuis) / Den Haag (Maurits-

huis) 2009/2010, Zwolle 2009

Sumowski W., Gemälde der Rembrandt Schüler, dl.I - VI, Landau/Pfalz

1984 -1994

Sutton P., 'Hendrick van der Burch', Burlington Magazine 122 (1980) pp.

315-326

Swillens P.T.A., Pieter Janszoon Saenredam. Schilder van Haarlem

1597-1665, Amsterdam 1935

249

Tamis D., ‘The genesis of Albert Cornelis’s ‘Coronation of the Virgin’ in

Bruges’, Burlington Magazine CXLII (2000), pp. 672-680

Tamis D., ‘'In kompagnie geordonneert en geschildert', een onderzoek

naar de ontstaansgeschiedenis van het Aardse Paradijs van Peter Paul

Rubens en Jan Brueghel d.O.’, Oud Holland 115 (2001/2002), pp. 111-130

Taylor P., 'The concept of houding in Dutch art theory', Journal of the

Warburg and Courtauld Institutes LV (1992), pp. 210-232

Thiel P.J.J. van e.a., Alle schilderijen van het Rijksmuseum, Amsterdam,

cat. Amsterdam, Rijksmuseum, Amsterdam 1979

Thijs A.K.L., ‘Antwerp’s Luxury Industries: the Pursuit of Profit and Ar-

tistic Sensitivity’, in: Van der Stock en Devisscher 1993, pp. 105-114

Tummers A., The fingerprint of an old master. On Connoisseurship of

Dutch and Flemish Seventeenth-Century Paintings: Recent debates and

Seventeenth-Century Insights, Amsterdam 2009

Tummers A. en K. Jonckheere, Art Market and Connoisseurship. A Clos-

er Look at Paintings by Rembrandt, Rubens and their Contemporaries,

Amsterdam 2008

Unger J.H.W., 'Brieven van eenige schilders aan Constantin Huygens',

Oud Holland 9 (1891) pp. 187-206

Vaernewijck M. van, Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en

voornamelick in Ghendt 1566-1568, ed. F. Vanderhaeghen, Gent 1872-

1881, via dbnl.org

Vaes M., 'Le Journal de Jean Brueghel II', Bulletin de l'Institut historique

belge de Rome, 6 (1926), pp. 163-220

Vandamme E. e.a., Catalogus Schilderkunst Oude Meesters, cat. Antwer-

pen (Koninklijk Museum voor Schone Kunsten), Antwerpen 1988

Vandenbroeck P., "Het schildersgeslacht Verbeeck. Voorlopige werkkata-

loog", Jaarboek van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten-

Antwerpen, (1981) pp 31-60

250

Vandenbroeck P., ‘Laatmiddeleeuwse doekschilderkunst in de Nederlan-

den. Repertorium der nog bewaarde werken’, Jaarboek van het Ko-

ninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen 1982, pp. 29-59

Vandenbroeck P., 'Verbeeck's peasant weddings: a study of iconography

and social function', Simiolus, 14/2 (1984), pp. 79-124

Vasari G. Le vite dei più eccelenti pittori, scultori e architetti, Florence

1568 (Edizione integrale. Introduzione di Maurizio Marini, Rome 1993)

Veen J. van der, ‘By his own hand. The valuation of autograph paintings

in the 17th century’, in: Van de Wetering e.a. dl. IV 2005, pp. 3-44

Veen J. van der , “Het kunstbedrijf van Hendrick Uylenburgh in Amster-

dam. Productie en handel tussen 1625 en 1655” in: Lammertse en Van der

Veen 2006, pp. 117-205

Velde C. van de, Frans Floris (1519/20-1570) Leven en werken, dl. I-II,

Brussel 1975

Velde C. van, 'Het aards Paradijs in de beeldende kunsten', in C. Van De

Velde e.a., Het aards Paradijs. Dierenvoorstellingen in de Nederlanden

van de 16de en 17de eeuw, tent. Antwerpen (Zoo) 1982, Antwerpen 1982

Vermet B., 'Tableaux de Dirck van Delen (v.1604/1605-1671) dans les

musées Français', Revue du Louvre 3 (1995), pp. 30-44

Vermeylen F., ‘Exporting Art across the Globe. The Antwerp Art Market

in the Sixteenth Century’, in: Falkenburg e.a. 1999, pp. 13-29

Vermeylen F., Painting for the Market. Commercialization of Art in

Antwerp’s Golden Age, Turnhout 2003

Veronée-Verhaegen N., L'Hôtel-Dieu de Beaune. Les Primitifs Flamands.

