uit eijsdens verleden

„ e úwFN**kw `

maart 1989 - nummer 45

uit eijsdens verleden

uitgave van de stichting eijsdens verledenmaart 1989 - nummer 45

InhoudsopgaveVan de redactie .................... 3

Moyzes Alexander Cahin in conflictmet de Eijsdense SchepenbankTom Baas ........................... 4

Eijsden in de Limburger CourierNico Duijkers ......................... 11

HerdenkingskruisW. Jeukens .......................... 14

Kwartierstaat van H.J.L.M. Boersmadeel 7H.J.L.M. Boersma ..................... 16

Kent U ze nog ? .................... 28

Van de redactieAllerlei aspecten van de rijke historie van

Eijsden komt U tegen wanneer U dit num-mer doorneemt. U kunt nog eens nalezenwat precies de achtergrond is van de plaat-sing onlangs van het herdenkingskruis na-bij de grens tussen de voormalige gemeen-ten Eijsden en St. Geertruid. De pers besteed-de er reeds uitgebreid aandacht aan. Maarkranten zijn nu eenmaal eendagsvliegen enwellicht is ons blad een iets langer levenbeschoren. Vandaar! Naast dit artikel vanWilly Jeukens treft U aan onze vaste rubriek:"Kent U ze nog ?". Wist U trouwens dat ditvermoedelijk meest gelezen onderdeel vanmeet af aan steeds verzorgd is en wordtdoor René Huijnen ? Deze keer treft U eeninteressante aanvulling aan op de afleve-ring in U.E.V. nr. 42 bij: gegevens aangetrof-fen door Frans Roebroeks in een kroniekvan de parochie St.-Martinus te Breust-Eijsden die momenteel bewaard wordt inhet stadsarchief van Maastricht.

Nico Duykers verzorgde weer een selec-tie nieuws uit de negentiende eeuw, des-tijds opgenomen in de Limburger Courier.Henk Boersma spitte verder in de familie-relaties van onze voorouders.

Zoals U waarschijnlijk bekend zal zijn,heeft Eijsden lange tijd een Joodse ge-meenschap gekend. Enige boeiende as-pecten daarvan worden belicht door TomBaas. Uit zijn verhaal blijkt overigens ookiets van het in grote delen van Europa, enook aan Eijsden niet geheel voorbij gaande,sedert de Middeleeuwen wijd verbreideantisemitisme.

U kunt al met al van fraaie en minderfraaie aspecten van onze geschiedenisweer aardig wat opsteken. Overigens heb-ben we nog een vraag. ln het kader van eengeplande uitgave over de geschiedenis vande Eijsdense watermolens zoeken we nogdringend naar een afbeelding van de Sla-molen, ook wel oliemolen genoemd. Dezeheeft aan de Voerstraat in Hoog-Caestert,pal ten oosten van de spoorlijn, op de Voer

gelegen en moet pas in de dertiger jarenzijn afgebroken. Het kan niet anders of ermoet ergens een foto van zijn, te meer daarvan alle andere molens zo veel en prachtigmateriaal ter beschikking staat. Binnenkorthoort U trouwens meer van deze geplandepublicatie, die erg aantrekkelijk belooft teworden. Verder wordt ook nog verzocht omfoto's van de periode rond het uitbrekenvan de tweede wereldoorlog, vanaf 10 mei1940 dus. Geeft U even een seintje wanneerU iets weet?

Tenslotte nog een rectificatie, want wedoen ook wel eens iets fout. ln het laatstenummer van vorig jaar is de nummer éénvan de foto van het koningmeisteken doorde schutterij Sint-Sebastianus te Oost-Maarland in 1934, afgebeeld op pagina 21,niet: "Marie gravin de Liedekerke de Pailhe-de Geloes, grootmoeder van Marcel graafde Liedekerke de Pailhe, de huidige bewo-ner van kasteel Eijsden", maar: "Blanchegravin de Geloes-de Lannoy, sinds 1930weduwe van René graaf de Geloes (burge-meester van Eijsden 1893-1929), overgroot-moeder van de huidige bewonervan kasteelEijsden". Voorts is de nummer zeven vandie foto niet Jacques graaf de Beauffort,maar een graaf de Lannoy, broer van denummer e'én van de foto. Maar daar was Uwaarschijnlijk zelf al op gekomen.

Wanneer U uw donatie voor 1989 nogniet voldaan heeft kunt U dat het beste nuhet eerst doen, dan kunt U tenminste daar-na met een gerust geweten verder lezen...

Eijsden, maart 1989.

