.unst 21

.unstBLAD VAN DE HKUnr 21: dec 2010

ZIN

COLOFON

.unst is een uitgave van de Hogeschool voor de Kunsten

Utrecht. Het blad verschijnt vier keer per jaar en wordt

gratis verspreid onder studenten, medewerkers en relaties

van de HKU.

Hoofd- en eindredactie Edwin Verhoeven

Redactie Yassin Amartib, Annet Bremen, Johan Kuhlmann,

Stéphanie Tillieux

Verder werkten mee Jeroen Callaars, Pim Leeuwenkamp,

Lambertha Souman

Cover/beeldspread Lennard Kok

Fotografie Pet van de Luijtgaarden

Illustraties Leon Martakis, The Things We Are

Ontwerp Studio Vrijdag

Druk Printec Offset, Kassel

Oplage 4000 ex.

Advertenties Bureau van Vliet, Postbus 20,

2040 AA, Zandvoort, T (023) 571 47 45

Reacties Postbus 1520, 3500 BM Utrecht, T 030 233 22 56

[email protected]

http://unst.hku.nl

Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder

voorafgaande toestemming van de HKU.

. redactioneel

Vanaf welk moment zag je jezelf als kunstenaar?‘Dat moment heb ik nooit gehad.’ Waarom ben je kunstenaar geworden? ‘Ik heb altijd heel veel moeite met dat soort vragen. Je bent gewoon wie je bent. Je bent toch niet wat je titel is? Ik weet niet wat mijn vak of beroep is.’

Waarom ben je gaan doen wat je doet?‘Volgens mij doe ik altijd al wat ik doe.’ Ben je dat gaan doen omdat je een bepaalde manier van kijken hebt? ‘Ik denk dat iedereen op een bepaalde manier naar dingen kijkt.’

Hoe zou je jouw manier van leven omschrijven? ‘Ik doe de dingen die ik interessant en relevant vind om te doen in mijn leven.’

En wat zijn dat voor dingen?‘De dingen die ik heb gedaan.’

Waarom is reizen voor jou zo belangrijk?‘Omdat ik iets van de wereld wil zien.’ Hoe wil je dat het publiek jouw werk ziet?‘Op vele podia: in de krant, op televisie of in een museum. In een boek.’ En inhoudelijk?‘Dat zijn echt wel grote vragen. Het is niet zo eenduidig dat ik het kan terugbrengen tot één quote. Ik weet het zelf amper eigenlijk.’

Heeft kunst een functie?Het is belangrijk dat er in een samenleving veel waarde gehecht wordt aan kunst en cultuur. Schoonheid en creativiteit staan met hun wortels in de kunst.’

Het belangrijkste museum zit in je hoofd

Desnoods door een revolutie

Lennard Kok: ‘30’

Ik heb een mening, dus ik besta

Dat kleine dat van binnen zit

Staan ze voor een ernstig dilemma?

Ik ben zwanger, David Verschuur

4

6

8

11

12

15

16

. inhoudsopgaveLennard Kok

Derdejaars Illustration Lennard Kok maakte het

coverbeeld van deze .unst met de vele handen die

hij zag in een instructieboek uit de jaren 60.

Lennard: ‘Daarin stond beschreven hoe je een

vogelhuisje of bureautje in elkaar timmert, met

veel instructiefoto’s van de handen die het werk

verrichten. Met die verzameling wilde ik een

interessante compositie maken. Voor mij zit er

een soort Escher-gevoel in: dat oneindige en

niet-kloppende, terwijl het geheel wel lijkt te kloppen.

Ik heb een fascinatie voor tweede hands boeken en

probeer met één illustratie een compilatie van zo’n

boek te maken.’

De serie illustraties die hij met de titel ‘30’ op de middenspread van deze .unst

publiceert, is op een heel andere manier ontstaan. Elke collage is in vijf minuten

gemaakt, met restmateriaal van boeken en bladen die Lennard eerder gebruikte.

‘Ik kan mezelf behoorlijk blokkeren door te veel na te denken. Dat heb ik met deze

collage’s willen doorbreken. Ik had destijds les van Frank Koolen, die me advi seer-

de meer vanuit mijn intuïtie te werken. Hij zei dat het niet erg is als er van de

dertig beelden die je maakt er misschien maar eentje echt goed is. In het begin

lukte mij het niet om intuïtief te illustreren, maar ik ben blijven proberen. Deze

dertig collage’s zijn gemaakt op een zaterdagavond, met een stopwatch in de

hand.’

Lennard werkt momenteel nog vrij autonoom. ‘Wat ik nu doe, is mijn interesses

verbeelden. Ik zou het zeker een uitdaging vinden om bijvoorbeeld een stuk tekst

te verduidelijken, maar heb het gevoel dat ik voor dat soort werk nog niet klaar

ben. Ik wil ook niet puur een illustrator van tijdschriften worden. Van de gedachte

dat ik maar één ding zou kunnen doen, word ik een beetje vervelend. Ik wil straks

alles kunnen aangrijpen en heb ook de ambitie om les te gaan geven.’

www.lennardkok.com

.portfolio

ZINtekst Johan Kuhlmann

fotografie Pet van de Luijtgaarden

wie Shirin Mirachor wat Event manager

waarom is gefascineerd door geluk www.pak-online.nl

‘Ik kon bij de studie Event Management mijn draai niet goed vinden. We praatten steeds over licht en geluid, terwijl ik dacht: “Het zal allemaal wel.” Het ging veel te veel om faciliteren en ik liep met allerlei vragen rond. Docent Jeroen Busscher bracht mij op het spoor van beïnvloedingstheoriën. Wat kun je allemaal doen met een groep mensen op een bepaalde tijd in een bepaalde ruimte? Zo kwam ik uit bij geluk.’

‘Mijn fascinatie voor geluk heeft denk ik ook te maken met mijn leeftijd. We zoeken naar waar

heden en wat belangrijk is in het leven. Ik hoor het veel van mijn leeftijdsgenoten. Iedereen is echt aan verandering toe. Mijn generatie komt uit een superveilig nest, zeker in materiële zin. We hebben allemaal een Apple en een iPhone. In de piramide van Maslow staan we helemaal bovenaan, maar we zijn niet gelukkiger geworden van de materiële welvaart. De vraag naar zingeving ontstaat ook doordat we veel informatie krijgen over de problemen die elders op de wereld spelen. Ik heb het goed en zij niet. Waarom? Wat maakt mij gelukkig en wat kan ik zelf bijdragen aan een verbetering?’

‘Geluk is het meest basale wat er is. Ik ben altijd op zoek geweest naar waarheid. Wat is

de waarheid? Inmiddels denk ik dat die misschien niet bestaat. Daarom vind ik geluk een prettig begrip: er zit een waarheid in voor iedereen. In geluksonderzoek1 is zoveel informatie te vinden over hoe wij echt zijn. Zo heeft een onderzoek van Keesie2 gezelligheid voor jongeren opnieuw geformuleerd: ze willen fysiek bij elkaar zijn, terwijl ieder zijn eigen ding doet. Dus: bij elkaar zitten en dan op je laptop gamen.’ ‘Een ander krachtig begrip in gelukstheorieën is adaptation: wennen. We zijn vaak angstig voor nieuwe dingen, maar wennen ook aan alles. Dat is het mooie aan de mens. Zelfs na een heftige scheiding lukt het ons na een tijd op hetzelfde niveau verder te leven. Vanuit die visie zou in de politiek meer risico kunnen worden genomen, maar ook in het klein binnen de evenementensector.’ ‘Zo denk ik ook over de problemen met de islam in ons land. Mensen zeggen: “Ik wil dat het weer zoals vroeger is. Dat ik de mensen op straat ken en gewoon hallo kan zeggen.” Ik denk dan: we leven in 2010 met tientallen nationaliteiten naast elkaar. Dat heeft niks met de islam te maken. Mijn vader is KoerdischIrakees, mijn moeder Nederlands. In de Koerdische cultuur is gezelligheid en warmte veel meer aanwezig dan bij Nederlandse families. Nederlanders zijn een stuk killer. Dus met vriendelijkheid heeft die verandering ook niks te maken. Mensen zoeken naar geluk en als ze dat niet vinden voelen ze zich bedreigd. Het is dan makkelijk om het aan de islam te wijten. Iemand als Wilders speelt daar heel slim op in.’

‘Uit geluksonderzoeken blijkt dat mensen zich ongelukkiger voelen door sociale vergelijking. Een voorbeeld is Facebook.

