Prebes / Veiligheidsnieuws / 2018nr.198 / p.32

Vo or diegenen die he t no g nie t w e t en; wat is nu de VC A

Als het over de oorsprong van VCA gaat en dan spreken we einde jaren tachtig, spraken enkele petrochemische bedrijven onderling af om de-zelfde veiligheidsstandaarden te hanteren bij het toelaten van aanne-mers om zo het aantal ongevallen terug te dringen. Met GSA en LSA, ofwel de 'general safety approval' en de 'limited safety approval', legden zij de grondslag voor het systeem waaruit VCA, welke volgend jaar 25 jaar bestaat, werd geboren. Intussen is VCA zeer bekend. Wanneer je VCA invoert op Google krijg je zo maar even 18.600.000 resultaten!

De VCA (Veiligheid, gezondheid en milieu Checklist Aannemers) is een controlelijst voor aannemers waarop zij zich kunnen laten certificeren en waarmee zij aantonen dat zij veiligheid, gezondheid en milieu tijdens het uitvoeren van werkzaamheden beheersen. De checklist heeft betrek-king op het VGM-beheersysteem van de aannemer ten behoeve van de eigen medewerkers maar omvat ook de tijdelijke medewerkers en mede-werkers van eventuele onderaannemers.

VCA is niet bij wet verplicht. In tegenstelling tot wat velen denken, is de VCA geen middel om aan te tonen dat aan de wetgeving wordt vol-daan. Het is slechts een instrument om beter aan bepaalde delen van de wetgeving te voldoen.Een bedrijf kan uit eigen overtuiging een VCA certificaat halen om door middel van deze checklist zijn veiligheidsbe-heerssysteem te optimaliseren. Tevens wordt het VCA certificaat door heel wat opdrachtgevers geëist van hun aannemers. Deze aannemers dienen dan ook VCA-gecertificeerd zijn wanneer zij bij deze opdrachtge-ver werken wensen uit te voeren.

VCA certificatie is dus in eerste instantie bedoeld voor aannemersbedrij-ven, die operationele werkzaamheden uitvoeren bij opdrachtgevers. Dit zijn bijvoorbeeld werkzaamheden in fabrieken, installaties, werkplaat-sen en projectlocaties en kunnen zijn :• werktuigbouwkundige werkzaamheden;• elektrotechniek en procesbesturing;• bouwkundige werkzaamheden;• civieltechnische werkzaamheden;• overige technische werkzaamheden, zoals:

- isolatie;- steigerbouw;- industrieel reinigen;- stralen/conserveren;- verticaal transport;- enz…

Update VCA-checklijst: stilstaan is achteruitgaan

Met de kerstperiode kwam er een extra cadeautje onder de kerstboom: de nieuwe VCA! Deze nieuwe VCA, versie 2017/6.0, bevat onder andere verbeteringen op het gebied van de vragenlijst op zich, stelt veiligheid nog meer centraal en zet bovendien ook meer in op veilig gedrag. Ook belangrijk is dat er nu één schema is voor zowel Nederland als België.

Koen BollaertsPreventieadviseur/HSEQ Manager bij

Algemene Aannemingen Van LaereBestuurder – lid dagelijks bestuur bij Prebes

De VCA (Veiligheid, gezondheid en milieu Checklist Aannemers) is een controlelijst voor aannemers waarop zij zich kunnen

laten certificeren en waarmee zij aantonen dat zij veiligheid, gezondheid en milieu

tijdens het uitvoeren van werkzaamheden beheersen.

Prebes / Veiligheidsnieuws / 2018 nr.198 / p.33

De VCA-checklist kan op drie manieren gecertificeerd worden. Het on-derscheid is één ster (VCA*), twee sterren (VCA**) of de VCA-petroche-mie. VCA* is gericht op de directe beheersing van veiligheid, gezondheid en milieu tijdens het uitvoeren van werkzaamheden op de werkvloer. Een VCA* bedrijf werkt binnen de scope van hun certificaat zonder inscha-keling van onderaannemers. Het VCA** gaat verder en is gericht op de directe beheersing van veiligheid, gezondheid en milieu (VGM) tijdens het uitvoeren van werkzaamheden op de werkvloer, alsmede op de VGM-structuur. Denk dan maar aan zaken zoals beleid, organisatie en verbetermanagement. Tenslotte is er het niveau VCA petrochemie. Deze is van invulling gelijk aan de VCA** maar heeft bijkomend specifieke aanvullende eisen.