Moyzes Alexander Cahin in conflict met deEijsdense SchepenbankInleiding

Uit vroeger eeuwen vindt mental van ver-spreide gegevens in de schepenbanksar-chieven: de archieven van de toenmaalsfungerende rechterlijke instellingen. Zoook in het schepenbanksarchief van Eijsden.Het komt echter zelden voor dat bijvoor-beeld van een proces alle stukken betref-fende dat proces of zelfs maar het grootstedeel ervan bewaard zijn gebleven. Het isdan ook tamelijk uitzonderlijk dat in het ar-chief van de schepenbank Eijsden een vrij-wel volledig procesdossier opdook overeen zaak tegen Mozes Alexander Cahin,een joodse inwoner van Eijsden. De affaireheeft zich afgespeeld in 1753-1754. Onder-staand artikel is een verslag van de gebeur-tenissen zoals die zich uit het procesdos-sier |aten reconstrueren. Uit de stukkenblijkt een overduidelijk antisemitisme watzich vooral juridisch sterk manifesteert(zie verderop in het artikel).

Antisemitisme is een eeuwenoud ver-schijnsel. Tijdens grote pestepidemieënin de veertiende eeuw werden joden ervanbeticht de pest te hebben veroorzaakt.Derhalve werden ze vervolgd. De waarheidwas natuurlijk anders. De rattenvlo brengtde pest over op mensen. Door slechte hy-giënische omstandigheden werden velemensen (honderdduizenden) het slacht-offer van deze pestepidemie. Omdat jodenstrenge religieuze wetten in acht nemen,met o.a. strenge voorschriften op het ge-bied van de hygiëne, vielen er minder slacht-offers onder hen. Dit is een van de vele voor-beelden die aantonen dat joden zeer vaakten onrechte in een kwaad daglicht werdengesteld. Het meest gruwelijke voorbeeldvan antisemitisme is uiteraard de massalevernietiging van 6 miljoen joden tijdens hetHitler-regime.

Ook in Limburg bestond antisemitisme.Nog aan het einde van de vorige eeuw wer-den er in Meerssen twee kranten uitgege-ven door respectievelijk J. Russel en P.Ramaekers. De eerste was uitgevervan "DeTalmud-jood" en de tweede drukte"DeWacht; orgaan ter verdediging der christe-lijke belangen tegen het jodendom, de logeen het socialisme". Deze krantjes moestenhet hebben van ingezonden stukken dieuiteraard altijd met een pseudoniem waren

4

ondertekend. Als voorbeeld moge een arti-keltje dienen dat het uiterst bedenkelijkeniveau goed weergeeft. De tekst spreektvoor zich. De geschiedenis herhaalt zichals we niet waakzaam blijven, reden waar-om het noodzakelijk blijft vooroordelen inverleden en heden tegen bepaalde bevol-kingsgroepen op te sporen en aan de kaakte stellen.

GEMENGDE BERICHTEN

Een jood paardenhandelaar te Eysden ver-kocht aan zekeren boer te Eckelrade eenkolder/g paard, van hetwelk de jood onderzware eeden verzekerde dat er niets achterschuilde; maar de boer in 't eind bedrogenloopt naar den jood om teruggave van zijngeld en tevens den koop te vernietigen,maar/awel: de jood was ERG ONTS TELD!!dat het paard zoo slecht UITGEVALLENwas en beloofde den boer met zijne duivel-achtige welsprekenheid, hem een goedpaard te bezorgen - het paard kwam, hetkolderige werd teruggenomen doch bij slotvan rekening moest de boer eene grootesom ge/ds uitgeven en het tweede paarddeugde evenmin als het eerste. De boerdacht bij zich zelven: Was ik toch maar meteen goed fatsoen uit de handen van dienjood.Waar/ijk de zonen Israëls brengen den stel-regel van Rabbijn Brentz volkomen goed inpraktijk.' Men moet de goi'ms het hart uit-halen. Men kan zich moeijelijk verklaren,hoe de Joden zulke behendige schurkenstreken kunnen volvoeren, tenzij men be-denke, dat zij van kindsbeen af daarin ge-oefend en volleerd worden door hunneouders, de trouwe prakticyns van den Tal-mud en zijne leer.

Uit: "De Talmud-Jood", nr. 15, 11 oktober1890.

Een joodse gemeente in EijsdenWaarschijnlijk woonden er aan het begin

van de achttiende eeuw al enige joodse ge-zinnen binnen de heerlijkheid Eijsden. in1718 woonde er ene "Eliasar de joode”.1Het zal dezelfde persoon zijn als “Leyserden joode" die samen met "Alexander denjoode" voorkomt op een inwonerslijst vanEijsden uit 1720.2 ln het tweede kwart van

Noten:

1.