Iedereen profileert zichzelf er dagelijks als merk. Je hoort op Facebook alleen maar dat het goed gaat met iemand, nooit dat iemand in de put zit. Iedereen heeft altijd succes en zelf loop je altijd achter.’ ‘Soms gaan mensen zo ver dat zij antidepressiva slikken of cocaïne gebruiken om aan de top te komen en alle losers achter zich te laten. Ze willen snel scoren en dragen dure merkkleding. Mensen willen alles. Ze willen relaties, maar ook alleen kunnen zijn. Ze willen de beste zijn, maar daarmee zorgen ze voor sociale vergelijking. We kunnen beter allemaal gelijk zijn. Dan worden we, volgens de gelukstheorie, gelukkiger.’

‘Bij een danceevent of clubavond kun je gebruikmaken van geluksverhogende elementen. Denk aan de

ruimte die er is voor intimiteit, de hoeveelheid sociale vergelijking die plaatsvindt. Verhogingen in de ruimte of een VIProom zijn eigenlijk not done. Ook de manier waarop verschillende zintuigen geprikkeld worden is van invloed. Het mooiste is een prikkeling van alle zintuigen tegelijk.’ ‘Ik bereid momenteel een onderzoek voor naar de manier waarop mensen in Europa feest vieren. Celebrating is eigenlijk een beter woord. Ik vind het bijvoorbeeld interessant dat in Spanje jonge en oude mensen intensief met elkaar omgaan. Waarom kunnen zij dat daar wel en wij hier niet? ‘Europe’s best kept secrets’ heet het project. Ik wil uiteindelijk de beste ingrediënten tot een groot feest maken. Als pilot ga ik met vrienden filmpjes maken waarin we verschillende culturele groepen vragen wat ze vinden van het uitgaan in de stad. Op basis van de antwoorden willen we een feest organiseren en dat aan clubs verkopen. Ik kan niet zomaar een geluksfeest verkopen. Dat klinkt vaag. Ik zal toch moeten bewijzen dat het ook gelukkiger maakt.’

verandering

geluksonderzoek

cocaïne

losers

‘Als we allemaal gelijk zijn, worden we een stuk gelukkiger’

LIt

eR

At

uu

RH

appi

ness

: Les

sons

from

a n

ew s

cien

ce v

an R

icha

rd L

ayar

d (2

006)

De

nieu

we

kijk

op

de E

xper

ienc

e Ec

onom

y Bo

swijk

en

Peel

en (2

010)

Art

s &

Econ

omic

s - B

run

o S

Frey

(200

3)

We

bs

Ite

sw

ww

.sci

ence

ofth

etim

e.co

mw

ww

.goo

d.is

ww

w.k

eesi

e.nl

ww

w.g

roen

e.nl

/200

6/29

/met

-dan

k-aa

n-de

-orb

itof

ront

al-c

orte

x

10 vragen aan Joost Conijn

Edwin Verhoeven

1. De wetenschappelijke bestudering van geluk groeit stormachtig. Het is een

piepjonge wetenschap, pas eind jaren 90 als vakgebied voorgesteld door de Ameri

kaanse psycholoog Martin Seligman. Hij vond dat psychiatrie ten onrechte enkel

ziektebeelden analyseerde. Waarom geen wetenschap van de geest die werkt zoals

het hoort? Gelukswetenschap gaat veelal over grote sociologische thema’s als werk,

trouwen en kinderen krijgen, maar ook steeds meer over bijvoorbeeld vriendschap

en kortstondige relaties.

2. Keesie, communicatie, advies en reclamebureau gespecialiseerd op kinderen

en jongeren – uit hun boek: Generatie Einstein – slimmer sneller socialer.

3

Een Apple en een iPhone

Geluk, zingeving en het ensceneren van

menselijk gedrag: daar gaat het volgens

shirin Mirachor (23) bij event Management

om. shirin studeerde dit jaar af als event

manager aan de HKu-opleiding Master of

Arts in Arts Management, met een scriptie

die is genomineerd voor de HKu-Award. Ze

wil achterhalen hoe menselijk geluk ontstaat

en hoe dit is te vertalen naar een evenement.

een piepjonge Femke Halsema in de dop.

’Maar ik wil de politiek niet in hoor!’

Een auto van hout (en ook nog eens hout gestookt), een fiets waarmee je achteruit kunt trappen, een zelf gebouwd vliegtuig om mee naar Afrika te vliegen. Het werk van Joost Conijn leest als een avontuurlijk jongensboek. Conijn mocht erover komen vertellen bij Studium Gene rale op de Faculteit Beeldende Kunst en Vormgeving. We schrijven 20-10-2010. In een nog lege zaal een manhaftige poging om het gedachtengoed van kunstenaar Conijn voor immer te doorgronden.

4 55

tekst Lambertha Souman

illustratie The Things We Are

.kor

t

.kort

eeN KALe IsOLeeRCeL IN eeN LeeG HOOFD

In de tweede Wereldoorlog werd een britse diplomaat, Harold Nicholson, gevraagd: Als u moest kiezen tussen het leven van uw zoon, die bij Monte Cassino vecht en het voortbestaan van Florence, wat zou u dan kiezen? Nicholson koos voor Florence. ‘Want,’ zo zei hij: ‘mijn verdriet zal on draag lijk zijn, maar de komende generaties hebben Florence nog.’ Hecht Nicholson te veel belang aan kunst en cultuur of heeft hij gelijk?

Op 26 september 1997 werd Assisi getroffen door een zware aardbeving. Een paar dagen later liepen degenen die dakloos waren geworden tegen journalisten te tieren van woede: ‘Waarom zeurt de wereld over een klein fragment van een fresco van Giotto of van een Cimabue en helpt niemand ons, de levenden?’ En wat heb je aan een blik op Rembrandts Anatomische Les van dr. Nicolaes Tulp als een noodzakelijke medische ingreep voor jou onbetaalbaar is geworden? Naar aanleiding van de deelname van de PVV aan de gemeenteraadsverkiezingen in Almere en Den Haag opent een artikel in NRC Handelsblad op 27 februari 2010 met de vraag: ‘Kunst kost de overheid, en daarmee de burger, geld. Maar levert kunst ook iets op?’ Verderop wordt geconstateerd: ‘De kunstwereld verdedigt zich niet met argumenten die het belang van kunst om zichzelf aantonen. Het debat wordt gevoerd met argumenten uit het terrein waarop het wordt aangevallen: de economie.’

Levert kunst ook iets op als je die economische bril afzet? Literatuurwetenschapper, cultuurfilosoof, criticus en schrijver George Steiner vertelt in Van de Schoonheid en de Troost, een serie interviews die Wim Kayzer maakte voor de VPRO, het verhaal over een bibliothecaris die in het kamp Birkenau terechtkwam. Hij zei tegen de anderen: als je iets wilt opzoeken, kom ‘t maar in mij opzoeken. Sla het boek open dat ik ben. Ik draag het bij me en je mag er altijd in kijken. En Steiner merkt op: ‘Ineens realiseer je je dat het huis van je innerlijk prachtig meubilair bevat. De meesten van ons creëren niet veel. Je moet in je huis gezelschap zien te krijgen van de grote geesten.’

onaantastbaar Als je niet wilt dat het huis van je innerlijk een kale isoleercel wordt zonder tekst, beeld, geluid, zang en dans, moet je natuurlijk wel de nodige herinneringen hebben aan wat je gelezen, gezien en gehoord hebt. Dingen die een onuitwisbare indruk maakten toen je ze las, zag en hoorde. Je weet nog waar je was en met wie. Hoe het voelde. Maar op de vraag wat er door je

heenging, zul je het antwoord waarschijnlijk schuldig blijven omdat er geen woorden voor zijn. De confrontatie met kunst levert onbetaalbare momenten van ontroering op. Al ben je naakt, berooid en beroofd, die culturele

bagage blijft onaantastbaar. George Steiner geeft, geïnterviewd door Wim Kayzer, een prachtig voorbeeld: ‘In 1937 was er een schrijverscongres in Rusland. Tegen Pasternak zeiden ze: “Als je spreekt pakken ze je op en als

je niet spreekt, pakken ze je op wegens ironische insubordinatie. Drie dagen lang was elke toespraak doordrenkt met dank aan Stalin. Met dank aan het nieuwe leninistischstalinistische waarheidsmodel en geen woord van

Pasternak. Op de derde dag zeiden zijn vrienden: Ze arresteren je toch wel. Zeg dan in ieder geval iets wat wij met ons mee kunnen dragen.” Pasternak was een mooie verschijning en toen hij opstond, viel dat op. Hij noemde een nummer [30 – LS]. Het was het nummer van een sonnet van Shakespeare dat hij vertaald had. De Russen noemen het een van hun grootste teksten: “the sessions of sweet silent thought”, een sonnet over herinneringen. Tweeduizend mensen stonden op en droegen het uit ‘t hoofd voor. In de vertaling van Pasternak. Het zei alles. Het zei: Je kunt ons niets doen, je maakt Shakespeare en de Russische taal niet kapot. Je doet er niks aan dat wij uit ‘t hoofd kennen wat Pasternak ons heeft geleerd. Ze hebben ‘m niet gearresteerd.’

