.unstBLAD VAN DE HKUnummer 12: sept 2008

3COLOFON

.unst is een uitgave van de Hogeschool voor de Kunsten

Utrecht. Het blad verschijnt vier keer per jaar en wordt

gratis verspreid onder studenten, medewerkers en relaties

van de HKU.

Hoofd- & eindredactie Edwin Verhoeven

Redactie Astrid de la Fuente, Johan Kuhlmann,

Maud Lazaroms, Fanny de Ruiter, Rick Steggerda,

Elfie Tromp, Tim Veenstra

Verder werkten mee Marcella Das, Gijsje Kooter,

Henk Slager, Lambertha Souman

Cover en beeldspread Mattyn Klaassen

Illustraties Ashkan Honarvar, Leon Martakis

Ontwerp Studio Vrijdag

Druk Printec Offset, Kassel

Oplage 3500 ex.

Advertenties Bureau van Vliet, Postbus 20,

2040 AA, Zandvoort, T (023) 571 47 45

Reacties Postbus 1520, 3500 BM Utrecht, T 030 233 22 56

edwin.verhoeven@central.hku.nl

www.hku.nl/unst

Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder

voorafgaande toestemming van de HKU.

. redactioneel

Marcel

Na een slopende fietstocht door het Luxemburgse Mllerthal komen we aan in het toeristenplaatsje

Echternach. Zoekend naar een terras en een welverdiende chardonnay belanden we op een plein met een

podium. Er klinken liederen over liefde en gemis. Marcel, de plaatselijke Schlagerzanger, doet een poging

de worst etende en bier hijsende menigte te vermaken. Een vergeefse onderneming. Hij staat zowat tegen

de achterwand van het podium en zijn zang klinkt zowel aarzelend als terloops. Alsof hij er niet vanuitging

dat hij publiek zou hebben. De knullige esthetiek van zijn optreden vertedert ons, maar niet omdat hij talent

heeft voor wat hij daar doet.

Na het avondmaal zijn we terug op het plein. Tot onze verbazing treffen we er wederom een zingende Marcel

aan. Een halfuurtje later loopt een in kleurige mantels, boas en glitterjurken uitgedost viertal tijdens zijn

optreden voor hem langs het podium op. Marcel ziet het tafereel lijdzaam aan en maakt zijn laatste nummer

niet eens af. Na een marathonoptreden van minimaal vijf uur zet hij halverwege zijn slotakkoord de geluids-

band af. Bij het verlaten van het podium wordt hem een broodje worst in de handen gedrukt.

De rookmachine gaat aan, nog voor Marcels eerste hap. Een bontgeklede travestiet begint vol overgave een

nummer van Nana Mouskouri te playbacken. Mensen staan op om te dansen, te fluiten en te schreeuwen.

Met open mond zitten we te kijken. Er volgt een weergaloze Michael Jackson-imitatie en daarna zet een

Abba-medley het plein in vuur en vlam. Wij zijn het woordeloos met elkaar eens: deze heren zijn vreselijk

goed. Na hun toegift staan we minutenlang te klappen.

Op de terugweg naar de camping slaat onze uitbundigheid om in melancholie. We praten over Marcel en het

broodje dat hij voor zijn optreden kreeg. We bedenken dat hij de enige is geweest die het fantastische optreden

van de travestieten met lede ogen heeft aangezien. En dat hij precies op dit moment weemoedig zijn hond

uitlaat, binnensmonds iets uit zijn gigantische repertoire neurind.

Edwin Verhoeven

.verder

Een genie hoeft niet ijverig te zijn

Talent is iets om overheen te groeien

Het dilemma van multitalenten

Bij de tsneidsgnireloir van de

etneemeg New York

Het geluid van een vrachtwagenmotor

benoemen

De stiekeme droom van Fons Schiedon

5

7

10

12

15

16

Mattyn Klaassen

Al vanaf zijn jeugd in IJmuiden is illustrator Mattyn

Klaassen gefascineerd door de wereld van het

skate boarden. Ook de beeldtaal van zijn werk is

daarop genspireerd: hij maakt directe beelden met

een krachtige eenvoud en heeft een voorliefde voor

zogenaamde characters.

De eerste drie jaar van zijn studie werd Mattyn door

docenten aangespoord meer te experimenteren.

Mattyn bleef ervan overtuigd dat hij de kwaliteiten

had om van het illustreren zijn werk te maken, met de

stijl die hij al jaren had. Na wat omwegen kwam hij

dan ook terug bij de basis van zijn werk: de doodle.

Een doodle is een handmatige schets, vrij intutief en

snel gemaakt. Deze doodles kleurt hij later met Photoshop in. Het spelen

met de kleuren en de vlakken in zijn beelden ziet hij als zijn sterke punten.

Mattyn werkt ook in opdracht: voor deze cover van .unst vroegen we hem

een beeld te bedenken bij het thema TALENT. Ook maakt hij ontwerpen

voor t-shirts, onder andere voor Fresh Cotton. Eind augustus lanceert dit

merk Mattyns nieuwste shirt, dat hij in opdracht van Boomerang maakte.

Mattyn Klaassen haalde in juni 2008 zijn bachelor of Design in Illustration

aan de Faculteit Beeldende Kunst en Vormgeving van de HKU.

www.mattyn.nl

.portfolio

Over een aantal zaken zijn vele ouders en onderwijzers het eens: er bestaan muzikale families en dus is talent erfelijk, je kunt talent al vroeg herkennen en dus voor-spellen wie zal uitblinken, en talent is uitzonderlijk. Talent zou dus aangeboren zijn. De anekdotes over wonderkinderen lijken dit idee te ondersteunen. Toch blijkt het steevast te gaan om kinderen die meer dan gemiddeld werden gesteund en aangemoedigd bij de ontwikkeling van hun talent. Zij kregen kansen die andere kinderen niet kregen. Daar krijgt een kind zelfvertrouwen van, en dat draagt prompt weer bij aan zijn ontwikkeling.

Tot dusver is het onmogelijk gebleken het bestaan van aangeboren talent met bewijzen te staven. Individuele verschillen in specifieke vaardigheden en vermogens kunnen echter niet ontkend worden. Dat heeft nader onderzoek nodig, want de aloude nature-nurture-strijd is ook in de muziek nog niet gestreden. Dat er allerlei factoren een rol spelen bij de openbaring en ontwikkeling van talent lijkt evident: externe factoren als onderwijs, aanmoediging, de aan- of afwezigheid van stress, en interne factoren als zelfvertrouwen, enthousiasme, energie en optimisme.

Hoe was het ook alweer: goed onderwijs is niet hetzelfde onderwijs voor iedereen maar gelijke kansen voor iedereen?! Erika Waardenburg, docent harp aan Het Utrechts Conservatorium en artistiek leider van de Academie Muzikaal Talent, over het onderwijs aan jong muzikaal talent: Deze kinderen moet je lesgeven op het niveau van de vakopleiding, maar wel in hun eigen taal. Ze kunnen alle informatie die ze krijgen direct omzetten in een muzikale uiting. Een week later hebben ze weer nieuwe informatie nodig. Doordat ze al van jongsaf aan met hun instrument bezig zijn, hebben ze geleerd te werken, iets mooi en af te maken. Dat komt van pas bij alles wat ze doen.Bij het toelatingsexamen is de prestatie van dat moment niet doorslaggevend: Talent herken je niet door wat er klinkt. Je moet afgaan op secundaire dingen: hongerige oogjes, gretigheid, nieuwsgierigheid, liefde voor het instrument. Als je dat ziet, zie je het kind zelf.

Jong muzikaal talent: beelden doemenop van Mozartjes, Michael Jacksontjes of Stevie Wondertjes in de dop. Hun schattige kleine vingertjes vliegen over de pianotoetsen of langs de snaren van de viool. Ouders zijn trots, het publiek is onder de indruk. Muziek-scholen en conservatoria bieden programmas speciaal voor jong talent, en overal ter wereld meten deze talen-ten zich in allerlei concoursen met elkaar. Zin of onzin?

Muzikaal talent:aangeboren of aangeleerd?

tekst Astrid de la Fuenteillustratie Ashkan Honarvar

Ronald Plasterk: Onderzoeken

of talent erfelijk is, lijkt mij weten-

schappelijk gezien methodologisch

bijna onmogelijk. Er zijn veel factoren

van buitenaf die meespelen. Er zal

zeker een gen zijn voor creativiteit,

maar als dat niet gestimuleerd wordt

komt er niets tot ontwikkeling. Het

resultaat is afhankelijk van omge-

vingsfactoren.