CD

“De Joden in Limburgen hun synagogen",boekwerk (48p.), uit-gegeven door de Ko-ninklijke NederlandseOudheidkundige Bondin samenwerking metde hoofdsynagogeMaastricht ter gele-genheid van de her-inwijding van de hoofd-synagoge te Maas-tricht op 24 septem-ber 1967, hierna aan-geduid als: Joden inLimburg.

. Rijksarchief in Lim-burg (RAL), ArchievenLanden van Overmaas(LVO), inv.nr. 5571.

. RAL, LVO, inv.nr. 5572.

. De Hebreeuwse tekstwerd vertaald door deheer J. Cohen te Am-sterdam waarvoor opdeze plaats mijn har-telijke dank.

. RAL, Notariële archie-ven, inv.nr. 208.

. Artikel van J.L. Offer-mans en H. van derWa|,in:Jodenin Lim-burg, p. 17-24.

. Idem, p. 22.. Idem, p. 20.. RAL, LVO, inv.nr. 5183.

Eäal;32'2f

1 i.,te* "M" vflwfi- ,L

...aW “d” F* .na _

*Mn 'fmfair-M"amwfl-:s-fga ,fa-s.nu* M *”„W”M›W*'åflcw 'nu'

„w w. < 22-0* „„„u«nvfifl-å d '

“ww-Wim;ïšåtflwfsfamflrf. J rf,g. mt _ „1.v ...anmflfl ".W u „ w: m... “afm m', ,usu'k `“wwwfi'f H flfåaumwwfi.øiw*www Nym mam” „_M" n"awm-wwçfawzsïå ~„-„_-.„-„ u f;Wwßsfiflwm-i", U* .u .l t `

al;“za-Wvg “N” *»**-“':« 1*. :f:9**- ` . w W'”~$~»25W*w”åúw'fiflø .waar I :nauw w.„›„§ mmv-\M___-ä). .__ v" \x ` \la |

."Jåwwmä ... _ u- ` k“Wsw `, . ï g

aggqßnçš ä- „nu èy. m x \v

- ï t`

:sawn “ä .su-'ä u _] ` `. m.m\* w: I .1:- . `*'9. 'x' ~ › 'In

.Z'l

.p` y ' v' x \t

'k èw 'MMX I'- t 5 ä

2'. ...Ng _ ` >sé: “Mk

.Just u'n' \“sun-"wš

uw.. ,lv t; „ x >.L“g ...... t gz*

:g “'-m 'na \_ i \l`

ú*

- .§fi "ë*n w* t .na  \` “X

fl m:` alt" -›~- Q x...mar-H, v › :u u: `

bt.: N!!`§ ` ï .dus u'

“Nb& ,ë

`\\fi 'fm ›

uw'.I .F “mensch-nis mun 1:- . j `g* * autumn-anna l na: ` `

millflwflfl..- .wit .›- » \n âuu~flmnfnnnnømnau` , k` `mwmfl~ ,mun-.lm BM;-l'.- a

in- ` Mn \nl.'-m-A

*5

Diepstraat 53, gezienvanaf het zuiden. Deruimte waarin zich dehuissynagoge bevondis van buitenaf herken-baar aan de uitbouw opde eerste verdieping,hetgeen aangeeft waarde ark was geplaatst.Foto: Jean Rethero,febr. 1989.

s a íi752"

›

f .8*„ww,'“if/“'-

ár

de achttiende eeuw bestond er vermoede-lijk al een joodse gemeente met een eigensynagoge. ln 1747 ondertekenen vier Eijs-dense joden een "akte van bekendheid"waarin zij verklaren de Amsterdamsekoopman Nathan Samson te kennen alseen eerlijk en betrouwbaar man.3 Drie vande vier ondertekenen behalve in het Neder-lands ook in het Hebreeuws. Een van dehandtekeningen luidt: "Alexander, zoonvan Abraham Hacohen".4 Het laatste woordis belangrijk voor ons. Hacohen betekentnamelijk zoveel als “de priester". Dit duidter mijns inziens op dat Abraham een be-langrijke kerkelijke funktie vervulde binnende joodse gemeente Eijsden. Dit vermoe-den lijkt te worden bevestigd door een akte

van 5 november 1764.5 Zippora Selichmann,de weduwe van Alexander Abraham Cahin,schenkt aan haar zoon Salmoon AlexanderAbraham Cahin enige roerende goederenwaaronder de "vijff boecken Moses, alsoock alle ornamenten en gereedschappen,van wat naam of conditie die soude moo-gen weesen en welcke bij de synagoge be-hooren". De vader van Salmoon AlexanderAbraham Cahin heeft deze synagoge-attri-buten waarschijnlijk weer geërfd van zijnvader (Abraham de priester). Deze zou zevóór of in 1747 al gebruikt kunnen hebben.