onbetaalbaarHet belangrijkste museum zit in je hoofd. Het is gevuld met jouw allerindividueelste emoties bij het lezen, zien of horen van allerindividueelste expressies die op hun beurt het gevolg waren van allerindividueelste emoties. Onbetaalbaar en niet in geld uit te drukken. Maar het belang van het innerlijke aspect van kunst en cultuur zijn we uit het oog verloren. De Amerikaanse kunstenaar Dan Graham zei het zo: ‘Kunst is gewoon business. Een heel cynische notie, maar waar!’ En de in 1992 overleden Franse filmcriticus Serge Daney formuleerde wat dat betekent: ‘Er is niets zichtbaarder dan een rij wachtende bezoekers op het plein voor het Centre Pompidou. Politici willen alleen maar veel volk zien.’ Het persoonlijke immateriële belang van kunst verliest het van het collectieve materiële belang. Mensen maken kunst en dat maakt ons tot mensen. Maar hoe menselijk zijn we nog als we kunst en cultuur louter en alleen mogen bekijken door de bril van de homo economicus? Hoe leeg wordt het dan straks in ons hoofd? Wie de inrichting van het huis van zijn innerlijk serieus neemt, weet dat Art Buchwald gelijk heeft: ‘The best things in life aren’t things’.

bRONNeN

Van de Schoonheid en de Troost,

Wim Kayzer, VPRO (2000)

Chris Dercon, Ik zou een museum willen

maken waar de dingen elkaar overlappen

(NAi uitgevers, 2000)

Claudia Kammer, ‘Kunstsubsidie is

stelen van de armen en schenken aan

de rijken’ (NRC Handelsblad,

27 februari 2010)

‘Het belang rijk - ste museum zit in je hoofd’

De jury van de HKu-Award heeft vijf projecten van net afgestudeerde kunsttalenten genomineerd voor de HKu-Award 2010. Deze prijs van € 5.000 wordt toegekend voor het meest vernieuwende en ondernemende afstudeerproject van een eindexamenstudent van de HKu.

Voor het eerst in de geschiedenis van de award is van elke faculteit een student genomineerd. De uitver korenen zijn: tjon Rockon (bth theatre and education), shirin Mirachor (MA Arts Management), Lotte Pen (Master of Music), Aleks Pietrzykowska (bDes Fashion Design) en het team achter de animatiefilm ‘blik’ (bastiaan schravendeel, sander Kamermans, Jean-Paul tossings en Piebe van der storm – bAt 3D Computer Animation and Visual effects).

De HKu-Award wordt op donderdagavond 9 december uitgereikt in Huis a/d Werf. Onder het thema We Can Be Heroes kun je je een avond lang onderdompelen in het award-gala, muziek en kunst. Met onder andere optredens van de bands Jablecna stava en the Pleasure Principle, een spectaculaire lasershow en dj barth Floor.

We Can be Heroes – HKu-Award 2010 is gratis toegankelijk.

Aanvang 20.30 uur, deuren open om 19.30 uur. Laat weten dat je komt via www.hku-award.nl.

Meer info over de genomineerden is te vinden op www.hku.nl/hku-award.

IN ZOMeRse sFeReN Met Het utReCHts CONseRVAtORIuM Het zal niemand verrassen dat het utrechts Conservatorium bruist van de muzikale activiteiten. toch weet misschien niet iedereen dat het aanbod zo divers en bovendien (bijna) altijd gratis is. ter illustratie een greep uit het aanbod van begin 2011:

• Elketweedewoensdagvandemaandvanaf21.00uurinSJUJazz podium: the Jazz benjamins. Met diverse bands, solisten, jamsessies én inbreng van studenten van andere HKu-disciplines. Denk aan schilderkunst, fotografie en poëzie.

• HetHIPOrkestonderleidingvanAntoinetteLohmanngaat mee met z’n tijd. Wat HIP is? Kom luisteren op 22 januari.

• Hartjewinterinzomersesferengeraken:datkanop28januaritijdens de eindpresentatie van het Latin Project van de afdeling Jazz & Pop.

• ElkjaarnodigthetUtrechtsConservatoriumeencomponistuitComposer in Residence te zijn. Voor 2010-2011 is dat Alex Manas-sen. Over meegaan met je tijd gesproken! Werken van Manassen en nieuwe stukken van studenten compositie zijn te horen op 29 januari.

• Van10t/m14februaristaateenFluitfestivalgepland,metconcer-ten, masterclasses, openbare lessen en repetities. Zowel de moderne fluit als de barok-fluit spelen in de verschillende festival-onderdelen een hoofdrol.

Actuele informatie, tijden en locaties vind je op www.hku.nl/muziekagenda.

Voor alle duidelijkheid: dit is slechts een kleine selectie uit het totale aanbod.

Neem een gratis abonnement op de muziekagenda van het utrechts Conservato-

rium: www.hku.nl/aanmeldenmuziekagenda.

KMt’s PROJeCteNMARKt PReseNteeRt CReAtIeVe ONtWeRPeRs VAN MORGeN

Op 13 januari biedt de Faculteit Kunst, Media & technologie een podium aan circa veertig innovatieve en multidisplinaire projecten. tijdens de Projectenmarkt 2011 presenteren vierdejaarsstudenten daar de projecten die zij de afgelopen maanden voor externe opdrachtgevers hebben uitgevoerd. benieuwd naar de laatste ontwikkelingen op het gebied van game design, interactie, animatie, muziek en geluid, cross media-producties en documentaires? Kom langs en laat je verrassen. De toegang is gratis.

waar Hogeschool voor de Kunsten utrecht (HKu), Faculteit Kunst, Media & technologie,

Oude Amersfoortseweg 131, Hilversum

open14.00–20.00uur

meer info www.hku.nl/projectenmarktkmt

Op 25 november openen de deuren van sophies AL, utrechts nieuwste, grootste en meest multidisciplinaire locatie voor kunst, muziek, uitgaan, exposities, eten, drinken, festivals, concerten en vooral voor ontmoetingen tussen mensen. De nieuwe locatie op de Archimedeslaan is met liefde bereid door sophies Kunstprojecten, de mensen achter meer dan 500 werkruimtes voor kunstenaars en creatieven in utrecht.

Van 25 november tot en met 19 december toont Created in utrecht een uitgebreide selectie van werk van 66 kunstenaars en creatieven van utrechtse bodem. Naast een tot de verbeelding sprekende tentoonstelling staan er ook creatieve workshops, presentaties en proeflessen op het programma, die zorgen voor een gevarieerd en spannend publieksprogramma.

sophies AL, kunst, weten en uit

Archimedeslaan 16, utrecht

open op do en vrij van 17 – 22 uur /za en zo van 13 – 19 uur

www.sophiesal.nl

Op 31 december is de vuurdoop voor sophies AL in de

nacht: sophies ball, oud- en nieuwfeest door stekker en

sophies Kunstprojecten

COOKIes & QuestIONsVeel studenten zijn al aan het onder nemen voordat ze zijn afgestudeerd. Met het programma COCI stimuleert de HKu hun ondernemende houding op alle faculteiten en in alle opleidingen. Om de vragen die daarna overblijven goed te beant woorden, zijn er twee wegen aangelegd: je surft naar

www.coci.nl en stelt je vraag of je komt naar Cookies & Questions.

Op de website van COCI kun je je vraag direct stellen en krijg je zo snel mogelijk antwoord. bij Cookies & Questions stap je binnen op het maandelijks vragenuur. Daar zitten verschillende experts voor je klaar om direct met je in gesprek te gaan over alle denkbare ondernemerschapsvragen. Het zijn experts die niet alleen verstand hebben van ondernemen, maar ook van de specifieke eigenaardig-heden van de creatieve beroepen.

Het is een misvatting dat ondernemerschap alleen over booming business gaat. De meeste vragen gaan over het handig en ver standig organiseren van je activiteiten als vrije beroepsbeoefenaar. Of je nou een opleiding Game Art, Audio Design, Fine Art of theatermanage-ment volgt, het zou zomaar kunnen dat je bezig bent met het verkopen van producten of diensten. en dus met ondernemen. Waar moet je op letten als je geld gaat vragen voor de dingen die je maakt of doet? Hoe kun je voorkomen dat je wordt ‘uitgemolken’ of meer uitgeeft dan je aan je werk verdient? Wanneer moet je een btw-nummer aanvragen? Wat voor afspraken maak je met een opdrachtgever?

