Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte...

25
Uitvoeringsagenda Economisch Domein

Transcript of Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte...

Page 1: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

Uitvoeringsagenda

Economisch Domein

Page 2: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

2

Inhoud Uitvoeringsagenda .................................................................................................................................. 1

Economisch Domein ................................................................................................................................ 1

Inleiding ............................................................................................................................................... 3

Hoofdstuk 1. Economische trends en ontwikkelingen ........................................................................ 4

Onderscheidend vermogen van Heerhugowaard ........................................................................... 4

Verschuiving van maakbaarheid naar netwerk- en participatiesamenleving ................................. 4

Van bezit naar delen ........................................................................................................................ 4

Demografische ontwikkelingen ....................................................................................................... 4

Verschuiving in economische groei ................................................................................................. 5

Nieuwe Wet- en regelgeving: Ladder voor Duurzame Verstedelijking en Omgevingswet ............. 5

Concluderend .................................................................................................................................. 5

Hoofdstuk 2 Heerhugowaard in vogelvlucht ....................................................................................... 6

Wat wil en kan de gemeente Heerhugowaard betekenen in het economisch domein? ................ 7

Hoe verder? ..................................................................................................................................... 7

Hoofdstuk 3 Uitwerking uitvoeringsagenda ........................................................................................ 8

Communicatie over het economisch domein ................................................................................. 9

Bijlagen: ............................................................................................................................................. 11

Economische visie 2016-2020 ....................................................................................................... 12

Onderwijs & Arbeidsmarkt ............................................................................................................ 13

Marketingstrategie werklocaties Regio Alkmaar .......................................................................... 14

Recreatie & Toerisme .................................................................................................................... 15

Stedelijke Knooppuntontwikkeling / Zaancorridor ....................................................................... 16

Detailhandel .................................................................................................................................. 17

Stationsgebied .......................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

Krachtig Stadshart ......................................................................................................................... 19

Economische Boulevard ................................................................................................................ 20

De Vaandel .................................................................................................................................... 21

Alton .............................................................................................................................................. 23

Wijkeconomie en sociale economie .............................................................................................. 24

Accountmanagement .................................................................................................................... 25

Page 3: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

3

Inleiding

In het collegeprogramma, programma 3 stedelijke ontwikkelingen, economische zaken en

bereikbaarheid, worden de ambities genoemd in het economisch domein om de economische

vitaliteit te vergroten. Waarbij wij aansluiten op de grotere (economische) netwerken. Dit doen wij in

nauwe participatie met inwoners, bedrijven en andere betrokkenen waarbij onze rol is die van

verbinder en facilitator.

De afgelopen periode is het economisch domein binnen de gemeente veel onder de aandacht

geweest. Het strategische kader e o o is h do ei Heerhugowaard onderneemt is in juni 2015

vastgesteld (RB2015028). De raad heeft vervolgens het college de opdracht gegeven het kader nader

uit te werken in een economische uitvoeringsagenda. Zelf is de raad nog aan de slag met het

formuleren van effectindicatoren voor het economisch domein.

Met het vaststellen van het strategisch raadskader economisch domein Heerhugo aard o der ee t is ee ste ige fu deri g gelegd voor een samenhangende aanpak. In het kader is in

hoofdlijnen de richting binnen het economisch domein bepaald. Er is aandacht voor de onderlinge

raakvlakken tussen verschillende economische ontwikkelingen onderling, bijvoorbeeld

ontwikkelingen in detailhandel en overaanbod bedrijventerreinen. Ook geeft het kader de

onlosmakelijke verbondenheid tussen het economische, fysieke en sociale domein en de noodzaak

tot samenwerking over gemeentegrenzen weer. Zo heeft bijvoorbeeld gezamenlijke inzet van

bedrijven, onderwijs en overheid op een gezond functionerende arbeidsmarkt effect op het

genereren van arbeidsplaatsen onder andere voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

Duurzaamheid, zorg en maakindustrie/MKB worden in het kader benoemd als sectoren waar

Heerhugowaard sterk in is. De ambitie is om deze kracht te behouden en zo mogelijk te versterken.

De voorliggende uitvoeringsagenda is een nadere uitwerking van het strategisch economisch kader.

Het geeft weer welke kansen en uitdagingen er in het economisch domein liggen en welke

activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog

door de raad vast te stellen economische effectindicatoren, beschouwd worden als een nulmeting.

Het realiseren van de visie zoals beschreven in het strategisch kader economisch domein, is een

lange termijnopdracht. Deze uitvoeringsagenda is daarin de eerstvolgende stap. De komende jaren

zal de stip op de horizon van het economisch domein niet verschuiven, maar de weg er naartoe blijft

een dynamische ontwikkeling die slechts in kleine mate door de overheid kan worden beïnvloed. De

kunst is om als gemeente proactief met de toekomstige en soms onvoorziene ontwikkelingen mee te

bewegen en in samenwerking met partijen het eindperspectief voor ogen te blijven houden. Dit

vraagt actieve afstemming tussen college, raad en de andere partijen die zich binnen het economisch

domein bewegen.

Deze uitvoeringsagenda geeft de verbindingen weer tussen economische ontwikkelingen en

activiteiten in het economisch domein. Deze samenhang is belangrijk om de samenhang te

waarborgen en de slagkracht van Heerhugowaard te vergroten. Met behulp van een infographic

behorend bij deze uitvoeringsagenda wordt een beeld gegeven van de onderlinge samenhang van

reguliere bedrijfsvoering op economisch vlak, huidige projecten, kansrijke projecten en strategische

ambities en beschikbare middelen. Dit alles afgezet tegen de huidige economische trends en

ontwikkelingen in Noord-Holland.

Page 4: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

4

Hoofdstuk 1. Economische trends en ontwikkelingen

In dit hoofdstuk passeren de huidige economische trends en ontwikkelingen de revue. Deze zijn

richtinggevend voor het gemeentelijk economisch beleid.

Onderscheidend vermogen van Heerhugowaard

Heerhugowaard onderscheidt zich in onze regio door haar schaalgrootte. Heerhugowaard heeft met

circa 54.000 inwoners voldoende massa om een optimale mix van goede voorzieningen, woningen en

ruimte te bieden. Tegelijkertijd hebben grotere steden met meer inwoners gebrek aan ruimte terwijl

in de kleine kernen de voorzieningen juist onder druk staan.

De inwoners van Heerhugowaard zijn voor de arbeidsmarkt georiënteerd op Noord Holland;

Heerhugowaard, regio Alkmaar, Noord-Holland Noord en de Metropoolregio Amsterdam.

Verschuiving van maakbaarheid naar netwerk- en participatiesamenleving

In het gemeentelijk beleid heeft de maakbaarheidsgedachte van de samenleving plaats gemaakt voor

het uitgangspunt van de netwerk- en participatiesamenleving. Dit is bijvoorbeeld zichtbaar in andere

financieringconstructies zoals de opkomst van crowdfunding, veranderend ondernemersschap door

de opkomst van ZZP-ers en de wijziging van productieketens met de opkomst van de circulaire

economie (hergebruik maximaliseren) en drie-D printing.

Van bezit naar delen

In de maatschappij ontstaat mede door de verschuiving naar de netwerk- en participatiesamenleving

een tegenbeweging tegen de grootschaligheid. Een herwaardering van lokale, kleinschalige en

duurzame productie in bijvoorbeeld landbouw, ambachtelijke spullen zoals meubels, fietsen en

gerecyclede apparaten (repair café) is zichtbaar. Tegelijkertijd staan we voor grote uitdagingen zoals

de huidige vraagstukken met betrekking tot woningbouw, de kanteling en de instroom van grote

groepen asielzoekers. Dit vraagt maatwerk, daadkracht en organiserend vermogen.

Consumenten gaan meer waarde hechten aan belevenissen dan aan bezit. Naast de beleving zijn zij

ook op zoek naar zingeving of een bijdrage aan persoonlijke ontwikkeling. Vrije tijd en reizen worden

steeds belangrijker.

Demografische ontwikkelingen

Heerhugowaard kent naast een grijze druk ook een groene druk (meer toename van kinderen en

jongeren). Dit vraagt in de komende jaren enerzijds aandacht voor de effecten van de vergrijzing,

maar ook inzet op onderwijs en goede aansluiting op de arbeidsmarkt voor jongeren.

De komende jaren wordt de bevolkingsgroei voornamelijk in de steden verwacht. Hiermee trekt ook

een gedeelte van de economie naar verstedelijkte gebieden. In deze gebieden ontstaat economische

dynamiek door ontmoetingen en netwerken. Een goede bereikbaarheid is hiervoor randvoorwaarde.

Een stedelijk gebied is bij uitstek geschikt voor innovatie, creatieve industrie, specialistische

bedrijven, start-ups en de vrijetijdssector.

Op het platteland neemt de bevolking verder af en de economische schaalvergroting op het

platteland neemt toe. Dit raakt het Altongebied; de huidige schaalgrootte is economisch niet meer

passend.

