VOL-VCA versie 4.4 Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden

16650_700

VOL-VCAversie 4.4

Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden

26650_700

Telefoon uit a.u.b..

6650_700

Tijdens het examen is het tonen van een geldig legitimatiebewijs verplicht.

36650_7006650_700

46650_700

Inhoud

1 Arbeidsomstandigheden en milieu 2 Arbo in de praktijk 3 Gevaarlijke stoffen 4 Etikettering en signalering 5 Elektriciteit 6 Brand- en explosiegevaar 7 Werken in besloten ruimten 8 Algemene werkplekeisen 9 Hijs- en hefwerktuigen10 Werken op hoogte11 Handgereedschap12 Gereedschapmachines13 Persoonlijke beschermingsmiddelen

Inhoudsopgave

56650_700

Hoofdstuk 1

Arbeidsomstandigheden en milieu


GRONDBEGINSELEN ARBOWET

• Zo goed mogelijk:o Veiligheido Gezondheido Welzijn

• Geen nadelige invloed vanuit arbeid, anders:o Gevaar bij bron bestrijdeno Afschermeno Persoonlijke beschermingsmiddelen

• Redelijkerwijs haalbaar:o Technischo Organisatorischo Economisch

66650_700

Arbeidsomstandigheden- en milieuwetgeving

76650_700


• Arbowet doelvoorschriften• Arbobesluit toelichting

Hulpmiddel bij overheidstoezicht en – handhaving

• Arbocatalogus door werkgever en werknemers opgesteld

• Branche brochure informatie van Inspectie SZW* voor bedrijven

Europese regelgeving is opgenomen in nationale wetgeving

* Voorheen Arbeidsinspectie

86650_700

• Regels voor werk en rusttijden.

• Maximale werktijd per dag en week.

• Hoeveel uren werken en hoeveel uren rust.

• Rekening houden met werknemer zijn zorgtaken in gezin.


ARBEIDSTIJDENWETARBEIDSTIJDENWET

BELEID VOEREN IS STRUCTURELE AANPAK Verplicht voor elke onderneming

• Maatregelen om risico’s te verminderen

• Beleid realiseren, Plan van Aanpak

• Ziekteverzuim beleid voeren

• Verantwoordelijkheden en bevoegdheden vastleggen

• Beleid toetsen en aanpassen

96650_700


PLAN VAN AANPAK

• Plan voor verbeteren van arbeidsomstandigheden

• Bevat o.a. plannen over:

o Maatregelen voor risico-vermindering en ter voorkoming

o Concrete uitvoering maatregelen: Verantwoordelijkheden,

middelen, werkwijze, eindlimiet

o Wijze van rapportage

• Betrokkenheid leidinggevenden belangrijk

106650_700


VOORLICHTING EN ONDERRICHT.

• Werkgever verplicht te geven

• Werknemer verplicht te volgen

• Afgestemd op werknemer

• Niet alleen schriftelijk

• Vast en tijdelijk personeel

116650_700


WERKOVERLEG

• Samenwerking en overleg in:o Ondernemingsraado Afdelingswerkoverleg

• Drie kenmerken:o Vindt regelmatig plaatso Is groepsactiviteito Beïnvloeding van “onderaf” (werkvloer)

126650_700


• Toewijzen toezichthoudende taken aan leidinggevenden:o Toezicht op eigen personeelo Toezicht op personeel van andere leidinggevendeno Toezicht op bedrijfsmiddelen

• Nodig:o Geven van bevoegdheden en middeleno Schriftelijk toewijzen:

Eén leidinggevende Eén zelfde taak

o Toezicht op welke handelingeno Toezicht op welke personeno Toezicht op welke middelen en waar

136650_700


GEVAAR VOOR ANDERE PERSONEN ZO VEEL MOGELIJK VOORKOMEN

• Werknemers van andere werkgevers

• Leveranciers goederen

• Bezoekers, voorbijgangers en omwonenden

• Onbevoegden, die zich toegang kunnen verschaffen

146650_700


SAMENWERKENDE WERKGEVERS

• Meer werkgevers gelijktijdig op dezelfde locatie

moeten samenwerken om de Arbowet na te leven

• Afspraken vooraf vastleggen in Arboprojectplan:o Wijze van samenwerken

o Te treffen voorzieningen

o Manier van toezicht

o Risico’s vanuit en naar omgeving en te nemen maatregelen

156650_700


IN- EN UITLENEN VAN PERSONEEL

• Afspraken maken:o Wie geeft instructies?o Wie verzorgt voorlichting en onderricht?o Wie verstrekt PBM?

• Algemeen gesteld:o Wie geeft aanwijzingen?o Wie houdt toezicht?o Wie verstrekt middelen?

Deze personen zijn verantwoordelijk voor de naleving van deArbowet• Als leidinggevende vertegenwoordigt u uw werkgever, dus:

medeverantwoordelijk

166650_700


ARBODESKUNDIGE

• interne Arbodeskundige• preventiemedewerker• eventueel externe Arbodeskundige

Voor• RI&E• onderzoeken naar geluidsbelasting, klimaat, fysieke

belasting en gevaarlijke stoffen• periodiek gezondheidskundig onderzoek• begeleiding van zieke werknemers• medische keuringen (voor sommige functies

verplicht)

176650_700


TOEZICHT DOOR INSPECTIE SZW

Landelijke Werkwijze handhavingsbeleid

• 1e Fase: Inspectie SZW maakt afspraken om tekortkomingen op te heffen

• 2e Fase: Afspraak niet nakomen: Officiële waarschuwing

• 3e Fase: Officiële waarschuwing niet nagekomen: Proces verbaal

186650_700


TOEZICHT DOOR INSPECTIE SZW

Bij ernstige overtredingen (dus bij direct ernstig gevaar voor personen):

1:• Vrijwillig stilleggen werk en afspraken maken• Opheffen tekortkoming voor beginnen met werk

2:• Onwil om afspraken te maken of na te leven• Formele stillegging werk en opmaken proces-

verbaal

196650_700


CE-KEURMERK

206650_700


CE = Conformité EuropéeneCE = Europese richtlijn voor gebruiks-veiligheid van producten

Verplicht voor o.a. arbeidsmiddelen, werkkleding, persoonlijke beschermingsmid-delen etc.

Verplicht in alle EU-landen

MILIEUWETGEVING

• Wet Milieubeheer, doel: bescherming en verbetering van milieuo Wet Milieubeheer Wet Verontreiniging Oppervlaktewateren:

Vergunning met voorschriften en Uitvoeringsbesluiten met regels

• Wet Milieugevaarlijke Stoffen(nu EG-verordening REACH), o doel: mens en milieu te beschermen tegen gevaarlijke stoffen

Bevat regels over Meldingsplicht, Werkzaamheden, Etikettering en Verpakking

• REACH=Registratie Evaluatie Autorisatie Chemische stoffen

216650_700


WET MILIEUBEHEER

Doelen:

• bescherming/verbetering van milieu• doelmatige verwijdering van afvalstoffen

Dus:• productieprocessen aanpassen• emissies verminderen (LWB)• Afval verminderen en scheiden

226650_700



• Verplicht voor alle bedrijven met (ingeleend) personeel

• Inventarisatie van gevaren bij het werk en de kans op negatieve effecten

• Evaluatie: plan van aanpak – gevaren en risico’s voor mensen voorkomen of

– zo klein mogelijk houden

RI&E en plan van aanpak: regelmatig bijstellen

236650_700

Risico-inventarisatie en Evaluatie (RI&E)Risico-inventarisatie en Evaluatie (RI&E)

246650_700

Arbo in de praktijk

Hoofdstuk 2

Arbo in de praktijk

256650_700

BRONNEN VAN RISICO’SBRONNEN VAN RISICO’S

• het soort werk • kennis en ervaring• de werkplek zelf• het welzijn• de mentaliteit

RISICO = KANS x EFFECT

Veiligheid = bewust nemen van aanvaardbaar risico

Arbo in de praktijk

IJSBERG MET VERHOUDING TUSSEN VERSCHILLENDE SOORTEN ONGEVALLEN

ongeval met dodelijke afloop of zeer ernstig letsel

ongeval met ernstig letsel met verzuim

ongevallen met letsel met verzuim

(bijna) ongevallen met gering letsel / EHBO zonder verzuim

gevaren als gevolg van onveilige handelingen en/of situaties

266650_700

1

30

300

3.000

30.000

Arbo in de praktijk

DE OORZAKEN/GEVOLGENREEKS

276650_700

Arbo in de praktijk

286650_700

PREVENTIEPREVENTIE

Ongevallen/incidenten voorkomen door:•voorkomen van onveilige handelingen•voorkomen van onveilige situaties

Maatregelen:•bv. taak- of werkomschrijving, toezicht•instructie en voorlichting

Arbo in de praktijk

GEVOLGEN ONGEVALSTHEORIEËN VOOR ARBOBELEID

• IJsbergtheorie: rol leidinggevende bij voorkomen van:o onveilige handelingen

o onveilige situaties

• Oorzaken/gevolgenreeks:o Ongevallen/incidenten hebben verscheidene oorzaken

Conclusie:

• Voer een structureel Arbobeleid

• Hierin spelen direct leidinggevenden en management een rol

296650_700

Arbo in de praktijk

TAKEN VAN MANAGEMENT BETREFFENDE ARBOBELEID

• Structureren van Arbobeleid

• Delegeren van taken en bevoegdheden (aan leidinggevenden)

Taken direct Leidinggevenden

• Toezicht houden

• Geven van voorlichting en instructie

• Systematisch rapporteren van (bijna)ongevallen

• Doorgeven van gesignaleerde problemen en klachten

306650_700

Arbo in de praktijk

ONGEVALLENONDERZOEK EN -REGISTRATIE

Doelen ongevallenonderzoek:• Welke factoren zijn oorzaak ongeval?