Zelfstandig ondernemen is alleen leuk als het gaat zoals je vooraf bedacht had. Kom langs bij Cookies & Questions om dat te controle-ren. ben je van plan om samen te werken? Kom dan samen langs en vraag ons naar de beste aanpak.

Kijk op www.coci.nl voor de eerstvolgende Cookies & Questions, misschien wel bij

jou op de faculteit! Duurt dat nog te lang? stel je vraag dan op direct de site.

.kor

t

HKu-Award 2010: We Can be Heroes

bezoekers van de Projectenmarkt 2010

foto: eva van Ooijen

foto: engelbert Fellinger

sophies AL: kunst

weten en uit

Op de middelbare school koos Koolen voor het vak tekenen, omdat hij vermoedde dat daar zijn kwaliteiten lagen. ‘eigen lijk wilde ik profvoetballer worden, maar ik ontdekte al snel dat ik daarvoor te weinig talent had. Om toch wereldberoemd te kunnen worden, leek me het beroep van tekenaar of beeldend kunstenaar daarna de beste keus. Ik had al vroeg het gevoel dat kunst een zeer boeiend kader bood waarmee je mensen kunt verbazen.’

een belangrijke constante in Koolens werk is de zoektocht naar de context van de dingen. In zijn ogen staat iets nooit op zichzelf: er is altijd invloed van omliggende factoren. Koolen: ‘tijdens wan-delingen stuit ik vaak op situaties die elkaar bijten of juist met elkaar in harmonie zijn. Wat ik bijvoor-beeld mooi vind, is beeldrijm. twee elementen die eigenlijk volkomen van elkaar losstaan, maar precies dezelfde vorm hebben. Je ziet een rond raampje en iets verderop hangt een buitenband in een boom, die exact even groot is. een soort niet bedoelde orde in de chaos, een toevallige logica. Die manier van kijken waarbij je alles een tweede kans geeft vind ik heel interessant.’

filosofenKoolen gelooft niet zo in grote theorieën en grote ideeën. ‘Ik denk dat je juist via het kleine en het voor de hand liggende nieuwe dingen kunt creëren. Als je dat beseft, kom je ook veel makkelijker tot een verzameling beelden waar je van kunt leren – meer dan van het lezen van vijftien filosofen waar-na je tollend in bed ligt.

Niettemin heeft kunstenaarschap voor mij met filosofie te maken. Je kiest voor een bepaalde levenshouding en geeft daarmee een soort voor-beeld. De manier waarop ik werk is een manier waarop je je leven kunt inrichten. Zingeven aan je bestaan dus, iets anders is het niet. Dat geldt denk ik voor elke kunstenaar. Wat je eigenlijk doet, zeker in het begin, is dingen verzamelen omdat je wilt weten wie je bent en waar je voorkeuren liggen. Aanvankelijk weet je niks. Misschien heb je, door opgedane ervaringen, het gevoel welke kant het op zou moeten. Op een gegeven moment ga je studeren en moet je die ervaringen die jou raken en jou specificeren, gaan opschrijven, testen en bestuderen. een filmscène die je tot tranen toe raakt, vertelt iets over jou. Of een zin uit een boek die precies verwoordt wat je bedoelt. schrijf het op. Verzamel die momenten. Na een bepaalde periode heb je zoveel dingen die specifiek iets over jou vertellen, dat het zinniger is die dingen te analyseren en te gebruiken dan dat je zonder die concrete input op een bank gaat zitten naden-ken over wie je bent. De enige manier om dat te ontdekken is door van ervaringen te leren. Het helpt je ook beter te weten wat je wilt maken en wat je wilt zeggen. Je kunt niet vantevoren bepalen: Mijn werk gaat over het paard. Je kunt wel zeggen dat je van paarden houdt. Maar gaat het wel echt om dat paard?

Het is niet makkelijk om op de kunstacademie te vinden wat je zoekt. Je krijgt allerlei ideeën aan-gereikt van docenten, bezoekt tentoonstellingen, ziet werk van medestudenten. Je kunt iets heel erg goed vinden, maar dat wil nog niet zeggen dat jij het ook zo moet doen. Door heel veel dingen te doen, leerde ik te destilleren waar het voor mij om gaat. Ik probeer steeds opnieuw een werk te maken dat completer is dan het vorige. Met het preferen-tie kader (een referentie kader van de dingen die je prefereert – FK) dat ik heb, zoek ik telkens naar een nieuwe beste oplossing. Wat het probleem is? Dat ik wil weten in hoeverre mijn preferentiekader klopt, in hoeverre het nog actueel is en in hoeverre ik mijzelf voor de gek houd. Je werk gaat natuur lijk nooit over dat paard. Het gaat ook altijd over dingen die om dat paard heen zweven. Over de stal bijvoorbeeld. Het paard kies je om de angst het hoofd te bieden. Het is heel eng om de hele wereld als je speelterrein te hebben. en heel erg inge wikkeld, want alles is heel erg veel. Daarom zijn mensen snel geneigd om te zeggen: Mijn werk gaat over vakantie. Of: Mijn werk gaat over mijn vader. Dat kunnen wel een soort speerpunten zijn, maar ik geloof nooit dat het alleen over je vader gaat. Het gaat over jouw houding ten aanzien van vragen die onder andere over je vader gaan.’

wie Frank Koolen wat beeldend kunstenaar, docent en binnenkort lector aan de HKU waarom gelooft niet zo in grote theorieën www.frankkoolen.com

Zo is het nu eenmaal. Zelfs als je niks erft, erf je voor

oordelen. Van generatie op generatie worden ze door

gegeven: gefabriceerde beelden over Amerikanen, En

gelsen, Fransen, Marokkanen en Duitsers. Heb je twee

Grieken ontmoet, dan heb je ze allemaal ontmoet. Heb

je er geen ontmoet? Alsnog heb je ze allemaal ontmoet.

Want de Griek is nu eenmaal zo: romantisch, arm en

trots. Griekenland, dat is zonovergoten eilanden, oude

goden, Ouzo en Oh Oh Cherso. Grieken houden van

blonde vrouwen en euro’s. Alle Duitsers rijden in een

Mercedes, ze drinken bier en graven kuilen op het

strand. Amerikanen zijn of dik, of fitnessfanaticus.

Ze spreken alleen Engels en douchen de hele dag.

Engelsen leven in de pub, roken pijp en drinken graag

whisky. Daarnaast vervelen ze zichzelf of anderen veel

vuldig, spelen ze golf of iets anders nutteloos en zijn ze

sowieso de uitvinder van het spleen. Marokkanen

hebben geen opleiding, zijn werkloos en hangen op

straat. Fransen zijn altijd verliefd, drinken te veel

wijn en hebben het chauvinisme uitgevonden. Oost

Europeanen rijden zelden in hun eigen auto en zijn

vierentwintig uur per dag dronken. Nederlanders

heffen graag hun wijsvingertje omdat ze alles beter

weten. Ze gaan op vakantie met de caravan, vol met

zelfgekochte levensmiddelen. Ze werken veel en zijn

tolerant. Antillianen zijn rapper, crimineel of tiener

moeder. De mannen hebben kinderen bij veel verschil

lende vrouwen en de vrouwen hebben kinderen van

verschillende mannen. Ieren zijn bij een schipbreuk op

hun eiland beland en hebben dat toen in een noordelijk

en zuidelijk deel opgedeeld. Daarna zijn ze en masse

whiskydestilleerderijen begonnen, of naar Amerika

gegaan. Russen drinken wodka en zingen volkslie

deren op hun balalaika. Schotten zijn spaarzaam.

Het liefst trouwen ze op negenentwintig februari,

dan hoeven de echtelieden hun trouwdag pas over

vier jaar te vieren.

De wereld is kleiner geworden. Door vliegtuigen, tele

visie, internet en toerisme. Onze vooroordelen hebben

echter een lang leven. Zes miljard mensen leven in hun

nationale kooi, omringd door clichés, die iedereen over

iedereen heeft. Dat zal nog lang zo blijven. Zo is het nu

eenmaal.