Corpus de la Peinture des anciens Pays-Bas méridionaux au quinzième

siècle, dl. 13, Brussels 1973

Veronée-Verhaegen N., 'Le retable de Beaune. Elaboration et collabora-

tion', in: R. Van Schoute & D. Hollanders-Favart red., Le dessin sous-

jacent dans la peinture. Colloque III. Le problème de l'auteur de l'oeuvre

251

de peinture. Contribution de l'étude du dessin sous-jacent à la question

des attributions, Louvain-la-Neuve 1982, pp. 11-15

Verougstraete en J. Couvert red., Le dessin sous-jacent et la technologie

dans la peinture. Colloque XV Bruges, 11-13 septembre 2003. La

peinture ancienne et ses procédés. Copies. répliques, pastiches,

Leuven/Parijs/Dudley MA 2006

Verougstraete H. en R. Van Schoute, Le dessin sous-jacent et la technolo-

gie dans la peinture. Colloque XII 11-13 septembre 1997. La Peinture

dans les Pays-Bas au 16e Siècle. Pratiques d'atelier. Infrarouges et au-

tres méthodes d'investigation, Leuven 1999

Vlieghe H., Stedelijke Musea Brugge. Catalogus Schilderijen 17de en

18de eeuw, Brugge 1994

Vlieghe H., ‘The Execution of Flemish Paintings between 1550 and 1700:

A Survey of the Main Stages’, in: Vlieghe, Balis en Van de Velde 2000, pp.

195-211

Vlieghe H., A. Balis en C. Van de Velde, Concept, Design and Execution in

Flemish Painting (1550-1700), Turnhout 2000

Vogelaar C. e.a., Jan van Goyen, tent. Leiden (Lakenhal) 1996/1997,

Zwolle 1996

Vogelaar C. e.a., Lucas van Leyden en de Renaissance, tent. Leiden (La-

kenhal) 2011, Leiden 2011

Vogelaar C., ‘Lucas en Leiden. Schilders, stad en samenleving tussen

middeleeuwen en renaissance’, in: Vogelaar e.a. 2011, pp. 11-41

Vossius G.J., De Graphice, sive Arte Pingendi, 1650

Vries Az. A.D. de, 'Willem Schellinks. Schilder - Teekenaar - Etser - Dich-

ter', Oud Holland 1 (1883), pp. 150-163

Vries L. de, Gerard de Lairesse. An Artist between Stage and Studio,

Amsterdam 1998

Vries S. de (red.), De zestiende- en zeventiende-eeuwse schilderijen van

het Stedelijk Museum Alkmaar, Alkmaar/Zwolle 1997

252

Vries J. de en A. van der Woude, Nederland 1500-1815. De eerste ronde

van moderne economische groei, Amsterdam 1995

Vriesinga Y., ‘Homo economicus koopt geen boekenkast van Ikea. Dan

Ariely, “The upside of irrationality, the unexpected benefits of defying

logic at work and at home”’, NRC Handelsblad, 23 september 2010, p. 14

Wadum J., 'Recent discoveries on Antwerp panel makers' marks,

Technologia Artis 3 (1993), pp. 96-100

Wadum J., ‘Primuersel of imprimatura ?’, kM 15 (1995), pp. 39-40

(Wadum 1995a).

Wadum J. , 'Historical techniques of panel painting in the Northern

Countries', ongepubliceerde paper gepresenteerd op het Symposium on

the structural conservation of panel paintings, the Getty Conservation

Institute, 24-28 april 1995, pp. 1-26 (Wadum 1995b)

Wadum J., 'Latest news from Paradise: a preliminary attempt to identify

Rubens's studio practice, Part II', in ICOM. 13th Triennial meeting Rio de

Janeiro Preprints 2002 dl. I, pp. 473-478

Wadum J., Technical art history: painters' supports and studio practices

of Rembrandt, Dou and Vermeer, Amsterdam 2009

Wagner H., Jan van der Heyden 1636-1712, Amsterdam/Haarlem 1971

z.a., Wallace Collection Catalogues. Pictures and Drawings, London

1928 (Wallace Collection 1928)

Walsh A., E. Buijsen en B. Broos, Paulus Potter. Schilderijen, tekeningen

en etsen, Den Haag (Mauritshuis) 1994-1995, Zwolle 1994

Walther A. red., Gemäldegalerie Alte Meister Dresden. Katalog der aus-

gestellten Werke, Dresden 1987

Weale J., ‘Albert Cornelis. Hiérarchie des Anges', Le Beffroi, dl. 1, Bruges

1863, pp. 1-22

253

Weber G.J.M., 'Theological Corrections to Art: Notes on an Unknown

Painting by Erasmus II Quellinus', The Hoogsteder-Naumann Mercury 6

(1987) pp.43-47

Wetering E. van de, 'De jonge Rembrandt aan het werk', Oud Holland 91

(1979), pp. 27-65

Wetering E. van de, 'Painting materials and working methods', in Bruyn

e.a.dl. I 1982, pp. 11-34

Wetering E. van de, "The canvas support", in: Bruyn e.a., dl. II 1986, pp.

