UTRECHT DAAGT JE UIT!

Een passende schoolloopbaan voor iedere jongere

Utrechtse Onderwijs Agenda 2014 - 2018

2

mei 2014 een gezamenlijke agenda van

onderwijs, welzijn, kinderopvang, gemeente en educatieve partners in Utrecht

3

1. De UOA: koers en kwaliteit

Talent als rode draad Talentontwikkeling: dat was de rode draad in de Utrechtse Onderwijs Agenda 2010- 2014. Het beste uit kinderen halen. Niet alleen op school, maar ook thuis, in de buurt, op een sportclub. Met als doel kinderen en jongeren zoveel mogelijk bagage mee te geven en hun kansen op een betekenisvolle toekomst te vergroten. Samenhang maakt verschil Met de nieuwe onderwijsagenda gaan we die koers niet verleggen. De grondgedachte blijft immers van kracht: we willen uit kinderen en jongeren het beste halen en een goede start op de arbeidsmarkt mogelijk maken. Dat is gezien het huidige economische klimaat eens te meer van belang. Cijfers laten zien dat het aantal (jonge) werkzoekenden nog steeds toeneemt. Als die trend doorzet, dan vraagt dat om forse inspanningen in het onderwijs, op de arbeidsmarkt en in een goede ‘match’ daartussen. Tegelijkertijd hebben we te maken met een aantal belangrijke transities die de komende tijd leiden tot aanzienlijke veranderingen in het onderwijs, de ondersteuning en de uitstroom van jongeren naar arbeid of dagbesteding. En die deels ook met bezuinigingen gepaard gaan. Het gaat om de invoering van passend onderwijs, de Participatiewet en om de transitie naar gemeenten van de jeugdzorg en delen van de AWBZ. Dit betekent veel voor jongeren en gezinnen, maar ook veel voor scholen, instellingen, gemeenten en partners. We staan dus aan de vooravond

van grote veranderingen, maar tegelijkertijd op het punt om nu samen het verschil te maken in samenhangend beleid voor onze jeugd. Advanced skills De Onderwijsraad bepleit dat overheid en scholen gezamenlijk de brede kwaliteit van het onderwijs beter inzichtelijk moeten maken: Welke doelen streven we na? En hoe brengen we in beeld of we die halen? Ook de niet-cognitieve capaciteiten zouden meer gewaardeerd moeten worden. De samenleving heeft immers ook behoefte aan creativiteit, probleemoplossend vermogen, aan samenwerking, culturele en morele sensitiviteit, zorgzaamheid en vakmanschap. Die behoefte aan advanced skills voor de 21ste eeuw wordt alom benadrukt. Het tempo waarin digitalisering, economische ontwikkelingen en veranderingen op de arbeidsmarkt onze samenleving voortstuwen, vraagt om andere vaardigheden dan alleen cognitieve. We kunnen op steeds meer manieren kennis en informatie tot ons nemen en de hoeveelheid bronnen groeit nog steeds. Deze ontwikkelingen beïnvloeden sociale interactie, maar ook het onderwijsproces, noties over leren leren, de wijze waarop we gegevens verzamelen en analyseren en het belang van analytisch denken. Om ‘bij’ te blijven moeten we goed voorbereid zijn op wat de toekomstige samenleving vraagt, creativiteit en vernieuwing stimuleren en de samenwerking met onze educatieve partners, het bedrijfsleven en de overheid nog verder intensiveren.