Pim Leeuwenkamp

Zo Is HEt NU EENmAAL

Frank Koolen groeide op met de terpentinegeur van zijn opa’s atelier. Ook vader Koolen was kunstenaar: kunst drukte omis ken baar een stempel op het leven en de jeugd van Koolen junior. ‘Daar kun je je als kind tegen afzetten, of je hecht er zo aan dat je het zelf ook wilt gaan doen. bij mij was het het laatste.’

cultuurexcuusSinds2004geeftKoolenlesaandeHKU.Hoeziethij de toekomst voor zijn leerlingen en de kunsten in het algemeen? ‘In het licht van het nieuwe kabi-net zal kunst het enerzijds moeilijk krijgen door het afschaffen van subsidies. Voor mensen die over twee jaar afstuderen is het in praktische zin lastiger dan tien jaar geleden. tegelijkertijd geloof ik dat kunstenaars die gedreven en ambitieus zijn daar geen last van hoeven te hebben. Ze zullen genoeg manieren vinden om hun werk onder de aandacht te brengen en van kunst te leven. Daarbij weet ik zeker dat er na verloop van tijd een tegenbeweging komt, die deze domme plannen teniet zal doen. Desnoods door een revolutie van linkse hobbyisten.’Koolen vertrouwt op de eigen kracht van kunst. Hij vindt niets zo dodelijk voor de kunsten als het op -leg gen van de noodzaak ervan aan de samenleving.

‘Kunst is prachtig inzetbaar voor een veelheid aan rollen binnen de maatschappij. Maar dan wel als gelijkwaardige partner, en niet als infantiel cultuurexcuus. We lopen in Nederland qua beleving en begroting wel achter op het buitenland. Hier gaat maar 0,6% van de rijksbegroting naar kunst, in Duitsland en Frankrijk is dat 2%. Het is daar ook veel sterker ingebed in de cultuur. Kinderen weten er veel meer over kunst en het is veel normaler om naar musea te gaan. Dat zie je ook in spanje: het Prado is op zondag gratis toegankelijk en puilt dan uit met kinderen. Daar heb je geen hippe rappers nodig om kinderen een museum in te krijgen. Het constant op de knieën gaan voor allerlei doelgroepen die met kunst moeten worden bereikt, dat is verkeerd om. Ik ben ervan overtuigd dat je kunst daardoor onnodig versimplificeert.’

Lectoraat Kleur in ContextFrank Koolen is door de Faculteit BKV gevraagd lector Kleur in Context te worden. Binnen dat lectoraat zal Koolen de functie van kleur herdefiniëren en de studenten bewust maken van de mogelijkheden ervan. ‘Kleur is een van de basiswaarden van kijken en van de beeldende kunst. Het is misschien zo elementair dat het snel over het hoofd wordt gezien. Als het te vanzelf-sprekend wordt, kan het fundament verloren gaan.’ Koolen wil zijn lectoraat vooral een praktische functie geven. ‘Denk hierbij aan een kleurenlab waarin studenten kunnen experimenteren, workshops waarbij we op straat kijken hoe kleur wordt gebruikt, en lezingen van kunstenaars die vertellen hoe zij kleur aanwenden in hun werk.’ Begin 2011 presenteert hij zijn plan voor de concrete invulling van het lectoraat Kleur in Context.

Gaat het wel om dat paard ?

‘Het paard kies je om de angst het hoofd te bieden’

6

. column

tekst Edwin Verhoeven fotografie p.7 Pet van de Luijtgaarden

beeld uit New Marshlands,eengeënsceneerdenatuurdocumentairevoorMuseumDePaviljoensinAlmere(2008)

7

‘30’, collages in 5 minuten door Lennard Kok

RaCHElZe weet het nog precies: in 2004 werd ze katholiek gedoopt. Om iets terug te doen voor de kerk ging ze in het kerkkoor. Maar ze was al pianiste, van beroep. Na een halfjaar zat ze met haar oren dicht en dacht: dit moet beter kunnen. Zo ging ze weer terug naar het conservatorium. Om goede muziek de kerk binnen te brengen.

De allereerste keer dat ze een Anglicaanse Evensong meezong in de Nicolaaskerk in Amsterdam. Ze huilde op weg naar huis. Dat ze mee had mogen zingen, dat ze dit mee had mogen maken. Ze werd opgetild, was even heel dicht bij God. Ook, dat ook. Er zijn de rituelen, de rituele gezangen, de rituele gebeden, en alles past bij elkaar, en dat past de mensen. Maar in veel parochies wordt de muziek vergeten. Hoewel een religieuze beleving iets heel wezenlijks is: muziek kan die versterken. Ze weet het zeker: als de muziek goed is, lopen de kerken minder leeg. De kerk realiseert zich jammer genoeg niet dat het een kunst is. Vakmanschap.

Nu kan ze iets terugdoen wat heel anders is dan piano spelen voor publiek. Als ze achter een orgel zit, of een koor dirigeert, doet ze dat in eerste instantie voor God. Het moment waarop ze het voorspel speelt, een lied inzet en de hele gemeente begint te zingen; dat kan ze niet in woorden vatten. Het wordt één lichaam, dat is het eigenlijk. Want een kerk is gemaakt om de menselijke stem te dragen. Muziek tilt het net even op.

Ooit gaf ze een cursus Gregoriaans op een muziekschool. Dat je ook buiten de kerk Gregoriaans kon zingen, dat de cursisten niet kerks of gelovig waren. Ze dacht: dat past eigenlijk niet. Want het geloof, dat is aan muziek verbonden. Zou ze niet gelovig zijn, zou ze nooit kerkmuziek zijn gaan stu deren. Maar zou je haar vragen welk beroep ze beoefent, zou ze ‘musicus’ antwoorden. Niet kerkmusicus. Aangevallen voelt ze zich niet. Maar verdedigen dat ze gelooft, dat dat moet, dat voelt ze wel. In haar leven is alles geïnspireerd op het geloof. Daar leeft ze mee. Dat is iets wat groeit, waar ze ook wel eens een dag tegen aan schopt. Dat geldt voor iedereen die ergens mee bezig is, of ergens aan werkt. Het is menselijk.

Er is wel een verschil. Kunst maken vanuit je geloof, of vanuit je geloof in kunst is iets anders. Voor haar gaat het verder dan dingen overbrengen. Zelfs nog verder dan het gevoel dat ze heeft als ze speelt en de hele gemeente meezingt. Dat verdere is… ter meerdere eer en glorie van Zijn naam. Het is groter dan de mensheid. Groter dan mens zijn. Misschien is dat de kunst.

SEBaSTIaaNOf er nog iets is dat hij had willen zeggen. Willem Vogel is vandaag begraven. Hij schreef gezangen die de gemeente in één keer mee kon zingen, maar voor koren ingewikkelder partijen, en dat alles mooi met elkaar verweven, met een eigen signatuur. Vogel was één van de weinige kerkmuziekcomponisten in Nederland. Er is geen echte traditie. Sebastiaan kijkt op tegen de Anglicanen. Vorig jaar was hij in Oxford, hoorde een Anglicaanse Evensong en smolt. Het gezang, de dienst. Alles was perfect. Met toewijding. Nederlanders, die hebben de neiging daar luchtig over te doen. Maar Engelsen, hun houding is serieus.

Hij groeide op in de kerk, op de Veluwe, protestants hervormd. Waar kerkmuziek, zoals hij het hier leert, nauwelijks bestaat. Lange tijd hoorde hij alleen maar psalmen in de dienst, nauwelijks koormuziek. Eén van de redenen om kerkmuziek te studeren, was voor hem om juist mooie muziek te maken. Anders dan zoals hij het van vroeger kende.

Mooie muziek, dat is lastig uit te leggen. Hij zoekt naar woorden, weet niet of kerkmuziek meer waarde heeft dan andere muziek. De kracht gaat uit van het opgenomen zijn in de liturgie. Hetzelfde muziekstuk heeft in een kerkdienst een andere betekenis dan in een concert. Dat muziek het ritueel ondersteunt, dat is de kracht van kerkmuziek.

‘Zingend geloven’, de titel van een serie liedboeken. Een mooie term, vindt hij. Want het betekent gewoon wat het is, zingend geloven. Maar je kunt het ook omkeren: zonder te zingen is geloven niet mogelijk. Althans voor hem niet. Van een dienst waarin alles op zijn plek valt, met een goede opbouw en goed uitgevoerde muziek, gaat heel veel kracht uit. En van goede muziek gaan mensen zelf ook beter zingen. Het is niet alleen om te luisteren, maar ook om te doen. Samen. Samen luisteren, samen zingen, samen zijn. En ademhalen.

tekst Annet Bremen


1010

RaCHEl EN SEBaSTIaaNNu zitten ze samen in de kantine van het Utrechts Conservatorium. Koude, grijze muren. Niets kerkelijks aan. Ze komen allebei uit andere tradities, maar toch. Sebastiaan kende alleen de protestantse traditie, dat is er een van samenzang. Alle mensen zingen alle liederen. In de katholieke kerk van Rachel is er altijd een koor. Maar langzaamaan raken de tradities elkaar. De protestantse kerk heeft ervoor gezorgd dat er veel meer gezongen werd door het volk, ook in de katholieke kerk. En zo hebben de protestanten bij de katholieken en Anglicanen gekeken wat er voor mooie koormuziek is.