Omdat het belang van de stedelijke regio s toeneemt wordt aansluiting bij Noord-Holland Noord en

de Metropoolregio Amsterdam belangrijk. Heerhugowaard heeft hierin een schakelfunctie tussen de

verstedelijking vanuit de MRA, De Kop van Noord Holland en West-Friesland. Heerhugowaard is een

belangrijke speler met haar rol in de Zaancorridor in de ontwikkeling van transit-oriented

development (TOD); een regionaal netwerk rond haltes van hoogwaardig openbaar vervoer met

gecentreerde leefomgevingen, gekarakteriseerd door hogere bebouwingdichtheden, gemengde

functies en een menselijke maat.

Page 5: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

5

Verschuiving in economische groei

De economische groei verschuift van werkgelegenheid naar arbeidsproductiviteit. De groei van

werkgelegenheid als doel is minder vanzelfsprekend geworden door stagnatie van de

beroepsbevolking. Economische groei komt meer van de arbeidsproductiviteit door nieuwe

technologieën en robotisering. Door robotisering komt arbeidspotentieel vrij, hoe daar mee om te

gaan? Anderzijds blijft de vraag naar voldoende gekwalificeerd personeel.

Nieuwe Wet- en regelgeving: Ladder voor Duurzame Verstedelijking en Omgevingswet

Om te borgen dat duurzaam met beschikbare ruimte om wordt gegaan en (regionaal) overaanbod te

verminderen is de toets aan de Ladder voor Duurzame Verstedelijking verplicht. Doel van de ladder is

het borgen van een optimale benutting van de ruimte in stedelijke gebieden (goede ruimtelijke

ordening).

Daarbij is de Omgevingswet in de maak, daarmee wil het kabinet beter aansluiten op:

de samenhang tussen verschillende plannen en activiteiten voor ruimtelijke ordening, milieu

en natuur;

duurzame ontwikkelingen, zoals windmolenparken aanleggen;

de verschillen tussen regio's. Gemeenten, provincies en waterschappen krijgen meer ruimte

o op o ge i gsge ied hu eige eleid te oere . ‘egio s ku e da kzij de Omgevingswet beter aansluiten bij hun eigen behoeften en doelstellingen.

De Omgevingswet sluit ook beter aan bij Europese regels. Verder biedt de wet meer ruimte voor

particuliere ideeën. Om hierop te anticiperen is het nodig om onze focus en samenhang aan te

brengen in ons lokale beleid.

Concluderend

Deze trends in ogenschouw nemend, tekent zich het beeld af van een gewijzigde economie die niet

(meer) maakbaar is. De rol van de overheid is als één van de partijen/partners in het economisch veld

van netwerken en samenwerkingen tussen de private sector, maatschappelijk middenveld en

overheid. Voor gemeente Heerhugowaard betekent dit concreet dat daar waar vroeger

aanbodgestuurd werd geopereerd, nu vanuit een regierol vraaggestuurd wordt meebewogen bij

initiatieven uit de markt. Om deze activerende en faciliterende rol goed uit te voeren is het nodig om

scherp in beeld te hebben wat er op economisch gebied gebeurt en waar kansen verzilverd kunnen

worden. Uitgangspunt voor ieder initiatief is dat dit bijdraagt aan de waardecreatie op het

economisch en/of sociaal en/of fysiek domein. De overheid maakt het verschil door in nieuwe

allianties in de stad waarde te creëren. Tegelijkertijd dient de overheid in bestuurlijke complexiteit

samen met andere overheden en partners consistent beleid te voeren en vertrouwen te geven om

tot initiatieven en ontwikkelingen te komen.

Bovenstaande trends zorgen voor een gewijzigde behoefte en gebruik van werklocaties

(bedrijventerreinen, kantoorgebouwen en agrarische bedrijvigheid). Werklocaties worden meer

extensief gebruik. De stad zal door verstedelijking, netwerken en internet aan betekenis als

werklocatie winnen.

Deze verschuivingen / centralisering zijn ook zichtbaar in detailhandel en agrarische bedrijven.

Page 6: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

6

Hoofdstuk 2 Heerhugowaard in vogelvlucht

Naast deze landelijke trends, die zich ook in Heerhugowaard manifesteren, kent Heerhugowaard zijn

eigen ontwikkelingsdynamiek. Als we van boven af inzoomen op de economie van Heerhugowaard

zien we het volgende beeld.

Economisch gezien maakt Heerhugowaard deel uit van netwerken met verschillende regionale

partners. Door samenwerking met deze regionale netwerkpartners en aansluiting met economisch

sterke regio s wordt de economische kracht versterkt. Dit wordt ook wel borrowed size genoemd.

Bron: VenhoevenCS, Arcadis, René Kuiken Urbanism

De netwerken waarbinnen de gemeente Heerhugowaard participeert zijn onder andere: Regio

Alkmaar, Regio Noord-Holland Noord, Zaancorridor, Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord NV,

Regionaal Platform Arbeidmarktbeleid, Halte Werk, Bestuurlijk Afstemmingsoverleg Noord-Holland

Noord, Energy Board, GreenPort Noord-Holland Noord, Portefeuillehoudersoverleg Regio Alkmaar,

Metropoolregio Amsterdam, Holland boven Amsterdam, en Provincie Noord-Holland. Daarnaast

opereert de gemeente in netwerken binnen Heerhugowaard zoals bruisend Stadshart,

horecaoverleg, bedrijfscontacten.

Heerhugowaard is een sterke en aantrekkelijke stad voor mens en bedrijf. Met elkaar zorgen we voor

de randvoorwaarden om een aantrekkelijke woon- en werkregio te zijn én te blijven. Om dit met

elkaar te borgen onderkent Heerhugowaard het belang van het op peil houden van de

bereikbaarheid en de verdere verbetering hiervan. Bereikbaar zijn en blijven is de basisvoorwaarde

voor verdere ontwikkeling en groei. De kracht van Heerhugowaard ligt in de suburbane

woonomgeving; eengezinswoningen met tuin, voorzieningen bij de hand mét een groene schil. Op

deze wijze trekken wij jonge gezinnen aan. Daarnaast is er de uitdaging, door de toenemende

vergrijzing, om ook de bij die doelgroep passende woningbehoefte (vraaggestuurd) te realiseren.

Page 7: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

7

Daarnaast is een verschuiving zichtbaar naar de belevenissen economie. Inwoners willen een

levendige stad met een bruisend Stadshart en geven aan behoefte te hebben aan meer horeca,

cultuur, recreatie en evenementen. Heerhugowaard moet zich blijvend onderscheiden en

aantrekkelijk blijven.

Deze demografische ontwikkelingen hebben effect op de economie.

Binnen het economisch veld van Heerhugowaard heeft de raad de maakindustrie/MKB, zorg en

duurzaamheid als economische parels vastgesteld. Deze zijn van hoge kwaliteit en goed

vertegenwoordigd.

Wat wil en kan de gemeente Heerhugowaard betekenen in het economisch domein?

De gemeente Heerhugowaard wil als één van de partijen binnen het economisch veld gezamenlijk

optrekken met bedrijven, instellingen, onderwijsinstellingen, kennisinstituten en andere gemeenten.

Daarin wil Heerhugowaard vraaggestuurd en in samenwerking meebewegen bij initiatieven uit de

markt. In de overtuiging dat de economie niet maakbaar is en dat alleen samenwerking leidt tot

waardecreactie.

Het gemeentelijk uitgangspunt is dat economische activiteiten niet alleen meerwaarde hebben op

het economisch domein maar daarbij ook meerwaarde hebben voor het sociale en fysieke domein. In

Heerhugowaard heerst een economische identiteit waarin Innovatie, Klantgerichtheid, Daadkracht,

Ondernemend en Energiek sleutelbegrippen zijn. Samenwerkingen die aansluiten bij de

Heerhugowaardse economische identiteit zijn kansrijk.

De rol die de gemeente in de samenwerking heeft is die van netwerker, facilitator en stimulator. De

gemeente gaat allianties aan op zoek naar synergie. Dit vraagt om specifieke competenties van

ambtenaren maar ook om interne voelsprieten om binnen het gemeentehuis het eigen netwerk

optimaal te gebruiken. Om dit binnen de gemeente vorm te geven is het mede van cruciaal belang

dat het informatiemanagement op orde is. Dit laat onverlet dat sommige maatschappelijke

knelpunten die onder de gemeentelijke verantwoordelijkheid vallen vragen om een meer sturende

rol die moet getuigen van daadkracht. Bij het initiëren van projecten verwachten wij van

o der ijsi stelli ge e edrij e o der e erszi e de ereidheid tot het e e a risi o s.

Hoe verder?

Eens per twee jaar aan de raad korte terugkoppeling over de afgesloten en lopende projecten.