4

Koers en kwaliteit We hebben in Utrecht gelukkig al een traditie van samenwerken tussen gemeente, schoolbesturen en partners als de welzijnsinstellingen, Hogescholen en de Universiteit Utrecht. We vinden elkaar op inhoud en investeren in perspectief voor jongeren in onze stad. We delen een sterke verantwoordelijkheid voor goed onderwijs, het vergroten van de zelfredzaamheid van burgers en professionals, een gevarieerd en uitdagend aanbod en ruimte om naar vermogen te leren of te werken. We kunnen trots zijn op wat er nu staat. Is er dan niets meer te verbeteren? Natuurlijk wel. We zien, onderbouwd door monitorgegevens, dat we op een aantal aspecten nog een slag dieper moeten gaan: verdere kwaliteitsverbetering van het onderwijs, een goed voorbereide en begeleide overstap van voorschool en kinderopvang naar school en van school naar werk, actief burgerschap om scheidslijnen in inkomen en ontwikkelingskansen te overbruggen, een rijke leeromgeving en systematische data-analyse om trends om te zetten in verbetering van beleid. Doorgaande schoolloopbaan We richten ons in deze agenda op een uitdagende en goed verlopende schoolloopbaan voor iedere jongere: wat hebben zij nodig om hun school zo goed mogelijk te doorlopen, hoe kunnen we dat organiseren en wie doet daarin wat? De kracht van de Utrechtse Onderwijs Agenda is het brede palet aan partners in alle overgangen in die

5

schoolloopbaan: van voorschools tot en met het hoger onderwijs en de uitstroom naar werk. Die kracht willen we nog meer benutten. In de overgangen treffen we elkaar immers. Daar kunnen we zorgen voor een goed verlopende overstap, een doorlopende lijn van formele en informele kennis en voor de inzet van professionals die de kwaliteit hiervan op een hoog niveau weten te brengen en te houden. De kwaliteitsimpuls VVE, de burgerschapsontwikkeling en het Utrechts Taalcurriculum zijn hier prachtige voorbeelden van. Deze ontwikkelingen gaan we de komende jaren nog verder implementeren. Agenda 2014-2018 op hoofdlijnen We willen het kader van de Utrechtse Onderwijs Agenda gebruiken om hier op hoofdlijnen op te sturen. Vanuit een gezamenlijke bestuurlijke verantwoordelijkheid blijven we investeren in:

Dat kan alleen als we ‘ontschot’ denken, boven de belangen van onze organisatie uitstijgen, de effectiviteit van onze samenwerking vergroten en resultaten weten vast te houden. In deze beleidsagenda werken we onze ambities voor de komende jaren verder uit. We doen dat zoals gezegd op hoofdlijnen door de uitdagingen te schetsen waar we voor staan en vervolgens onze ambities en hoofddoelstellingen te

benoemen voor jongeren, voor de kwaliteit van het aanbod en voor de stad. Iedere organisatie heeft haar eigen verantwoordelijkheid om die doelen te vertalen naar concrete activiteiten op uitvoeringsniveau. Deze agenda wordt dan ook verder uitgewerkt in een uitvoeringsagenda die in de tweede helft van 2014 gereed zal zijn. Utrecht, mei 2014 Het Platform van de Utrechtse Onderwijs Agenda

6

2. Utrecht onderwijsstad: hier staan we nu

Jongeren en de stad: goed inspelen op veranderingen Als stad van kennis en cultuur heeft Utrecht jong en oud van alles te bieden. Een variëteit aan scholen en voorzieningen, een ondernemende universiteit, eigentijdse hogescholen, een goede infrastructuur en een aantrekkelijk aanbod op het gebied van sport, cultuur en vrije tijd. Utrecht onderscheidt zich als onderwijsstad in een aantal opzichten van de andere grote steden. We hebben tot 2028 nog te maken met een groei van bijna 9.000 jongeren in het primair en voortgezet onderwijs. Dat heeft natuurlijk gevolgen voor de capaciteit en het aanbod van scholen en voorzieningen. We onderscheiden ons ook van andere grote steden door een relatief hoog opleidingsniveau en tegelijkertijd een hoog percentage ‘gewichtenkinderen’ in de krachtwijken, ook in vergelijking tot de andere grote steden. Opvallend voor onze stad is het ontbreken van een middengroep. Ook het welvaartsniveau is gemiddeld genomen hoog, maar de verschillen tussen uitersten zijn groot. Ongeveer 4.000 Utrechtse jongeren groeien op in een huishouden met een bijstandsuitkering. De laatste vijf jaar is het aantal aanvragen voor schuldhulpverlening bijna verdubbeld. Deze tweedeling is risicovol en kan tot nieuwe sociale scheidslijnen leiden. Daarom vraagt de ontwikkeling van onze stad, ondanks de gunstige uitgangssituatie, om onderhoud en investering. We moeten goed inspelen op veranderingen in de samenstelling en behoeften van de bevolking en verschillen in inkomen of