Er is nog een aanwijzing die pleitvoor hetbestaan van een synagoge in Eijsden ge-durende het tweede kwart van de achttien-de eeuw. ln het artikel "Huissynagogen uitde achttiende eeuw in Sittard en Eijsden"worden o.a. de interieurs van beide syna-gogen beschreven.6 Over de ark in de Eijs-dense synagoge wordt het volgende mee-gedeeld: ook de ark heeft hoogstwaar-schijnlijk al eens eerder dienst gedaan. Devorm wijst meer op het tweede of derdekwart van de achttiende eeuw." Was hetdezelfde ark die Salmoon Alexander Abra-ham Cahin in 1764 van zijn moeder kreeg ?Als dat zo is mogen we er vanuit gaan gaandat de ark daarvóór heeft toebehoord aanzijn vader (Alexander Abraham Cahin) endiens vader (Abraham de priester). Een enander zou volledig in overeenstemming zijnmet het vermeende hergebruik en de ouder-dom van de ark.

De huissynagoge zal aanvankelijk geves-tigd zijn geweest in het huis van de Cahins.Omstreeks 1785 verhuisde de synagogenaar een huis in de Diepstraat.7 AbrahamKoopman liet in zijn huis een vertrek om-bouwen tot "bidtkaemer". Deze synagogeheeft dienst gedaan tot de opheffing van dejoodse gemeente in 1935.8 Behalve eeneigen synagoge hadden de Eijsdensejodenal in 1756 een eigen begraafplaats. Deexacte lokatie van die joodse begraafplaatsis (nog) niet bekend. Zij komt in elk gevalniet met de huidige ligging aan de 12 sep-temberstraat overeen.9

De familie CahinZoals we hiervoor reeds zagen heeft de

familie Cahin (zeker op religieus gebied)aanvankelijk een vooraanstaande rol ge-

5

speeld binnen de joodse gemeenschap vanEijsden. Vanaf de tweede helft van de acht-tiende eeuw komen we leden van deze fa-milie regelmatig tegen in de archieven, zijhet lang niet altijd in gunstige zin. De Ca-hins komen namelijk regelmatig in aanra-king met justitie. Vaak gaat het om kleinevergrijpen zoals diefstal van groente uitandermans tuin en dobbelen op zondagvóór de katholieke kerk. Maar daar blijft hetniet bij. ln 1749 wordt Eliasar AlexanderCahin, een zoon van Zippora Zelichmannen Alexander Abraham Cahin, en broer vande eerder genoemdeSalmoon,vermoord.10Vijf jaar later sterft nog een zoon een gewel-dadige dood. Moyses Alexander Cahinwordt op 17 juli 1754 door wurging om hetleven gebracht, omdat hij schuldig is be-vonden aan inbraak. Dankzij een bewaardgebleven procesdossier is het mogelijkdeze laatste zaak vanaf het moment van deinbraak tot het einde aan de galg te recon-strueren.11

De inbraakln de nacht van 2 januari 1753 verlaat een

zestal mannen vóór sluiting van de stads-poorten Maastricht. Het zijn Lipman Hout-zer, Mozes Alexander Cahin, een man ge-naamd Jacob, twee die de naam Isaac dra-gen en ene Joseph. Zij zijn van plan om depastorie van Diepenbeek te overvallen. Eenpaar dagen tevoren had Joseph de pastoorvan Diepenbeek een schelling gegevenwaarvoor hij een zielemis moest opdragenvoor de overleden broer van Joseph. Bijdeze gelegenheid heeft Joseph poolshoog-te genomen van de situatie in de pastorie.Hun inbraak wordt echter verijdeld doordatde bewoners van de pastorie wakker wor-den en alarm slaan. Het zestal slaat op devlucht. Na overleg besluiten ze om de pas-torie van Beverst (sinds 1978 gemeenteBilzen) te overvallen. Dit lukt beter. Via eengeforceerd venster dringen ze de pastoriebinnen. De pastoor en zijn huishoudsterworden gekneveld en de dieven nemenalles mee wat van hun gading is. Een grotehoeveelheid linnengoed, twee geweren,enige fraaie snuifdozen en andere snuiste-rijen behoren tot de buit. Als ze de sleutelvan de kerk "vinden", dringen ze de kerkbinnen en ontvreemden enig kerkzilver.