(bron: www.kunstbus.nl)

Oliver Sacks: Men kan een

creatief en goed mens worden

zonder muziek lessen. Maar het ziet

ernaar uit dat intensieve muzikale

training de ontwikkeling van bepaalde

delen in de hersenen kan bevorderen,

wat andere niet-muzikale cognitieve

vermogens kan verlichten.

(bron: www.isme.org)

Pianiste Ellen Corver:

Kinderen groeien op in een

aanbod van veel en groot. Het is

niet meer gewoon dat het moeite

kost om iets bijzonders te bereiken.

(bron: Margreet Fogteloo,

De Groene Amsterdammer,

nr 27, 2008)

4 5

tekst Rick Steggerdaillustratie Leon Martakis

. opinie

Ook de Britse psychologen Michael Howe, Jane Davidson en John Sloboda benadruk-ken het belang van de oefening die kunst baart. Zij beweren echter dat door die oefening iedereen even goed kan worden. In hun onderzoek Innate talents: reality or myth stellen zij dat geloof in talent niet irrationeel is, maar dat talent belangrijker zou zijn dan training en oefening valt niet te bewijzen. Kinderen die al jong als getalenteerd worden beschouwd, hebben profijt van de aanmoeding en stimulering die hun ten deel valt. Kinderen die minder snel iets onder de knie krijgen, ontberen deze steun en zullen hierdoor sneller opgeven. Dat beide groepen uitendelijk even goed kunnen worden, is door dat

opgeven lastig te onderzoeken. Toch vonden de psychologen bewijs. Bij een toets voor een muziekschool besteedden getalenteerde en ongetalenteerde musici een gelijk aantal uren aan oefening. Ze boekten dezelfde resultaten. En dus luidde de conclusie: iedereen is bij geboorte even getalenteerd op alle gebieden.

intelligentieToch niet, zegt Joanne Ruthsatz, leider van het Amerikaanse onderzoek Becoming an expert in the musical domain: It takes more than just practice. De titel van dit onderzoek geeft de uitkomst al weg. De onderzoekers kwamen tot de volgende formule: muzikaal succes = algemene intelligentie + domeinspecifieke vaardig-heden + oefening. Ze grijpen hiermee terug op het oude en algemene idee van talent als een aangeboren of door God gegeven kwaliteit, die je door oefening kunt ontwikkelen. Volgens Ruthsatz vereist het inzetten van je talent om tot bijzondere prestaties te komen ook een bepaalde mate van intelligentie.

prikkelsHoewel deze onderzoeken elkaar tegen lijken te spreken, zijn ze naar mijn idee verenigbaar. Dat heeft te maken met de bijzondere ontwikkeling van ons brein, een orgaan dat kleiner groeit na onze geboorte. Verantwoordelijk voor de communicatie in onze hersenen zijn neuronenrelaties. Op je derde heb je 100 miljard neuronen, die elk 15.000 synapti-sche connecties hebben. Reken maar uit. Deze gigantische hoeveelheid verbindin-gen is nodig om de vele prikkels die je binnenkrijgt te absorberen. Naarmate je ouder wordt, leer je deze prikkels te filteren en heb je minder verbindingen nodig. En zo kan het dat op je 16e de helft van je netwerk is verdwenen.

boekIn mijn ogen is de vorming van dit specifieke netwerk medeverantwoordelijk voor je talent. Dit past in het Britse onder-zoek, namelijk dat stimulering leidt tot oefening en oefening tot het in stand houden van het netwerk dat nodig is om te musiceren, sporten, schaken, dansen, et cetera. Maar het kan ook de domeinspeci-

Alleen een genie krijgt zijn talent van God

fieke vaardigheden verklaren uit de formule van Ruthsatz. Iedereen breekt zijn netwerk anders af, en op andere gebieden. Dat is afhankelijk van vele, niet te sturen factoren. Maar die zorgen er wel voor dat je je talenten ontwikkelt. Dingen die je goed kunt en dingen die je goed gaat kunnen ontstaan per toeval. Doordat jij bijvoorbeeld in veel verschil-lende landen woonde, door de bijzondere muzikale keuzes van je leraar, door het boek dat een tante vergat en dat een onuitwisbare indruk op je maakte.

betoogWaar het om gaat in het boek Now, Discover Your Strengths, is dat je leert

waar je talenten liggen en deze vervolgens zo goed mogelijk in te zetten. Topadvocaat David Boies werd dankzij zijn handicap dyslexie, de Tiger Woods onder de ad vocaten. Doordat moeilijke woorden en zinnen tot versprekingen kunnen leiden, gebruikt Boies simpele en heldere taal om zijn betoog uiteen te zetten en de jury aan zijn kant te krijgen. Iedereen is dus getalenteerd, je moet alleen ont- dekken hoe jouw neuronennetwerk het beste werkt en die genetische begaafdheid verder ontwikkelen.

Het is deze vorm van talent waarnaar wordt gevraagd in vacatures en waarnaar een cursus talentontwikkeling verwijst. Het talent, kortom, om goed een vak uit te oefenen. Maar het is niet het uitzonder-lijke talent waar wij aan denken bij com ponisten, atleten en schilders. Wat is het verschil tussen deze twee groepen en hoe kunnen we ze scheiden?

De Hongaarse psycholoog Gza Rvsz heeft daartoe een poging gedaan. In zijn boek Talent en Genie, grondslagen van een psychologie der begaafdheid definieert hij het begrip talent en verdeelt hij talent in subgroepen. Zijn definitie luidt: Talent is een aangeboren en door oefening te ontwikkelen vermogen, waardoor de mens in staat is op een begrensd gebied van werkzaamheid prestaties te leveren, die ver uitsteken boven het gemiddelde niveau. Bij deze begrensde gebieden kun je denken aan onderzoek, muziek, sport, politiek, et cetera. Naar aanleiding van onderzoek bracht Rvsz deze talenten onder in een begaafdheidssysteem met vier groepen: een reproductieve, een applicatieve, een interpretatieve en een productieve groep. Reproductieve talenten zijn bijzonder

goed in trouwe nabootsingen van bestaand werk. Denk bijvoorbeeld aan de virtuositeit in het bespelen van een instrument.

Applicatieve talenten kunnen zich opvattingen, gedachten en methoden van anderen eigen maken, ze zinvol

gebruiken en ze zo nodig wijzigen. Als we over talent praten in bijvoorbeeld vacatures, gaat het meestal over deze vorm.

Interpretatieve talenten hebben de gave om aan de bedoeling van de schepper van het werk, hun eigen persoonlijkheid toe te voegen. Interpretaties evenaren of overtreffen soms zelfs het origineel. Denk aan een acteur die in Hamlet zijn eigen ziel legt.

Creatief begaafd zijn personen die herhaaldelijk iets nieuws tot stand brengen, vooropgesteld dat deze prestaties er toe bijdragen onze kennis, ons genot en ons leven rijker te maken. Het zijn mensen die langs wegen, door hen zelf gebaand, tot iets wezenlijk nieuws komen en die in meerdere of mindere mate de verdere ontwikkeling van de cultuur mede bepalen. Mozart. Einstein. Da Vinci.

Deze laatste groep kun je de topklasse noemen, de klas van genien. Alle meester werken in onze geschiedenis zijn gemaakt door mensen uit deze groep. Het is een groep wiens werkwijze ondoor-grondelijk en moeilijk te onderzoeken is. De reproductieve, applicatieve en interpretatieve talenten zijn navolgbaar. Zij zijn onderzocht in bovenstaande onderzoeken. Maar de crerende, de chte talenten zijn niet vast te leggen in onderzoek. Ze zijn alleen vast te leggen in taal. De Duitse schrijver Oskar Panizza hield in 1891 de toespraak Genie en Waanzin, een lyrisch betoog waarin hij enkele filosofen aanhaalt die uitspraken deden over het verschil tussen talent en genie. Want wanneer wij over talent praten, dan bedoelen wij vaak genie.