In het algemeen bepaalt de opdrachtgever of VCA certificatie wordt op-gelegd en zo ja, welk certificatieniveau (VCA*, VCA** of VCA petroche-mie) vereist is. Het is daarbij natuurlijk van belang dat opdrachtgevers zorgvuldig afwegen welke operationele werkzaamheden VCA-certificatie vereisen en welk certificatieniveau hier inhoudelijk het beste bij aansluit. In sommige gevallen wordt nog steeds bijvoorbeeld een VCA certificaat gevraagd voor werkzaamheden waarvoor VCA niet bedoeld is.

Wat word t er nu a nder s?

Een aantal vragen in de VCA staan al jaren als een huis en hebben intussen hun nut bewezen. Hier wordt dan ook niet aan geraakt. Denk in dit kader dan maar aan de VCA examens voor zowel operationele medewerkers als leidingge-venden, de opleidingen voor risicovolle taken,

LMRA (Laatste Minuut Risico Analyse) en toolbox meetings. Deze beide laatsten zijn een begrip geworden dat zowel binnen als buiten het sys-teem van VCA zeer goed bekend is.

Voor de versie 2017/6.0 waren er een aantal uitgangspunten gedefini-eerd welke als rode draad moesten dienen bij deze update. Deze aan-dachtspunten waren onder andere:• Veiligheid in de praktijk (meer naar de basis);• De focus meer leggen op werkplekken, projectlocaties en projecten;• Het bieden van handvatten voor afspraken tussen opdrachtgever en

opdrachtnemer en het beter beheersen van onderaannemers;• Het geven van meer aandacht voor anderstaligen;• Het beter afstemmen van veiligheidsgedrag en –cultuur op de organi-

satie;• Het behouden van de goede basiselementen uit de VCA zoals hiervoor

beschreven.

In grote lijnen kent de nieuwe VCA (VCA 2017/6.0) vijf grote wijzigingen.

1. Terug naar de basis Veiligheid komt in deze versie terug meer centraal te staan. Doorheen de jaren waren er hoofdstukken en eisen (vragen) bijgekomen waardoor je bepaalde zaken op meerdere plaatsen kon terugvinden of onderbren-gen. Door de eisen strakker te gaan formuleren en dubbele zaken samen te voegen, is het aantal eisen verminderd. De eisen die overblijven zijn logischer gestructureerd. Zo lijkt het, vergeleken met de vorige VCA-versie, of er bijvoorbeeld minder aandacht is voor voor milieugebeuren. De beide vragen met betrekking tot milieu zijn nu echter geïntegreerd in twee andere vragen. Zo is de vraag over aanstelling van een veiligheids- en gezondheidsfunctionaris uit de vorige versie nu gewijzigd naar een

veiligheids- gezondheids- en milieufunctionaris. De vraag aangaande het nemen van preventieve milieumaatregelen kan je dan weer perfect integreren in de vraag met betrekking tot de VGM risico-inventarisatie en –evaluatie. Concreet zijn we dus van 12 hoofdstukken naar 11 gegaan en is het aantal vragen gedaald van 47 naar 35 vragen.

2. De werkplek: meer aandacht voor de praktijkDe onderdelen van de VCA die over de werkplek gaan, zijn aangescherpt op basis van de laatste inzichten en feedback van gecertificeerde bedrij-ven. De onderdelen sluiten nu beter aan bij de veiligheidspraktijk van vandaag. Ook is er meer aandacht gegeven aan de jaarlijkse interne au-dits wat in deze nieuwe versie een op zichzelf staande vraag geworden is.

3. Voor veiligheidsgedrag en –cultuur is er meer ruimte voor maatwerk

Aangezien ieder bedrijf anders is en een andere veiligheidscultuur bezit, is de verantwoordlijkheid voor het beïnvloeden van VGM bewustzijn en gedrag hier neergelegd bij de aannemer zelf! Wat bij het ene bedrijf werkt als het gaat om het verhogen van veiligheidsbewustzijn werkt niet altijd bij een ander bedrijf. Bovendien is het gebied met betrekking tot gedragsbeïnvloeding volop in ontwikkeling en bedrijven moeten de kans krijgen om op die ontwikkelingen in te spelen, op maat van hun bedrijf. Om deze reden is er dus meer ruimte gecreëerd voor een aanpak op maat van het bedrijf. Het observatieprogramma uit de vorige VCA-versie, wat gegroeid is uit de eerste versies van de VCA met de vraag aangaande promotieactiviteiten, is vervangen door een programma voor VGM-be-wustzijn en -gedrag dat niet enkel verplicht is voor de VCA-petrochemie gecertificeerde bedrijven maar ook voor de VCA**-bedrijven.