6

Beladen met zware pakken gestolen goedgaan de inbrekers via Holten Bilzen terugnaar Maastricht. Vlak voor de BrusselsePoort verstoppen zij de buit in een hooibultnaast een huisje. De volgende nacht kerenzij terug om de buit in zes gelijke porties teverdelen.

Alarmln de ochtend van 3 januari vinden enige

inwoners van Beverst de kerkdeur gesloten.Zij forceren de deur en ontdekken dat enigkerkzilver is verdwenen. Kort daarna vindtmen de geknevelde pastoor en zijn huis-houdster. De sleutel van de kerk, door dedieven weggegooid, wordt enige dagenlater teruggevonden. Ook wordt al snel eenspoor van de daders gevonden. Hendrikvan Holt vindt nog dezelfde dag een in hetHebreeuws geschreven brief en een tinnentheepot die eigendom blijkt te zijn van depastoor. De brief, die een sleutelrol zal spe-len in de rechtszaak tegen Mozes Alexan-der Cahin, wordt in mei 1753, op verzoekvan schouten schepenen van Eijsden, ver-taald door Eleasar David, graveur en ca-chetsnijder uit Den Haag die op dat mo-ment voor zijn werk in Maastricht verblijft.De brief is geadresseerd aan "min lieve ca-meraet en van harten goeden vrient Moseste Eijsden":

"Francfort den 21 van de maent Gesbin(9 november 1752; T.B.)Mijn lieve en goede vrient Moses, kan nietonderlaeten u mijn goede vrientmet eenigewoorden te overlaeden, en bekent te mae-ken mijn goede aenkomste, en bij dien teweeten dat mij erkondight hebbe van we-gen uwe trouwhandelinge. Dient te weeten,dat die saecke soo nijt geordonneert heb-be, soo ghij op de plaets waerf, datghij son-der twijffel de trouwbelofte wel soudetkrijgen, dat ik hebbe op allerhande man/eresoo veel van uw gesprocken, soo wel vanhet huijwelíjxgelt, als op de persoon waerop niet te seggen valt, daerom soo wort dengoeden vrient versoght om de noodigeordres te senden aan borgh ten eijnde diesaeken in te treffen, off ten eijnde te bren-gen. Verder soude ik niets meer wenschen,als dat ik die goede vrient bij mij hadde, hetsoude op bei/de kanten geen schade wee-

10. Rijksarchief in Noord-Brabant, Archievenvan de Raad van Bra-bant en van de Lan-den van Overmaas,criminele processen,inv.nr. 424/221.

11. RAL` LVO, inv.nr. 5163.

Brusselsepoort te Maas-tricht. De plek waar degestolen buit verstoptwerd.Litho van AlexanderSchaepkens.

.:› Rlšššfš šš? ššššíëšiiåiítfï

sen en seeker niet sonder verrighte saekenvan ma/kanderen gaen, wantmi/'n interessedaeronder ook begreepen is, waer bij ikhoope ooc twaelff ducaten te verdienen.

Verb/iive uwen dienaerA/eser Lipman van Benjamin Moppenhau-sen

P.S.

Verwagte cito antwoort met borgh

Vader en moedere en suster Sachet met dedogther, en de broeder Saelman groete-nisse, met de vrouwe de vroome en riickeHanna benevens het geheele hui/sgesin enoock broeder Hei/'man met het hele huijs-gesin."

Uit de brief blijkt overduidelijk dat afzen-der en geadresseerde elkaar goed kennen.Iemand die je niet kent en vertrouwt, stuurje toch niet op pad om een bruid voorje tezoeken. Schijnbaar heeft de briefschrijvernogal hoog opgegeven over Mozes' kwali-teiten. Uit zijn naschrift blijkt dat de brief-schrijver de familie Cahin goed kent. Hijdoet alle gezinsleden de groeten en zelfsbroer Heijman, woonachtig in Valkenburg,wordt niet vergeten.

Intussen hebben de inbrekers niet stilgezeten. ln de nacht na de inbraak komenMozes Alexander Cahin, zijn zwager Ze-lichmanne uit Oost en nog drie anderejoden bij Wijnand Claesen. De mannenhebben zware pakken bij zich. Wijnandwoont aan de Maastrichter kant van deMaas en heeft een pontje waarmee hij men-

7

sen over de Maas zet. Het is een erg don-kere nacht en er is veel drijfijs in de Maas.Desondanks vragen de mannen Wijnandom hen over de Maas te zetten. Hiervoorbieden ze hem het formidabele bedrag vaneen rijksdaalder. Aanvankelijk wil Wijnander niets van weten maar uiteindelijk zwichthij voor het verleidelijke aanbod. De man-nen worden de Maas overgezet en verdwij-nen in de nacht. De inbrekers blijven noggeruime tijd op vrije voeten.