Rachel: ‘Misschien is dit wel de ingang om werkelijk oecumenisch te worden.’ Sebastiaan knikt. Zoals de protestanten meerstemmige kerkmuziek willen, zo willen de katholieken samenzangliederen. Het ene druppelt bij het andere binnen. Langzaam, maar verrijkend. Ze zijn het er over eens: misschien is dat wel de zin en taak van kerkmuziek. Eerst vervagen de muzikale grenzen, dan alle andere. Of het beter is? Ja, het is beter. Even is het stil, tot Rachel zegt: ‘Hoe wil je wereldvrede krijgen als je nooit een wereldkerk hebt?’

RaCHEl EN SEBaSTIaaN.

TWEE maSTERSTudENTEN

kERkmuzIEk aaN dE Hku.

dE ENIgE TWEE.

ÉÉNlICHaam

daTOPgETIld

WORdTOntwapen je angst

Pak een grote zware hamer (je weet wel die ene) en haal de muren van je hokje naar beneden Dit is stap éénPak tussen het puin je koffer met gesloten ogen Neem alleen het hoognodige mee Alleen wat je ooit gevonden hebt en dat wat je bereid bent te verliezen Ga dan op pad Kijk bij iedere stap die je overwint verder dan je blik de koker van je gedachtes Laat jezelf los en meevoeren met alle streken van de wind Praat met de kwajongens vossen vreemden Lees hun verhaalin jouw spiegelbeeld Nee, lees jouw verhaal in hun spiegelbeeld en breek het met steentjes Haal de angel uit je bitterheid maar bovenal ontwapen je angst Ontdoe jezelf van Kwetsende granaten Gefrustreerde pijlen Onzekere onderzeeërs Belerende bommen Stekende sneren Ieder stuk uit dat haatzaaiende woordenarsenaal Ontwapen je angst (ontwapen mij) Haal de angel uit je verbetenheid Doe het licht aan (verlicht) en zaai ongeladen woorden

Najiba begint op jonge leeftijd al met het schrijven van gedichten en songteksten. Ze ontdekt het werk van the Last Poets, het le-gendarische Amerikaanse dich-terscollectief dat een vreedzame revolutie ontketende in het Ameri-ka van de jaren 70. Door the Last Poets beseft Najiba dat het moge-lijk is om met woorden een toe-komst te scheppen en zo de wereld ten goede te veranderen. Ze wordt lid van het performance poetrygezelschap Poetry Circle Nowhereenwintin2008hetNK-Poetryslam. Vele optredens vol-gen, waaronder een bezoek aan New York waar ze optreedt in het fameuze Nuyorkian Poets Café. Voor Najiba zijn haar werk en haar optredens nadrukkelijk een bijdra-ge aan de maatschappij van nu. ‘Ik vind creatief activisme wel een goede term voor wat ik doe. Mijn werk is een combinatie van crea-tief bezig zijn en daar impact mee hebben. Als een gedicht iets bij iemand teweegbrengt, is dat ook een actie en zit daarin het activis-me. Veel van mijn gedichten zijn dan ook een reflectie op de maat-schappij.’

ontwapen je angstHaar betrokkenheid bij de maat-schappij komt vaak terug in de thema’s van haar gedichten. ‘Veel gedichten zijn een reactie op de actualiteit. Zo kwam het gedicht Ontwapen je angst voort uit mijn verbijstering over allerlei colum-nisten die maar lukraak iets roe-pen over zaken waar ze zich niet in verdiept hebben. Ik schreef het gedicht als een soort handleiding voor mensen die zich laten leiden door angst.’‘Ik vind het jammer dat we in een land leven waar het normaal is ge-worden om allerlei banale en plat-vloerse dingen te roepen als vorm van entertainment. er is geen noodzaak meer om iets bij te dra-gen aan de wereld. Ik heb een mening, dus ik besta. Iedereen is overtuigd van zijn eigen waarheid. Ik kan me erg druk maken over zo’n kabinetspresentatie, waarbij Wilders zegt “Dit is de waarheid”.

CREATIEVE ACTIVIST

Performance poet Najiba Abdellaoui wil met

haar gedichten een ander licht laten schijnen

op alles wat er om ons heen en met ons gebeurt.

‘Met poëzie kun je in heel weinig woorden een

eigen draai geven aan de realiteit. Zo kun je de

maatschappij en de mensen erin een spiegel

voorhouden.’

tekst Yassin Amartib


‘Zonder kunst zou de wereld twee dimensionaal zijn’

Zo ontstaat er een situatie waarin feiten er niet meer toe doen.’toch leiden haar gedichten soms tot onverwachte reacties. ‘In Den Haag kwam er na mijn optreden een vrouw naar me toe. Ze had Ontwapen je angst uitgeprint voor een vriendin die op het punt stond om te gaan trouwen. toen bedacht ik dat het gedicht eigenlijk een universeel thema had; iedereen laat zich immers leiden door angst. Dat is voor mij het mooie van performance poëzie. De tekst staat nog open voor interpretatie. Mijn gedichten blijven dynamisch, net als een performance.’

onvredeIn haar werk pleit Najiba voor een nieuwe manier van leven. ‘Ik ge-loof dat heel veel ellende wordt veroorzaakt doordat een heleboel mensen niet doen wat ze zouden moeten doen. Veel mensen zitten vast in een onnatuurlijke vorm van sociaal wenselijk gedrag. Ik streef naar een soort eerlijkheid en openheid over wie je bent. Als je je eigen pad volgt, zijn er veel min-

der persoonlijke irritaties die zich kunnen uiten in de onvrede van een heel land.’Najiba ziet kunst als een middel om deze bewustwording teweeg te brengen. ‘Kunst voegt een di-mensie toe aan de wereld. Zonder kunst zou de wereld tweedimensi-onaal zijn; de objectieve realiteit en hoe mensen er naar kijken. De visie van kunst hierop is de derde: creatie onderscheidt de mens immers van de dieren. Volgens mij heb je een kunstenaar nodig, als een soort buitenstaander, om een dimensie toe te voegen aan het bestaan.’‘Ik vind fotografie daarom een van de mooiste kunstvormen. Je hebt de wereld en de mensen die erin bewegen. een fotograaf zet de wereld stil. Als ik dan naar zijn weergave kijk, doet dat iets met me. Zonder deze extra dimensie ben je als mens eigenlijk alleen maar onderweg.’

inspiratie‘Ik geloof dat ik het verplicht ben aan mezelf, mijn omgeving en de

hogere macht waarvan ik het ver-mogen tot schrijven gekregen heb, daar iets constructiefs mee te doen. Het is belangrijk dat je niet alleen je leventje leidt voor jezelf, maar ook iets nalaat, mensen raakt.’behalve met poëzie probeert Najiba ook op andere manieren haar engagement om te zetten in daden. Ze werkt mee aan een project dat de verbetering van de beeldvorming rondom Marok-kanen tot doel heeft. Ze geeft workshops performance poëzie aan jongeren, waarbij het creëren en uiten van je eigen tekst cen-traal staan. Ook zou ze zich meer willen inzetten voor de bestrijding van analfabetisme. Voor stichting share a smile! hield ze zich in het verleden bezig met taalonderwijs in Marokko. ‘Lezen en schrijven heeft mij zoveel gebracht en zoveel houvast geven. Juist daarom wil ik deze vaardigheden overbrengen op anderen.’