Jrgen Mayer zegt: Het [interpretatieve RS] talent kent zichzelf; het weet waarom het tot een bepaald inzicht komt. Voor het genie is dat niet duidelijk, het volgt een onweerstaanbare impuls. Niets is meer onberekenbaar en willekeurig, dan een geniaal idee!De Engelse psychiater Maudsley en de Duitse filosoof Eduard von Hartmann geloven dat het geniale concept eerst onbewust plaatsvindt en vervolgens voor

het verbaasde oog van zijn bezitter verschijnt.En de Duitse taalwetenschapper en staatsman Humboldt zegt: Op het unieke moment, waarop de fantasie van de kunstenaar het beeld geboren laat worden, is het meesterwerk klaar, zelfs als zijn hand op dat ogenblik zou ver stijven. De echte vervaardiging is slechts de nagalm van dat beslissende moment.Het genie het crerende talent wordt dus overvallen door intutie, door het psychische voorstellingsvermogen, waardoor een onberekenbare prestatie van de desbetreffende geestestoestand ontstaat. Terwijl het interpretatieve talent meer deductief werkt, door een bewuste en gerichte bedoeling tot zijn ideen komt, en zijn succes aan zijn vlijt en inspanning dankt.

stoffelijke talentenIk vermoed dat het interpretatieve talent volgens de formule van Ruthsatz (succes = algemene intelligentie + domeinspecifieke vaardigheden + oefening) zeer goed te verklaren is. In mijn ogen zijn dit zeer intelligente mensen die zich bewust zijn van hun mogelijkheden en daarbinnen veel tijd hebben besteed aan hun eigen ontwikkeling. Ze hebben zich hun neuro-nenpakket eigengemaakt, verstevigd en verder ontwikkeld. Deze stoffelijke talenten zijn genetisch goed bedeeld.

crerende genienDit in tegenstelling tot de crerende genien, die wel degelijk een onverklaar-baar, goddelijk talent bezitten. Goddelijk in de zin, dat het hen overkomt. Alleen al de oude uitdrukking inspiratie, van het Latijnse inspirare, inblazen, wijst erop dat genien uit de oude tijd hun ideen als iets wat van buitenaf tot hen kwam beschouwden. Gelukkig geen strengen dna die verklaren hoe Mozart, Einstein en Da Vinci tot hun grote werken kwamen. En gelukkig zullen wij als mens nooit in staat zijn genien te creren. Hoe ver wij ook aan de hand van talentvolle wetenschappers zullen geraken op het gebied van stamcel-biologie.

Bronnen

http://www.nrc.nl/wetenschap/

article1128633.ece/Talent_bestaat_wel

http://www.nrc.nl/wetenschap/

article1128855.ece/Talent_bestaat_niet

http://sync.nl/talent-is-het-resultaat-van-

een-gruwelijk-neuronendrama/

http://panizza.fol.nl/genieenwaanzin.html

Rvsz, G. Talent en genie, grondslagen

van een psychologie der begaafdheid.

Leiden: E.J. Brill, 1952.

Talent wordt door velen gezien als een gave: mensen komen ter wereld met een bepaald talent. Wanneer je bij je geboorte geen talent voor tekenen hebt, kun je dit ook niet meer ontwik kelen. Een andere zienswijze is die van de natuurlijke be gaafdheid. Mensen hebben genetische aanleg om ergens bijzonder goed in te zijn. Of beter gezegd: te worden. Om latent talent daadwerkelijk te benutten, zijn oefening en vlijt nodig.

Leopold Hermann Oskar Panizza

(1853 1921)

Duits psychiater en avant-garde auteur

en uitgever van toneel, romans, pozie

en essays. Zijn bekendste werk is

The Love Council (1894), een godslaster -

lijk stuk waarin hij God en de paus

belachelijk maakt. Hiervoor kreeg hij

een jaar gevangenisstraf.

David Boies

(Morengo, 1941)

Zeer gerenommeerde advocaat, waarover

is gezegd: Hij is de Tiger Woods van de

advocatuur. In 2000 was hij tweede achter

George W. Bush in de verkiezing Man

van het Jaar.

Gza Rvsz

(Sifok, 1878 Amsterdam 1955)

Hongaars-Nederlands psycholoog die

als n van de pioniers van de Europese

psychologie wordt gezien. Publiceerde

in 1952 het boek Talent en genie, waarin

hij een psychologie van begaafdheid

wilde ontwikkelen. Hij bestudeerde

hier toe vele grote werken en hun

scheppers op het vlak van de filosofie,

wetenschap, beeldende kunst, techniek,

literatuur, religie en muziek.

76

Natuurlijk is het in eerste instantie erg prettig wanneer mensen jou een talent noemen. Je voelt je bevestigd en gesteund. Het geeft zelfvertrouwen en inspiratie om door te werken. Xandra Schutte (redacteur bij Meulenhoff EV) noemde mijn boek een imposant debuut dat boven de gemiddelde debuutroman uitsteekt. Ze vindt het een ambitieus boek, met een niet-alledaagse thematiek, dat echt tot een uitspraak probeert te komen.

krachtenveldTalent is volgens Du Gardijn een woord dat aan anderen is om te gebruiken. Hij zal zichzelf nooit een talent noemen en waakt voor de keerzijde van het etiket. Hoe blij ik ook ben met die complimenten, ik wil wel met beide benen op de grond blijven. Je kunt je door de lof laten meeslepen en het vanzelfsprekend gaan vinden dat jij zogenaamd goed zou zijn. Dat kan een zelfgenoeg-zaamheid in de hand werken en dat kan je minder scherp maken.Daarnaast is Du Gardijn zich zeer bewust van een ander gevolg van complimenten als die in Meulenhoffs catalo-gus. Je komt in een krachtenveld terecht waarin zulke uitspraken zeer kritisch worden gewogen. Het predikaat talent werkt op de allergie van critici en recensenten. Die reageren met: Wij bepalen zelf wel of je goed bent. Voordat je als auteur serieus wordt genomen, moet je eerst een paar rites de passage doorlopen. En daar zit ik nog middenin. En boek is niet genoeg. Het komt op het tweede of derde boek aan. Talent is per definitie iets dat zich nog moet bewijzen.

dialoogWillem du Gardijn doceert cultuurgeschiedenis aan de HKU. Als docent herkent hij talent bij studenten aan een soort onafhankelijkheid van geest, terwijl deze studenten zich toch weten te verbinden met de context waarbinnen ze werken. Mensen om me heen die ik echt goed vind, hebben een eigen traject en een innerlijke drang om te doen wat ze willen doen. Maar ze doen dit zonder zich te isoleren.

Twee kernbegrippen in het kunstonderwijs zijn voor mij dan ook: ambitie en dialoog. Als je niets wilt kom je nergens. Maar je komt ook nergens als je nooit kritiek serieus neemt.

Een ander aspect van talent is het vermogen te kunnen focussen. Talent hebben is helder kunnen zien waar het voor jou om gaat en ontdekken wie je zelf bent. Als je dat begint te weten, wordt ook duidelijk wat jij het beste kunt en wat bij jou past. Talent hebben is weten waar jouw affiniteit ligt.Talentvolle mensen zijn dus ambitieus en zoeken de dialoog. Daarnaast zijn ze gedisciplineerd. Discipline is heel belangrijk in de kunsten, je moet langdurig geconcentreerd kunnen werken. Er is stilte en concen-tratie nodig om iets moois te maken. kinderlijke faseTalent is overigens een aardig uitgangspunt, maar het is de bedoeling dat je er overheen groeit. Als je het predikaat talent krijgt, overweegt het establishment jou tot het vak toe te laten. Op het moment dat de gevestigde orde jouw talent bevestigd ziet in nieuw werk, gaat de deur open. En eenmaal binnen zal niemand meer spreken van talent. Wie zegt nu nog dat Dirk Kuijt een talent is?Als mensen jou een talent noemen, is dat op een bepaalde manier ook paternaliserend. Je bevindt je nog in een kinderlijke fase. Het is een tijdelijk gegeven; je kunt niet tien jaar lang een talent zijn. Om erbij te kunnen horen, moet er over je gesproken worden als zijnde een talent. Maar je mag hopen dat dat zo snel mogelijk ophoudt.

www.willemjardin.nl

kijk op www.hku.nl/unst voor een verfilmd fragment

uit Monografie van de mond

TALENT HEBBEN IS WETEN WAAR JOuW AffINITEIT LIGT

Het predikaat talent werkt op de aller-gie van critici, stelt schrijver Willem Jardin (pseudoniem van Willem du Gardijn). Boven zijn debuut Monografie van de mond kopt uitgeverij Meulenhoff in de catalogus: Meesterlijk debuut van een nieuw Nederlands talent. Du Gardijn heeft zich daarover verheugd, maar ziet ook de keerzijde van deze lof.

Een woord voor anderen

Monografie van de mond is een zinderende, virtuoze roman,

waarin Willem Jardin met stilistische brille grote themas

aansnijdt. Het boek toont op even rauwe als ontroerende

wijze de dubbelzijdigheid van de liefde. Liefde is niet alleen

verbinding, maar ook ontbinding. (Citaat uit de catalogus

van Meulenhoff, maart 2008)

Het binnendringen van het innerlijk van de mens is de

opgave van alle kunst. Dat is toch wat we allemaal willen?