ontwikkelingskansen proberen te overbruggen. We blijven stimuleren dat kinderen en jongeren met verschillende achtergronden elkaar ontmoeten in de kinderopvang, op school of in de wijk. We geven ruimte voor excellentie en aandacht aan achterstand. We willen onderwijs en zorg, participatie en burgerschap, kennis en cultuur, werk en vrije tijd verbinden in een stimulerende leefomgeving voor de inwoners van onze stad.

7

Kwaliteit van onderwijs: verder verbeteren We hebben in Nederland goed onderwijs, dat is het algemene beeld. Jongeren in het primair en voortgezet onderwijs doen het goed, het aantal zwakke scholen is sterk gedaald, meer mensen zijn hoog opgeleid en afgestudeerden hebben een hoog niveau. Het aantal laaggeletterden en voortijdig schoolverlaters is verder gedaald. De Onderwijsinspectie ziet een stijging van de prestaties in het basisonderwijs, een toename van het percentage leerlingen dat naar HAVO en VWO gaat, een toename van het aantal studenten in het hoger onderwijs en een stijging van de rendementen in het bekostigd MBO. De staat van het Utrechtse onderwijs is deels vergelijkbaar met het landelijke beeld. De capaciteit en kwaliteit van de voor- en

vroegschoolse educatie zijn fors vergroot. De kwaliteit van de basisscholen is verbeterd en het aantal zwakke opleidingen in het MBO is gedaald ten opzichte van 2012. In vergelijking met de andere grote steden en het landelijk gemiddelde heeft Utrecht wel een groter aandeel zwakke afdelingen in het voortgezet onderwijs. Internationaal onderzoek geeft een aantal verklaringen voor het zwak en zeer zwak worden van scholen en afdelingen. Bijvoorbeeld onvoldoende kunnen compenseren voor een instroom van relatief veel jongeren met laagopgeleide ouders of een slechte ‘fit’ in de organisatie tussen problemen en oplossingen. Kwaliteitsverschillen zijn volgens de onderwijsinspectie mogelijk ook te verklaren uit het minder streng hanteren van plaatsingscriteria in het verleden. Duidelijk is dat we moeten blijven investeren in verdere kwaliteitsverbetering van het onderwijs. Van onderwijs naar arbeidsmarkt: klaar voor de 21e eeuw Scholen stimuleren jongeren in een steeds vroeger stadium om kennis te maken met verschillende beroepskeuzes. Zij zijn zich goed bewust van de nieuwe of andere eisen die de arbeidsmarkt stelt op het gebied van kennis, kunde en (digitale) vaardigheden. Technologie zal steeds meer de productiegerichte omgeving vervangen en technologisering verandert de definitie van vakmanschap. Er is groeiende aandacht voor de invloed van wetenschappelijke kennis op de maatschappelijke omgeving. Het Utrecht Science Park staat door de verbinding van onderwijs, zorg, onderzoek en ondernemerschap bekend als het hart in een van de meest competitieve regio’s van Europa. De Universiteit