• Gericht op voorkomen ongevallen

Ongevallen melden aan:• opdrachtgever

• directe chef

• Inspectie SZW (ernstige ongevallen)

o situatie niet wijzigen

316650_700

Arbo in de praktijk

ASPECTEN ONGEVALLENONDERZOEK

1. Onderzoek ter plekke van ongeval

2. Bewijsmateriaal bewaren

3. Interviewen getuigen/betrokkenen

4. Analyse onderzoeksresultaten

5. Eindrapport (conclusies/aanbevelingen)

326650_700

Arbo in de praktijk

ONGEVALLENREGISTRATIE

Belangrijk:

• Vastleggen gegevens voor beleid

• Voldoen aan wettelijke eisen

• Maatregelen om ongevallen te voorkomen

Onderscheid ongevallen:

• Arbeidsongevallen

• Verkeersongevallen

• Privé-ongevallen

336650_700

Arbo in de praktijk

OOK REGISTRATIE VAN:

• Milieu-incidenten

• Schadegevallen

• Brand/explosies

346650_700

Arbo in de praktijk

356650_700

Taak Risico Analyse RI&E op projectniveau

• start werkvoorbereiding • analyse van de gevaren • bij uitvoering van risicovolle taken of bij werken in risicovolle

omgeving • veiligheid en de gezondheid van werknemers.

Doel: •risico’s te analyseren en te evalueren •afspreken van juiste beheersmaatregelen

TRA en LMRATRA en LMRA

Arbo in de praktijk

WERKWIJZE BIJ TAAK - RISICOANALYSE

WERKOBJECT

BEPALEN VAN RISICO

ELIMINEREN OF VERVANGEN VAN HOOG RISICO

WERKVOORBEREIDING

OPSTELLEN TAAK - RISICOANALYSE

COMMUNICATIE

UITVOERING

EVALUATIE

366650_700

Arbo in de praktijk

TRAJECT RISICOBEHEERSINGJob

376650_700

Opdelen intaakstappen

Beheerst viaprocedure?

Risico-bepaling

Opstellenrisico-analyse

Communicatie van risico’sen beheersmaatregelen

Heroverweging

Uitvoering

risico’s beheersbaar

laag

ja

nee

hoog

risico’s niet beheersbaar

Arbo in de praktijk

386650_700

Laatste minuut risico analyse (LMRA)

Een LMRA of Start Werk Analyse:

• Uitvoeren voor je echt aan het werk gaat

• Korte risico controle en “zelf check”

• Eerst denken dan pas doen

TRA en LMRATRA en LMRA

Arbo in de praktijk

LINE SAFETY MEETING

Doorspreken van risico’s vóór de aanvang van het werk

• In kick-off meeting:o voor gehele werk (risico’s, beheersmaatregelen, interacties)

• Startwerkmeeting:o door leidinggevenden, gericht op komende werkdag

• Shiftoverdracht:o bij ploegendiensten

• Op de werkplek:o bijv. toolboxmeeting

396650_700

Arbo in de praktijk

beïnvloeding van gedrag

406650_700

SCHEMATISCHE VOORSTELLING VAN DE VIER STRATEGIEËN

4 strategieën

M.b.t. veilig werken:

1. Benadruk succes van veilig gedrag2. Verminder nadelen van veilig gedrag

M.b.t. onveilig werken:

3. Verduidelijk gevolgen van onveilig werken4. Bemoeilijk mogelijkheden van onveilig werken

Arbo in de praktijk

REGELS EN PROCEDURES

• Regel = richtlijn voor gedrag en handeling

• Procedure = chronologisch stappenplan met acties/

handelingen en beslismomenten

Consequent, Veilig en Efficiënt uit te voeren

• Beschreven in handboeken, beschikbaar voor iedere

medewerker

• Behandeld in voorlichting en Instructieprogramma's

416650_700

Arbo in de praktijk

ALGEMENE VEILIGHEIDSREGELS

Voor de gehele organisatie:• eigen personeel• derden

Betreffende:• aan/afmelden• verkeersregels• melden ongeval, brand enz.• hoe te handelen bij alarm en evacuatie• waar een werkvergunning vereist is

426650_700

Arbo in de praktijk

SPECIFIEKE VEILIGHEIDSREGELS

Voor taken, functies en werkzaamheden met

verhoogd risico

Betreffende:

• gebruik aanvullende persoonlijke beschermingsmiddelen

• gebruik bijzonder(e) gereedschap/apparatuur en werktuigen

• plaatsen afscherming, markering en gebruik beveiligingen

436650_700

Arbo in de praktijk

DOEL BEDRIJFSHULPVERLENINGSPLAN

• Voorbereiden op noodsituaties

• Incidenten bestrijden

• Slachtoffers voorkomen en beperken

• Slachtoffers helpen

Werknemers maar ook bezoekers moeten op de hoogte zijn

446650_700

Arbo in de praktijk

INHOUD BEDRIJFSHULPVERLENINGSPLAN

• Maatregelen en voorzieningen om de effecten van een calamiteit te

minimaliseren en te bestrijden

• Op basis van ingeschatte calamiteiten c.q. incidenten

• Welke soort incidenten:o Type

o Omvang

o Aanwezige stoffen

o Scenario

456650_700

Arbo in de praktijk

INHOUD BEDRIJFSHULPVERLENINGSPLAN

• Het bedrijfsnoodplan omvat:o plattegrond;o waarschuwingsmiddelen;o alarm;o oefeningen;o hulpmiddelen;o eerste hulp;o wegnemen oorzaak;o melden;o waarschuwing hulpdiensten.

• Aan het plan kan ook het aanvalsplan zijn toegevoegd

466650_700

Arbo in de praktijk

BEDRIJFSHULPVERLENINGSORGANISATIE

• Eisen bedrijfshulpverleningsorganisatie

• Opbouw

• Verantwoordelijkheden van iedere functie

• Totstandkoming/inrichting centra

• Alle waarschuwings- en

alarmeringsprocedures

• Actuele alarmeringslijsten

• Alarmerings- en Communicatiesystemen

476650_700

Arbo in de praktijk

INVULLING BEDRIJFSHULPVERLENINGSPLAN

• Voor bedrijfshulpverlening geldt:o moet in ieder organisatie geregeld en gewaarborgd zijn;o BHV-ers moeten voldoende opgeleid zijn;o er is een vastgesteld takenpakket.

486650_700

Arbo in de praktijk

• Taken van de BHV-er zijn:o verlenen eerste hulp;o bestrijden beginnende brand;o evacuatie;o communicatie met hulpdiensten;o preventie.

Elke leidinggevende moet op de hoogte zijn van

de alarmeringsprocedures en zijn/haar taken

tijdens een calamiteit

FASERING

• Eerste melding/antwoord

• Klassering van incident bekend maken

• Handelingen/maatregelen:o Stoppen met werken, telefoon niet gebruiken

o Uitschakelen apparatuur

o Naar verzamelplaats en melden bij coördinator

o Beëindiging incident en sporen oorzaak incident veilig stellen

496650_700

Arbo in de praktijk

OPLEIDING, OEFENING, HERHALING

• Nodig voor testen van plan.• Om medewerkers en BHV-ers voor te bereiden op

incidenten.• Oefeningen/herhaling van

bedrijfshulpverleningsplan/gemeentelijke rampenbestrijdingsplannen:o aparto in combinatie

Ten minste eenmaal per jaar een ontruimings-oefening

506650_700

Arbo in de praktijk

BEDRIJFSHULPVERLENING

Arbowetverplichting:• in elk bedrijf voldoende bedrijfshulpverleners of• bedrijfshulpverlening geregeld hebben met bv.

buurbedrijven• mede op basis van RI&E wordt invulling BHV-

organisatie bepaald• eisen van deskundigheid BHV-ers• Ontruimingsoefening ten minste eenmaal

per jaar

516650_700

Arbo in de praktijk

VEILIGHEID DOOR LEIDINGGEVEN

• Rol leidinggevenden belangrijk voor de veiligheid

• Toezichthouders/directe chefs:

o hebben informatie over

medewerkers

arbeidsproces

arbeidsomstandigheden

o bepalen hoe werk moet worden uitgevoerd

526650_700

Arbo in de praktijk

VEILIGHEID DOOR LEIDINGGEVEN

• Handhaven• Middelen, Mogelijkheden en Mentaliteit

Leidinggevende heeft voorbeeldfunctie

Veiligheid bevorderen door goede motivatie:

• Beoordeel objectief en geef uw mening aan betreffende

persoon

• Laat iemand in zijn waarde als mens/vakman bij correctie

• Vertel niet alleen hoe maar ook waarom

536650_700

Arbo in de praktijk

VEILIGHEIDSOBSERVATIES

• Door leidinggevenden (objectief)

• Gericht op:

o onveilige handelingen

o onveilige situaties

• Verhogen veiligheidsbewustzijn groep

• Leidinggevenden komen op werkplek

• Krijgen inzicht in de werkplek en medewerkers

• Maak jaarplan observaties

546650_700

Arbo in de praktijk

VCA** EN VCA*

VCA** - Algemene goedkeuring

(voor bedrijven met 35 of meer medewerkers en

hoofdaannemers)

VCA* - Beperkte goedkeuring (voor bedrijven met minder dan 35 werknemers)

VCA petrochemie - aanvullende eisen op VCA** (voor bedrijven die risicovolle werkzaamheden in de

petrochemische industrie uitvoeren)

VCU - goedkeuring voor detachering- en uitzendbureaus

VCO - voor opdrachtgevers van VCA-/VCU gecertificeerde bedrijven

556650_700

Arbo in de praktijk

TOOLBOX/LINE SAFETY MEETING

Korte vergadering over veiligheid in informele sfeer•overleg met medewerkers•motiveren van medewerkers

Aandachtspunten voor een goede VGM-bijeenkomst:•duidelijke vastgelegde afspraken;•toets of de boodschappen zijn begrepen.