Onszelf en de medemens begrijpen, vanuit de verlichte

hoop dat als dat lukt, we het meest gelukkig zullen zijn.

(Uitspraak van Willem Jardin aan het begin van dit

interview).

Willem du Gardijn is historicus en doceert cultuur-

geschiedenis aan de HKu. Monografie van de mond

is zijn debuutroman. Hij werkt momenteel aan zijn

tweede boek.

tekst Edwin Verhoevenfotografie Rolf Bron

Onwennig en licht nerveus komen ze zaterdagochtend het KMT-gebouw binnen: jongeren die zich hebben aangemeld voor de TalentenDag van opleidingen op het gebied van Media en Games en Interactie. Aan het eind van de middag zullen ze in de collegezaal enthousiast de resultaten van hun workshop presenteren.

spel, film en websiteTijdens de TalentenDagen werken de deelnemers in 8 groepen van 10 aan een gezamenlijke opdracht: Verzin een manier om het imago van de dorpen

Dreumel en Wamel te verbeteren. De groepen worden op grond van studievoorkeur samengesteld en kiezen na een heftige brainstorm voor n idee om uit te werken en te presenteren. Er wordt een opzet gemaakt voor een spel, film en website. Tussen de bedrijven door bekijken de docenten ieders portfolio.

feedbackDe TalentenDag geeft de docenten de gelegenheid talenten te scouten en enthou siast te maken voor KMT-opleidingen. Genteresseerde scholieren kunnen

in n dag een passende opleidingskeuze maken. Door de feedback op hun portfolio gaan ze bovendien beter voorbereid naar de toelatingsdagen. Voorheen kregen in de basisopleiding een klein aantal genteresseerden in 15 avondbijeenkomsten een uitge-breide introductie op het KMT-onderwijs. De kosten, in tijd en geld, wogen niet meer op tegen het rendement. Bovendien vinden de docenten: Talent ontdekken kan ook in n dag.

winstDe begeleidende docenten zijn enthousiast over het soms hoge niveau van de deel nemers. Een ontzettende passie voor kunst en design, zegt docent concept en productie Erika Wijntjes daarover. Zij raakte genspireerd door jonge talenten. Tegelijkertijd vond zij het zinvol mensen met een ongeschikt porfolio tegen zichzelf te beschermen door hun de toelatings procedure te ontraden. Lenno Verhoog (ook docent concept en productie) ontwaarde in de loop van de hectische dag een stijgende lijn. Tot een verbeterd portfolio leidde dit niet altijd. Egbert de Ruijter (hoofddocent Animation en 3D Animation and Visual Effects) vermoedt dat de korte tijd tussen TalentenDag en toelatingsprocedure aan dit laatste debet is. Echter: Talent pikken we er tijdens de toelating ook wel uit. De winst van de TalentenDag zit vooralsnog aan de studentkant.

gemotiveerdDeelnemers Kim Berghouwer, Hayo Eisenga en Dilek Yaman kijken positief terug op de TalentenDag. Kim vond het leuk en leerzaam een voorproefje te krijgen van het onderwijs; met name het werken in een groepje beviel haar. Bovendien scherpte ze haar studiekeuze aan: Game Art in plaats van Game Design. Hayo was blij met het type docent dat hij ontmoette: Geen groot egogehalte. Het commentaar op zijn portfolio (Minder eindresultaten, meer beeld van het ontstaansproces) was verhelderend. Verder gaf het hem een kick het resultaat van de work-shop te mogen presenteren. Hij vond het een dag om het talent in jezelf te ontdekken.Dilek voelt zich na die dag bevestigd in zijn keuze voor Audiovisuele Media. Hij vond het fijn het sfeertje te proeven en mensen met dezelfde interesse te ontmoeten. Alledrie zijn intussen toegelaten en beginnen dankzij de TalentenDag extra gemotiveerd aan hun opleiding.

TalentDagen 9 februari en 26 april 2008

Aantal deelnemers 159

Aangemeld voor Toelating 129

Toegelaten 47

Volgende TalentenDag jan/feb 2009

Met passie voor kunst en designDe faculteit Kunst, Media & Techno lo gie wil zo effectief mogelijk naar talent onder aspirant-studenten zoeken. Ze organiseert daarom een Talenten Dag voor jongeren. Deze TalentenDag vervangt de voorop leidingen van Media & Technology en Art & Technology. Het talent dat zich daar manifesteert, kan naar verwachting ook binnen een dag worden gescout. De TalentDagen van 2008 bevestigden dat.

tekst Johan Kuhlmann illustratie Ashkan Honarvar

TV Hoe zorg je ervoor dat het talent van de straat ook de nationale theaters bereikt en zo het culturele veld verrijkt en verbreed? Deze vraag is het uitgangspunt van de expertmeeting Diversity of Talents: NoLabel op 27 oktober 2008. Organisatoren van dit evenement zijn Mira Media, de landelijke organisatie gericht op culturele diversiteit in de media, en de HKu. Diversity of Talents is het vervolg op dezelfde expertmeeting gehouden in 2007.Volgens mede-organisator Carmelita Serkei van Mira Media blijft ondanks veel goede voornemens talentontwikkeling vaak steken in analyses en theorien. Volgens Serkei is er nu juist behoefte om alle opgedane kennis om te zetten in praktisch beleid; een van de doel-stellingen van deze expertmeetingen. Naar aanleiding van de vorige meeting hebben Likeminds en de HKu besloten de uitdaging aan te gaan en ontwikkelen zij nu samen een

verkort hbo-programma voor autodidacten.De meeting richt zich op kennisuitwisseling en het bespreken van de veranderingen sinds het vorige forum. Samenwerkingsmogelijk he-den, ontstane trajecten en mogelijke partner-schap pen zijn daarbij belangrijke peilers.Voor een voorproefje van deze meeting bezoek je de Culturele Zondag van 26 oktober, waar NoLabel nieuw jong talent presenteert. Zij doet dit met dans, theater, muziek, maar ook achter de schermen geven zij de dag hun eigen signatuur mee door mee te helpen met organisatie en programmering.

Diversity of Talents: No Label27 oktober van 10.00 19.00 uurAkademietheater, Janskerkhof 18, Utrecht

www.diversityoftalents.comwww.culturelezondagen.nl

DIVERSITy Of TALENTS HAALT TALENT VAN DE STRAAT

GK Als ik van Hubert Roza hoor dat frederice van faassen is over leden, vraag ik hem wanneer de plechtigheid is. Onmiddellijk hoor ik frederice de slappe lach krijgen om dat woord plechtigheid. En net als in haar lessen werkelijkheidservaring op de Schrijfopleiding aan de HKu, die ze samen met Nirav Christophe in 1992 oprichtte, wil ik het woord plechtigheid doorstrepen. Die lessen begon ze altijd met vertellen: Ik fietste vanmorgen op de Berlagebrug en het waaide zo hard dat ik echt op de trappers moest staan. De verhalen van frederice. Hoe ze haar kinderen toen ze klein waren over haar schouder legde en zo zat te schrijven en hoe ze haar zoon dat later ook zag doen en hoe ze zich toen voor het eerst oma voelde. Ze praatte zoals wij wilden leren schrijven, met het grootste gemak en zonder mooi te willen doen. Nog steeds als ik mooie woorden probeer te gebruiken in een tekst, zie ik hoe frederice in de klas aan de kop van de tafel zit, haar armen over tafel naar me toeschuift en zegt: Dat is allemaal ruis. Dat moet weg. frederice overleed op 25 juni jongstleden na een lang ziekbed en is door haar vrienden en familie begraven op Zorgvlied. Ze hoopt dat er af en toe mensen langsgaan met bloemen. De familie plaatst een kastje met een boek erin waar mensen wat in kunnen schrijven.

Werkelijkheidservaring

.kor

t

98

De vraag is of ik een talent ben. Dat is geen vraag voor iedereen, maar voornamelijk eentje die ik mijzelf stel. Soms wens ik liever iemand te zijn zonder talent, of iemand die deze vraag niet stelt aan zichzelf het zou me kopzorgen schelen.

Laten we voor het gemak even aannemen dat ik het ben, een talent. Ik sta aan het begin van mijn carrire, I got what it takes en sta te trappelen om voor het theater te schrijven. Wat ga ik doen? Ik klop aan bij enkele groepen en laat hen mijn sprankelende teksten lezen, waar ze zeker van onder de indruk zijn. Helaas, ze werken niet met een schrijver f er is geen budget voor een schrijver f ze durven het nog niet aan met een schrijver.Niet getreurd, er zijn allerlei ondersteunende trajecten voor de schrijver, die het gat tussen school en praktijk overbruggen. Zo geeft het Syndicaat kansen aan jonge, aankomende schrij...Sorry?Wat?Geen subsidie voor het Syndicaat? Dat is balen. Voor het Syndicaat bedoel ik. Want gelukkig zijn er voor mij nog andere mogelijk heden. Sinds enkele jaren is er het Platform voor de Onafhankelijke Toneel Auteurs. Zij geven schrijfopdrachten waarbij niet de productie maar de schrijver centraal staat. Het is een goede manier om Ja?Ook niet?Geen cent?