Je koos voor voetballen, klarinet spelen, kleien, of iets anders wat je beste vriendje al deed. Ik koos voor theater. Jarenlang hadden mijn woensdagmiddagen zin. Maar op mijn achtste wist ik niet dat op mijn vierentwintigste de zin van een woensdagmiddag zich zou ont-poppen tot nadenken over de zin van kunst, de zin van theater. In de vier jaar op een academie zoek je, ontdek je en vraag je je op een willekeurige woensdagmiddag af: Waarom? Heeft het zin?

wegwijzerLang, lang geleden was religie de belangrijkste wegwijzer in wat de zin was, van alles. Religie smeedde mensen samen in die gezamen-lijke zoektocht, gaf hen gevoel van zin en richting, gaf hen zekerheid over hun bestaan. Ze herkenden zichzelf in de wereld en wisten hun plek in de kosmos: religie verbond. Ooit was zij dé waarheid, maar ons is verteld: vertrouw nooit één waarheid, want dat is géén waar-heid. We zworen de wegwijzer af: God is dood. Maar het lijkt er op dat we samen met God ons gemeenschapsgevoel begraven hebben. We zijn een massa individuen, een lappendeken die aan elkaar hangt met schraal genaaide draadjes. Zekerheid. Waar vinden we die nu? Natuurlijk is er de wetenschap. Maar steeds opnieuw blijkt dat (zelfs) de wetenschap niet de gewen-ste waterdichtheid kan bieden. Juist religie maakt het onvatbare vatbaar. Zij springt in de leemtes van het onverwachte en de onmacht, waarin het mysterie van het leven verborgen ligt. In een domein waar de grote theorieën geen antwoord hebben. er was plek voor de vragen die ons ontzag inboezemen: Wat is de zin van het leven? Waarom gaan we dood? De vragen blijven, maar er zijn geen antwoorden meer. We mogen gerust zeggen: religie troostte. en troost is nodig: we behoeven immers iets van een bedding om onszelf te verstaan in de wereld. Niemand van ons heeft deze tijd gemaakt, niemand doorgrondt zijn gang en toch bewegen we ons ergens naartoe. Wat de toekomst ons brengt weten we niet, wel dat we aan de gang van de geschiedenis niet kunnen ontkomen. Alleen: waar kan het gemeenschapsbeest dat de mens is, deze troost nog vinden in onze geïndividualiseerde samenleving? en wat moet er überhaupt getroost?Getroost moet dat kleine, wat van binnen zit. Dat wat je niet begrijpt. Dat naar buiten verplaatsen, delen en lucht geven, dat is troost. Daar kunnen wetenschap, filosofie of religie in voorzien, maar ook de warme handen van anderen. Of schoonheid.

gemeenschapsgevoeltheater heeft de unieke eigenschap om die manieren van troosten te bundelen. Ineens wordt een keuze op een woensdagmiddag dan een troostvolle onderneming. Als geen enkele andere kunstvorm heeft theater in deze tijd de mogelijkheid om de mensen samen te smeden, een gemeenschapsgevoel te bieden, en bovendien een inzicht in het leven te geven. theater moet gebruikmaken van zijn unieke kenmerk dat er direct contact is tussen mensen (tussen speler en publiek), in een kortstondige bundeling van concentratie. samen kijken we daar, in de zalen (de kleine en de grote) naar een esthetisering van de wereld (wat die esthetisering ook moge zijn: er is in ieder geval sprake van kunst), die ons op die manier ook inzicht in die wereld biedt. Daaraan ligt ten grondslag, dat mensen in principe in staat zijn om elkaars ervaringen te herken-nen en/of te delen. Het gaat om het zoeken van zin via identificatie. Of het besef en de ervaring deel uit te maken van een groter geheel. Het ontzag voor dat wat niet te vatten is; daarvoor is het theater de plek bij uitstek. emoties worden er hanteerbaarder gemaakt door ze in een ander, breder en/of dieper perspectief te plaatsen en er op die manier misschien zin en betekenis aan te geven en ontlenen.

Zie het publiek zitten in het pluche, zo samen. Zorg ervoor dat ze ontzag voelen, want dan vinden ze hun bezieling. Daarvoor is een oprechte en kritische blik op onze eigen cultuur nodig en op de wijze waarop wij ons daarin tot de medemens en de natuur verhouden. een bezinning die zich niet afspeelt in de wetenschap (die daarvoor toch geen antwoorden biedt), maar in de kleine scènes van het dagelijks leven vol onbegrijpelijkheden die wél inzicht bieden in de ambivalentie van het bestaan, en daarmee ook: in het mysterie. Precies dát is de troost, dáár wordt theater onontkoombaar. er moet iemand zijn die waakt over onze levens, die ze zin en richting geeft. een theatermaker, een kunstenaar mág zichzelf als degene zien binnen wiens macht en mogelijkheid dat ligt. Pak het mysterie op: er gaapt een gat voor ons om te dichten.

12 13

tekst Annet Bremen

illustratie The Things We Are

IK GELOOF IN GOD IN THEATER

Op een willekeurige woensdagmiddag in je leven koos je voor een invulling. Niet zozeer van dat leven (je was pas acht, je leefde pas kort, wat wist je van het leven?), maar van die ene woensdagmiddag. Vermoedelijk aan het begin van het schooljaar. een tijdverdrijf. bezigheidstherapie. een uur waarin je moeder de trap kon stofzuigen.

‘Zorg ervoor dat ze ontzag voelen, dan vinden ze hun bezieling’

14

Kunst en religie met elkaar in verband brengen lijkt tegen-woordig onvoorstelbaar. toch was er een tijd waarin ze een sterke verbintenis hadden en – allerminst belangeloos, maar toch – erg sturend waren bij de invulling van het dagelijks leven. Als begrip stond schoonheid toen nog voor het ware, het goede en het heilige. De esthetische en religieuze erva-ring deden niet voor elkaar onder. Kunsthistoricus Huub Mous stelt zelfs dat beide domeinen hun kracht ontleenden aan hun verwantschap en onderlinge afhankelijkheid.

zondagskindDie tijd ligt achter ons. Ondanks duidelijke overeenkomsten tussen beide (waarvan de scheppingsdaad de meest voor de hand liggende is), lijkt kunst in het Nederland van nu een zondagskind zonder verplichtingen te zijn geworden en ge-loof geen ultieme toewijding meer af te dwingen. Als kunst en religie al aan de horizon gloren, doen ze dat enkel nog voor ‘linkse hobbyisten’ en‘achterlijke allochtonen’. Met de absolute onafhankelijkheidsverklaring van de kunsten is het beeld van de kunstenaar als schepper van schoonheid (en daarmee het spiegelbeeld van zijn eigen schepper) voorlo-pig verdwenen. De esthetica wordt tegenwoordig door kun-stenaars opgevat als een persoonlijke belijdenis. Politieke of sociale keuzes mogen daarin niet bepalend zijn. Verant-woording hoeft enkel afgelegd te worden aan het eigen crea-

HET VERLOREN PARADIJS

Kunst en religie hebben hun centrale

positie verloren in het Nederland van

nu. Dat Nederland van nu, waar popu-

lisme het wint van liberalisme. Waar de

blik naar binnen de blik naar buiten ver-

troebelt. Waar polariseren het nieuwe

polderen is geworden. In dat Nederland

lijkt niets meer heilig, de schoonheid

verworpen, de waarheid een mening

en het goede moralistisch.

bRONNeN:

Huub Mous, Kunst en religie, www.huubmous.nl

(5 januari 2007)

Gie Goris, Hoe kan kunst nog subversief zijn?,

www.rektoverso.be (september/oktober 2010)

Kunsthal in//-/\/\//-/\/-/ mersfoort

www.kunsthalkade.nlwww.shadowdance.nl

Die

t W

iegm

an, S

had

ow D

anc

ing

(20

08)

. Co

urte

sy o

f th

e ar

tist

. Fot

o ―

Pet

er C

ox

“BetoverendeSchaduwkunst”

de Volkskrant

18 september 2010 t&m 9 januari 2011

Fotograaf: Gerard Musy

5 september 2010 t/m 2 januari 2011RAVAGE

AMERSFOORTwww.museumflehite.nlSponsors: Rabobank Amersfoort e.o. en Pot verhuizingen

05

10

10

— 30

01

11

Zeniuk &Weggenmann

www.mondriaanhuis.nl

Kortegracht 11 Amersfoort

di-vr 11-17 za-zo 12-17

ARMaNDo

&

aArOnvAN erp

Arm

ando

Mus

eum

Bur

eau

Zonn

ehof

8, A

mer

sfoo

rt di

n t/

m v

rij 1

1.00

–17.

00 u

urza

t & z

on 1

2.00

–17.

00 u

urin

fo@

arm

ando

mus

eum

.nl

ww

w.a

rman

dom

useu

m.n

l

ARMaNDO mUSEum BUreAuT/m 30 JaNUArI 2011

ARMaNDo

&

aArOnvAN erp


Unst_november.indd 1 10-11-10 16:03

unst december.indd 1 11-11-2010 12:16:23



Die

t W

iegm

an, S

had

ow D

anc

ing

(20

08)

. Co

urte

sy o

f th

e ar

tist

. Fot

o ―

Pet

er C

ox


de Volkskrant





05

10

10

— 30

01

11

Zeniuk &Weggenmann



di-vr 11-17 za-zo 12-17

ARMaNDo

&

aArOnvAN erp

Arm

ando

Mus

eum

Bur

eau

Zonn

ehof

8, A

mer

sfoo

rt di

n t/

m v

rij 1

1.00

–17.

00 u

urza

t & z

on 1

2.00

–17.