Pas in mei 1753 begint het onderzoek eenbeetje op gang te komen. Allerlei getuigenleggen verklaringen af die direkt of indirektmet de inbraak te maken hebben. Dankzijde verkoop van een snaphaan van de pas-toor van Beverst komt er iets meer duide-lijkheid in de zaak.

De snaphaanDe Maastrichtse molenmeester Muller

logeert in mei 1753 enige dagen bij herber-gier Bomans in Valkenburg. Als hij op eenochtend opstaat hoort hij in een aangren-zend vertrek de zoon en dochter van Bo-mans praten over een snaphaan. OmdatMuller een liefhebber is van vuurwapensvraagt hij of hij de snaphaan mag zien.Als hij het wapen ziet, is hij stomverbaasd;het is de snaphaan van de pastoor van Be-verst! Hij heeft het geweer voor de pastoorbesteld bij een geweermaker en ervoorgezorgd dat het bij de pastoor werd afgele-verd. Tijdens jachtpartijen waaraan hij ende pastoor deelnamen heeft hij het dikwijlsgezien waardoor iedere vergissing is uitge-sloten. Nieuwsgierig geworden vraagt hijvan wie het geweer is. Heijman Cahin, debuurman van Bomans, heeft het te koopaangeboden. Bomans was van plan het tekopen om het onder zijn klanten te verloten.

Heijman wordt er bij gehaald en Mullerwil weten hoe hij aan het geweer is ge-komen. Heijman beweert dat hij het op deVelterheide heeft gekocht van een jager dievergezeld werd door een man met blondhaarstaartje. Het geweer heeft hem tweeducaten gekost. Muller gelooft geen barstvan het verhaal en maakt Heijman uit voorleugenaar. Deze raakt geïntimideerd doorMullers optreden, verandert zijn verhaal enzegt dat hij het van een jood op de Velter-

8

heide heeft gekocht voor 2 ducaten. De ver-koper had hem verzekerd dat hij er wel 3ducaten voor kon krijgen. Behalve het ge-weer had hij ook nog een zilveren zakhor-loge van dezelfde jood gekocht. Na dezeimprovisatie gelooft niemand nog iets vanHeijmans verzinsels. Volgens Muller is hetgeweer wel twaalf ducaten waard. Hij koopthet van Heijman voor een gouden ducaatom het aan de pastoor terug te geven.

Er bestaat echter nog een derde variantvan het verhaal. Als Pieter Corvers in debarre winter van 1753 in de herberg vanBomans zit, ontmoet hij daar Heijman Ca-hin. Deze vertelt hem dat hij van plan is eenmooi geweer te verkopen dat sinds een jaarof twee bij zijn broer Mozes in Eijsden staat.

Het laatste verhaal is het meest waar-schijnlijke. Bij de verdeling van de buitheeft Mozes Alexander Cahin o.a. een vande twee geweren gekregen. Zijn broerHeijman fungeerde als heler van de gesto-len goederen. Door rond te bazuinen dat hijhet geweer al twee jaar had, heeft Heijmanzich een alibi willen verschaffen. Heijmanbiedt echter niet alleen de snaphaan tekoop aan. Hij heeft Maria Dercx, de vrouwvan Bomans, in maart 1753 linnen en ser-vetten te koop aangeboden. Hoewel hetlinnen (gemerkt en ongemerkt) vies en ver-kreukeld was, was het van een zeer goedekwaliteit. Juist daarom twijfelde Maria aaneen eerlije herkomst van het linnen en be-sloot niets te kopen.

Ondertussen is Mozes Alexander Cahinnog steeds op vrije voeten. Na de inbraak ishij bij een aantal incidenten betrokken ge-weest. Op 25 maart 1753 zijn Glaude Meijers

Maastricht, Rijksar-chief in Limburg,1989, R. Delahaye.