Met mijn aangenomen talent gaan er in elk geval nog deuren voor mij open. Hoe zou dat zijn als ik geen talent zou bezitten en toch een kunstopleiding zou hebben afgerond een situatie die volgens Ivo van Hove en Ronald Plasterk maar al te vaak voorkomt. Talentloos ga ik op zoek naar schrijfwerk. Ik stuur teksten rond. Niets.Ik bel voor een afspraak. Er wordt niet teruggebeld.Niemand kent me en niemand gaat me kennen, als het zo doorgaat.Over een andere boeg dan: ik begin een eigen groep. Ik zoek talentloze acteurs in het schuitje, een kansarme vormgever en een van de regieopleiding weggestuurde regisseur. We vragen een adhoc subsidie aan en op basis van onze jeugdigheid en beginnersstatus wordt deze toegekend. En na een paar redelijke jaren doen we een gooi naar structurele subsidie. It aint no happy end.

Een bitter vooruitzicht. Of je nu talent hebt of niet. De krachten die ons beginnend kunstenaars omringen zijn groot en ogenschijnlijk niet benvloedbaar. Ze maken ons klein en niet belangrijk. Het stelsel is er niet op gericht om nieuw bloed in zich op te nemen dat is afhankelijk van toeval, contacten, stages, geld. Begrippen die niets met talent van doen hebben. Ik stel mij de verkeerde vraag: het gaat er niet om of ik talent heb, het gaat erom hoe graag ik het wil. Of om de mensen die ik ken. Of ik aardig gevonden wordt of de juiste tekst op de juiste tijd op de juiste plaats. Of toeval. Of een stage die onverwachts uitmondt in een vast dienstverband. Of de telefoon opgenomen wordt als ik bel. Of de recensent een goede dag heeft. Of ik links ben of rechts. Of niet. Offday. Of mijn teksten die kwijtraken in de post. Of ik mijn telefoon niet kwijtraak in de kroeg.De vraag is of. Niet of ik talent heb.

Oerkreet

. column

Rick Steggerda

10 11

Don Duyns, zelf werkzaam als regisseur, schrijver, docent en (soms) acteur, legt zijn talenten langs een lat: Tekenen kan ik niet zo heel goed, regisseren wat beter en schrijven het best. Vooral met schrijven heb ik succes en verdien ik mijn geld. Ik regisseerde vaak mijn eigen tekst, dus die twee talenten kwamen als het ware uit elkaar voort. Na het een kwam het ander, als een logische, volgende stap.

Dons talenten versterken en belemmeren elkaar: Je kunt niet toneelschrijven zonder de maakpraktijk te kennen, dus ik trek er veel profijt van. Door te regisseren begrijp je als schrijver beter hoe een acteur zich een tekst eigen maakt, wat hij daarvoor nodig heeft en hoe je daarmee kunt spelen. Andersom dus dat het schrijven mijn regie versterkt geldt dat veel minder. Dit is ook mede de reden dat ik stop met regisseren. Het kost zo verdomd veel tijd en energie. Tijd die ik ook kan door brengen achter mijn laptop. Ik wil meer tijd hebben voor het schrijven en het lesgeven aan de HKU.

Don vindt de term multitalent sowieso een beladen woord: Ik zou het beter vinden om iemand gewoon talent te noemen. Echt creatieve mensen kunnen haast altijd meer dan n ding. Dat is iets van alle tijden, denk maar aan Armando. Die is schilder, schrijver, violist en toneelspeler. Als er zoiets bestaat als een multitalent, dan is dat iemand die niet bang is om zich op verschil-lende vlakken te laten zien.Multitalent is volgens Don niet iets wat met de jaren komt: Je hebt ook jonge veelkunners. Een voorbeeld daarvan is Anne Boeschoten. Ze is 23 en twee jaar geleden als actrice aan de HKU afgestudeerd. Inmiddels werkt ze ook als fotografe en zingt ze in een koor. Ik begon op de middelbare school met fotografie, maar zag het toen vooral als hobby. Tijdens de acteurs-opleiding aan de HKU maakte ik wel castingfotos van vrienden, maar ik begon het pas serieus te nemen toen

Ze lijken massaal op te staan, de multi-talenten van vandaag. Mogen we de media geloven, dan kunnen heel veel mensen alles heel goed en hoeven ze daar geen moeite voor te doen. Maar is dat ook zo, of is multitalent gewoon een populaire term die te pas en onpas gebruikt wordt? En hoe is om er zelf een te zijn?

Gretig genoeg om alles te willen leren

ECHT CREATIEVE MENSEN KuNNEN

BIJNA ALTIJD MEER DAN N DING

mensen die ik niet kende mij benaderden met de vraag hoeveel ik vroeg voor fotos.

Anne blijft heel nuchter over haar artistieke kwaliteiten: Ik geloof niet in aangeboren talent. Misschien wel in aangeboren interesses. Er zitten zoveel technische vlakken aan iedere kunstvorm. Voor fotografie moet je exact weten hoe sluitertijd en diafragmas werken. Voor toneel moet je weten hoe je verstaanbaar blijft en toch overtuigend een tekst overbrengt. Dat zijn details die je moet leren. Ik denk dat multitalentschap eruit bestaat dat je gewillig en gretig genoeg bent om alles te willen leren. Ik vind ik mijn vader, die zowel docent, theoloog, dirigent en computerspecialist is, ook een multitalent. Het woord multitalent wordt vaak gebruikt bij bekende mensen en kunstenaars en is daarom volgens mij als term verbonden met het artistieke.

zoektochtVolgens Anne zitten er ook nadelen aan de alles-willen-alles-kunnen-mentaliteit die multitalentschap met zich meebrengt: Naast me overal in te willen bekwamen, hunker ik ook juist naar de rust die de overgave aan n talent met zich meebrengt. Ik heb een wandeltocht naar Santiago de Compostela ondernomen. Toen besefte ik hoe vaak we onze basisbehoeftes gewoon negeren in het dagelijks leven. Eten, drinken, slapen. Die eenvoud geeft ook rust. Dat is een inzicht waar ik me aan vast probeer te houden. Er is altijd een onrust

in me die me zegt: dit wil ik ook! En ik wil het nu.Wat dat betreft, is het alles willen en kunnen misschien wl typisch iets van deze tijd. Iedereen is bezig met een opgelegde zoektocht naar zijn eigen unieke kwaliteiten. Mensen die tevreden zijn met wat ze doen en daarin ook cht goed zijn en de rust hebben om jarenlang hetzelfde te kunnen doen, die krijgen mijn eindeloze bewondering. En ik ben ook een beetje jaloers op ze.

slagerTwee multitalenten, twee verschillende visies op wat ze zijn en doen. De essentie van een multitalent lijkt bij dat laatste te liggen: het doen. Het is belangrijk zelfvertrou-wen te hebben, en de drang je op verschillende manieren te uiten. Verder lijkt het ene talent uit het andere voort te komen, als een logische volgende stap naar verdieping. De term multitalent kan wordt vaak gekoppeld aan eigenschappen van artistieke waarde, maar hiermee zou je een hoop multitalenten waarschijnlijk over het hoofd zien. Zoals de slager. Of je vader.

Multitalentschap bereik je door:

Nieuwsgierigtezijn.

Jeinteresseszovermogelijkteontwikkelen.

Nietbangtezijnomjeopverschillendemanieren

te profileren.

IK GELOOf NIET IN AANGEBOREN

TALENT

We spreken van een multitalent wanneer iemand op

verschillende artistieke vakgebieden werkzaam is.

Daarnaast wordt het ook gebruikt om onder andere

de kwaliteiten van zuurkool te prijzen, hbo-studenten

te kenmerken en secretaresses te werven. Het woord

multitalent heeft een multi-interpretabele duiding gekregen.

Vooral bekende mensen worden multitalent genoemd:

Jos Brink, Alicia Keys, basketballer Ray Allen,

Marco van Basten, model Tyra Banks.