Daarbij wordt de gelopen economische koers tegen het licht gehouden en wordt deze, als dat nodig

is, herijkt.

Op dit moment is de regionale economische visie in ontwikkeling. Hierin zullen een aantal

speerpunten in de regionale economische samenwerking worden benoemd. Deze zullen gaan

behoren tot de uitvoering van deze uitvoeringsagenda en meegenomen worden in de tweejaarlijkse

terugkoppeling.

Page 8: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

8

Hoofdstuk 3 Uitwerking uitvoeringsagenda

Hoofdstuk 1 en 2 beschrijven economische ontwikkelingen en trends en de relatie van

Heerhugowaard met haar omgeving. Het strategisch kader economisch domein benoemt als

uiteindelijke doel: Het versterken van de economische positie van Heerhugowaard, regio Alkmaar en

Noord-Holland Noord.

Om dit te bereiken is dit nader uitgesplitst in onderstaande subdoelen:

Versterken economisch weefsel

Gezond ondernemersklimaat

Jongeren komen terug na hun studie

Voorkomen van nivellering en leegloop

Tenminste behoud van besteding en investering

Kansrijke arbeidsmarkt

De doelen, trends en ontwikkelingen kristalliseren zich uit tot deze uitvoeringsagenda.

Deze uitvoeringsagenda kent economische activiteiten op twee niveaus namelijk de projecten en

strategische ontwikkelingen en going concern.

1. Projecten en strategische ontwikkelingen

Projecten zijn, in tijd en omvang afgekaderde, extra investeringen (in tijd en/of budget) om

nieuwe ontwikkelingen te stimuleren. Waar nodig wordt een afgerond project verduurzaamd

door het op te nemen in going concern. De strategische ontwikkelingen zijn langlopende

strategische ontwikkellijnen, waarbinnen het fysieke, sociale en economische domein

samenkomen.

2. Randvoorwaarden: going concern:

Dit betreft de structurele inzet binnen het economisch domein, zoals betrokkenheid bij de

Zandhorst, Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord, PORA Ruimte en het

accountmanagement bedrijven. Financiën, communicatie, informatiemanagement en netwerken

zijn daarbij belangrijke gereedschappen.

De uitvoering van de verschillende projecten, strategische ontwikkelingen en randvoorwaarden zijn

onderling sterk met elkaar verbonden en in sommige gevallen van elkaar afhankelijk. Ongeveer de

helft van de lopende projecten en strategische ontwikkelingen is ingebed in de regionale

samenwerking. In de andere helft betreft het lokale uitvoeringen. Dit doet recht aan de twee sporen

die in het strategisch economisch kader Heerhugowaard Onderneemt zijn vastgesteld. Namelijk

e erzijds i zette op het er i de et e o o is h kra htige regio s. E a derzijds i zette op het versterken van de lokale economie.

De relatie tussen de economische doelen en de uitwerking daarvan is weergegeven in de hierna

volgende infographic. Voor een nadere toelichting op de projecten en strategische ontwikkelingen

verwijzen we naar de uitgewerkte formats die zijn opgenomen in de bijlagen. In de formats staat de

relatie weergegeven met de economische parels zorg, duurzaamheid en maakindustrie/mkb.

De formats geven de onderwerpen weer waar we nu mee bezig zijn, met uitzondering van het format

voor wijk- en sociale economie. Dit onderwerp is opgenomen omdat dit een specifieke wens was van

de raad.

Voor wat betreft het onderwerp transformatie werk- en winkellocaties: dit heeft raakvlak met

meerdere formats, zoals economische boulevard, detailhandel etc. De uitwerking van de

transformatie zit dan ook vervlochten in de andere formats.

Page 9: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

9

Communicatie over het economisch domein

Om de visie en uitvoering op het economisch domein goed over het voetlicht te brengen en mensen

te enthousiasmeren om ook hun bijdrage te leveren is een gerichte communicatielijn noodzakelijk.

De belangrijkste doelgroepen zijn de medewerkers van de gemeentelijke organisatie, raadsleden,

inwoners van Heerhugowaard en bedrijven en organisaties.

Kansen om de communicatie op te richten zijn:

Netwerkparticipatie, ook spontane, zoals Zaancorridor, NHN, MRA, en Programma

Hoogfrequent Spoor. Daar hoort ook bij het actief scannen van nieuwe netwerken om op aan

te haken.

Aanhaken bij Van Hollandse Bodem en Holland boven Amsterdam, de economische en

toeristische branding voor Noord-Holland Noord verzorgd door het ontwikkelingsbedrijf.

Samenwerken/afstemmen met Sociaal Domein en Fysiek Domein

Bedrijven en inwoners laten meedenken en meedoen bij de projecten

Goede voorbeelden etaleren

(Nieuwe) bedrijfs- en burgerinitiatieven omarmen en faciliteren

Page 10: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

10

Page 11: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

11

Bijlagen:

Format Economische Visie

Format Onderwijs & Arbeidsmarkt

Format Marketing Werklocaties

Format Recreatie & Toerisme

Format Stedelijke Knooppuntontwikkeling

Format Detailhandelsvisie

Format Stationsgebied

Format Krachtig Stadshart

Format Economische Boulevard

Format Vaandel-Zuid

Format Alton

Format Wijkeconomie en sociale economie

Format Accountmanagement

Page 12: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

12

Economische visie 2016-2020

Inleiding

De gemeenten Alkmaar, Heerhugowaard, Castricum, Bergen, Langedijk, Heiloo en Uitgeest

stemmen plannen op elkaar af en werken samen in regionaal verband aan economische

stimulering. Tot en met 2015 lag hier een Economische Uitvoeringsagenda aan ten grondslag. Nu is

die verouderd. De portefeuillehouders economie hebben aangegeven dat zij een nieuwe

economische visie met uitvoeringsprogramma willen laten maken om samen economisch op koers

te blijven en regio Alkmaar en Noord-Holland Noord op de kaart te zetten en te houden. Hierbij

wordt aangesloten bij regionale en provinciale visiedocumenten.

Inventarisatie huidige situatie

De gemeenten werken in regionaal verband samen op economisch vlak. Dit is geformaliseerd in

regionale gremia, zowel op bestuurlijk als ambtelijk niveau. De eerder vastgestelde economische

uitvoeringsagenda is uitgevoerd. Er is behoefte aan een gezamenlijk gedragen visie en koers op de

economische ontwikkeling. Vanuit die gezamenlijkheid kunnen opdrachten aan organisaties zoals

het Ontwikkelingsbedrijf en het Regionaal Platform Arbeidsmarktbeleid scherper worden

geformuleerd. En ook voor het aanvragen van Europese subsidies is economische samenwerking

noodzakelijk.

Doel / toekomst

De economie in de Regio Alkmaar en Noord-Holland Noord is toekomstbestendig en duurzaam.

Relatie met economische parels Maakindustrie/MKB, Zorg, Duurzaamheid

Vormt de basis voor de economische koers de komende periode. Raakt dan ook aan

Maakindustrie/MKB, Zorg, Duurzaamheid. Met alle drie parels een zware relatie.

Doelgroepen

Inwoners, bedrijven, onderwijs en overheid

Rol gemeente Heerhugowaard

Heeft zitting in de begeleidingsgroep voor het uitvoerend projectbureau.

Samenwerking

In het traject zijn naast de zeven gemeenten van de regio Alkmaar ook tal van economische

sleutelpersonen uit het regionale bedrijfleven betrokken

Plan

Het projectbureau dat de opdracht gegund heeft gekregen gezamenlijk gedragen een visie en

uitvoeringsprogramma opleveren. Hiertoe worden naast bron- en dataonderzoek ook interactieve

sessies met gemeenten en bedrijfsleven. Met aandacht voor aansluiting bij Europese

ontwikkelingen en subsidiemogelijkheden.

Planning acties en bestuurlijke besluitvorming

Eerste kwartaal

2016

Oplevering regionale visie

Tweede kwartaal

2016

Presentatie aan PORA Ruimte en besluitvorming door colleges

en gemeenteraden

Middelen

20.000,- reeds beschikbaar gesteld door regiogemeenten. Voor Heerhugowaard uit budget

regionale economische agenda.

Page 13: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

13

Onderwijs & Arbeidsmarkt

Inleiding

Onderwijs en arbeidsmarkt is een economisch aandachtsveld dat een regionale aanpak vraagt om te

komen tot een gezonde, evenwichtige, inclusieve arbeidsmarkt.

Vanuit de te ontwikkelen regionale economische visie kan de doorontwikkeling onderwijs en

arbeidsmarkt verder worden ingezet. Deze valt uiteen in drie onderdelen die elkaar sterk onderling

beïnvloeden namelijk arbeidsmarkt en behoud van werkgelegenheid, aansluiting onderwijs en

arbeidsmarkt en de participatiewet.