l l. Diepenbeek

|.Beverst

M/STAATSE GEBIEDEN

//////////cá/Valkenburg _._„

en Johannes Symons in Valkenburg. Als zeterug willen naar Maastricht zien ze bij destadspoort van Valkenburg een man tepaard. Deze wil met hen naar Maastrichtrijden op voorwaarde dat ze nog even ophem wachten. Glaude en Johannes hebbendaar geen zin in. Ze zijn te voet en willenniet riskeren dat ze straks voor geslotenstadspoorten komen te staan. Op hunweigering begint de ruiter hen uit te schel-den. Het tweetal vertrouwt hem niet en zenemen de weg over de berg waar ze even-tuele belagers kunnen zien aankomen.Boven op de berg staat de ruiter hen tochmet nog een man op te wachten. De Maas-trichtenaren worden aangevallen en krij-gen een paar fikse stokslagen terwijl dehond van de overvallers tegen hen wordtopgehitst. Op het tumult komen mensen afen de agressors gaan er vandoor. Terug inMaastricht gaan Glaude en Johannes naarde herberg van Partouns in Wijck. Zij ver-tellen hun verhaal en als ze de ruiter be-schrijven (in 't blauw gekleed, kort blondkrullend haar, knap gezicht) en bovendiennog vertellen dat hij een zwart paard bereeden een hond met lang zwart haar bij zichhad, zegt de waard dat het ongetwijfeld eenjood uit Eijsden moetzijn geweest. Hij is erzeker van omdat deze sinds drie jaar bijhem logeert als hij in de stad moet zijn.

Als Jacobus Huijnen en Hendrik vanNoorbeek op een zondag in het voorjaarvan 1753 in Valkenburg uit de hoogmiskomen, worden ze bij het fonteintje aange-vallen door een man te paard. Zij verklarendat het de "jode Moyske", een broer vanHeijman die in Valkenburg woont, is ge-weest. Jacobus heeft tijdens de schermut-seling een hoofdwond en een paar ge-kwetste vingers opgelopen.

Onder arrestWanneer precies en onder welke om-

standigheden Mozes Alexander Cahin isgearresteerd weten we niet. Waarschijnlijkis hij omstreeks 18ju|i 1753 gearresteerd enopgesloten onder het oude stadhuis (HetDinghuis) van Maastricht. Op 21 juli wordthij voor het eerst verhoord door mr. J.H.Reinick, schouten crimineel officier van devrijheid en heerlijkheid Eijsden. Mozeswordt ondervraagd over de molestatie van

Glaude Meijers en Johannes Symons. Opvrijwel alle vragen antwoordt hij ontken-nend. Als Glaude en Johannes met Mozesgeconfronteerd worden, herkennen zij hemals de dader. Ruim een week later vindt hettweede verhoor plaats. Ditmaal wordtMozes ondervraagd over de in het He-breeuws geschreven brief die vlak bij deplaats van het misdrijf is gevonden. Mozeserkent dat de brief aan hem geadresseerdis, maar ontkent dezete hebben ontvangen.Een vreemde zaak als we bedenken dat debrief in de maanden oktober/november1752 is geschreven (en waarschijnlijk ookverzonden). De brief was duidelijk aanMozes gericht. Mozes blijft halsstarig ont-kennen de brief ooit te hebben ontvangen.Als hem gevraagd wordt de brief te lezen,doet hij daartoe een poging maar verklaartalras het geschrevene niet te kunnen lezen.Alleen gedrukte en duidelijk geschrevenletters kan hij goed lezen. Ook beweert hijde briefschrijver niet te kennen. Zoals hier-voor al werd betoogd moet hij dezejuist welgoed hebben gekend. Mozes blijft echtervolhouden dat hij deze niet kent. De lands-advocaat Leverinckvelt raakt hierdoor ge-irriteerd. "Dus dat te willen ontkennensoodanigen man te kennen (= de brief-schrijver) niet anders kan worden geconsi-dereerd als een malitieuse hartnecke en dejoodse natie soo seer eigene argelistigeuitvlucht". Uit dit citaat blijkt overduidelijkdat Leverinckvelt bepaald niet vrij was vanvooroordelen t.a.v. joden, een in die tijdoverigens zeer normaal verschijnsel. Terillustratie hiervan een citaat uit een tientaljaren geleden verschenen artikel.

"Niet alleen werden incidenteel bíj proces-sen aan Joden rechtsmiddelen ontzegd dievoor de overige inwoners van de stad ge-bru/kelijk waren, ook vierden zo nu en danpersoonlijke vooroordelen hoogtij ten na-dele van beschuldigden. Bij het zoekennaar rechtsbeginse/en, die in processentegen joden toegepast konden worden,buitte men elke mogelijkheid uit om hardte kunnen optreden. Als algemeen axiomavoor processen waarbij joden waren be-trokken gold het 'Quod cum Judaeis nul/aregnitus sed rigot juris servandus est'. Debefaamde Maastrichtse rechtsgeleerde M.