4. Er is meer duidelijkheid en betrouwbaarheid voor de ketenDe betrouwbaarheid van VCA wordt verhoogd doordat men enerzijds meer must-vragen opgenomen heeft voor een VCA* en anderzijds door meer eisen te stellen aan de keten. Zo wordt de periodieke beoordeling van ingeschakelde onderaannemers een bijkomende verplichte vraag voor een VCA**. Ook moeten deze ingehuurde onderaannemers op meer punten gecontroleerd worden dan tot nu toe het geval is.

5. VCA en andere landen: streven naar meer gelijkwaardig-heid en betere toepasbaarheid

Met de komst van VCA 2017/6.0 is er één schema voor Nederland en België. Deze landen leggen geen eigen accenten meer op. Maar de nieuwe versie

In het algemeen bepaalt de opdrachtgever of VCA certificatie wordt opgelegd en zo

ja, welk certificatieniveau (VCA*, VCA** of VCA petrochemie) vereist is. Het is daarbij natuurlijk van belang dat opdrachtgevers zorgvuldig afwegen welke operationele

werkzaamheden VCA-certificatie vereisen en welk certificatieniveau hier inhoudelijk

het beste bij aansluit. In sommige gevallen wordt nog steeds bijvoorbeeld een VCA

certificaat gevraagd voor werkzaamheden waarvoor VCA niet bedoeld is.

Prebes / Veiligheidsnieuws / 2018nr.198 / p.34

is zo ingericht dat ook andere landen deze makkelijk kunnen gebruiken, met een duidelijke ondergrens van wat zij precies moeten regelen.

Bijkomend is ook de huisstijl gewijzigd waardoor er nu een nieuw logo is voor VCA. De oude logo's worden de komende tijd uitgefaseerd. Deze worden nu nog gebruikt op bijvoorbeeld VCA-diploma's en -certificaten en bedrijfsmiddelen van gecertificeerde bedrijven, zoals websites en bedrijfsau-to's. Gebruikers dienen de oude logo’s te vervangen door de nieuwe logo's. De oude logo's blijven wel nog geldig tot 2028, maar het gebruik hiervan wordt niet langer ondersteund.

D e VC A 2 0 17/6. 0 check lis t in de ta il

De nieuwe VCA 2017/6.0 bestaat uit 11 hoofdstukken:

1. VGM beleid en –organisatie, betrokkenheid van directie2. VGM risicobeheer3. Opleiding, voorlichting en instructie4. VGM bewustzijn5. VGM projectplan6. Voorbereiding op noodsituaties7. VGM inspecties8. Bedrijfsgezondheidszorg9. Aanschaf en keuring van materialen, arbeidsmiddelen en PBM10. Inkoop van diensten11. Melding, registratie en onderzoek van VGM-incidenten

We bespreken hieronder kort de belangrijkste wijzigingen.

Hoofdstuk 1 - VGM-beleid en –organisatie, betrokkenheid van de directie• De VGM beleidsverklaring is (opnieuw) een verplichte vraag voor een

VCA*• Bij de VGM-functionaris is, zoals hiervoor reeds aangegeven, milieu

(M) toegevoegd. Deze functie kan ook door meerdere personen inge-vuld worden.

• Zoals vermeld, wordt er meer aandacht gegeven aan de interne au-dits. Het bedrijf dient door middel van jaarlijkse interne audits vast te stellen of het VCA systeem goed is geïmplementeerd en goed wordt onderhouden.

• Tenslotte wordt er in het eerste hoofdstuk ook meer belang gehecht aan de directiebeoordeling. Zo werden ten opzichte van de vorige ver-sie een aantal extra inputcriteria toegevoegd. Het betreft de resulta-ten en de effectiviteit van de vorige directiebeoordeling, de externe auditverslagen en het programma voor VGM bewustzijn en –gedrag. Dit laatste punt met betrekking tot gedrag is niet van toepassing voor

een VCA*. Een VCA-petrochemie certificeerd bedrijf dient bijkomend zelf nog minimaal drie aanvullende doelstellingen vast te leggen.

Hoofdstuk 2 - VGM-Risicobeheer• Het hoofdstuk in de vorige versie met betrekking tot milieu is nu weg-

gevallen en de beheersing is nu hier bij de risico-inventarisatie en –eva-luatie (RIE) opgenomen.

• De RIE is vereist voor alle gangbare operationele activiteiten van het bedrijf. Dit is veel duidelijker daar men in de vorige versie enkel sprak van risicovolle functies.