566650_700

Arbo in de praktijk

576650_700

Gevaarlijke stoffen

Hoofdstuk 3

Gevaarlijke stoffen

TOXICOLOGIE

Toxicologie = de leer van de inwerking van schadelijke stoffen op levende wezens

Toxiciteit = giftigheid (eigenschap van een stof)

• Giftig voor alle levende organismen

• Individuele gevoeligheid:o van elke soorto binnen elke soort

586650_700

Gevaarlijke stoffen

59

6650_700

Opname van gevaarlijke stoffen via:

• spijsverteringsorganen (mond)

• ademhalingsorganen (longen)

• huid

INWERKING GIFTIGE STOF OP LICHAAMINWERKING GIFTIGE STOF OP LICHAAM

Gevaarlijke stoffen

6650_700

60

6650_700

Vergiftiging

ACUUT

CHRONISCH

Gevaarlijke stoffen

6650_700

SYSTEEMWERKING

• Stof in bloed heeft effect op bepaalde organen, bijvoorbeeld aantasting door oplosmiddeleno Zenuwstelsel o Lever/niereno Celveranderingo Erfelijke eigenschappen (mutageen)o Schadelijk voor ongeboren kind (teratogeen)o Kankerverwekkend (carcinogeen)

• Pas op:

o Van diverse stoffen zijn niet alle eigenschappen bekend

616650_700

Gevaarlijke stoffen

CONTACTWERKING

• Werking van stof op huid, ogen, slijmvliezen,

neus/keel en luchtwegen

• Bij een te lange blootstelling of allergisch zijn voor

stof

• Effect:

o Eczeem

o Aandoening luchtwegen

626650_700

Gevaarlijke stoffen

SPECIFIEK OF ASPECIFIEK EFFECT

• Specifieke effecten kunnen worden veroorzaakt door

één stof (asbest/kanker)

• Aspecifieke effecten kunnen worden veroorzaakt door

verscheidene stoffen (schoonmaakmiddelen/sufheid)

636650_700

Gevaarlijke stoffen

64

6650_700

• draag beschermende kleding en schoeisel;• zorg voor goede ventilatie en/of adembescherming;• eet,drink en rook niet op de werkplek;• trek vuile werkkleding uit bij pauzes en einde

werkdag;• was altijd eerst je handen en gezicht als je gaat

eten,drinken en roken;• verzorg wondjes zoals het hoort.

Gevaarlijke stoffen

OPNAME IN HET LICHAAM VOORKOMENOPNAME IN HET LICHAAM VOORKOMEN::

6650_700

Gevaarlijke stoffen en leidinggeven:

• De leidinggevende maakt en houdt de medewerker bewust van:o de gevaren;o belang hygiëne;o het voorkomen van risico’s.

• Maatregelen om risico’s te beperken:1. aan de bron;

2. technische, collectieve en organisatorische.

65

6650_700Blz 55

Gevaarlijke stoffen

6650_700

666650_700

• gas• damp• vloeistof• vaste stof• nevel• stof

Gevaarlijke stoffen

VORMEN WAARIN GEVAARLIJKE STOFFEN VORMEN WAARIN GEVAARLIJKE STOFFEN VOORKOMENVOORKOMEN

Gevaarlijke stoffen

• explosief• oxiderend• zeer licht ontvlambaar, licht ontvlambaar, ontvlambaar• (zeer) giftig.• schadelijk of irriterend• bijtend of corrosief• kankerverwekkend• milieugevaarlijk• sensibiliserend

676650_700

EIGENSCHAPPENEIGENSCHAPPEN

Gevaarlijke stoffen

• (organische)oplosmiddelen• cyclische verbindingen• zuren en logen• zware metalen• koolmonoxide• asbest• cement• huishoudmiddelen

686650_700

SOORTEN STOFFENSOORTEN STOFFEN

696650_700

Gebruik van gevaarlijke stoffen in het huishouden.Risico’s zijn dezelfde als in het bedrijf.

Dus: dezelfde beschermende maatregelen nemen als in het bedrijf!

•Houdt kinderen uit de buurt.•Zorg dat kinderen er niet bij kunnen komen door.•Gevaarlijke stoffen achter slot en grendel op te slaan. •Brandgevaarlijke stoffen koel opslaan.

Gevaarlijke stoffen

HUISHOUDMIDDELENHUISHOUDMIDDELEN

ASBEST

• Asbest veroorzaakt ernstige gezondheidsaandoeningen:o asbestose (incubatietijd 15-25 jaar);o asbestlongkanker;o mesothelioom.

• Wettelijke bepalingen bij asbest:o inventarisatie van aanwezige asbest verplicht;o het nieuw toepassen en verwerken van asbest is verboden;o asbesthoudend afval scheiden;o aanwezig asbest labelen;o alle werkzaamheden met asbest melden aan de Inspectie SZW.

706650_700

Gevaarlijke stoffen

PLAATSEN WAAR ASBEST ANGETROFFEN KAN WORDEN

• als warmte-isolatie;• in flenzen en afdichtingen;• brandwerende constructies;• in fornuizen;• als isolatie in elektrische apparatuur;• brandwerende dekens;• remvoeringen;• riool;• als afdichtingmateriaal;• daken wandbeplating;• vloerbedekking.

716650_700

Gevaarlijke stoffen

WETTELIJKE BEPALINGEN

• Ver- en bewerken asbest verboden

• Beroepsmatig omgaan asbest alleen:

o bij slopen/verwijderen

o onderhoud/reparatie

o vrijstelling/ontheffing

o KOMO procescertificaat

DTA = deskundig toezichthouder asbestverwijdering

726650_700

Gevaarlijke stoffen

HOE TE HANDELEN, WANNEER MATERIAAL “ASBESTVERDACHT” IS

• Monster LATEN nemen door onafhankelijk

laboratoriumo Werkzaamheden alleen door deskundig bedrijf

o Deskundig toezichthouder (DTA)

o KOMO-procescertificaat asbest verwijderen voor aannemers

o Medewerkers asbestsaneringswerkzaamheden volgens

schriftelijk plan opleiden

• Voor elk werk geldt:o Aangemeld bij Inspectie SZW

o Werkplan aanwezig

o DTA aanwezig

736650_700

Gevaarlijke stoffen

• kleurcodering op schouder van cilinder.• correct opslaan.• voldoende ventilatie van opslagruimte.• nooit opslaan in of bij kelders,putten en sleuven.• zuurstofflessen gescheiden houden van flessen met

brandbare gassen.• aangepaste blusmiddelen.• water als koelmiddel bij opslagruimte.

746650_700

Gevaarlijke stoffen

INDUSTRIËLE GASCILINDERSINDUSTRIËLE GASCILINDERS

PREVENTIEVE MAATREGELEN

• controleer opslagvaten en tanks regelmatig op lekkage.

• controleer bedrijfsinstallaties zoals leidingen, filters, afsluiters en verdeelstukken op lekkages.

• zorg voor voldoende lekbakken.

• gelekte producten zo snel mogelijk opruimen.

756650_700

Gevaarlijke stoffen

BIOLOGISCHE STOFFEN

Biologische stoffen komen bijvoorbeeld voor in de:• afvalverwerkingindustrie;• gezondheidszorg;• landbouw;• voedingsindustrie;• waterzuiveringsinstallaties.

766650_700

Gevaarlijke stoffen

BIOLOGISCHE STOFFEN

Risico’s bij blootstelling:• infecties;• vergiftigingen;• allergie;• schimmels.

Wanneer?• bij contact met dieren;• werken in riolen;• werken in vervuilde grond • werken in bepaalde afdelingen van ziekenhuizen en

verpleegcentra.

776650_700

Gevaarlijke stoffen

Gevaarlijke stoffen

Voor het werken met biologische agentia geldt:

• zo mogelijke eerst de bronaanpak;

• aanvullende regels voor pbm’s;

• strenge hygiënische voorschriften;

• instructie en onderricht;

• controle op en informatie over mogelijke gevolgen;

• controle op legionella.

786650_700

PREVENTIEVE MAATREGELEN BIJ BIOLOGISCHE PREVENTIEVE MAATREGELEN BIJ BIOLOGISCHE STOFFENSTOFFEN

PREVENTIEVE MAATREGELEN BIJ BIOLOGISCHE STOFFEN

796650_700

• inenten;

• blootgestelde werknemers beperken;

• duur blootstelling beperken;

• beschermende kleding gebruiken;

• huidcrème gebruiken;

• oogbescherming gebruiken;

• na het werk en bij pauze de handen en gezicht wassen.

Gevaarlijke stoffen

Gevaarlijke stoffen

• Bijtende stoffen tasten bij contact je huid, ogen, longen en kleding aan.

• Irriterende stoffen kunnen ontstekingen aan je huid en slijmvliezen veroorzaken.

• Harsen, kleurmiddelen, sommige verven, metaalbehandelings- middelen kunnen een gevoelige huid veroorzaken en heftige allergische reacties oproepen.