Inventarisatie huidige situatie

Tot op heden is de aansluiting van onderwijs en arbeidsmarkt voornamelijk gericht op het vlak van het

bestijden van jeugdwerkloosheid en de invoering van de participatiewet. Dit wordt ingestoken vanuit het

sociaal domein en richt zich op situaties waarin uitval uit de arbeidsmarkt dreigt of reeds een feit is. Op

dit moment is nauwelijks inzet vanuit economisch domein, terwijl daar juist kansen liggen.

Vanuit economisch perspectief is investeren op een gezonde evenwichtige inclusieve arbeidsmarkt en

goede aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt een basisvoorwaarde. Een gezonde balans op het

gebied van arbeidsmarkt werkt preventief op de ervaren knelpunten die nu binnen het sociaal domein.

De veerkracht van de economie in de Regio Alkmaar is beperkt en daarmee relatief kwetsbaar voor

economische schokken, omdat de verschillende specialisaties van de regio onderling niet sterk zijn

gerelateerd wat betreft de benodigde kennis en vaardigheden. Werknemers die hun baan verliezen door

een schok in een sector kunnen daardoor niet zonder meer worden opgevangen in andere sectoren in de

regio.

Doel / toekomst

Optimale samenwerking binnen de triple helix (bedrijven, onderwijs en gemeente) die

verantwoordelijkheid neemt voor een gezonde evenwichtige inclusieve arbeidsmarkt.

Een gezonde evenwichtige arbeidsmarkt ter preventie van (dreigende) uitval van mensen uit de

arbeidsmarkt.

Relatie met economische parels Maakindustrie/MKB, Zorg, Duurzaamheid

Maakindustrie/MKB: zware relatie

Zorg: lichte relatie

Duurzaamheid: inclusieve arbeidsmarkt, zware relatie

Doelgroepen

Bedrijfsleven, onderwijsinstellingen en werknemers/inwoners

Rol gemeente Heerhugowaard

Gemeente is aanjager en stimulator, facilitator. Ze brengt partijen met elkaar samen en legt

verbindingen. Daarnaast stuurt ze binnen de regionale gemeentelijk samenwerking op organisaties zoals

Regionaal Platform Arbeidsmarkt (RPA) en Ontwikkelingsbedrijf (ONHN)

Samenwerking

Binnen de gemeente de verbinding leggen tussen het sociale en economische domein, daarnaast in

gezamenlijk verband met de gemeenten in de regio en Noord-Holland Noord

De gemeente Heerhugowaard en andere gemeenten werken in triple helix verband samen met RPA,

ONHN, scholen en bedrijven.

Plan

Taskforce Werkstart is in oprichting.

Planning acties en bestuurlijke besluitvorming

Voorjaar 2016 Vaststellen regionale economische visie waarin onderwijs en arbeidsmarkt een

van de pijlers is

Voorjaar 2016 Oprichting Taskforce Werkstart

Middelen

Nader te bepalen

Page 14: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

14

Marketingstrategie werklocaties Regio Alkmaar

Inleiding

De markt voor werklocaties in Noord-Holland Noord is niet in evenwicht; er is een fors overaanbod

aan bedrijventerreinen en kantorenlocaties. Voor de bedrijventerreinen in de Regio Alkmaar is het

aanbod ongeveer drie keer zo groot als de vraag. Bovendien is er een kwalitatieve mismatch. De

STEC-groep heeft in opdracht van de regio een onderzoek gedaan naar de marktkansen van de

individuele locaties in de regio, en naar wat nodig is om de markt weer in balans te kunnen

brengen.

Inventarisatie huidige situatie

De betrokken colleges in de regio hebben kennis genomen van het advies van de STEC-groep en

he e afgesproke op korte ter ij i ieder ge al gee rode lo aties op de arkt te re ge . Op rood staan in het rapport de (delen van) terreinen die niet meer worden ontwikkeld en uit de markt

gehaald zouden moeten worden, door deze te schrappen of te herbestemmen.

In het PORA Ruimte is vervolgens gesproken over de formulering van een eventueel

vervolgonderzoek. Waar de nadruk in de eerste fase sterk lag op de aanbodzijde van de markt,

hebben de bestuurders aangegeven in het vervolgtraject het zwaartepunt te willen leggen op het

activeren van de vraagzijde van de markt.

Bureau Buiten onderzoekt in opdracht van de regio:

Op welke wijze de opname van het aanbod vergroot kan worden,

Hoe de regio het aanbod dat niet past bij de marktvraag eventueel kan herbestemmen,

Op welke wijze dit georganiseerd kan worden.

Doel / toekomst

Een gezonde regionale werklocatiemarkt waarbij vraag en aanbod met elkaar in balans zijn.

Relatie met economische parels Maakindustrie/MKB, Zorg, Duurzaamheid

Maakindustrie / MKB: zware relatie

Zorg: lichte of geen relatie

Duurzaamheid: tegengaan overaanbod heeft relatie met duurzaam ruimtegebruik (medium relatie).

Doelgroepen

Bedrijven in de Regio Alkmaar en daarbuiten.

Rol gemeente Heerhugowaard

De gemeente Heerhugowaard is bestuurlijk trekker van dit traject en participeert actief.

Samenwerking

De gemeenten in de Regio Alkmaar, provincie Noord-Holland en het Ontwikkelingsbedrijf Noord-

Holland Noord werken nauw samen in dit onderzoekstraject.

Plan

- Er wordt door Bureau Buiten een Plan van aanpak Evenwicht werklocaties opgesteld. Daarin

wordt ingegaan op de strategie om opname te vergroten door inzet op kansrijke

doelgroepen, marketing & acquisitie, profilering en de organisatie. Daarnaast biedt zij een

gereedschapskist met strategieën voor herbestemming en inzicht in de toepasbaarheid

hiervan in de regio. Ook zal er worden ingegaan op de effecten en randvoorwaarden. Het

plan van aanpak bestaat uit een concreet uitvoeringsprogramma met actielijnen.

Planning acties en bestuurlijke besluitvorming

1e kwartaal

2016

Het rapport is voorjaar 2016 gereed, waarna deze kan worden vastgesteld door

B&W en Raad.

Middelen

De bijdrage van Heerhugowaard wordt gedekt uit het budget Regionale economische agenda

Page 15: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

15

Recreatie & Toerisme

Inleiding

Recreatie betreft alle vormen van vrijetijdsbesteding die kunnen worden gedaan naast de dagelijkse

verplichtingen als werken, huishouden, financiën en zorg voor anderen. Toerisme is reizen met

recreatieve of zakelijke doeleinden op plaatsen buiten hun gebruikelijke milieu. Recreatie & Toerisme

worden ook wel aangeduid als Vrijetijdseconomie: alle activiteiten en bestedingen van mensen binnen

de clusters vrije tijd, toerisme, sport en recreatie, natuur en cultuur en entertainment die bijdragen aan

de economische ontwikkeling en bekendheid van een bepaald gebied.

Inventarisatie huidige situatie

In de vrijetijdseconomie draait het om de aantrekkelijkheid van de stad. Toeristische ontwikkeling draagt

bij aan de economische ontwikkeling van de stad en daarmee aan de welvaart van de inwoners. De mate

van gastvrijheid van een stad bepaalt mede of mensen er willen wonen, werken en recreëren. Bezoekers

zijn het voertuig om de omzet in de vrijetijdseconomie te vergroten. Transport, accommodaties goed

beheer van de stad zijn belangrijke voorwaarden en kunnen gemakkelijk een dissatisfier worden. Er is

sprake van een steeds beter wordende samenwerking op regionaal niveau. De regionale toeristische

visie ‘egio Alk aar, Parel aa )ee is ei d ter esluit or i g aa alle ge ee terade i de regio voorgelegd. Met Holland boven Amsterdam wordt de regio Noord Holland Noord volop in beeld

gebracht door Noord Holland Marketing én ondernemers. Het ontbreekt Heerhugowaard aan

samenhang in activiteiten op het gebied van citymarketing. Hierdoor blijven belangrijke (economische)

kansen liggen.

Doel / toekomst

Het doel is het opzetten, versterken en uitbouwen van Heerhugowaard als aantrekkelijke, gastvrije en

bruisende stad met een goede balans tussen levendigheid en leefbaarheid.

Relatie met economische parels Maakindustrie/MKB, Zorg, Duurzaamheid

Maakindustrie/MKB: de vrijetijdssector is vooral MKB: en heeft hier een zware relatie mee. Hier liggen

kansen op het gebied van innovatie, gastvrijheid, ICT toepassingen, zorgtoerisme en duurzaamheid.

Zorg: zie bij MKB medium relatie

Duurzaamheid: zie bij MKB medium relatie

Doelgroepen

De belangrijkste doelgroepen hebben de leefstijl Ingetogen Aqua en Gezellig Lime.

Rol gemeente Heerhugowaard

De gemeente heeft een initiërende en stimulerende rol, maar wil de uitvoering van het actieplan

nadrukkelijk samen met ondernemers en marketingorganisaties doen.