• Ook een nieuwe, en terechte minimumeis, is dat men bij werkzaam-heden in gebieden met een andere wet– en regelgeving dan het thuis-land rekening moet houden met de impact van deze lokale wet- en regelgeving.

• Tenslotte werden voor het opmaken van de taakrisicoanalyses de criteria duidelijker gedefinieerd. Het gaat dan over het vaststellen en beheersen van de VGM-risico’s van werkzaamheden in een specifieke situatie/omgeving (werkplek) met niet gangbare risico’s of waarin wordt afgeweken van de standaard werkmethodes.

Hoofdstuk 3 – Opleiding, voorlichting en instructieIn hoofdstuk drie kan je twee belangrijke wijzigingen terugvinden.• De eerste wijziging betreft het veiligheidspaspoort. Deze vraag is niet

meer opgenomen in VCA daar dit meestal door de opdrachtgever als een klanteneis is opgenomen.

• De vraag met betrekking tot het instrueren van de werknemers aan-gaande de regels en procedures van de opdrachtgever werd uitgebreid en omvat nu naast de eigen werknemers ook de tijdelijken en mede-werkers van onderaannemers. Bijkomend dient aan deze doelgroep ook de inhoud van het VGM-projectplan toegelicht te worden.

Hoofdstuk 4 – VGM-bewustzijn• Wat betreft de toolbox meetings is dit nu een verplichte vraag gewor-

den voor een VCA*. Ook werd aangegeven hoeveel toolbox meetings op jaarbasis minimaal gehouden dienen te worden. Voor een VCA* is dit 4 keer per jaar en voor een VCA** en VCA-petrochemie is dit 10 keer per jaar.

• In hoofdstuk 4 werd ook de vraag met betrekking tot VGM-bewust-zijn en –gedrag gewijzigd. Dit werd hiervoor reeds uitgebreid be-schreven.

Hoofdstuk 5 – VGM-projectplan• Een deel vragen zijn weggevallen daar deze nu opgenomen zijn in de

vragen van hoofdstuk 3.• Bijkomend is ook de vraag over de aanstelling van een V&G-functiona-

ris per project weggevallen daar dit meestal ook door de opdrachtge-ver als een klanteneis is opgenomen.

Hoofdstuk 6 – Voorbereiding op noodsituaties• In dit hoofdstuk zijn buiten enkele kleine verduidelijkingen geen wijzi-

gingen ten aanzien van de vragen uit de vorige versie.

Hoofdstuk 7 – VGM-inspecties• Met betrekking tot het uitvoeren van de inspecties werd een aantal

wijzigingen doorgevoerd. Zo moet er nu ook aandacht zijn voor de po-sitieve bevindingen.

• De inspecties worden normaal maandelijks uitgevoerd door de ope-rationeel leidinggevenden. Echter, onder de verantwoordelijkheid van een operationeel leidinggevende kunnen de inspecties nu ook uitge-voerd worden door operationele medewerkers.

• Tenslotte is de frequentie voor het uitvoeren van inspecties door de operationele directieleden verdubbeld van twee naar vier. Zij dienen

Prebes / Veiligheidsnieuws / 2018 nr.198 / p.35

minimaal één maal per kwartaal een inspectie op een werklocatie uit te voeren.

Hoofdstuk 8 - Bedrijfsgezondheidszorg• Ook in dit hoofdstuk zijn geen echte wijzigingen. Wel is de eis voor

een overeenkomst met een Externe Dienst voor Preventie en Bescher-ming weggevallen daar dit toch een wettelijke verplichting betreft.

• Wel is in deze versie een procedure voor het aanbieden van aangepast werk vereist.

Hoofdstuk 9 – Aanschaf en keuring van materialen, arbeids-middelen en PBM• In dit hoofdstuk werden geen significante wijzigingen doorgevoerd.

Hoofdstuk 10 – Inkoop van diensten• De vraag of bij gebruik van onderaanneming, een verplichte vraag in

de VCA-petrochemie, geborgd wordt dat op de werkvloer aan alle van toepassing zijnde VCA eisen wordt voldaan, is verstrengd. Een onderaannemer voldoet indien deze zelf als bedrijf VCA gecertifi-ceerd is. Indien deze niet VCA-gecertificeerd is, dient hij te voldoen aan bijlage A van de checklist. De eisen in deze bijlage zijn wel uitge-breid ten opzichte van deze in de vorige versie. Bijkomende eisen zijn onder andere:- Het instrueren van de eigen, tijdelijke en medewerkers van onder-

aannemers over de interne regels en procedures bij opdrachtgevers en de inhoud van een VGM-projectplan;