• Cfk’s en bepaalde pesticiden zijn gevaarlijk voor mens, dier en milieu.

806650_700

816650_700

wordt uitgedrukt in:

• deeltjes (gas) per miljoen deeltjes lucht [ppm]

of

• milligram stof per kubieke meter [mg/m3]

Gevaarlijke stoffen

GRENSWAARDEGRENSWAARDE

826650_700

Grenswaarden zijn gezondheidskundige waarden.

De grenswaarde geldt voor mensen die:• niet meer dan 8 uur per dag werken;• niet meer dan 40 uur per week werken;• volwassen en gezond zijn; • onder normale omstandigheden werken en

geen zwaar werk doen.

Gevaarlijke stoffen

GRENSWAARDENGRENSWAARDEN

• Grenswaarde-TGG (Tijd gewogen gemiddelde)= maximaal 8 uur per dag of maximaal 40 uur per week

• Grenswaarde-C (Ceiling)= plafondwaarde ofwel maximale waarde ongeacht tijdsduur

• Grenswaarde-H Stoffen gaan gemakkelijk door de huid

836650_700

Gevaarlijke stoffen

GRENSWAARDENGRENSWAARDEN

RISICO’S

• reukgrens ligt hoger dan de grenswaarde;• sommige gevaarlijke stoffen ruiken aangenaam;• sommige gevaarlijke stoffen schakelen de reukzenuw al

bij lage concentraties uit waardoor je denkt dat je veilig bent (H2S);

• maskering van gevaarlijke stoffen door andere niet gevaarlijke stoffen;

• geur is persoonsafhankelijk.

846650_700

Gevaarlijke stoffen

Blootstelling aan gevaarlijke stoffen moet regelmatig gemeten worden.Bij het meten is van belang dat de concentratie wordt vastgesteld.Werkplekvergunningen vereisen meestal een continue meting van de concentratie.

856650_700

Bij het werken met gevaarlijke stoffen moet de leidinggevende extra toezicht houden. Hij let daarbij op:

• gebruik pbm’s;

• orde en netheid;

• reinigingen gereedschap en andere middelen;

• afvoeren afval.

DE ROL VAN DE LEIDINGGEVENDEDE ROL VAN DE LEIDINGGEVENDE

Gevaarlijke stoffen

866650_700

• Maatregelen aan de bron

• Ventilatie

• Scheiden van mens en bron

• Persoonlijke bescherming

Gevaarlijke stoffen

MAATREGELEN TEGEN GEVAARLIJKE STOFFENMAATREGELEN TEGEN GEVAARLIJKE STOFFEN

Gevaarlijke stoffen

• Ioniserende straling:o genoeg energie om bestraalde materiaal te verandereno afhankelijk van sterkte, dosis en blootstelling schadelijk voor

mens en omgeving o bv. geneeskunde, kerncentrales, meet/detectieapparatuur,

aardgaswinning en ertsverwerking

• Niet-ioniserende straling:o niet van invloed op materiaalstructuuro hoge dosis / langdurige blootstelling wel schadelijk (letsel)o bv. zonlicht, ultraviolet/infrarood straling, laserstralen, radio- of

microgolven

876650_700

WERKEN MET STRALINGWERKEN MET STRALING

WERKEN MET STRALING

Risico van radioactieve straling:“Je hoort, ziet, voelt en ruikt niets”

Maatregel nummer 1:

Zo ver mogelijk er vandaan (de stralingssterkte neemt af met het kwadraat van de afstand) :

afstand 4 x groter stralingsdosis 16 x kleiner

886650_700

Gevaarlijke stoffen

WERKEN MET STRALING (VERVOLG)

• Veiligheidsmaatregelen bij het werken met straling zijn:o afstand houden;o verpakkingen van de materialen niet beschadigen;o gebied rond de bron afzetten;o pbm’s gebruiken;o waarschuwingsborden plaatsen;o permanent meten.

• Medewerkers zijn verplicht om:o de persoonlijke dosis straling te laten meten;o nauwkeurig alle voorschriften te volgen;o een medische keuring te ondergaan.

896650_700

Gevaarlijke stoffen

WERKEN MET STRALING (VERVOLG)

• De verplicht aanwezige stralingsdeskundige:o houdt toezicht op de stralingsveiligheid en -hygiëne;o controleert medewerkers en materiaal op besmetting;o neemt zonodig extra maatregelen;o kan werkzaamheden stilleggen.

• Bij niet-ioniserende straling gelden de volgende veiligheidsmaatregelen:o instructie en informatie op toestellen;o werken volgens de instructies;o net langer dan toegestaan doorwerken;o houdt afstand.

906650_700

Gevaarlijke stoffen

ARBEIDSHYGIËNISCH ONDERZOEK

• Oriënterend werkplekonderzoek:o Is er kans op blootstelling aan een bepaalde stof?o Aard van de blootstellingo Hoeveel mensen hebben kans op blootstelling?o Geeft antwoord op mogelijke risico’s en te nemen

maatregelen

• Monitoring:o Metingen en registratieso Resultaten vergelijken met:

grenswaarden eigen bedrijfswaarden

o Gericht op gezondheidsbeheersing op werkplek

916650_700

Gevaarlijke stoffen

ARBOWET - GEZONDHEID WERKNEMERS

• Werkgever moet werknemers in de gelegenheid stellen zich periodiek medisch te laten onderzoeken

• Periodiek gezondheidskundig onderzoek:o op vrijwillige basis

o tijdig schade onderkennen en beperken/wegnemen

o soms verplicht (bv bij werken met asbest, straling en bestrijdingsmiddelen, gebruik ademluchtapparatuur).

• Arbeidsgezondheidsonderzoek voorafgaand aan specifieke werkzaamheden (functiekeuring) verplicht (bv ademluchtapparatuur, werken met onderdruk of overdruk)

926650_700

Gevaarlijke stoffen

936650_700

Etikettering en signalering

Hoofdstuk 4


SIGNALERING/ETIKETTERING

• Signalering van gevaar op de werkvloer:

o Zodanig aanbrengen, dat deze wordt opgemerkt

o Zodanig vormen, dat de betekenis duidelijk is

o Zo min mogelijk tekst

– Etikettering van gevaarlijke stoffen:

o Grote verscheidenheid stoffen

o Risico’s inschatten om juiste maatregelen te nemen

946650_700


ELKE STOF IN EEN CATEGORIE

• Etiket

• Goed zichtbaar

• Gemakkelijk leesbaar

• In het Nederlands

• Aanduidingen:o Naam stofo Gevaarssymbool/symboleno Bijzondere gevareno Veiligheidsaanbevelingen

• WMS: kleinverpakking

• Vervoer: vervoerscodering (ADNR)

956650_700


966650_700

((zeer) licht)

ontvlambaar

explosief

corrosief

oxiderend

Schadelijkof irriterend

(zeer) giftig

milieuschadelijk

klein chemisch afval

( geen GHS klasse)

nieuw; lange termijn Gezondheidsschadelijk.(kankerverwekkende, mutagene en/of reprotoxische stoffen)

ETIKETTERING VOLGENS HET GHSETIKETTERING VOLGENS HET GHS(GLOBAL HARMONIZED SYSTEM)(GLOBAL HARMONIZED SYSTEM)

nieuw; gassen onder druk

Nieuwe etiketten 2010 ingevoerd en vanaf 2017 verplicht

NIEUWE SYMBOLEN VOOR:

• Carcinogeen (kankerverwekkend)

• Teratogeen (functiestoornissen ongeboren kind)

• Mutageen (erfelijke eigenschappen veranderen)

976650_700


986650_700

GEVARENDIAMANT (grootverpakkingenGEVARENDIAMANT (grootverpakkingen))

reactiviteitinstabiliteit

brandgevaar

gezondheids-gevaar

bijzondere aanduidingen

1

2

0

w


996650_700

CHEMIEKAART CHEMIEKAART acetonaceton


SIGNALERING

• Verplicht op werkvloer, geregeld in Arbowet/besluiten

• Vijf groepen:

o verbod

o gebod

o waarschuwing

o Veiligheidsvoorziening

o mededeling

Tijdelijke markering:

1006650_700


1016650_700

Elektriciteit

Hoofdstuk 5

Elektriciteit

GEVAREN BIJ GEBRUIK ELEKTRICITEIT

• Stroomdoorgang door menselijk lichaam

• Verwonding door vuur

• Letsel van val ten gevolge van elektriciteit

• Brand/explosie

VEILIGE INSTALLATIE

als gevaren er niet zijn of

tot een minimum worden beperkt

1026650_700

Elektriciteit

1036650_700

VEILIGHEID BIJ ELEKTRICITEITVEILIGHEID BIJ ELEKTRICITEIT

Ongevallen

•weerstand kleiner : stroomsterkte groter•stroomsterkte grote : warmteontwikkeling groter

Elektriciteit

1046650_700

Stroomdoorgang kan dodelijk zijn!

De grootte en aard van het letsel is afhankelijk van:•weg van stroom door lichaam•aanrakingsoppervlak•stroomsterkte•tijd stroomdoorgang •soort en hoogte spanning•lichamelijke conditie

Elektriciteit

1056650_700

STROOMSTERKTESTROOMSTERKTE

0,2 - 2 mA licht prikkelend gevoel.

2 mA - 10 mA sterk wordende pijnlijke spierkramp

10 - 20 mA grensstroomsterkte; onder spanning staande delen kan je niet meer loslaten.

>20 mA ademhaling wordt belemmerd; snelle hulp is nodig om verstikking te voorkomen.