Samenwerking

Door samenwerking wordt er een multiplier gecreëerd (en draagvlak) en vormt de basis voor

productontwikkeling en promotie- en marketing.

Plan

De regionale toeristis he isie Alk aar, Parel aa )ee is eind 2015 door de 7 gemeenteraden

vastgesteld. De 7 projecten uit het Actieplan 2015 wordt door ambtenaren uit de 7 gemeenten en

met vertegenwoordigers van ondernemers en belangenorganisaties uitgevoerd. De marketing

wordt door de DMO Holland boven Amsterdam uitgevoerd.

Planning acties en bestuurlijke besluitvorming

2016 Uitvoering Actieplan 2015 Toeristische visie Alkmaar,

7 projecten.

7 gemeenten Regio Alkmaar

2016 Implementeren Holland boven Amsterdam DMO HbA.

Middelen

Arbeidsuren (intern/extern)

Regionale projecten n.t.b.

Page 16: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

16

Stedelijke Knooppuntontwikkeling / Zaancorridor Inleiding

In de door gemeente Heerhugowaard gehanteerde vraaggestuurde benadering van de stad staat de

reati iteit a urgers e o der e i ge e traal. Creati iteit is u e i de toeko st ee a de belangrijkste dragers van sociaal-economische vitaliteit in steden. Creativiteit ontstaat door ontmoeting

en ontmoeting vindt plaats binnen stedelijke dichtheden: de stad als spons (cf. Planbureau voor de

Leefo ge i g . Dat geldt oor de grote etropoolregio s i Europa e oor Nederla d zou dat oete gelden voor onze steden. Onze steden missen echter de mondiaal vereiste agglomeratievoordelen, zodat

Nederland hoog zal moeten inzetten op de ontwikkeling van stedelijke netwerken.

De ontwikkeling van Stedelijke Knooppunten biedt een kans om ons binnen 1 stedelijk lint - van

Heerhugowaard naar Amsterdam - te positioneren. In dit lint biedt Heerhugowaard een optimaal leef-

en vestigingsklimaat: wij hebben ruimte om te wonen en een keur aan voorzieningen.

Inventarisatie huidige situatie

Met het ondertekenen van de intentieovereenkomst Zaancorridor is de aanzet gegeven waarmee de

gebiedsontwikkelingen rondom knooppunten aan deze corridor een impuls gaan krijgen.

De stedelijke knooppuntontwikkeling is daarnaast in nauwe samenwerking met de provincie, een van de

speerpunten in de regionale samenwerking op Noord-Holland Noord niveau.

Doel / toekomst

Heerhugowaard ontwikkelt zich verder tot een volwaardige, meer complete stad in de regio. De

gemeente is niet alleen een prettige plek om groen-stedelijk te wonen, maar is ook een belangrijk

voorzieningencentrum en één van de plekken waar meer economische ontwikkeling in Noord-Holland

Noord voor de hand ligt. Het stationsgebied ontwikkelt zich in toenemende mate verder tot een van de

vervoers- en voorzieningenknopen van dit gebied. Dat is ook wat de provincie met haar ruimtelijke visie

strategie e eleid Maak Plaats! e de pilot )aa orridor lij A sterda Heerhugowaard)

nastreeft. De nabijheid van Metropoolregio Amsterdam is vergroot vanwege de afgenomen reistijd

tusse de regio s. Relatie met economische parels Maakindustrie/MKB, Zorg, Duurzaamheid

Maakindustrie / MKB: Lichte relatie

Zorg: op peil houden voorzieningenniveau - medium relatie

Duurzaamheid: medium relatie

Doelgroepen

provincie, spoorpartijen, bewoners, ondernemers en gebruikers van het Stationsgebied.

Rol gemeente Heerhugowaard

Bestaand raadskader waarin de rol van de gemeente wordt beschreven is de Structuurvisie Stationspark

Heerhugo aard: ge iedso t ikkelaar ieu e stijl . Investeerder waar het meerwaarde voor de stad oplevert, aanjager, verbinder en altijd op zoek naar

synergie als netwerkpartner in het gebied.

Wethouder Stam is vice-voorzitter Bestuurlijk Afstemmingsoverleg NHN (BAO) waarin dossier Stedelijke

Knooppuntontwikkeling 1 van de speerpunten is.

Samenwerking

Spoorpartijen, NS, provincie, regio Alkmaar, regio NHN, ondernemers, onderwijsinstellingen etc.

Plan

Enerzijds van onderop, anderzijds door visie en ambitie te vertalen naar een Zaancorridor-strategie.

Planning acties en bestuurlijke besluitvorming

Directe relatie met planning Stationsgebied

Middelen

Directe relatie met middelen Stationsgebied

Page 17: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

17

Detailhandel

Inleiding

De ontwikkelingen in Detailhandel (o.a. leegstand, internetverkoop, branchevervaging, winkelen als beleving)

vragen om een (regionale) aanpak om te komen tot meer clustering van het detailhandelsaanbod en het

verminderen van leegstand. Om hiertoe te komen zijn een lokale en geactualiseerde regionale

detailhandelsvisie, naast de huidige provinciale detailhandelsvisie, nodig. Op deze manier wordt duidelijk

waar kansen liggen voor verdere clustering van detailhandel en wordt leegstand tegengegaan.

Inventarisatie huidige situatie

In de te ontwikkelen regionale economische visie (afronding 1e kwartaal 2016) is detailhandel een belangrijk

element.

Heerhugowaard heeft geen lokale detailhandelsvisie. De Ladder voor Duurzame Verstedelijking, Provinciale

detailhandelsvisie (2015) en de Regionale Detailhandelsvisie (2011, actualisatie 2016) zijn de bouwstenen

waarmee vorm wordt gegeven aan de lokale detailhandelsvisie.

De huidige provinciale en regionale detailhandelsvisie geven aan dat er sprake is van een overschot aan

detailhandelsmeters en dat de versnippering van detailhandelsmeters in deze regio zoveel mogelijk beperkt

moet worden. Ook ten opzichte van de per persoon beschikbare detailhandelsmeters steekt onze regio, qua

aantal m², boven het landelijk gemiddelde uit.

Vanwege de toenemende leegstand is het zaak lokale leegstand zoveel mogelijk te beperken en tegelijkertijd

flexibel te zijn bij nieuwe ontwikkelingen (kwalitatieve uitbreiding, nieuwe concepten, bundelen verschillende

functies zoals winkel, horeca en bedrijf, winkelbeleving etc).

Doel / toekomst

Een gevarieerd en regionaal afgestemd aanbod van detailhandel in synergie met andere functies en

concepten. Dus toename van de kwaliteit in aanbod detailhandel en zoveel mogelijk te faciliteren in

functiemenging om zo tegemoet te komen aan de winkelbeleving van de consument. De lokale

detailhandelsvisie kan daar nog meer op lokaal niveau op inzoomen.

Uitgangspunten zijn:

1. Het Stadshart vormt hierin het bruisende middelpunt

2. Centrumwaard blijft de dorpskern.

3. Deze 2 winkelgebieden bieden de inwoners van Heerhugowaard een optimale mix van

voorzieningen, winkels en dienstverlenende bedrijven.

Relatie met economische parels Maakindustrie/MKB, Zorg, Duurzaamheid

Maakindustrie / MKB: De winkeliers in Heerhugowaard zijn ons MKB (zware relatie).

Zorg: Detailhandel biedt ook ele i g aa de doelgroep die zorg behoefte (lichte of geen relatie).

Duurzaamheid: tegengaan leegstand heeft relatie met duurzaam ruimtegebruik (medium).

Doelgroepen

Winkeliers, bedrijven, werknemers, inwoners (consumenten)

Rol gemeente Heerhugowaard

Vertegenwoordigt Regio Alkmaar in de agendacommissie en plenaire Regionale Adviescommissie NHN (RAC

NHN)

Neemt deel aan de werkgroep actualisatie regionale detailhandelsvisie.

Samenwerking

De gemeente Heerhugowaard werkt in gezamenlijk verband met de gemeenten in Regio Alkmaar,

Noord-Holland Noord en de provincie, winkeliersverenigingen, beleggers, investeerders, inwoners,

winkeliers.