8

Utrecht heeft bovendien een sterke nationale en internationale positie in serious gaming en werkt hierin nauw samen met de Hogeschool Utrecht en de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht op het gebied van creativiteit en design. Het MBO speelt hier, samen met de Universiteit en de Hogescholen, op in met de projectlijnen duurzaamheid, zorg en technologie, serious gaming en ondernemerschap. De Universiteit en de Hogeschool investeren in het Wetenschapsknooppunt waar het onderwijs veel gebruik van maakt. Scholen, kennisinstellingen en het bedrijfsleven moeten weten in te spelen op deze ontwikkelingen en tegelijkertijd de mogelijkheden van ieder individu voor ogen houden. Met alle kennis en expertise die in het Utrechtse hoger onderwijs beschikbaar is, kunnen we de ‘match’ tussen vraag en aanbod van de arbeidsmarkt en het onderwijs verbeteren. Gemeente, bedrijfsleven en middelbaar beroepsonderwijs zullen de mogelijkheden die het regionaal investeringsfonds de komende jaren biedt om de overgang van leren naar werken te verbeteren maximaal benutten.

9

3. Uitdagende onderwijsstad: dit willen we bereiken

Koers voor 2014 - 2018 Met de Utrechtse Onderwijs Agenda hebben we een stevige koers uitgezet. We weten ook wat de toekomstige samenleving van ons vraagt: kennis en kwaliteit, creativiteit en innovatie, samenhang en samenwerking. Juist in deze periode van economische druk en belangrijke transities kunnen we een volgende slag maken in de verbinding van onderwijs, ontwikkeling en ondersteuning. Dit willen we bereiken in 2018:

1. De jongere: schoolloopbaan met perspectief In 2018 hebben we de overgangen in het Utrechtse onderwijs zo ingericht dat we alle kinderen, jongeren en studenten een realistisch ontwikkelings- en doorstroomperspectief bieden. Dat betekent: • Utrechtse peuters die zijn geïndiceerd voor de voor- en

vroegschoolse educatie hebben vanaf 2.5 jaar een programma van goede kwaliteit gevolgd in voorzieningen met een goede zorgstructuur die aansluit bij passend onderwijs en jeugdhulp.

• Utrechtse kinderen in het primair onderwijs stromen met een advies, gebaseerd op meerjarige onderwijsgegevens, uit naar een passende plek in het voortgezet (speciaal) onderwijs. Zij worden warm overgedragen. Ouders zijn goed geïnformeerd over en betrokken bij de overgang van hun kind.

• Utrechtse jongeren en studenten in het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs behalen een startkwalificatie of, als dit niveau niet realistisch is, behalen het uitstroomniveau dat past bij hun mogelijkheden. Voor jongeren die uitstromen naar arbeid of dagbesteding is een passende en zo nabij mogelijke plek beschikbaar.

10

• Scholen voor voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs gaan gebruik maken van de verruimde mogelijkheden in de wet in de overgang van VMBO naar MBO.

• De uitkomsten van systematische dataverzameling, data-analyse en datafeedback op schoolloopbanen en overgangen worden structureel ingezet voor verbetering van beleid(sinterventies).

2. De school: hoge kwaliteit, breed aanbod In 2018 is het Utrechtse onderwijs zo ingericht dat alle kinderen, jongeren en studenten zich op cognitief, sociaal-emotioneel, creatief, cultureel en fysiek gebied optimaal kunnen ontplooien. Dat betekent: • Partners van de Utrechtse Onderwijs Agenda investeren in:

- voldoende en kwalitatief hoogwaardig voor- en vroegschools aanbod.

- kwaliteit van de basisvakken taal en rekenen als noodzakelijke voorwaarde voor verdere ontwikkeling.

- kwaliteitsverbetering van zwakke afdelingen in het VO en MBO. - een professionele cultuur met goed toegeruste leerkrachten,

docenten en schoolleiders, die bereid zijn verantwoording af te leggen aan jongeren, ouders en samenleving.

- partnerschap met ouders. - een democratische gemeenschap waarin conflicten constructief

worden opgelost en iedereen zich betrokken en verantwoordelijk voelt.