100 mA hartfibrillatie is dodelijk als niet direct wordt ingegrepen (directe elektrocutie).

Elektriciteit

1066650_700

STROOMSTERKTE FATAALSTROOMSTERKTE FATAAL

Afhankelijk van:

• huidweerstand;• aanrakingsoppervlak;• standplaats;• soort en hoogte spanning

• veilige spanning is tot:o maximaal 120 Vo maximaal 50 V ~

Elektriciteit

1076650_700

VEILIGHEIDSMAATREGELENVEILIGHEIDSMAATREGELEN::

• alleen handelingen door deskundigen• VOP = voldoende onderricht persoon

• gebruik "veilige spanning" (in besloten ruimten);• veiligheidsaarding van uitwendig metalen omhulsel

aarding steigers;• bij bouwwerken aardlekschakelaar in elektrische

voeding (aanspreekstroom 30 mA);• aarding van metalen werkplaats- en opslagcontainers;• deugdelijke kabels (mechanische bescherming).

Elektriciteit

1086650_700

VEILIGHEIDSMAATREGELEN (vervolg):VEILIGHEIDSMAATREGELEN (vervolg):

• fysieke afscherming;• isolatie;• dubbele isolatie;• aardlekbeveiliging;• lage spanningen; • veiligheidstransformator;• jaarlijkse controle.

dubbel geïsoleerd

Elektriciteit

1096650_700

STATISCHE ELEKTRICITEITSTATISCHE ELEKTRICITEIT

• Risico bij:

o slecht geleidende stoffen;o geïsoleerde (niet-geaarde) opstelling.

• oplading door wrijving

• vonkoverslag als elektrische lading niet kan weglekken via aardleiding .

Elektriciteit

1106650_700

Preventieve maatregelen zijn:

• toevoegen anti-statische dope (ASA);

• beperken stroomsnelheid;

• goede aarding leidingen, apparatuur, tanks;

• valhoogte in opslagvat beperken;

• hogedrukspuit aarden;

• toepassen inert gas (bijvoorbeeld stikstof);

• aansluiten op aardleidingnet;

• verhogen luchtvochtigheid bij droge stof.

• draag altijd antistatisch schoeisel, kleding

Elektriciteit

STATISCHE ELEKTRICITEITSTATISCHE ELEKTRICITEIT

GEVAREN DOOR ELEKTRICITEIT

• Gevaar van installaties/machines/apparatuur/gereedschap:o Niet in orde/verkeerd behandeld

• Veel ongevallen:o Defecte en ondeugdelijke machines/toestellen/leidingen

o Slechte of ontbrekende aardverbindingen

o Foutieve aanleg of montage

o Onwillekeurige aanraking onder spanning staande delen

1116650_700

Elektriciteit

1126650_700

Brand- en explosiegevaar

Hoofdstuk 6


1136650_700

5 componenten voor brand


1146650_700

RISICO’S VAN BRANDRISICO’S VAN BRAND

• vlampunt;• explosiegrenzen;• zuurstofgehalte;• reactiebevordering;• reactie met water;• zelfontbranding;• brandbevorderende stoffen.


1156650_700

TYPE BRANDTYPE BRAND

Vaste stof

Vloeistof

Gas

Metaal


VLAMPUNTVLAMPUNT

• bij vloeistoffen en dampen• temperatuur waarbij de

damp (in juiste mengverhouding met omgevingslucht) kan worden ontstoken

(met bv. aansteker, lucifer)

1166650_700



EXPLOSIEGRENZENEXPLOSIEGRENZEN

• bij gas, stof (stofexplosie)• volumepercentage gas of stof

dat (in juiste mengverhouding met omgevingslucht) kan exploderen

(ontsteking door vlam, vonk)

elk gas heeft eigen explosiegebied

1176650_700

1186650_700

• gas- en oliewinninginstallaties;

• raffinaderijen;

• overlaadstations;

• opslag brandbare stoffen;

• graansilo’s.


Explosie gevaarlijke omgevingenExplosie gevaarlijke omgevingen

1196650_700

In explosiegevaarlijke omgevingen is het strengverboden om:

• zonder toestemming te betreden;

• zonder toestemming materialen en middelen meete nemen die een gevaar kunnen opleveren;

• zonder werkvergunning werkzaamheden uit te voeren.


Explosie gevaarlijke omgevingenExplosie gevaarlijke omgevingen

1206650_700

Blussen door middel van:

• natte blusstoffeno water, schuim en AFFF

•droge blusstoffeno zand en bluspoeder

•gasvormige blusstoffeno kooldioxide (CO2) ook welo koolzuursneeuw


BLUSSTOFFENBLUSSTOFFEN

1216650_700

BLUSSTOFFENBLUSSTOFFEN

Water (stoom) - koelende werking zuurstofverdringing

Schuim - zuurstofafsluiting

Zand - zuurstofafsluiting en koelend

Bluspoeder - negatieve katalyse

CO2 - zuurstofverdringing

AFFF - zuurstofafsluiting


1226650_700

Wat als……?

• Zorg voor eigen veiligheid

• Meld de brand

• Waarschuw mensen in de omgeving

• Doe deuren en ramen dicht

• Breng mensen in veiligheid

Onderneem alléén een bluspoging als het veilig kan


1236650_700

Werken in besloten ruimten

Hoofdstuk 7


1246650_700

BESLOTEN RUIMTENBESLOTEN RUIMTEN

Eigenschappen:

• erg klein;

• moeilijk te ventileren;

• kleine in- en uitgangen;

• slecht verlicht;

Voorbeelden:

• opslagtanks;

• reactieketels;

• kelders;

• riolen;

• liftschachten;

• putten/sleuven.


1256650_700

RISICO’S BESLOTEN RUIMTENRISICO’S BESLOTEN RUIMTEN

• brand en explosie

• gevaarlijke stoffen

• zuurstoftekort

• elektrocutie

• vallen en struikelen


Maatregelen:

• voorbereidende werkzaamheden• tijdens het werk

1266650_700

VOORBEREIDENDE WERKZAAMHEDENVOORBEREIDENDE WERKZAAMHEDEN

• organiseren;

• toezicht en verblijfsduur; regelen: veiligheidswacht

• metingen verrichten.


• zuurstof : 19-21%

• explosiegevaar : < 10% LEL

• giftige stoffen : < grenswaarde

1276650_700

MAATREGELEN TIJDENS HET WERKMAATREGELEN TIJDENS HET WERK

• bereikbaarheid en vluchtmogelijkheid

• ventileren

• specifieke maatregelen nodig bij:• lassen;• verven;• overige bijzondere werkzaamheden

Controle via werkvergunning


1286650_700

GRAAFWERKZAAMHEDENGRAAFWERKZAAMHEDENMaatregelen vooraf:

• melden bij het KLIC

• geldige graafvergunning

• eventueel opspoorapparatuur gebruiken

Begin met:

• proefsleuf graven(binnen 1,5 meter van opgegeven locatie)

• afwijkingen van leidingen en kabels melden.

• graven met machine met een niet-getande graafbak

• denk aan opstelling van machines

• ook een sleuf kan worden beschouwd als besloten ruimten

• houdt rekening met instortingsgevaar!

• neem de juiste voorzorgsmaatregelen!


1296650_700

Isoleren van leidingenmet behulp van een steekflens (zo dicht mogelijk bij de besloten ruimte!)

STEEKFLENSSTEEKFLENS


RISICOBRONNEN EN WERKVERGUNNING

Risico’s:

• Het werk, het gereedschap, het materiaal

• processen (inhoud/soort)

• beheersen door werken volgens voorwaarden vergunning

• Wat is de invloed van uw werkzaamheden op uw omgeving

• Wat is de invloed van uw omgeving op uw werkzaamheden

Doel van werkvergunning: goede voorbereiding van risicovol werk

Een werkvergunning is een bedrijfsregel, geen wettelijke verplichting

1306650_700


1316650_700

AANVRAAG WERKZAAMHEDEN

(In te vullen door aanvrager)

Locatie / equipment nr.:

Afdeling:

Omschrijving van het werk:

Werkwijze:

monteren/demonteren hakken/boren openen installaties slijpen betreden besloten ruimte hogedruk spuiten branden/gutsen/lassen gritstralen röntgen/stralingswerk graven handmatig/machinaal hijsen instrumentatie/Electrical

Toegepaste gereedschappen:

Toegepaste voertuigen / equipment:

Gepland aantal uitvoerenden : personen

Geplande begindatum :

Geplande einddatum :

Werktijd van tot

Bijzondere vergunningen van toepassing:

Hottap Graafvergunning

Pluglas


1326650_700

MAATREGELEN TE NEMEN DOOR VERSTREKKENDE AFDELING

(In te vullen door verstrekker/area operator)

Welk product bevat of heeft de apparatuur/leiding bevat?