Plan

1. Opstellen regionale visie detailhandel

2. Opstellen lokale detailhandelsvisie

Planning acties en bestuurlijke besluitvorming

Voorjaar 2016 Vaststellen regionale detailhandelsvisie

Eind 2016 Vaststellen lokale detailhandelsvisie

Middelen

Voor de regionale en lokale detailhandelsvisie is budget ingerekend (economische uitvoeringsagenda)

Page 18: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

18

Stationsgebied

Inleiding

Heerhugowaard ontwikkelt zich verder tot een volwaardige, meer complete stad. De gemeente is niet alleen

een prettige plek om groen-stedelijk te wonen maar is ook een belangrijk voorzieningencentrum en één van

de plekken waar economische ontwikkeling in Noord-Holland Noord voor de hand ligt. Met name de

stationsgebieden van Alkmaar en Heerhugowaard, gelegen in het stedelijke centrum van de regio ontwikkelen

zich in toenemende mate verder tot de vervoers- en voorzieningenknopen van dit gebied. Dat is ook wat de

pro i ie et haar rui telijke isie strategie e eleid Maak Plaats! e de pilot )aa orridor astreeft. Inventarisatie huidige situatie

De gemeenteraad heeft in 2013 de structuurvisie voor het stationsgebied vastgesteld. De opgave is om deze

nader uit te werken in een gebiedsontwikkelingsstrategie voor centrumzone Stadshart-Stationsgebied. Na de

zomer 2016 wordt, conform collegeprogramma, die gebiedsontwikkelingsstrategie aan de raad voorgelegd.

De verdere voorbereiding van de spooronderdoorgang Zuidtangent, samen met ProRail, NS en provincie

maakt daar onderdeel van uit. De gemeente sluit met haar ambitie en strategie zo aan op het provinciaal

k ooppu te eleid Maak Plaats! . Ei d heeft de ge ee teraad bovendien in een unaniem

aangenomen motie haar ambities rondom het spoor en de verbindingen met de metropoolregio

uitgesproken. Voortgaande verstedelijking en regionaliseringstrends maken de positie van Heerhugowaard in

het stedelijke netwerk van Regio Alkmaar en de plek van onze regio in de Metropoolregio Amsterdam (MRA)

zo steeds duidelijker. Het beter benutten van de bestaande infra-netwerken en van de bestaande stad staan

hierin voorop. Het Heerhugowaardse Stationsgebied is in dat kader een belangrijke. Het gebied vraagt om

verbeteringen in de mobiliteitsketen, transformatie, de Zuidtangent als gemeente-verbindende parkway

tussen Langedijk en Heerhugowaard en het Stationsplein zal als stedelijk park voor een betere inbedding van

het Stationsgebied in de stad zorgen. Een duidelijke volgende stedelijke verknoping tekent zich af in de zone

La gedijk, Broekhor , N e spoor, Be ela d, De Fra s e “tadshart , et het “tatio sge ied als brandpunt. Onder andere in het licht daarvan zetten we de komende jaren in op groei en economische

ontwikkeling in en om het Stationsgebied en de Zuidtangent als verbinding in de stad.

Doel / toekomst

De Structuurvisie Stationspark Heerhugowaard beschrijft dat Stationsgebied zal zich in de komende jaren

moeten ontwikkelen tot:

1. een soepel verkeersknooppunt en logische spil in de stad en regio;

2. een hoogwaardig stationspark als aangename verblijfsruimte en nieuwe entree;

. ee ela grijk puzzelstuk i de tra sfor atie aar ee Co plete “tad ; 4. een nieuwe stap in het verduurzamen van de gemeente Heerhugowaard;

5. met het Stadshart samen vormt het Stationsgebied het stedelijk zwaartepunt van de stad.

Als we onze ruimte in de stad slim benutten levert dat economisch voordeel op én een attractieve

leefomgeving, met goede bereikbaarheid en een kwaliteit van leven in een stedelijke omgeving. We kunnen

met de ontwikkeling van het Stationsgebied de agglomeratiekracht van de regio versterken en duurzamer

verstedelijken, terwijl we ook beter aansluiten op de vraag van burgers, maatschappelijk middenveld en

bedrijven.

Relatie met speerpunten Maakindustrie/MKB, Zorg, Duurzaamheid

Maakindustrie / MKB: in relatie tot economische boulevard (medium).

Zorg: qua aanwezige functies (zware relatie).

Duurzaamheid: stimuleren niet fossiele aangedreven vervoermiddelen (medium).

Doelgroepen

De stedelijke multifunctionaliteit van een Stationsgebied richt zich op álle doelgroepen.

Rol gemeente Heerhugowaard

De gemeente is de spil in de zoektocht naar organiserend vermogen in het centrumgebied; soms actief soms

faciliterend. Daarbij investeert Heerhugowaard bijvoorbeeld in de spooronderdoorgang van de Zuidtangent.

Samenwerking

Provincie, spoorpartijen, bewoners, ondernemers en gebruikers van het Stationsgebied.

Plan, planning acties en bestuurlijke besluitvorming

Medio praat de pro i ie d. . . ee fil de ge ee terade e esture la gs de )aa orridor ij o er de samenwerking. Eind 2016 volgt de uitwerking van de bestuurlijk vastgestelde Structuurvisie Stationspart in

een gebiedsontwikkelingsstrategie en organisatiemodel voor centrumzone Stadshart-Stationsgebied.

Page 19: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

19

Middelen: Dekking binnen de project

Krachtig Stadshart

Inleiding

Grote delen van het Stadshart zijn al weer jaren terug opgeleverd. Maar het Stadshart is nog niet

af; de openliggende gebieden rondom het gemeentehuis hadden reeds lang bebouwd moeten zijn.

Inventarisatie huidige situatie

De afgelopen periode is zichtbaar geworden dat we altijd gewerkt hebben vanuit een risico-profiel

dat niet bestand is gebleken tegen vraagsturing en tegenzittende economische omstandigheden.

Het Stadshart ligt binnen de door de provincie Noord-Holland gestelde 1.200 meter kernzone van

onze OV-knoop. Het Stationsgebied heeft volgens het provinciale knooppuntenbeleid "Maak

Plaats!" de potentie om te transformeren tot een hoogdynamische zone die plaats biedt aan hoger

beroepsonderwijs, voorzieningen én een bijpassend woon-werkmilieu.

Doel

Bi e o urrere de regio s oet Heerhugo aard zi h lij e d onderscheiden. Aantrekkelijk

blijven, een sterk imago, door onder andere een uniek en levendig Stadshart waar voor

iedereen wat te beleven valt. Randvoorwaarde voor een bruisende gemeente is een visie op

promotie en (city)marketing, die afgestemd is op de Regio Alkmaar en Holland boven Amsterdam.

We zullen hier met een frisse blik en met de nodige flexibiliteit tot nieuwe ontwikkelingen of

(tijdelijke) andere bestemmingen moeten kunnen komen. Het Stadshart blijft een belangrijke en

kansrijke ontwikkelingslocatie midden in de stad.

Relatie met economische parels Maakindustrie/MKB, Zorg, Duurzaamheid

Bij een krachtig Stadshart horen ook ontwikkelingen met een duurzaam karakter. Vanwege de

ligging nabij het stationsgebied kan er goed aangesloten worden op maatschappelijke functies.

Daarnaast moet er ook aandacht zijn voor kleinschalige maakindustrie welke gemakkelijk is in te

passen in het centrum.

Doelgroepen

De doelgroepen zijn o.a. de gemeente, vastgoedexploitanten , zittende ondernemers , toekomstige

ondernemers, evenementorganisatoren, werknemers, bewoners en bezoekers .

Rol gemeente Heerhugowaard

De ge ee te heeft ee i itiëre de, sti ulere de e er i de de rol. I de start otitie Ce tru Ma age e t “tadshart Heerhugo aard ordt daaro de organisatorische aanzet voor een

nieuwe, verbindende en inspirerende manier van werken met alle belanghebbenden in het

Heerhugowaardse Stadshart gegeven.

Samenwerking

De komende jaren zullen we samen met de provincie, ondernemers, bewoners en

vastgoedexploitanten vorm gaan geven aan de toekomst en ontwikkeling van dit gebied.

Plan

De „reser elo atie‟ is ee ela grijke lo atie i de orië tatie a de route “tadsplei – Zuidtangent

– Stationsgebied. Met een slimme inrichting kan bovendien het Stadsplei „afge aakt‟ orde . Dit is ogelijk door ee „uit odige de a hte de o t ikkello atie‟ u al a eer aarde te late zijn voor de stedelijke zone Stationsgebied - Stadshart.

Planning acties en bestuurlijke besluitvorming

2016 Inventarisatie van de evenemententerreinen

Onderzoeken hoe de aanpassing van parkeertarieven kan bijdragen

aan het stimuleren van de economie van het stadshart.

Evaluatie verruimde openingstijden

Middelen

Page 20: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

20

Arbeidsuren (intern/extern) / Financiële middelen PM, dekking in project Stadshart.

Voor o derzoek parkeertarie e : de raad heeft hier oor € . , rijge aakt i de egroti g.

Economische Boulevard

Inleiding

Onze economische zone Beveland, het stationsgebied en De Frans kenmerkt zich door een

verandering in de aard van de functies zoals verkleuring van bedrijf naar dienstverlening en een

voortgaande menging van functies. Het ritme van dit deel van de stad is aan het veranderen naar

meer samenhang van bedrijfslocaties met de stad; er ontstaat meer levendigheid. De verkleuring

van de economische zone vraagt om een strategie waarbij we vernieuwende initiatieven omarmen

maar tegelijkertijd ook richting geven zodat het gebied aantrekkelijk blijft en optimaal tot

(door)ontwikkeling komt.