Vaak zijn de criteria van hun multitalentschap niet

geheel duidelijk.

www.duyns.nl

De persoonlijke website van Don Duyns, waar je zowel met

zijn teksten, inspiratiebronnen, tekeningen en opvattingen

over regie kunt kennismaken.

www.anneboeschoten.nl

Een overzichtelijke site van Annes werk, drijfveren

en haar tocht naar Santiago de Compostela.

tekst Elfie Trompfotografie Patrick van de Luijtgaarden

1312

De werkgroep die ik het afgelopen jaar ben gestart was een pilot. Dat het initiatief juist op de Faculteit Kunst en Economie ontstond, is niet zo vreemd. Bij ons is Nederlands een belangrijk vak, omdat je als kunstmana-ger projectvoorstellen moet schrijven. In voorgaande jaren kon het voorkomen dat studenten die heel goed scoorden op alle andere vakken, niet verder zouden kunnen met hun studie omdat ze dikke onvoldoendes bleven halen voor Nederlands. Zonde dat je op die gronden iemand die alles in huis heeft om een goede kunstmanager te worden zou moeten afwijzen. We hebben hun een vervangende opdracht gegeven. Maar het probleem lag er. Het Protocol Dyslexie Hoger Onderwijs meldt dat 3% van de studenten dyslectisch is. Op de HKU ligt dat percentage op 10%. Duidelijk hoger dus. In mei 2007 gaf Marchien Loerts, dyslexiespecialist van de Fontys Hogeschool Tilburg, een eerste seminar op de HKU. Er ging een wereld voor mij open.

te(k)stjeNiet-dyslectici kunnen zich vaak moeilijk voorstellen wat iemand met dyslexie ervaart. Voor een tweede seminar in mei 2008 had Marchien een tekst zo bewerkt

dat alle aanwezigen aan den lijve konden ondervinden waar iemand met dyslexie tegen aanloopt als hij even snel een tekst moet lezen. De .unst-lezers kunnen het zelf uitproberen. Voor het volgende tekstje kregen we n minuut leestijd in de wetenschap dat er vragen over beantwoord moesten worden.

KrokodillenEen verhaal dat steeds de kop opsteekt, is dat in de Newyorkse riolen krokodillen zoudenleven. Zelfsindoor-gaansbetrouwbarereisgidsenwordtregelmatighiervanmel-dinggemaakt.Dekrokodillenzijnhoogstwaarschijnlijkinhetrioolterechtge-komendoordathunbaasjehenalsjongdiertjenetuitheteidoor-hettoiletgespoeldheeftinderealtiefwarmeriolenkunnenbe-bierenhetgoebuithoubenzogoebzelfsbatzezichherkunnen-voortplantendetalrijkaanwezigerattendienenalsonuitput-telijkevoedingsbron.Bij de tsneidsgnireloir van de etneemeg New york doen de wildste verhalen de ednor, zo neduoz er neralpmexe nav 3 retem gnal gezien zijn, laameleh tiw rood het gebrek aan thcilgad. Vandaar dat de personeelsleden nav ed tsneids-gnireloir dnetiulstiu dnepaweb hun werk willen doen.

verspillingMet een percentage van tien procent dyslectische studenten is de HKU sowieso wettelijk verplicht om beleid te hebben op dit gebied. Maar los daarvan zou het ontbreken van beleid een enorme verspilling van talent betekenen. Met dyslectische studenten sturen we heel goede krachten het werkveld in die erop zijn gericht het maximale uit zichzelf te halen. Ze zijn bijvoorbeeld heel erg gewend om in beelden en totaalplaatjes te denken. Dat is een talent! Een projectgroep kan daar zn voordeel mee doen. De gemiddelde student presenteert niet graag iets in het openbaar, terwijl dyslectische studenten daar totaal geen probleem mee hebben. Je studententijd hoort de beste tijd van je leven te zijn. Dat geldt natuurlijk ook voor dyslectische studenten. Ze zijn gewend aan volle agendas, hebben geleerd heel effectief met hun tijd om te gaan en zijn heel gedisciplineerd. Dat laatste is van de gemiddelde student niet altijd het sterkste punt...

filmpjeDe deelnemers aan de werkgroep kwamen zeven keer anderhalf uur bij elkaar. Telkens behandelden we een thema uit het boekje Studeren met dyslexie van Nel Hofmeester. Van de laatste sessie is een filmpje gemaakt. Dat kun je bekijken op http://nl.youtube.com/watch?v=Jc1TFVbilaU als je de deelnemers zelf aan het woord wilt horen. De studenten moesten om 1 ECTS (studiepunt) te verdienen een eindwerkstuk maken, waarin zij lieten zien wat ze aan de werkgroep hebben gehad. De vorm waarin ze dat deden was vrij. Er is bijvoorbeeld een goud gespoten woordenboek waaruit het woord dyslexie als een duveltje opspringt en een gedicht waarvan de titel aan het begin van dit artikel staat. Het gedicht is een mooie praktische vertaling van de definitie die de Stichting Dyslexie Nederland heeft geformuleerd: Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en/of het accuraat of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau.

opluchtingAls je nu denkt dat ik extra alert ben als het om dys - lexie gaat, heb je het mis. Ik had een student die in een werk groep de dingen net even op een andere manier benaderde en observeerde. Kortom: een interessante, goede student. Gek genoeg haalde hij zijn tentamens niet. Uiteindelijk ging hij het testcircuit in. Wat bleek? Hij was dyslectisch. Bij hem had ik nooit aan die moge-lijkheid gedacht! Vaak is het een opluchting voor studen-ten als de diagnose is gesteld. Een mooi voorbeeld daarvan kun je zien in dat filmpje op YouTube. Het komende studiejaar start ik een nieuwe werkgroep en op andere faculteiten zijn ook plannen in die richting. Tijdens onze Open Dagen hadden we een stand Dyslexie die veel aanloop kreeg. Voor studenten met dyslexie kunnen wij als instituut het verschil maken tussen afmaken of afhaken.

DySLECTISCHE STuDENTEN ZIJN HEEL GEDISCIPLINEERD

tekst Lambertha Soumanillustratie studio Vrijdag

Een betere en originelere titel voor een eindopdracht over dyslexie is bijna niet denkbaar. Hij is bedacht door Tjarda Bruinier, eerstejaarsstudente Kunst en Economie. Het afgelopen schooljaar nam zij met andere lotgenoten deel aan de eerste werkgroep dyslexie op de HKu. Olga Henny, tutor en initiator van de werkgroep, legt uit waarom juist een instituut voor kunstonderwijs belang heeft bij een goed dyslexiebeleid.

Ik ben niet bom!

TV Voor masterstudenten aan het conservatorium in een uitvoerende specialisatie is er binnenkort een mooie kans om zich in de kijker te spelen. Het nieuwe initiatief Tour & Concours van Het Vriendenkrans Concours en Het Debuut. Jarenlang hebben zowel Het Vriendenkrans Concours als Het Debuut een podium geboden aan jong muzie k talent. Het concours werd onder andere gewonnen door frederieke Saeys (2001) en Miriam Overlach (2007). Deelnemers aan Het Debuut waren onder andere Het Rubens Kwartet (2003-2004) en Nata Tsvereli (2006-2007).Dit jaar bundelen beide organisaties voor het eerst hun krachten. Dit Tour & Concours is een ontwikkelings traject van niet minder dan anderhalf jaar. Na selectie rondes gaan de vier overgebleven finalisten met een eigen concertprogramma op tournee langs de circa 11 belangrijkste concertzalen van Nederland. Ter voor bereiding op deze concert-praktijk krijgen zij begeleiding in programmering, podiumpresentatie, PR, marketing en omgaan met de media. Daarnaast krijgt elke kandidaat een studiebeurs van 5.000 voor aanvullende studie en coaching.Het concours wordt afgesloten in het Concertgebouw in Amsterdam.

www.vriendenkransconcours.nl

Inschrijving is open voor alle studenten t/m 27 jaar (vocalisten t/m 30 jaar) aan Nederlandse conservatoria, die bezig zijn aan hun Masterfase in een uitvoerende specialisatie of richting. Ook musici die reeds hun Uit voerend Musicus-examen behaald hebben aan een conservatorium mogen zich inschrijven. De inschrijving sluit op 19 september 2008.