• Partners van de Utrechtse Onderwijs Agenda bieden uitdagend onderwijs waarin voor iedere jongere doelen worden gesteld,

opbrengstgericht wordt gewerkt, prestaties regelmatig worden geëvalueerd en maatwerk wordt geleverd als dat nodig is. • Voor alle Utrechtse kinderen en jongeren is een breed formeel en informeel educatief aanbod beschikbaar dat de ontwikkeling op het gebied van sociale vaardigheden, kunst en cultuur, sport en bewegen, wetenschap en techniek stimuleert en aansluit bij de behoefte aan advanced skills.

3. De stad: kapitaal voor leren en ontwikkelen In 2018 is Utrecht een stad die kinderen, jongeren en studenten stimuleert om te blijven leren en ontwikkelen en voorbereidt op het werken in de 21e eeuw. Dat betekent:

11

• De variëteit aan scholen, onderwijsconcepten, opleidingen en voorzieningen blijft bestaan en wordt waar nodig verder toegesneden op de vraag van de ‘markt’ èn de vraag van onze populatie.

• De behoeften van de (boven- en onderkant van de) arbeidsmarkt aan kennis en vaardigheden en de mogelijkheden van het onderwijs worden optimaal op elkaar afgestemd, met inzet van alle expertise die Utrecht beschikbaar heeft.

• Utrechtse kinderen, jongeren en studenten krijgen gelijke onderwijs- en ontwikkelingskansen. Inkomensverschillen of achterstanden mogen het volgen van passend onderwijs en het

bereiken van het hoogst haalbare ontwikkelingsperspectief niet in de weg staan. Talentontwikkeling, kwaliteit, burgerschap en een doorgaande (school)loopbaan blijven de pijlers van het Utrechtse onderwijs.

• De invoering van passend onderwijs en de transities van zorg voor jeugd, AWBZ en werk en inkomen worden in samenhang voorbereid en uitgewerkt als voorwaarde voor integrale hulp aan kinderen, jongeren en gezinnen.

• De kwaliteit en duurzaamheid van de huisvesting (onderwijs, voorzieningen) is afgestemd op de eisen die aan gezond, aantrekkelijk, uitdagend onderwijs en een rijke leeromgeving worden gesteld.

12

4. UOA 2014 - 2018: hoe gaan we verder?

In de vorige periode is gewerkt met een stuurgroep en werkgroepen om de doelen van de Utrechtse Onderwijs Agenda uit te voeren en de voortgang te volgen. De werkgroepen hebben veel inspanning en goede resultaten geleverd die hebben geholpen bij het bepalen en bijsturen van de koers. Sommige thema’s ‘staan’ en hebben nu de fase bereikt van uitvoering en verdere verbetering. Andere thema’s vragen nog om meer sturing of horen tot het primaire proces van de samenwerkende partners.

We kiezen voor de periode 2014 - 2018 voor sturen op hoofdlijnen en vanuit een gezamenlijke verantwoordelijkheid - mede middels een Platform voor bestuurlijk overleg - voor het geheel. Dat betekent dat de verdere uitwerking van deze agenda voor een belangrijk deel bij de partners en organisaties van de Utrechtse Onderwijs Agenda ligt. De wijze waarop we gaan monitoren op de hoofddoelstellingen is een punt voor nadere bespreking. Ook de overleg- en organisatiestructuur zal nog nader worden uitgewerkt. We willen de structuur van werkgroepen loslaten en denken voorlopig aan een model van ‘tafels’ voor iedere overgang: voorschools - PO, PO - VO, VO - MBO/HBO/WO en mogelijk ook V(S)O - werk of dagbesteding. Deze tafels kunnen zowel een ontwikkel- als een platformfunctie hebben. Het gaat niet alleen om kennis en kunde, maar ook om ontmoeting, reflectie en inspiratie. Goed lopende netwerken blijven elkaar overigens altijd vinden in de uitvoering. Om de Utrechtse Onderwijs Agenda goed uit te kunnen voeren zijn mensen, middelen en tijd nodig. We denken dat nog winst te behalen valt in het bundelen van geld en menskracht. Daarom zullen we in de loop van dit jaar ook een doorrekening maken op de hoofdthema’s, door in beeld te brengen wat vanuit welke geldstromen nu wordt gefinancierd en hoe we de beschikbare middelen zo effectief mogelijk kunnen inzetten voor de doelen van deze agenda.