Invloed van naburige werkzaamheden:

Nodig Gereed

flenzen labelen

systeem spoelen

systeem aftappen

systeem stomen

systeem inblokken

systeem afsteken

systeem afkoppelen

systeem drukvrij maken

systeem productvrij maken

omgeving controleren op tox. en/of agress. stoffen

omgeving controleren op brandbaar materiaal

apparatuur elektrisch blokkeren (nr./handtekening )

apparatuur elektrisch vrijschakelen (nr./handtekening )

apparatuur mechanisch blokkeren (hoe? )

besloten ruimte conditierapport (nr. )

verzamelplaats

milieueschermende maatregelen

(t.w. )

Speciale operationele aandachtspunten:

Mogelijke risico’s:

GASMETINGEN

continu

Nodig meting

Datum

Tijd

Zuurstof % O2

Explosiviteit % LEL

Toxische stoffen ppm

Type meting

Paraaf


1336650_700

MAATREGELEN TE NEMEN DOOR HOUDER

(In te vullen door aanvrager)

Te nemen voorzorgsmaatregelen:

putten goten en/of riolen afdekken binnen 30 meter

vonkafscherming plaatsen

werkplek afzetten

mangatwacht inzetten

brandwacht inzetten

brandwaterslang gereed met straalpijp

aanvullende brandblusmiddelen (t.w. )

werkplek en/of werkstuk nat houden

werkplek beveiligen tegen valgevaar

(t.w. )

ventilatie

Aanvullende persoonlijke beschermingsmiddelen:

ruimzicht/zuurbril

gelaatscherm

valbescherming

hand/arm bescherming (t.w. )

beschermende kleding (t.w. )

vluchtmasker binnen handbereik

Persoonlijke gasalarmering (t.w. )

gebruik adembescherming

filtermasker (type )

verse lucht kap

persluchtmasker

Extra eisen (in te vullen door verstrekker):


1346650_700

BEKRACHTIGING

Risico Categorie:

Risico analyse (nr. )

De kolommen “Aanvraag werkzaamheden” en “Maatregelen te nemen

door houder” zijn juist ingevuld:

Aanvrager

Naam: Firma:

Telefoon:

Datum: Handtekening:

Principe toestemming bijzondere werkzaamheden: n.v.t.

Operationeel beheerder

Naam:


Vergunning mede beoordeeld: n.v.t.

Mede ondertekenaar

Naam: Afdeling:


Vergunning is voorbereid: n.v.t.

Vergunning voorbereider

Naam:


Het werk kan veilig uitgevoerd worden en beheersmaatregelen zijn

doorgesproken met vergunninghouder:

Verstrekker

Naam:


Akkoord met opgelegde eisen en draagt zorg voor uitvoering volgens

de vergunningsvoorwaarden:

Houder

Naam: Firma:


Houder na overdracht

Naam: Firma:


Verlenging maximaal 1 week geldig

Hoog Laag

Verstrekker Houder

Datum Naam Paraaf Naam Paraaf


1356650_700

Algemene werkplekeisen

Hoofdstuk 8


1366650_700

STRUIKELEN, UITGLIJDEN EN VERSTAPPENSTRUIKELEN, UITGLIJDEN EN VERSTAPPEN

Oorzaken: - niet-egale ondergrond

- gladde ondergrond

- hoogteverschil

- beperking menselijk lichaam

Preventie: - aanpak bij de bron

- scheiden van mens en gevaar

- markeringen

- persoonlijke bescherming/gedrag


1376650_700

GEVAREN BIJ SLOOPWERKZAAMHEDENGEVAREN BIJ SLOOPWERKZAAMHEDEN

• verstappen en struikelen;

• uitstekende constructiedelen;

• werken op hoogte;

• instabiliteit bij sloopfront;

• vallend sloopmateriaal;

• instorting;

• vrijkomen gevaarlijke stoffen;

• lawaai.


1386650_700

VEILIGHEIDSMAATREGELEN BIJ SLOOPWERKZAAMHEDEN

•persoonlijke valbeveiliging gebruiken

•rekening houden met draagkracht van overblijvende constructie

•zonder specifiek plan niet boven of onder elkaar werken

•gebruik stortkokers

•persoonlijke beschermingsmiddelen; helm,

•veiligheidsschoenen, overall, adembescherming,

•gehoorbescherming gebruiken

•inventariseren concentratie gevaarlijke stoffen

(bv. asbestinventarisatie)


1396650_700

ELEKTRISCH LASSENELEKTRISCH LASSEN

Mogelijke gevaren:

• elektrocutie;

• brand en explosie door hittevorming en wegspringende spetters;

• verbranding van de huid door vrijkomende UV-straling;

• verbranding van het hoornvlies door vrijkomende UV- straling;

• verblinding van de ogen door vrijkomende infrarood straling;

• warmtestraling;

• vergiftiging door lasrook;

• longaandoeningen door inademen van lasrook;

• verkeerde werkhouding.


1406650_700

ELEKTRISCH LASSENELEKTRISCH LASSEN

Veiligheidsmaatregelen:

• spanningverlagend relais (in besloten ruimten verplicht);

• persoonlijke bescherming:- laskap - lasschort- laskleding - veiligheidsschoenen- luchtgeventileerde laskap;

• lasgordijnen voor bescherming van personen in de omgeving

tegen UV en infraroodstraling;

• plaatselijke afzuiging van lasrook;

• ruimtelijke ventilatie;

• blusmiddelen onder handbereik;

• werkvergunningensysteem indien vereist.


1416650_700

AUTOGEEN LASSEN, SNIJDEN EN BRANDENAUTOGEEN LASSEN, SNIJDEN EN BRANDEN

Gevaren en risico’s:

• geraakt worden door spetters gloeiend materiaal;

• brand door brandbaar materiaal dat vlam vat;

• vlamterugslag;

• lekkage van gas en zuurstof;

• sommige gassen zoals propaan zijn zwaarder dan lucht

en blijft hangen in putten, uitgravingen en kelders.


1426650_700


Veiligheidsmaatregelen:

• draag de juiste beschermende kleding;

• verwijder eerst de brandbare materialen in je omgeving of dek ze af;

• gebruik van vlamdover in de slang tussen acetyleenfles en brander;

• terugstroombegrenzers op gas en zuurstofslang van brander;

• wees bedacht op lekkage van gas en zuurstof in laaggelegen

werkomgeving;


1436650_700

• slangbreuk beveiliging toepassen;

• continue gas meten;

• acetyleenfles rechtopstaand gebruiken of minimaal onder een

hoek van 30 graden;

• plaatselijke afzuiging van lasrook en gassen;

• ruimtelijke ventilatie.

• blusmiddelen onder handbereik;

• werkvergunningensysteem indien vereist.


Veiligheidsmaatregelen (vervolg):


1446650_700

WERKEN IN KOUWERKEN IN KOU

Gevaren:

• versnelde afkoeling met gevolg:

• bevangen raken door de koude;

• bevriezingsverschijnselen;

• veel materiaal niet veilig te gebruiken.

Maatregelen hiertegen zijn:

• warmteondergoed en isolerende kleding dragen;

• op beschutte werkplek je werk uitvoeren;

• nooit in tocht werken;

• geschikt gereedschap gebruiken;

• op tijd extra pauzes inlassen;

• afwisselen met collega’s.


1456650_700

WERKEN IN WARMTEWERKEN IN WARMTE

Gevaren:

• bevangen raken en flauwvallen;

• onvoldoende afvoer van lichaamswarmte;

• verlies van lichaamsvocht.


• voldoende pauzes inlassen;

• afwisselen met collega’s;

• op tijd voldoende drinken;

• ademende werkkleding gebruiken;

• hittewerende werkkleding gebruiken.


1466650_700

WERKEN MET HOGE DRUKWERKEN MET HOGE DRUKGevaren:

• openbarsten van leidingen;

• geraakt worden door wegschietende onderdelen;

• onbevoegd en onbekwaam werken met hoge druk machine

zoals industriële hoge druk reinigers.


• voor ingebruikname installaties en machines testen;

• afpersen van installaties met vloeistof, meestal water;

• testen en afpersen met zo weinig mogelijk personeel en gebied

afschermen/afzetten;

• veiligheidsinstructies nauwkeurig opvolgen;

• alleen hiertoe opgeleid personeel inzetten.


DEFINITIE ERGONOMIE

Ergonomie volgens Arbowet: vooral gericht op het welzijn van de medewerker

Gezondheid van medewerkers beschermen door stellen van ergonomische randvoorwaarden:

• machines;• gereedschappen• gebruiksvoorwerpen• werkplek• omgevingsfactoren: o geluido lichto trillingeno klimaat

1476650_700


ARBOWET

Arbeidssituatie en taak

aanpassen aan de

eigenschappen van de

werknemers

en niet andersom!

1486650_700


MENS-MACHINESYSTEEM

Werkplek is combinatie van twee zaken:

• Machines, gereedschappen, gebruiksvoorwerpen en werkplekomstandigheden daaromheen:o verlichtingo geluido klimaato trillingen

• Mens met zijn:o lichamelijke belasting

inspanning beweging werkhouding

o geestelijke belasting1496650_700


7 FACTOREN, DIE ERGONOMIE WERKPLEK BEPALEN

1. Tillen

2. Zitten en staan

3. Geluid

4. Klimaat

5. Trillingen

6. Verlichting

7. Lichamelijke en mentale belasting

1506650_700


TILLEN

• Belastende factor in veel beroepen

• Minste belasting:o rug rechto massa boven rug

• In praktijk:o tillen last vóór lichaam

• Belastbaarheid spier/skeletsysteem individueel verschillend:o leeftijdo geslachto lichaamsbouwo getraindheid:

bewustwording belastingen tilinstructie

1516650_700


TILINSTRUCTIE

Plan maken

1526650_700

Benen in spreid-stand, voeten 45

graden naar buiten

Knieën buigen,rug recht houden

Vanuit staande positie

beginnen met lopen


MAATREGELEN TER BEPERKINGVAN TILBELASTING

• Mechanisering/hulpmiddelen

• Verminder gewicht

• Organisatie werk

• Meer mensen

• Niet zittend tillen

• Beperk tilhoogte

• Beperk verplaatsingsafstand

1536650_700


ZITTEN

• Langdurig zitten is belastendo statische belasting van bekken, wervelkolom, schouder,

gordel

• Afwisseling voorkomt klachteno lopen/staan/zitten/verschillende zithoudingen

• Optimale zithouding:o goede ondersteuning beneno goede stand rugo ontlasting schouderso mogelijkheid kiezen andere houdingen