BuITENKANS VOOR MuZIEKTALENT

HS De utrecht Graduate School of Visual Art and Design (MaHKu) organiseert jaarlijks een tiendaags event op het gebied van artistiek onderzoek: het Dutch Artistic Research Event (DARE). Het thema van de derde editie luidt: Spatial Practices. Spatial Practices is een begrip dat vandaag de dag staat voor nieuwe vormen van interdisciplinaire en gengageerde vorm geving. De derde editie van DARE biedt tentoonstellingen in het Dutch Design Center en de Academiegalerie, research

screenings (Dutch Design Center) en een internationaal symposium in het Centraal Museum. Voor de tentoon-stelling in het Dutch Design Center ontwikkelde curator Bart Witte (directeur Expodium) een bijzonder display-systeem. Dit zorgt voor een interactie tussen de ver-schillende projecten die de bezoeker uitdaagt na te denken over het gengageerde perspectief van de gepresenteerde spatial practices. Parallel aan de tentoonstellingen vinden er verschillende debatten

plaats, zoals de research-screenings op 10 september in het DDC. Een aantal deelnemende vormgevers zal hier hun onderzoeksprojecten toelichten. Het internatio-naal symposium in het Centraal Museum (12 september) gaat nader in op de betekenis van het begrip Spatial Practice voor de actuele vormgevingspraktijk.

opening: 29 augustus, 17.00 uur, Rotsoord 3, Utrechtwww.mahku.nl

Jan Willem de Vriend gast-dirigent

Adlf Het orkest van Het utrechts Conservatorium zal in oktober onder leiding van Jan Willem de Vriend de eerste symfonie van Mahler uitvoeren. Gekozen is voor de eerste versie, waarvan uitvoeringen zeldzaam zijn. De eerste uitvoering van dit werk, toen nog als symfonisch gedicht, was geen succes. Voor de tweede uitvoering in 1892 voegde Mahler zelf de titel Titan toe en noemde het eine Dichtung in Symphonieform. Deze versie heeft twee hoofddelen Aus den Tagen der Jugend en Commedia humana en vijf sub delen. Het tweede subdeel, Blumine, liet hij in de tweede versie achterwege. Blumine wordt nog wel apart uitgevoerd.

De Vriend is oprichter, violist en artistiek leider van Combattimento Consort Amsterdam, en chef-dirigent en artistiek leider van het Orkest van het Oosten.

datum 17 en 18 oktober 2008tijden 20.15 uur (zaal open 19.45 uur)locatie J.M. Fentener van Vlissingenzaal Gebouw voor K & W Mariaplaats 27, Utrechtkaartverkoop aan de zaal en vanaf 1 september via www.hku.nl/mahlertoegang 12,50 + 7,50 / studenten en

medewerkers van de HKU gratiswww.hku.nl/mahler

Lunchconcerten in Vredenburg Leeuwenbergh

Adlf Muziekcentrum Vredenburg utrecht en Het utrechts Conservatorium zetten hun samenwerking voort: in het seizoen 2008-2009 verzorgen studenten van Het utrechts Conservatorium acht lunchconcerten in Vredenburg Leeuwenbergh. Ensembles met verschil-lende bezettingen laten uiteenlopende muziekstijlen horen. Alle afdelingen Klassieke Muziek, Jazz & Pop, Historische Instrumenten zijn vertegenwoordigd.

De gratis lunchconcerten vinden alle plaats op een vrijdag en beginnen om 12.30 uur.

in 2008 26 september, 14 november, 5 december in 2009 23 januari, 6 februari, 13 maart, 3 april, 29 mei

www.hku.nl/agendamuziekwww.vredenburg.nl

Het utrechts Conservatorium op utrecht uitfeest

Adlf Op zondag 14 september is het Gebouw voor Kunsten & Wetenschappen een van de locaties van utrecht uitfeest. Hiermee vestigt Het utrechts Conser vatorium extra de aandacht op zijn fantastische concert locatie, het oudste concertgebouw van Nederland: het Gebouw voor Kunsten & Wetenschappen. Bijna dagelijks zijn daar de musici van de toekomst (meestal gratis) te beluisteren.Op 14 september presenteren vijf ensembles van Het utrechts Conservatorium zich: Armilar Ensemble (cantates van Bach en Telemann); IKKI (powerjazz en nieuwe soul); zang/pianoduo Merel Koman en Daan van den Hurk (jazzstandards en eigen nummers); Madieke Marjon en Else Sterk (opera-arias uit het

ijzeren repertoire); klarinet/saxofoonduo Parwa speelt met visuele effecten, beweging en mondelinge toelichting. Muziekhuis utrecht is te gast met tien verschillende ensembles uit zijn stal.

locatie J.M. Fentener van Vlissingenzaal en K 1.08 - van het Gebouw voor K & W, Mariaplaats 27, Utrecht

tijd 12.00 17.00 uurtoegang gratis

www.hku.nl/agendamuziekwww.uitfeest.nlwww.muziekhuisutrecht.nl

GENGAGEERDE VORMGEVING OP DARE 3

.kor

t

Eindexamenexpo faculteit KMTVan 19 tot en met 21 september vindt de eindexamen expositie van de faculteit Kunst, Media & Technologie plaats. De EXPO wordt dit jaar gehouden in het instituut voor Beeld en Geluid, gevestigd op het Mediapark in Hilversum. Tijdens de EXPO presenteren alle opleidingen hun afstudeerprojecten aan een breed publiek en vinden tevens de diploma-uitreikingen plaats. Graduation Exhibition 2008 start vrijdagavond met het eindexamenconcert en een besloten opening. Op zaterdag en zondag is de EXPO de hele dag vrij toegankelijk voor iedereen.

Voor meer informatie over de EXPO 08 en studentenwerk: www.hku.nl/expokmt

Vrijdagavond 19 septemberEindexamenconcert (18.30 uur)Besloten relatie-event, officile opening (17.00 21.00 uur)Zaterdag 20 september (10.00 21.00 uur)Diploma-uitreikingen, expositie, viewingsZondag 21 september (10.00 21.00 uur)Diploma-uitreikingen, expositie, viewings

.kor

t

Een uitmuntend fantasievol arrangeur en solist. Alles wat uit zijn handen komt is zeer muzisch. Dit zei Han Reiziger over Bart Soeters toen hij in 2005 de Pim Jacobs Muziekprijs aan hem overhandigde. In 2006 voltooide Bart de studies basgitaar en compositie aan Het Utrechts Conservatorium en op de Faculteit Kunst, Media & Technologie kreeg hij een Master of Arts en post-graduate-diploma. In zijn woonplaats Amsterdam vertelt Bart over de omgeving waarin hij opgroeide en hoe zijn nieuws-gierigheid voor de muziek zich ontwikkelde.

quatremainsMijn ouders leerden elkaar kennen op hun vijftiende, omdat ze dezelfde pianoleraar hadden in Schiedam. Die leraar dacht: Ik heb twee leuke leerlingen, die laat ik eens samen een quatremain spelen. Nu, dertig jaar later, spelen ze nog steeds quatre mains als ze samen een concert geven. Dat is heel grappig als je bedenkt hoe lang ze dat al doen.Beiden gingen piano studeren aan het conservatorium in Den Haag. Ze besloten al snel om samen te verhuizen naar

Goeree-Overflakkee. Daar konden ze een heel leuk oud huis krijgen in een mooie omgeving. Maar doorslaggevend voor deze stap was dat ze daar de lespraktijk van een organist konden overnemen.

vanzelfsprekendheidOp cultureel gebied was er eind jaren zeventig weinig te beleven op Goeree-Overflakkee. Een groot deel van het eiland bestond uit erg op zichzelf gerichte kleine gemeenschapjes met een sterk dialect. Ik denk dat mijn ouders er de eerste professionele musici waren. Ze gingen concertjes geven en hebben later twee theatervoorstellingen geschreven die uitmondden in grote projecten. Tweehonderdvijftig eilanders uit alle lagen van de bevolking: streng-gelovigen en niet-gelovigen, organisten, blok flui - t isten, mensen uit de harmonie en fanfare iedereen deed mee. Het was de eerste keer dat er zon breed cultureel project werd opgezet. Die vanzelfsprekendheid waarmee mijn vader en moeder dingen organiseren: ik heb daar bewondering voor en vind dat heel erg leuk.

vrachtwagenMijn moeder zegt dat ik tijdens de zwangerschap al sterk op bepaalde muziek reageerde. Ze speelde een stuk van Mozart (Bart zingt) en dan begon ik altijd te schoppen. Er werd thuis veel muziek gemaakt. Iedere dag gaf mijn vader of mijn moeder thuis les, meestal met mij erbij in de box.Toen ik vier was, ontdekten mijn ouders dat ik een absoluut gehoor heb (het vermogen om iedere toon zonder context te kunnen benoemen - FdR). Zoals je de letters van het alfabet leert als kind, of een keer tot vijf leert tellen, zo hebben mijn ouders me een keer achter de piano gezet en mij de muzieknoten geleerd. Dit is een C, enzovoort. Het verhaal is dat ik op een gegeven moment toen er een vrachtwagen voorbijreed uit mezelf de toon van dat geluid benoemde.