15-44 (Van de Wetering 1986a)

Wetering E. van de "Problems of apprenticeship and studio collaborati-

on", in: Bruyn e.a., dl. II 1986, pp. 45-90 (Van de Wetering 1986b)

Wetering E. van de, Verdwenen tekeningen en het gebruik van afwisbare

tekenplankjes en "tafeletten", Oud Holland 105 (1991), pp. 210-227

Wetering E. van de, 'Rembrandt's method - technique in the service of

illusion', in Brown Ch., J. Kelch en P. van Thiel, Rembrandt: the Master

and his Workshop. Paintings, tent. Berlijn (Gemäldegalerie SMPK) /

Amsterdam (Rijksmuseum) / London (National Gallery) 1991-1992, pp.

11-39

Wetering E. van de, Rembrandt. The painter at work, Amsterdam 1997

Wetering E. van de, Rembrandt's hidden self-portraits = Rembrandt's

verborgen zelfportretten, tent. Amsterdam (Rembrandthuis) 2002, Am-

sterdam 2003

Wetering E. van de e.a., A corpus of Rembrandt paintings dl. IV: The

self-portraits, Dordrecht 2005

(voor de delen I-III van A corpus of Rembrandt paintings, zie J. Bruyn

e.a.)

Wetering E. van de e.a., A corpus of Rembrandt paintings dl. V: Small

scale History-Paintings Dordrecht 2011.

(voor de delen I-III van A corpus of Rembrandt paintings, zie J. Bruyn

e.a.)

254

Wetering E. van de, 'More than one hand in paintings by Rembrandt', zie:

Van de Wetering dl. V 2011, pp. 311-321

Wetering E. van de e.a. Rembrandt : zoektocht van een genie, tent. Am-

sterdam (Rembrandthuis) 2006, Amsterdam 2006

Wetering E. van de en P. Broekhoff, ‘New directions in the Rembrandt

Research Project, Part I: the 1642 self-portrait in the Royal Collection’,

The Burlington Magazine vol. CXXXVIII nr. 1116 (1996), pp. 174-180

Weyerman J.C., De Levens-Beschryvingen der Nederlandsche Konst-

Schilders en Konst-Schilderessen met een uytbreyding over de Schilder-

konst der Ouden, dl. I-III, Den Haag 1729; dl. IV, Dordrecht 1769

Willnau C., 'von Elsheimers Contento zu Knüpfers Contentement',

Zeitschrift für Bildende Kunst, 1931/1932, pp. 113-120

Wilmers G., Cornelis Schut (1597-1655). A Flemish Painter of the High

Baroque, z.p. 1996

Wilson J.C., 'The participation of painters in the Bruges 'pandt' market,

1512-1550', Burlington Magazine vol. CXXV nr. 965 (1983), pp. 476-479

Wilson J.C., 'Marketing paintings in late medieval Flanders and Brabant',

in: X. Barral I Altet (red.) Artistes, artisans et production artistique au

Moyen Age. Colloque International Centre National de la Recherche

Scientifique Université de Rennes II – Haute Bretagne 2-6 Mai 1983, dl.

I-III, Parijs 1990, dl. III Fabrication et consommation de l'oeuvre, pp.

621-627 (Wilson 1990a)

Wilson J.C., 'Workshop patterns and the production of paintings in six-

teenth-century Bruges', Burlington Magazine, vol. CXXXII nr. 1049

(1990,) pp. 523-527. (Wilson 1990b)

Wilson J.C., ‘Adriaen Isenbrant and the Problem of his Oeuvre’, Oud Hol-

land 109 nr. 1/2 (1995), pp. 1-17

Wolfthal D., The beginnings of Netherlandish canvas painting: 1400-

1530, Cambridge

255

Woollett A.T. en A. van Suchtelen, Rubens & Brueghel, een artistieke

vriendschap, tent. Den Haag (Mauritshuis) / Los Angeles (J. Paul Getty

Museum) 2006/2007, Zwolle 2006

Woude A.M. van der, 'The volume and value of Paintings in Holland at

the time of the Dutch Republic' in: Freedberg D. en J. de Vries (red.), Art

in History. History in Art. Studies in Seventeenth-Century Dutch Cul-

ture, Santa Monica 1991, pp. 285-330

Zwollo A., ‘Een ‘Cornelis Saftleven’ per brief’, Nederlands Kunsthistorisch

Jaarboek 38 (1987), pp. 402-406