Inventarisatie huidige situatie

We krijgen als gemeente steeds vaker aanvragen voor functies die nu niet in het bestemmingsplan

passen. Het gaat bijvoorbeeld om diverse vormen van detailhandel zoals webshops en pick-up

points, maar ook horeca, wonen en tijdelijke (pop-up) initiatieven.

We willen ruimte voor verkleuring , maar zodanig dat er ruimte behouden blijft voor bedrijfsruimte

en daarnaast toekomst- en meerwaarde wordt gecreëerd (investeringen, levendigheid,

verblijfskwaliteit). Welke niet-bedrijfsruimtefuncties zoals fitness, horeca, leisure, creatief,

detailhandel, kantoren maar ook wonen, passen hierbij? En waar willen we dit wel, en waar niet?

Aan de Stec-groep is inmiddels de opdracht verstrekt om samen met de gemeente een strategie

hiervoor te ontwikkelen.

Doel / toekomst

De strategie moet een basis bieden voor een succesvolle (door)ontwikkeling van onze economische

boulevard, de doorontwikkeling van Heerhugowaard als complete stad en Heerhugowaard als

onderdeel van de regionale ontwikkelingen zoals de Zaancorridor en in relatie tot de

Metropoolregio Amsterdam. Onze economische boulevard is een bruisend werk- en leefgebied en

fu geert als otor a Heerhugo aard. Relatie met economische parels Maakindustrie/MKB, Zorg, Duurzaamheid

Maakindustrie / MKB: Leeuwendeel bedrijven op de boulevard is Maakind./MKB (zware relatie)

Zorg: Verkleuring op economische boulevard veelal naar zorg (zware relatie)

Duurzaamheid: tegengaan van leegstand is duurzaam ruimtegebruik (medium)

Doelgroepen

De ondernemers in Heerhugowaard en de regio, inwoners van Heerhugowaard en de regio. De

strategie dient voor de gemeente als leidraad om een optimale gebiedsontwikkeling tot stand te

brengen.

Rol gemeente Heerhugowaard

De gemeente Heerhugowaard wil een aanjagende, stimulerende en faciliterende rol vervullen in de

gebiedsontwikkeling van de economische boulevard. Gemeente is opdrachtgever, brengt private

partijen uit het gebied bij elkaar en levert informatie en data aan.

Samenwerking

Bij de totstandkoming van de strategie worden stakeholders uit het gebied betrokken. Na de

totstandkoming van de strategie zal er gezocht worden naar een vorm van samenwerking met de

ondernemers zodat zij zich zullen organiseren en er een actief ondernemersnetwerk ontstaat.

Plan

Opstellen van een Strategie voor de Economische Boulevard (Beveland, stationsgebied en De Frans)

Planning acties en bestuurlijke besluitvorming

Half 2016 Vaststellen Strategie Economische Boulevard door college en raad.

Middelen

De koste oor het opstelle a de “trategie edrage € . . De helft a de koste ordt

Page 21: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

21

betaald vanuit de HIRB overaanbod subsidie van de provincie Noord-Holland. De andere helft is

gedekt binnen de gemeentelijke begroting.

De Vaandel

Inleiding

De Vaandel is een locatie van ca. 120 hectare aan de noordzijde van de kern Heerhugowaard. De

Vaandel was bedoeld als planvoorraad voor de komende vijfentwintig jaar. De Vaandel is opgezet

en ontwikkeld in de periode voor de crisis.

Inventarisatie huidige situatie

De kenmerken van gebiedsontwikkeling oude stijl blijken niet meer haalbaar in de huidige

tijdsgeest. De vraag naar bedrijventerreinen is teruggelopen. Het overaanbod aan geplande

bedrijventerrein en kantoren in de regio in de periode van crisis heeft in de regio Alkmaar geleid tot

ee regio ale erklo atiestrategie er oord i het “te -rapport . Doel / toekomst

In de notitie Strategie De Vaandel heeft de gemeenteraad de ontwikkelingsrichting voor De Vaandel

vastgelegd. De Vaandel Zuid als spontaan nieuw stukje stad en voor het deel van het bedrijven-

terrein dat nu wordt ontwikkeld wordt ingezet op meer flexibele invullingsmogelijkheden. Minder

regels, minder strak omlijnde plannen en meer vrijheid voor ontwikkeling.

Relatie met economische parels Maakindustrie/MKB, Zorg, Duurzaamheid

Er is altijd ruimte voor maatwerk, maar we zetten samen met de ondernemers in op kwaliteit en

duurzaamheid. Omdat het gebied grenst aan de Vork kan er goed aangesloten worden op

maatschappelijke functies, zorg en sportvoorzieningen. Door de N23 is er ook voldoende ruimte

voor de maakindustrie (bedrijven die m.b.v. machines producten op de commerciële markt

brengen.

Doelgroepen

De doelgroepen voor de Vaandel zijn o.a. de gemeente, grondeigenaren, zittende ondernemers ,

toekomstige ondernemers, de vastgoedexploitanten en de Bedrijfskring .

Rol gemeente Heerhugowaard

De raad heeft met de notitie Strategie de Vaandel richtlijnen gegeven aan wat de houding van de

gemeente moet zijn om aan die vernieuwende stijl van gebiedsontwikkeling invulling te geven. De

gemeente Heerhugowaard is bestuurlijk trekker van dit traject en participeert actief. Het

projectblad de Vaandel met de onderliggende Strategie de Vaandel dient in samenhang gezien te

worden met het projectblad 'accountmanagement'.

Samenwerking

De komende jaren zullen we samen met de provincie, ondernemers, bewoners en grondeigenaren

vorm gaan geven aan de toekomst en ontwikkeling van dit gebied.

Plan

Binnen het project Economische Boulevard is De Vaandel Zuid dé locatie voor toekomstige

ontwikkelingen. Het grenst aan De Vork, waar veel voorzieningen zoals sport en maatschappelijke

instellingen al geclusterd zijn. Daarop aansluiten is een aantrekkelijk nieuwe kans voor dit deel van

De Vaandel. Kenmerkend hierbij is de ruimte voor gevarieerde, bij elkaar passende initiatieven en

een slimme combinatie tussen maatschappelijke en commerciële voorzieningen richting de N23. De

Het Noordelijke deel van de Vaandel wordt momenteel niet herzien, maar zal op den duur een

bestemming krijgen die recht doet aan het STEC rapport. De N 23 zien we als economische zone.

Op De Vaandel zullen we deze zone, waar de eerste bedrijven inmiddels gevestigd zijn, nadrukkelijk

blijven vermarkten.

Planning acties en bestuurlijke besluitvorming

2016 Vaststellen bestemmingsplannen De Vaandel Zuid en De Vaandel Midden

2016-2017 Herziening planboek De Vaandel

Page 22: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

22

Middelen

Inzet van uren zowel intern als extern , dekking zit reeds in het project

Page 23: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

23

Alton

Inleiding

Is er nog toekomst voor de glastuinbouw in Heerhugowaard en meer specifiek het Altongebied? Die vraag

heeft er in het verleden al toe geleid dat hier onderzoek naar is gedaan. Eerst door gemeente zelf

en daarna is door Grontmij en Erac in opdracht van Provincie Noord-Holland een business case opgesteld in

samenwerking met de ondernemers, branche instellingen en overheden (Prov.NH en regio gemeenten).

Vervolgens is de opdracht om de business case uit te voeren in handen gegeven van het Ontwikkelingsbedrijf.

Inventarisatie huidige situatie

Vanaf medio 2013 is het Ontwikkelingsbedrijf bezig om samen met alle belanghouders tot uitvoering van de

business case te komen. Een grote hobbel hierbij is dat het economisch gezien slecht ging in de glastuinbouw.

Investeringen blijven achterwege en men is veel meer bezig om het hoofd boven water te houden dan om na

te de ke o er de toeko st . Waar roeger de roze teelt de e o o is he otor as a het ge ied, is er nu nog maar sprake van 1 rozenteler. Veel verlaten kassen zijn in gebruik (op huurbasis) voor de zaadteelt.

Volgens het Grontmij rapport zou het gebied bij uitstek geschikt zijn voor bijzondere teelten en niche

ontwikkelingen. Uitgangspunt is om de herstructurering hand in hand te laten gaan met verduurzaming.