gesprekkenHet is typisch dat toen mijn vader en moeder mij wat pianolessen gaven, ik daar helemaal niet zo geprikkeld door raakte. Ik speelde af en toe zelf, maar na mijn elfde zijn we met de lessen gestopt. Omdat ik dankzij mijn ouders steeds leuke mensen van mijn leeftijd ontmoette die wl muziek maakten, heb ik op mijn vijftiende besloten om celloles te nemen. Mijn vader arrangeert vaak muziek, en kocht daarom ook wel eens een instrument om er wat vanaf te weten. Zo stond er een cello thuis, en een basgitaar. Waarom niet eens cello? dacht ik. Na een paar maanden begon ik het steeds leuker te vinden; en toen ik later naar een zomerkamp voor kamer muziek ging kreeg ik echt de smaak te pakken.Met twee klasgenootjes begon ik een bandje, waardoor ook gelijk die lichte muziek-kant met improviseren van de grond kwam. Ik speelde baspartijen en -lijnen gewoon op de cello en zo ontstond die affiniteit met baspartijen. s Avonds luisterde ik thuis vaak op de koptelefoon naar muziek van Sting en Phil Collins. Ik had (en heb) vaak heel erg leuke gesprekken met mijn ouders over muziek, waarin we onze ideen uitwisselden.

gegrepenAls ik later zelf kinderen heb, zou ik het leuk vinden om een akoestische piano en nog wat andere instrumenten in huis te hebben. Zelf was ik tot mijn zeventiende iemand die niet duidelijk aangaf welke kant ik met muziek op wilde. Ook al was ik er zeker door gegrepen. Het heeft me ongetwijfeld gestimuleerd dat er thuis instrumenten stonden. Die bas en die cello, die waren er allebei al. Dat zegt toch genoeg!

14

/ ,

##& "#,..0"/&$+

+!%",.4

&"13"(!"6

0." %0333 / ,-.,'" 0/,.$

,"('"""+&+0"."//+0"-)"(,**"".".2.&+$,-0"!,"+&+!"(1+/03".")!

5,"(02.&'3&))&$"./"+/0$&&."/2,,.1&0""+),-"+!"0("++0"."//",*)+$/,#")

unst-casco 080805.indd 1 05-08-2008 11:37:26

Je laat je biertje toch ook niet jatten?

Je laptop wel?! Tips om het te voorkomen?

www.houddediefbuitendedeur.nl

15

De ontdekking van een absoluut gehoor

De meeste conservatoriumstudenten beginnen al op jonge leeftijd met het bespelen van een instrument. Soms komt iemand uit een gezin waar helemaal geen muziek aanwezig lijkt te zijn, soms zit het in de genen. Vroege ontwikkeling is belangrijk, weten we. Kan de omgeving van je jeugd je latere beroepskeuze bepalen?

tekst Fanny de Ruiter fotografie Patrick van der Luijtgaarden

DIE BAS EN DIE CELLO, DIE WAREN ER ALLEBEI AL

wie Fons Schiedon wat ontwerper, aan de HKU afgestudeerd in 2002

waarom heeft zijn talent goed ontwikkeld website www.fonstv.nl

Wat is jouw definitie van talent?Een baby die geboren wordt met een uitzonderlijk grote neus. Die baby kan uiteindelijk bij een muziekwinkel gaan werken, maar een parfumerie is misschien meer zijn gebied. Ik denk in potentieel en ontwikkeling. Die grote neus kan zich, met de juiste training en inzet, ontwikke-len tot een heel goed reukorgaan. Een kleine neus kan dat ook, maar heeft een achterstand. Zo ook met talent: sommige hersenen leggen makkelijker verbanden tussen visuele informatie, anderen tussen getallen en anderen tussen UEFA-spelers. Hoe meer je focust op informatie die je hersenen toch al makkelijk verwerken, hoe beter je daarin wordt.

Is talent nurture of nature? Technisch gezien is talent nature, maar zonder nurture bestaat het niet. Naarmate je ouder wordt, maak je allerlei leerprocessen mee. Bovendien staat talent niet op zichzelf. Tekentalent bijvoorbeeld bestaat uit meerdere elementen zoals observatietalent, gevoel voor compositie, oog-handcordinatie, geduld, concentratie, desinteresse in sport, enzovoorts.

Is het mogelijk dat iets succesvol wordt, zonder dat daaraan talent ten grondslag ligt? Als de vraag is of dingen succesvol kunnen worden, zonder dat ze goed, origineel of genspireerd zijn, is het antwoord uiteraard ja. Loop door een winkelstraat en kijk. Maar talentloos bestaat niet. Als iemand brief kaarten en koffiemokken met een spuuglelijk onderwaterdiertje erop met groot internationaal succes de wereld in stuurt, kun je ook spreken van talent.

Ik had dan liever gezien dat diegene zijn talent anders had ingezet, maar dat is een ander verhaal. Je kunt wel keuzes maken in je leven die geen specifiek talent dienen. Soap acteurs die gaan schilderen...hoe vaak gaat dat goed?

Hoe zou je je eigen talent omschrijven?Daar waag ik me niet aan. Mijn werkwijze kan ik wel omschrijven. Ik ben in de klassieke zin geen goede tekenaar, maar technisch vaardig genoeg om mijn ideen uit te werken. Ook kan ik me aanpassen aan verschil-lende media en briefings. Maar hoe dat gerelateerd is aan talent, is te complex en ongrijpbaar. Wat is talent? Wat is bereikt door stugge training? Wat is persoonlijk-heid?

Vindt iedere kunstenaar zichzelf talentvol? Durf jij dat openlijk van jezelf te zeggen?Talent is in deze context meer een waardeoordeel. Een getalenteerd kunstenaar is iemand die op jonge leeftijd goed werk maakt en vergeleken met leeftijds-genoten opvallend beter is. Van een 40-jarige kunstenaar zeg je niet meer dat deze getalenteerd is, ook al is hij nog steeds beter dan zijn leeftijdsgenoten. In mijn interpretatie heeft iedereen talent en in mijn geval heb ik dat goed ontwikkeld. Niet dat ik daar de volledige credits voor wil nemen, want van het meeste was ik me niet eens bewust. Bovendien besteed ik al mijn tijd aan dit vak. Zelfs al schuilde er een betere chefkok in mij, de tekenaar heeft gewonnen, puur door meters te maken.

Hoe ontwikkel jij je talent?Ik ben selectief in de keuzes voor nieuwe projecten. Het is belangrijk dat ze een onbekende factor bevatten die een beroep doet op een vaardigheid die ik verder wil ontwikkelen. Ik word steeds kritischer en moet vaker nee zeggen. Ik werk nu een paar maanden in Berlijn aan persoonlijk werk voor zolang als nodig is en leef van de opdrachten van de afgelopen jaren. Dit is de eerste keer dat ik echt de tijd neem om verdieping te zoeken en me bezig te houden met eigen vraagstukken.

Wat zou je zijn zonder de talenten die jij nu hebt en hoe vind je het om talentvol genoemd te worden?Zonder die specifieke talenten zou ik een soort plant zijn. Ik heb een stiekeme droom om voiceovers in te spreken, dus een voiceover insprekende plant. Ik lees gelukkig maar soms over mezelf dat ik talentvol ben. Het is altijd aardig bedoeld, maar klinkt soms een beetje alsof het me maar komt aanwaaien. Ik zit hier wel tot mn ellebogen in de verf, terwijl ik op deze zomeravond ook voetbal had kunnen kijken.

Zijn er concrete momenten een inspiratiebron geweest voor jouw talent?Ik denk dat elk moment dat je iets voor het eerst doet of ziet een belangrijk moment is. Ik herinner me dat ik een jaar of 7 was en in het Krller-Mller Museum een sculptuur zag van een futuristische auto. Dat zou wel eens een moment kunnen zijn geweest dat de wereld van kunst en musea in mijn hoofd werd verbonden met de rest van de wereld. Van Gogh en Back to the Future vreedzaam naast elkaar.

Wat is talent, hoe voed je dit als kunstenaar en durf je van jezelf te zeggen dat je het hebt? Wie kun je zulke vragen beter stellen dan allround designer fons Schiedon, die behalve zijn manifestaties op zeer uiteen-lopende gebieden binnen het ontwer-persvak van een clip voor rockband Voicst tot cartoons voor MTV Asia en wanddecoraties voor diverse gebouwen ook nog talent blijkt te hebben voor scherpe antwoorden.

Talent is een baby met een grote neus

16

tekst Marcella Dasbeeld Fons Schiedon

still uit de Voicst-video Feel Like a Rocket (2008)