1546650_700


STAAN

Alleen, indien:

• Onvoldoende beenruimte om te zitten

• Vaak reiken (hoog, laag, ver)

• Gescheiden werkplekken (vaak heen en weer lopen)

• Neerwaartse krachten (verpakkingswerkzaamheden)

Gebruik:

• Stasteun:o vangt 60% lichaamsgewicht opo ontlast benen/voeten

1556650_700


GELUID

• Lichamelijke effecten:

o verhoogde bloeddruko gestoorde ademhalingo gestoorde stofwisselingo tragere bloedcirculatieo tragere spijsverteringo hoofdpijno gespannen spiereno moeheido nervositeito verminderde waakzaamheid

1566650_700


GELUID (VERVOLG)

• De grootte van het blijvende gehoorverlies is afhankelijk

van:o totale blootstellingstijd

o duur van blootstelling

o duur van rustperiode tussen blootstelling (beschadiging in het

begin omkeerbaar)

o sterkte van het lawaai

o frequentiespectrum van het lawaai (hoge tonen schadelijker

dan lage)

o continuïteit van het geluid

1576650_700


GELUID (VERVOLG)

Optellen van twee geluidsbronnen.

• Een verdubbeling van de afstand tot de geluidsbron geeft een vermindering van 6 dB(A).

158

6650_700



Maatregelen om geluidhinder te voorkomen in volgorde van prioriteit:

1. niveau van de geluidsbron verlagen;

2. geluidsbron afschermen;

3. geluidtrillingen dempen;

4. persoonlijke gehoorbescherming.

159

6650_700

GELUID GELUID (VERVOLG(VERVOLG))


De werkgever moet tegen geluid de volgende maatregelen nemen:

• vanaf 80 dB(A):o mogelijkheid tot gehooronderzoek;o gehoorbescherming uitreiken.

• vanaf 85 dB(A):o beheersplan;o maatregelen;o waarschuwingsborden.

1606650_700

GELUID GELUID (VERVOLG)(VERVOLG)

TRILLINGEN

• Veroorzaken stotende verplaatsingen van het gehele lichaam of gedeelten daarvan

• Grootte van verplaatsing bepaalt het gevolg

• Gevolgen

• Trillingen

1616650_700


TRILLINGEN (vervolg)

• 4 - 9 Hz: algemeen onwel 13 - 20 Hz: hoofdpijn 4 - 14 Hz: buikpijn

1626650_700


• Fysieke trillingen:o handen armtrillingen bij gebruik handgereedschap;o lichaamstrillingen door een voertuig, installatie of bewegend

vloer.

TRILLINGEN (vervolg)

• Klachten door handen armtrillingen:o pijn;o beschadiging bloedvaten en gewrichten;o gevoelloze vingertoppen;o “witte vingers”.

• Klachten door lichaamtrillingen:o maagklachten;o rugklachten;o vermoeidheid;o hoofdpijn;o spierpijn;o verminderde concentratie;o aandoeningen evenwichtsorgaan

1636650_700


MAATREGELEN TEGEN BLOOTSTELLING AAN TRILLINGEN

• Maatregelen tegen trillingen:o aandacht bij aanschaf machines;o aanbrengen van dempers of isolatie;o toepassen alternatieve technieken;o beperken van blootstellingduur .

• Klimaat op de werkplek wordt bepaald door:o omgevingstemperatuur;o stralingswarmte;o luchtvochtigheid;o hinderlijke luchtbewegingen.

1646650_700


KLIMAAT

• Beheersen, zodat we ons behaaglijk voelen en optimale prestaties kunnen leveren

• Drie factoren bepalen een comfortabel klimaat:o Kleding:

Isolatieo Inspanning:

Afvoer warmteo Klimaat:

Vochtigheid (relatieve luchtvochtigheid 40-60%) Temperatuur Luchtsnelheid (‘s winters < 0,15 m/s en ‘s zomers < 0,25 m/s)

1656650_700


Maatregelen om het werkcomfort te verbeteren zijn:

• temperatuur behaaglijk en gelijkwaardig en aangepast aan de fysieke inspanning te houden;

• geen hinderlijke luchtbeweging;• verstrekken pbm’s;• vochtbalans ruimte op peil houden.

1666650_700

KLIMAAT (vervolg)KLIMAAT (vervolg)


VERLICHTING

• Waarnemen kleine details vereist hogere verlichtingssterkte

• Verlichtingssterkte in lux

• Lampen gaan minder licht geveno bij vervuilingo bij veroudering

• Ouderen hebben meer licht nodig dan jongeren

• Contrast niet te groot (verhouding licht : donker)1676650_700


VERLICHTING

Bij verlichting op de werkplek rekening houden met:• hoe kleiner de voorwerpen waarmee wordt gewerkt,

hoe meer licht;• oudere werknemers hebben meer licht nodig;• contrasten mogen niet te groot zijn;• weerspiegeling moet voorkomen worden;• nieuwe lampen geven meer licht;• lichtsterkte moet voldoen aan de wetgeving.

1686650_700


INSPANNING• Fysiek en/of geestelijk

• Rustperiode nodigo herstel spieren/bloedsomloop

• Statische belastingo voortdurend aanspannen van de spieren belemmert doorbloeding

blessures, letsel

• Dynamische overbelastingo spieren regelmatig spannen/ontspannen vraagt energieo algemene lichamelijke vermoeidheid

• Mentale overbelastingo geestelijke spanningo werkdruk en persoonlijke capaciteit

1696650_700



• Risicovolle werkomstandigheden die lichamelijk klachten veroorzaken zijn:o te lange duur van de inspanning;o langdurig zitten of staan;o verkeerde houding;o blootstelling aan trillingen;o terugkerende handelingen;o bovenmatige inspanning.

• Statische belasting veroorzaakt:o verminderde doorbloeding;o spierpijn of kramp;o chronische vermoeidheid.

1706650_700

INSPANNINGINSPANNING


1716650_700

• Dynamische belasting is minder slecht dan statische belasting, maar kan toch de volgende gevolgen hebben:o vermoeidheid;o spierpijn;o letsel.

• Mentale belasting wordt veroorzaakt door:o werkdruk;o taak versus capaciteiten;o relatie met collega’s;o hiërarchische relatie;o fysische arbeidsomstandigheden;o werk(on)zekerheid;o infrastructuur en uitrusting.

INSPANNINGINSPANNING

1726650_700

Hijs- en hefwerktuigen

Hoofdstuk 9


1736650_700

HIJSENHIJSEN

• manueel;• hulpmiddelen (takels e.d.);• mobiele hulpmiddelen (steekwagen, vorkheftruck);• hijskranen.

Voorbeelden:• mobiele kraan;• portaalkraan;• auto laadkraan;• bouwkraan.


1746650_700

REGELS VOOR HIJSWERKTUIGEN

• kraanboek aanwezig;

• hijstabellen en hijsgrafieken aanwezig;

• keuringscertificaten aanwezig.


VEREISTEN VOOR BEDIENERS VAN HIJSWERKTUIGEN:

• deskundigheidsbewijs STVT

(verplicht voor torenkranen, mobiele kranen en heistellingen)

• registratieboekje

(ervaring en geneeskundige verklaring)

1756650_700


RISICO’S BIJ HIJSWERKTUIGEN

• personen binnen draaibereik;

• afstempelen;• zware lasten;• windkracht;• (naderend) onweer.

1766650_700


1776650_700

• kettingwerk• staalkabels• touw• stroppen, lengen• en hijsbanden• haken en ogen• takelsLet op:

maximale werklast

hoeken van lengenmogelijke slijtage

HIJSGEREEDSCHAP


1786650_700

Risico’s:• mechanische breuk van takel of van bevestigingspunt;• overbelasting.

Niet doen:• overbelasten;• vastmaken aan bordessen, railing en leidingwerk;• op de punt belasten;• niet zijdelings belasten.

Wel doen:• regelmatig controleren, zeker voor elk gebruik;• defecten direct melden.

TAKELS


VORKHEFTRUCKS

• wettelijke verplichtingen;• voorzieningen;• veilig gebruik;• markering en keuring.

1796650_700


VORKHEFTRUCKS

Verboden • meerijden tenzij er een 2e zitplaats is;• personen te heffen tenzij speciale voorziening

aanwezig is;• hijsen tenzij juiste aanpassing aanwezig is;• het contragewicht te verzwaren;• te roken bij elektro-heftrucks.

Verplicht • de chauffeur moet goed zicht hebben;• gebruik van de veiligheidsgordel.

1806650_700


PALLETWAGEN

1816650_700

• altijd op een vlakke ondergrondgebruiken;

• denk aan obstakels;

• zorg voor voldoende transportruimte.


1826650_700

Werken op hoogte

Hoofdstuk 10

Werken op hoogte

1836650_700

2,5 m

WERKEN OP HOOGTE

meer dan 2,5 m valgevaar

Werken op hoogte

1846650_700

SCHUINE EN PLATTE DAKEN, GATEN IN VLOEREN EN WANDEN

Risico op vallen

• Gebruik loopplanken (hellend dak)• Gebruik individueel veiligheidsharnas• Gebruik dakrandbeveiliging of vangnet (plat dak)• Dek gaten af met stevig materiaal• Breng markering aan op gevaarlijke plaatsen

Werken op hoogte

1856650_700

LADDERS:

• enkele ladder;

• opsteekladders;

• schuifladders;

• reformladders.