Doel / toekomst

Doelstelling van de business case is tweeledig:

1. Alton vitaal en economisch sterk houden.

2. Het buitengebied (solitaire bedrijven) saneren = vergroten ruimtelijke kwaliteit in buitengebied.

De laatste tijd komen er signalen dat de digitale ontsluiting in het gebied veel te wensen overlaat. Voor

bedrijven die afhankelijk zijn van de beurs (klok!) is het steeds weer spannend of het digitale contact (op tijd)

tot stand komt. Ook daar dient energie in gestoken te worden. Uitgangspunten zijn:

1. Perspectief bezien vanuit de glasdriehoek (Agriport A7, Het Grootslag en Altongebied)

2. Glastuinbouw oppakken vanuit Greenport Noord-Holland Noord (samenwerking tussen regio

Alkmaar, regio Kop NH en regio West Friesland). Provincie NH heeft hierin de regierol omdat de

glastuinbouw een provinciaal onderwerp is

3. Basisdocument is de business case Grontmij welke in opdracht van de Provincie NH en gemeenten in

NHN is opgesteld.

Relatie met economische parels Maakindustrie/MKB, Zorg, Duurzaamheid

Maakindustrie / MKB: zware relatie. Er wordt volop geproduceerd.

Zorg: medium relatie. Vanwege de aard van de werkzaamheden zou een gedeelte van het werk in

aanmerking kunnen komen voor mensen met een beperking.

Duurzaamheid: zware relatie. De herstructurering van het gebied moet gepaard gaan met verduurzaming.

Doelgroepen

Bedrijven (glastuinders); toeleveranciers, werknemers, inwoners (consumenten), LTO, Stivas, Onderwijsveld.

Rol gemeente Heerhugowaard

Faciliteert de Uitvoering business case Grontmij en heeft daarom zitting in de werkgroep Herstructurering

Altongebied (Uitvoering business case Grontmij) o.l.v. ONHN

Het is van groot belang dat de desbetreffende ondernemers in het gebied het voortouw nemen en ons (PNH

en gemeente) laten weten hoe zij hun toekomst zien en wat onze rol hierin kan zijn. De gemeente ziet haar rol

vooral in het faciliteren van het proces en gezamenlijk op te trekken met de belanghouders in het gebied.

Samenwerking

De gemeente Heerhugowaard werkt in gezamenlijk verband met de gemeenten in Regio Alkmaar, Noord-

Holland Noord, West Friesland en de provincie, Waterschap, Wageningen Universiteit & Research , HVC,

Banken, e.v.a.

Plan

Aansturen op een organisatiestructuur die aan kan geven aan welke gemeentelijke instrumenten behoefte is.

Planning acties en bestuurlijke besluitvorming

P.M. Op dit moment nog niet bekend

Middelen

Voor de uitvoering van de business case is geen gemeentelijk geld beschikbaar; de door de gemeente in te

zetten middelen bestaan uit het faciliteren van het proces, verknopen met (dwars)verbanden, inzetten van

Page 24: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

24

daartoe geschikt instrumentarium (aanpassen wet- en regelgeving).

Wijkeconomie en sociale economie

Inleiding

De afgelopen jaren zijn wijkeconomie en sociale economie in een stroomversnelling gekomen. Daar

aar roeger sle hts ee klei aa tal pio iers uit de zoge aa de alter atie e hoek kleine

wijkondernemingen en ruilsystemen opzetten hebben deze initiatieven van onderaf een vlucht

genomen. De economische recessie, het versterkte maatschappelijke duurzaamheidbewustzijn en

de mogelijkheid die internet biedt zijn drijvende krachten.

Wie heeft er nog nooit iets ge-of verkocht op Marktplaats? In iedere wijk zijn ZZP-ers gevestigd met

hun kleinschalige bedrijvigheid zoals bijvoorbeeld een nagelstudio.

Tot op heden zijn deze ontwikkelingen veelal buiten het aandachtsveld van de gemeente gebleven.

Nu wijkeconomie en sociale economie een steeds groter aandeel in de economie beginnen te

krijgen, zoeken Nederlandse gemeenten naar een passende rol en houding ten opzichte van deze

nieuwe economie.

Vragen om te beantwoorden zijn:

Wat zijn de effecten van deze initiatieven de reguliere economie

Hoe verhouden ze zich tot de gemeentelijke wet-en regelgeving

Wil je als gemeente deze initiatieven stimuleren of houdt je je afzijdig?

Inventarisatie huidige situatie

Tot op heden is er geen beleid op deze vormen van nieuwe economie. De vraag die we ons stellen is

hoe we de wijkeconomie en sociale economie kunnen stimuleren en hoe de gemeente zich hiertoe

verhoud.

Doel / toekomst

Bloeiende, duurzame wijkeconomie en sociale economie

Relatie met economische parels Maakindustrie/MKB, Zorg, Duurzaamheid

Maakindustrie / MKB: Focus op ZZP-ers en andere kleine ondernemers - zware relatie

Zorg: sociale cohesie - medium relatie

Duurzaamheid: hergebruik, cradle-to-cradle – zware relatie

Doelgroepen

Zowel ondernemers als inwoners van Heerhugowaard

Rol gemeente Heerhugowaard

Onderzoekend

Samenwerking

Regiogemeenten

Plan

Onderzoek doen uitmondend in een visie betreffend:

Inzicht in wijkeconomie en sociale economie in Heerhugowaard

Welke effecten heeft het op de bestaande economie

Wat is de rol en houding van de gemeente hierin

Hoe verhoudt het zich tot de bestaande wet en regelgeving

Planning acties en bestuurlijke besluitvorming

Start traject Najaar 2016 Mogelijke stageopdracht

Oplevering Visie Zomer 2017

Middelen

Ambtelijke inzet van uren

Page 25: Uitvoeringsagenda Economisch Domein › Document... · activiteiten hier, op dit moment en op korte termijn, aan zijn gekoppeld. Dit kan samen met de nog door de raad vast te stellen

25

Accountmanagement

Inleiding

Door de veranderende economie is een verschuiving merkbaar van Heerhugowaard als groeigemeente, waar

bedrijven door een ballotage commissie werden beoordeeld op geschiktheid voor vestiging in HHW, naar

behouden wat we hebben en de kwaliteit die we in HHW hebben op peil houden en daar waar mogelijk

verbeteren. De veranderende economie brengt ook een andere vraag naar voren. Bedrijven differentiëren

steeds vaker, branchevervaging is merkbaar waardoor de aard van een bedrijf verschuift. Dit betekent een

andere aanpak van het accountmanagement dan men toe nu toe gewend was.

Inventarisatie huidige situatie

Op dit moment is er voor de uitvoering van de accountmanagement taken 30 uur per week beschikbaar. Deze

uren worden ingezet voor accountbezoeken, deelname aan projectteams, onderhoud van netwerkpartners

als BKHHW en ONHN. Naast het vorm geven van duidelijke kaders (economische boulevard,

bestemmingsplannen etc) blijft door onderbemanning een groot deel van de bedrijven onbediend en laten we

hiermee kennis en informatie liggen.

Doel / toekomst

Een goed functionerend netwerk, met daarbinnen het delen van kennis, data en samenwerking, zodat

adequaat kan worden ingespeeld bij veranderingen. Denk aan latente vraag binnen een bedrijf: groei, krimp,

verhuizing, bedrijfsbeeïndiging etc. Accountmanagement is het gereedschap.

Relatie met economische parels Maakindustrie/MKB, Zorg , Duurzaamheid

Maakindustrie / MKB: zware relatie

Zorg: medium relatie

Duurzaamheid: medium relatie

Doelgroepen

Alle bedrijven/ondernemers in HHW van ZZP tot multinationals en bedrijven in de regio.

Rol gemeente Heerhugowaard

De gemeente Heerhugowaard wil een aanjagende, stimulerende en faciliterende rol vervullen in het

accountmanagement. Een belangrijke rol is weggelegd voor de ondernemers in het HHW zelf. Gemeente

brengt partijen bij elkaar, legt verbindingen, geeft een eerste aanzet, biedt een podium om vervolgens dit

over te dragen aan de ondernemers zelf.

Samenwerking

Bedrijfskring Heerhugowaard, Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord

Plan

Het verder opbouwen van het accountmanagement wordt naast de accountbezoeken verder vorm gegeven

door o.a. het bieden van een kennismaking tussen ondernemers zoals: ondernemersontbijt,

vrijdagmiddagborrel en netwerkevents. Het in kaart brengen van ondernemers op branche niveau geeft

i zi ht i de parels welke wij hebben in HHW. Dit vergt inzet van mensen en middelen. De toekomstige

ontwikkelen (spooronderdoorgang, economische boulevard, detailhandelsbeleid, etc) welke HHW voorstaat

bieden kansen voor het verder versteviging van de relatie tussen HHW en haar bedrijven en het sneller

kunnen inspelen op verzoeken, ideeën en ontwikkelingen die bedrijven aandragen.

Planning acties en bestuurlijke besluitvorming

Doorlopend Continuering Bedrijfsbezoeken

Opzetten/uitdenken van netwerkevents

2016 Verder uitbouwen van netwerk

Groot event organiseren tbv netwerken met lokale ondernemers

Verbeteren van de interne samenwerking tbv verbeteren bedienen ondernemers

Middelen

€ .000,=, hiervoor is reeds dekking in economische uitvoeringsagenda