00 u

urin

fo@

arm

ando

mus

eum

.nl

ww

w.a

rman

dom

useu

m.n

l


ARMaNDo

&

aArOnvAN erp






Die

t W

iegm

an, S

had

ow D

anc

ing

(20

08)

. Co

urte

sy o

f th

e ar

tist

. Fot

o ―

Pet

er C

ox


de Volkskrant





05

10

10

— 30

01

11

Zeniuk &Weggenmann



di-vr 11-17 za-zo 12-17

ARMaNDo

&

aArOnvAN erp

Arm

ando

Mus

eum

Bur

eau

Zonn

ehof

8, A

mer

sfoo

rt di

n t/

m v

rij 1

1.00

–17.

00 u

urza

t & z

on 1

2.00

–17.

00 u

urin

fo@

arm

ando

mus

eum

.nl

ww

w.a

rman

dom

useu

m.n

l


ARMaNDo

&

aArOnvAN erp






Die

t W

iegm

an, S

had

ow D

anc

ing

(20

08)

. Co

urte

sy o

f th

e ar

tist

. Fot

o ―

Pet

er C

ox


de Volkskrant





05

10

10

— 30

01

11

Zeniuk &Weggenmann



di-vr 11-17 za-zo 12-17

ARMaNDo

&

aArOnvAN erp

Arm

ando

Mus

eum

Bur

eau

Zonn

ehof

8, A

mer

sfoo

rt di

n t/

m v

rij 1

1.00

–17.

00 u

urza

t & z

on 1

2.00

–17.

00 u

urin

fo@

arm

ando

mus

eum

.nl

ww

w.a

rman

dom

useu

m.n

l


ARMaNDo

&

aArOnvAN erp




15

tieve talent. Hedendaagse kunstenaars creëren zo volgens Mous een eigen wereld, waarbij niet het oproepen van schoonheid door het nabootsen van de wereld, maar de eigen individuele vraagstelling over die wereld de leidraad vormt.

Dat kunst op zoek is naar een eigen bestaansgrond in een wereld die daar aanleiding toe geeft, is volstrekt begrijpelijk en ook noodzakelijk. toch lijkt het er op dat de kunst door haar mystificerende inhoud eerder versluiert dan blootlegt wat er werkelijk in die maatschappij gaande is. Kunstenaars van nu hullen zich te vaak in een ethische en esthetische duisternis, waardoor kunst met steeds meer, steeds minder lijkt te zeggen. Desondanks noemen kunstenaars hun werk graag ‘geëngageerd’; alsof ze daarmee hun creaties een sociale status willen geven, die een vorm van afzetten of zelfs afwijzen inhoudt.Journalist Gie Goris stelt dat kunstenaars voor een ernstig dilemma staan. De combinatie van een stevige aanspraak op sociale relevantie, die bijvoorbeeld tot uiting komt in de vraag om overheidssubsidies, en een radicale aanspraak op absolute autonomie, lijkt onhoudbaar.

Op8oktober2010demonstreerdeeentweeduizendtal mensen op het Malieveld in Den Haag tegen de aangekon-digde bezuinigingen op kunst en cultuur. er stonden ook studenten van de theaterfaculteit van de HKu, die zich hadden verscholen achter witte maskers en een spandoek met zich meedroegen waarop stond: ‘en toen werd het stil.’ een mede deling die zeer vermoedelijk aan de toen nog onbestaande nieuwe regering gericht was. Je kunt je echter afvragen of deze ‘hartenkreet’ niet eerder op de kunstenaars zelf sloeg en daarmee exemplarisch is voor de tragische zoektocht naar betekenis, sociale relevantie en niet in de minste plaats beroepserkenning.

Met eenzijdig reageren op de waan van de dag vervul je als kunstenaar nog geen wezenlijke functie. Integendeel, door te ‘debatteren’ over de kunst verplaatsen kunstenaars de inhoud die in hun werk zou moeten zitten naar de vluchtige meningencultuur. Zonder het in de gaten te hebben, hollen ze daarmee de kunst nog verder uit.

overbodigMisschien hebben kunstenaars en gelovigen ondermijnd wat de noodzaak was van een hechte koppeling tussen kunst en religie. Aan de andere kant zou je kunnen stellen dat het huidige klimaat in Nederland het niet toelaat dat kunst en religie elkaar ‘opzoeken’. Juist het heftige debat rondom de zogenaamde ‘islamisering’ brengt dit aan het licht. Hoe-wel al enkele decennia een grootschalige ontchristelijking en secularisatie plaatsvindt, horen deze blijkbaar nu pas ‘verdedigd’ te worden omdat we beseffen dat religie sterker met het leven verweven is dan we verwacht hadden.

Zo veelvuldig als tegenwoordig over religie gesproken wordt, zo zeer wordt er gezwegen over kunst. uit deze constatering valt wellicht te concluderen dat kunstenaars, om weer een belangwekkende rol op te eisen, moeten proberen zich ‘op te trekken’ aan religie. De schoonheid is dan wel ontkend, de hoop op een toekomstige rechtvaardige maatschappij wordt volgens Mous zowel door kunst als religie nog gekoesterd. beide zouden in een volkomen vredige – en dus utopische – wereld niet kunnen bestaan. Het enige wat hen dus werkelijk verbindt is het streven zichzelf overbodig te maken. Juist in dat streven ligt hun bestaansreden, en voor kunstenaars een mogelijkheid om weer bezield te raken.

‘Met eenzijdig reageren op de waan van de dag vervul je als kunstenaar nog geen wezenlijke functie’

tekst Stéphanie Tillieux

illustratie Leon Martakis

16

Claire & david

2.

Claire: Dit is dus precies zo’n moment dat ik denk, waarom stap ik uit bed?

David: Zo heb je dat afgesproken. Kom dan weer terug.Claire: Ben er toch al uit. Moet nog brood smeren voor Anoek. Die lust geen filet. Maar ik wil dat ze filet eet. Dus krijgt ze filet.David: Nou, ik draai me nog eens om.Claire: Ben je een hamburger. Ik geef haar filet, al een tijd tegen

haar zin. Maar dat komt omdat ik dan denk. Wie ben jij om te zeggen dat je geen

filet wil? Dat maak ik wel voor je uit. Zolang ik jouw brood smeer. Anders doe je het maar lekker zelf. Zo weet ik tenminste bij één ding dat ik

het doe met een reden.David: Lig ik bij je in bed, zomaar?Claire: Weet jij nog waarom je bij mij in bed

ligt?David: …Claire: Precies. We zien elkaar gewoon vaak op werk. Dan moet ik ook eens goed genomen

worden door je. David: Heeft dat dan ook zin?Claire: Nee. Maar het klinkt zo logisch.David: Ik bedoel met die filet.Claire: Dat zeg ik toch net. Dan leert ze het maar zelf doen, hoor. Houd je van croissants?David: Wat maakt het jou uit?

3.

Claire: Mag ik even informeren wát jij toen dacht die ene keer?

David: God, wat een goede wijn en een goed geil wijf erbij.

Claire: En dan doe je haar maar zo. Zonder condoom?David: Ik zag m’n eigen penis twee keer. Hoe moet ik dan goed een condoom

om doen?Claire: Ik ben zwanger, David Verschuur.David: Heeft het toch zin gehad.Claire: En dan? David. En dan? Dan heeft het zin gehad voor een

nieuwe generatie? Nog een generatie die twijfelt aan

zijn waarom? Aan zijn noodzaak? Aan alles hangt het kaartje “onzin”. Gooi het allemaal de prullenbak in. Politiek. Economie. Liefde. Amusement. Je komt alleen, je gaat alleen. Wat doe je er tussendoor? Nieuwe wezentjes creëren die je onzin

maatschappij kunnen voortzetten. Hè, verdikkie David!David: …Betekent dit dat je het weg wil laten

halen?Claire: Nee. Nee, dat kan ik niet. Het is wel een levend wezen in mij. Stilte Wil je... anders volgende week mee

naar de echo?

1.

Claire: Zodra ik de deur van mijn kantoor opendoe weet ik al dat het niets gaat worden.

David: En toch moet je er doorheen. Voor jezelf. Voor je kind. Voor je hypotheek. Claire: Onzin, eigenlijk.

Waarom doe je het? Zodra ik de deur open doe.

Dat is niet waar. Als ik voor de deur sta. Mijn god. Als ik m’n bed uit kom! Stilte Daarom ben ik ook gaan drinken. Heel voorzichtig. David: Het is een baan waarbij je de hele dag

in één ruimte zit. Te denken hoe je dat godvergeten

bedrijf verder krijgt. Wat heeft de wereld aan nóg een

filmstudio?Claire: Culturele waarde.David: Culturele waarde. Amusement. Laten we gewoon héél de boel weg

saneren. Who needs it?Claire: Wij. Overleven. Het is zwaar, maar het moet.David: Ja.

tekst Jeroen Callaars illustratie The Things We Are

.unst 21

Documents

Transcript of .unst 21