Gebruiksregels voor ladders:

• in goede staat houden;

• niet verven;

• niet zelf repareren;

• zorgvuldig en goed opstellen;

• op de juiste wijze gebruiken.

Werken op hoogte

1866650_700

STEIGERS

Er geldt:

• streng verboden zelf te (ver)bouwen aan steiger;

• geen materiaal achterlaten;

• houdt de vloer stroef;

• gebruik geen los klimmateriaal op de steiger.

• let op de maximale belasting

• gebruik stortkokers voor afvoer materiaal

• gebruik de bouwlift veilig (personenlift of

goederenlift)

Werken op hoogte

Er gelden regels voor:

• kantplanken en leuningen

• inspectiewerk

• werkzaamheden

• hulpsteigers

• liften

• takels

Steigerkaart geeft veiligheidstatus aan.

Geen steigerkaart of gebreken? Steiger niet betreden!

1876650_700

STEIGERS

Werken op hoogte

1886650_700

Risico = verplaatsbaarheid

Aandachtspunten bij het werken met rolsteigers:

• blokkeren wielen

• van binnenuit beklimmen

• denk aan gereedschap (kan vallen)

• sta niet op de schoren

• houd de steiger schoon

• niet verplaatsen als er iemand op staat

• verrijden op vlakke ondergrond door 2 personen

• gebruik de persoonlijke beschermingsmiddelen

Werken op hoogte

ROLSTEIGERS

1896650_700

Voorbeelden:• hangbrug;• hangsteiger;• eenmanswerkbrug.

Aandachtspunten bij het werken met hangsteigers zijn:

• vanaf windkracht 7 Bft niet mee werken;

• let op bedieningsorganen;

• bij storing niet verder werken maar (laten) repareren;

• nooit gebruiksklaar achterlaten;

• hulpmiddelen gebruiken voor communicatie,

vanaf 25 m verplicht (en als normale communicatie

niet mogelijk is)

HANGSTEIGERS

Werken op hoogte

1906650_700

HOOGWERKERS

Typen:- vast opgesteld- mobiel

Risico voor beknelling (schaararm) en omvallen

Daarom: - getraind/opgeleid personeel

- signalering maximum werklast

- specifieke gebruiksregels

vanaf windkracht 7 Bft, niet mee werken

Werken op hoogte

1916650_700

WERKBAKKEN

• alleen gebruiken als het echt niet anders

kan;

• windkracht vanaf 7 Bft verboden;

• de kraanmachinist en persoon in de

werkbak moeten elkaar zien en verstaan;

• iedere persoon in de werkbak draagt een

individueel veiligheidsharnas (vast aan de

werkbak);

• in- of uitstappen alleen toegestaan als

werkbak op stevige ondergrond staat

Werken op hoogte

1926650_700

Handgereedschap

Hoofdstuk 11

Handgereedschap

1936650_700

EENVOUDIG HANDGEREEDSCHAP

Risico door:

• slecht onderhoud;

• slecht gebruik.

Handgereedschap

1946650_700

HANDGEREEDSCHAP MET ELEKTRISCHEAANDRIJVING

• elektrocutie

• verbranding (vonken)

Veilige spanning:• 50 V ~ (wisselspanning)•120 V = (gelijkspanning)

dubbel geïsoleerd

Risico door:

Handgereedschap

1956650_700

Aandachtspunten bij gebruik

• gebruik met maximale werkdruk;

• geleider leeg bij plaatsen lader;

• nagels/nieten aangepast aan apparaat.

Mogelijke risico’s:

• wegschieten van de nagel;

• terugslaan van de nagel;

• doorboren van het werkstuk.

Handgereedschap

NIETMACHINE

1966650_700

Aandachtspunten bij het gebruik:

• beschermkap moet snijdend deel van de zaag volledig afschermen (vast aan het frame en scharnierend deel aan geleider);

• automatische beschermkap over snijdend deel van de zaag;

• spouwmes aangepast aan diameter en dikte van de zaag.

Handgereedschap

HANDCIRKELZAAG

1976650_700

Aandachtspunten bij het gebruik:

• bedieners minimaal 18 jaar oud;

• opleiding met toets gehad hebben;

• voorgeschreven PBM gebruiken;

• stilstand ketting bij stationair toerental;

• kettingrem binnen 0,15 sec werken;

• CE markering.

KETTINGZAAG

Handgereedschap

1986650_700

HANDGEREEDSCHAP MET PNEUMATISCHEAANDRIJVING

• trillen

• geluid

dodemansknop en gehoorbescherming verplicht.

Risico door:

Handgereedschap

1996650_700

• oliedruk

• bevestigingen

dodemansknop en onderhoud verplicht.

Handgereedschap

HANDGEREEDSCHAP MET PNEUMATISCHEAANDRIJVING

Risico door:

2006650_700

HANDSLIJPMACHINES

doorslijpschijvenafbraamschijven

Risico door: • rondvliegende delen;

• aanraken slijpschijf;

• uit elkaar springen van schijf;

• brand door vonken;

• geluid;

• verkeerd gebruik.

Handgereedschap

2016650_700

Gereedschapsmachines

Hoofdstuk 12


2026650_700

GEREEDSCHAPMACHINES

Voorbeelden zijn:• Vast opgestelde boormachines

o let op: 'happen' in werkstuk

• Vast opgestelde slijpmachineso let op: uit elkaar vliegen slijpsteen

• Cirkelzageno let op: snijgevaar


CIRKELZAGEN

• universele cirkelzaagmachine;

• bouwcirkelzaag machine

(met noodstop en als extra eis

nulspanningschakelaar);

• voor machines met meerdere

bedieningsplaatsen gelden aanvullende eisen.

2036650_700


2046650_700

Persoonlijke beschermingsmiddelen

Hoofdstuk 13


2056650_700

Gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen alléénals het echt niet anders kan.

Persoonlijke beschermingsmiddelenbeschermen tegen:•de gevolgen van onveiligheid•ze voorkomen erger letsel


ALGEMEENALGEMEEN

2066650_700

Fabrikant: zorg voor PBM’s • sterk• betrouwbaar • getest • CE-markering

Gebruiker:beheert ze, controleert ze, zorgtvoor veilige opslag en goed gebruik.


ALGEMEENALGEMEEN

2076650_700

Drie belangrijke wettelijke eisen ten aanzienvan persoonlijke beschermingsmiddelen:

Doeltreffende bescherming

Ergonomisch verantwoord

Goede gebruiksaanwijzing in het Nederlands


ALGEMEENALGEMEEN

2086650_700

afhankelijke adembescherming,

bijvoorbeeld een filterbusmasker.

onafhankelijke adembescherming,bijvoorbeeld persluchtapparatuurverseluchtkap

LET OP GEBRUIKSREGELS

Omgevingsluchtfilteren

Zuurstofconcentratie < 19%Bijzondere stofOverschrijding grenswaarde


ADEMBESCHERMINGADEMBESCHERMING

INDELING NAAR STOF- EN STOFFILTERKLASSE

Stof-klasse

2a

2b

2c

2096650_700

Omschrijving

Inert zwevend stof met een grens-waarde van 10 mg/m3 behalveasbest

Schadelijke stof met een grens-waarde van 0,1 tot 10 mg/m3

behalve asbest

Giftige stof met een grenswaardevan < 0,1 mg/m3, waaronderasbest, carcinogene stoffen,sporen, virussen, bacteriën,proteolytische enzymen en bijbesluit aangewezen stoffen

Filter

P-1

P-2

P-3

Maximaleconcentratie

5x grenswaarde

Snuitje:10x grenswaardeHalfmasker:12 x grenswaardeVolgelaatsmasker:16 X grenswaarde

Alleen samen met vol-gelaatsmasker inzetten:200x grenswaarde


INDELING GASFILTERTYPEN

Type Kleur Beschermt tegen:

A Bruin organische dampen en oplosmiddelen

B Grijs zure gassen, zoals Cl2, H2S en HCN.

E Geel zwaveldioxide

K Groen ammoniak

Speciale filters

CO Zwart koolstofmonoxide

Hg Rood kwik(damp)

NO Blauw nitreuze dampen

Re Oranje reactorfilter, radioactief jodium

2106650_700


2116650_700

boven 85 dB(A) verplicht!

GEHOORBESCHERMING

boven 80 dB(A) aanbevolen

watjes pluggen oordoppen otoplastieken gehoorkappen

wettelijk


2126650_700

SOORTEN LICHAAMSBESCHERMING:

• hoofdbescherming;• bescherming voor handen en

armen;

• bescherming voor voeten;

• bescherming voor het lichaam.


2136650_700

OOGBESCHERMING

• normale veiligheidsbril;

• ruim zichtbril;

• gelaatsscherm;

• lasbrillen en laskappen.


2146650_700

VALBEVEILIGING

• gebruik altijd een individueel veiligheidsharnas (na valbelasting vernietigen);

• eventueel met remchute of nonchute en vallijn (na valbelasting controle).


2156650_700 215

Voor het examen geldt:

• Lees vragen goed door.

• Kies het meest juiste antwoord.

• Controleer of je alle vragen goed hebt beantwoord.

• 70 vragen waarvan er 21 fout mogen zijn.

• 105 minuten de tijd.

EXAMEN

6650_700

VOL-VCA versie 4.4 Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden

Documents

Transcript of VOL-VCA versie 4.4 Veiligheid voor Operationeel Leidinggevenden