13

Bijlage: Samenstelling Platform UOA 2014

Het Platform voor de Utrechtse Onderwijs Agenda bestaat in 2014 uit de volgende leden: Gemeente Utrecht Jeroen Kreijkamp (wethouder), Hella Kuipers (Maatschappelijke Ontwikkeling, team onderwijs)

Primair en voortgezet onderwijs Carel Laenen (KSU), Just Hageman (Stichting R.K. Basisscholen Vleuten, de Meern, Haarzuilens), Thea Meijer (SPO Utrecht), Marja Blom (PCOU en Willibrordstichting), Leon de Wit (NUOVO) Middelbaar beroepsonderwijs Leonard Geluk (ROC MN, tot april), Adri van de Wind (MBO Utrecht)

Welzijnsorganisaties Annemiek van Vliet (Doenja Dienstverlening, tot juni), Organisatie voor de voor- en vroegschoolse educatie Carine Thesingh (Spelenderwijs)

Kinderopvang Ans van Hooff (Ludens) Universiteit Utrecht en de Lerarenopleidingen HBO Leon van de Zande (Universiteit Utrecht; tot april), Jan van Tartwijk (Universiteit Utrecht; vanaf mei), Dick de Wolff (Hogeschool Utrecht)

14

Bronnen

• Afdeling Onderzoek, gemeente Utrecht. Staat van het Utrechtse

Onderwijs, Monitor Onderwijs in Utrecht, 2013. In opdracht van de Utrechtse Onderwijs Agenda.

• Afdeling Onderzoek, gemeente Utrecht. Werkgroepen Utrechtse Onderwijs Agenda. Voortgangsrapportage 2013.

• Afdeling Onderzoek, gemeente Utrecht. Armoedemonitor 2013. • Afdeling Onderzoek, gemeente Utrecht. Thermometer economische

crisis. November 2013. • Gemeente Utrecht. Meer kansen voor Utrechts Talent.

Visiedocument Utrechtse Onderwijs Agenda 2010 – 2014. • Gemeente Utrecht. Impressie van bestuurlijk overleg. Utrechtse

Onderwijs Agenda. Oktober 2013. • Gemeente Utrecht. Kadernota participatie en inkomen. December

2013. • Gemeente Utrecht, Nieuwsbrief Masterplannen Onderwijs. 2013. • Illuster. Alumnimagazine maart 2014. • Inspectie van het Onderwijs. De staat van het onderwijs.

Onderwijsverslag 2011/2012. April 2013. • Onderwijsraad. Een stevige basis voor iedere leerling. 2011. • Onderwijsraad. Onderwijs is meer dan alleen toetsen. In: NRC, 2

november 2013. • Onderwijsraad. Een smalle kijk op onderwijskwaliteit. November

2013.

• Pauw, L. , CED-groep. Burgerschapsvorming in het Utrechtse Onderwijs, op weg naar een gezamenlijke visie, 2013. In opdracht van de Utrechtse Onderwijs Agenda.

• Samenwerkingsverband Sterk VO Utrecht en Stichtse Vecht. Ondersteuningsplan 2013 – 2016. Actualisatie februari 2014.

• Samenwerkingsverband Utrecht PO. Concept Ondersteuningsplan 2014 – 2018. Januari 2014.

• Van der Grift, W.J.C.M.. Van zwak naar Sterk. Rijksuniversiteit Groningen. 18 september 2013.

• Gesprekken met leden van de stuurgroep van de Utrechtse

Onderwijs Agenda: Marja Blom, Thea Meijer, Carel Laenen, Leon de Wit, Annemiek van Vliet, Hella Kuipers en Wytse de Jong (programmamanager).

Foto’s: Willem Mes, Allard Willemse, Bert Spiertz, Jan Lankveld, Jan de Wit,

Joni Prescher