- Goede communicatie over VGM-zaken dienen plaats te vinden zon-der taalbelemmeringen;

- Met betrekking tot VGM overleg moeten er minimaal vier maal per jaar toolbox meetings gehouden worden met alle operationele me-dewerkers;

- Om kwaliteit in de keten te waarborgen is het gestructureerd be-oordelen van hun regelmatig ingeschakelde (onder)aannemers op basis van de VGM-prestaties vereist;

- De procedure voor het melden, registreren en onderzoeken van on-gevallen wordt bijkomend uitgebreid naar bijna-ongevallen en alle overige VGM incidenten.

• Voor een VCA** gecertificeerd bedrijf wordt de vraag aangaande ge-structureerde beoordeling van regelmatig ingeschakelde onderaan-nemers op basis van de VGM-prestaties verplicht.

Hoofdstuk 11 - Melding, registratie en onderzoek van VGM-incidenten• De 5 vragen van vorige VCA versie zijn samengevoegd naar 2 vragen.

Er is nu geen onderscheid meer tussen ongevallen, bijna ongevallen en onveilige situaties en handelingen en VGM-incidenten (bv. materiële- en milieuschade).

• Deze beide vragen zijn nu verplicht voor zowel VCA*, VCA** als voor VCA-petrochemie.

O pleidingen en e x a mens

Maar niet enkel de checklist is gewijzigd. Ook de manier van examine-ren met betrekking tot Basis-VCA en VOL-VCA is gewijzigd. Wie aan-dachtig de VCA doorneemt, heeft al lang begrepen dat investeren in goed en gekwalificeerd personeel onontbeerlijk is. Dit zeker op het ge-bied van veiligheid.VCA voorziet opleidingen voor zowel uitvoerenden als voor operationeel leidinggevenden welke een garantie bieden voor vereiste veiligheidskennis. We spreken dan over de algemeen bekende opleidingen ‘basisveiligheid’ (B-VCA) en ‘veiligheid voor operationeel leidinggevenden’ (VOL-VCA). Deze diploma’s zijn 10 jaar geldig en wor-den behaald door te slagen voor een examen bij een erkend examen-centrum.

Met ingang van 1 januari 2018 komen er nieuwe VCA-examens waarbij effectiever zal worden getoetst op hun basiskennis over veilig en gezond werken. De kandidaten krijgen zowel multiple choice vragen voorgelegd als vragen aan de hand van specifieke situaties met meer focus op toe-passing in de praktijk. Met deze vernieuwde vragen wordt de kandidaat geconfronteerd met situaties waarin hij/zij keuzes zal moeten maken en waarbij ook gebruik wordt gemaakt van beeldmateriaal. Soms zijn zelfs meerdere antwoorden goed, wat betekent dat meer aandacht moet gaan naar voorbereiding en opleiding. Bovendien worden deze examens vanaf heden afgenomen per computer.

Er zijn twee types examens voor Basis-VCA. Het reguliere gewone exa-men (max. 60 minuten) en het voorleesexamen met ‘Readspeaker’ (max. 75 minuten). Voor Basis-VCA zijn bijkomend bijna alle standaardtalen be-schikbaar als voorleesexamen. Het voorlezen gebeurt via ‘Readspeaker’ met koptelefoon. Dit is een applicatie waarmee de kandidaat alle tekst op het scherm voor kan laten lezen door op een knop te klikken. Opge-past: voor VOL-VCA is geen voorleesexamen mogelijk. Om te slagen moet een kandidaat minimaal volgende score behalen:• Basis VCA - 26 punten of meer van de 40• VOL VCA – 45 punten of meer van de 70

Via een proefexamen op de website https://www.vcainfra.nl/vca-exa-mens/proefexamens/ kan je reeds kennis maken met de nieuwe exa-mens.

Ov erg a ngsregeling

De nieuwe VCA 2017/6.0 vervangt met onmiddellijke ingang de vorige versie, 2008/5.1. Toch zal het nog wel enkele weken (tot maanden) duren voordat hij echt in gebruik zal zijn. Dit ondermeer omdat de nieuwe checklist nog moet gepubliceerd worden en de overgangstermijnen nog niet concreet bepaald zijn.

B eslui t

Als besluit kan men stellen dat veiligheid-, gezondheid- en milieube-wustzijn aspecten zijn die in een bedrijf echt moeten leven. Een VCA certificaat kan daar, indien juist gebruikt, zeker een ondersteunde rol in spelen.