9

van Heylerhoff kwam in een uitvoerig ad-vies aan de schepenbank te Gulpen tot deconclusie, dat een jood altijd 'suspectus sitde fuga', omdat 'eenen Joode, welchenatie, tenminste zoo als deze/ve hier telande bestaet, doorgaens zeer suspect isvan fraude en bedrog', zodat naar zijnmening tegen hen te allen tijde het vreem-delingenrecht kon worden toegepast.Soortgelijke adviezen werden ook doorenige van zijn collegae sinds het middenvan de 18e eeuw uitgebracht. Toepassingvan het vreemde/ingenrecht betekendeo.a., dat ook in civiele zaken gevangen-neming mogelijk was; dat rechtsbijstandnaar behoeve kon worden geweigerd endat blote verdenking voldoende was, omover te gaan tot verbanning wegens land-/operij.De wanhopige juridische positie van dejoden was niet uniek. ln vele opzichten lijktdatgene, wat zich bij processen tegenjoden afspeelde, op rechtsgebruiken, dietijdens processen tegen heksen, bokken-rijders en zinnelozen werden toegepastvanaf de 16e eeuw tot de 18e eeuw. De be-wijslast werd al in deze gevallen voortdu-rend omgekeerd en de normale regels derprocesvoering doorbroken, terwijl kramp-achtige handhaving van de bestaandemaatschappelijke verhoudingen steedsweer het uiteindelijk doel van het juridischoptreden bleek te zijn. “12Tot zover het citaat uit het artikel van Jans-sen. Ter toelichting nog dit:“Quod cum Judaeis nulla regnitus sed rigotjuris servandus est," wil zoveel zeggen als:Bij joden moet men een strenge recht-spraak in acht nemen en "suspectus sit defuga", betekent: verdacht van voortvluch-tigheid.

We vatten nu de draad van het Eijsdenseproces weer op. Het gaat binnen het bestekvan dit verhaal te ver om gedetailleerd opde verhoren in te gaan, maar langzaammaar zeker worden de bewijzen tegenMozes' betrokkenheid bij de inbraak steedsgroter. Tenslotte bekent Mozes. Op inbraakstond toen de doodstraf en als Mozes zichervan bewust wordt wat hem te wachtenstaat is hij de wanhoop nabij. Hij gaat aanzelfmoord denken want hij wil liever zijneigen moordenaar zijn dan "door de han-

10

den van christenen van het leven ter doodgebracht te worden". Om eventuele zelf-moordpogingen te verhinderen wordtMozes scherp in de gaten gehouden doorhet gevangenispersoneel. Alles wat zijn celin en uit gaat wordt gecontroleerd op ver-borgen voorwerpen waarmee hij zelfmoordzou kunnen plegen. Een oplettende cipiervindt in de halsboord van een vuil hemddrie fragmenten van speelkaarten welkemet potlood in het Jiddlsch zijn beschre-ven. Na veel moeite weten schouten sche-penen van Eijsden Mozes Joseph uit Gul-pen ertoe over te halen de tekst te vertalen.De tekst luidde:"Schicket mich kruijt voor de dood (andersgemeenlijk genoemd rattenkruijt) in hethembd en maakt het toe. lck sal daernaesoeken. Seligman is gisteren geweest aenden Mischpit (anders genoemd het gericht).lck werde euch neechst zou schrijven, wenihr mich überschicket ...... “

De resterende woorden kon (of wilde ?)Mozes Joseph niet vertalen.

De veroordeling vond plaats overeen-komstlg een plakkaat d.d. 18 maart 1732van de Staten van Brabant. Onder dejuris-dictie van deze Staten ressorteerden toen-tertijd behalve Brabant ook delen van deLanden van Overmaas waaronder Eijsden.Personen die zich binnen deze gebiedenschuldig maakten aan inbraak met geweld-pleging werden gestraft door wurging methet koord. Het lijk werd in ijzeren boeiengeslagen en aan de galg gehangen, ande-ren "ter exempel en afschrlk".

Het vonnis werd voltrokken op 17 juli1754, bijna een jaar na de arrestatie. Nogdezelfde nacht wordt niet alleen de galgdoorgezaagd maar ook het lijk gestolen.Justitie is woedend en looft een beloninguit voor het achterhalen van de daders.Ongetwijfeld hebben familieleden en vrien-den het lijk ontvreemd en Mozes AlexanderCahin alsnog een waardige begrafenis be-zorgd. Zo kwam er nog een klein beetjeeen, zij het wrang, passend einde aan eenturbulent leven.

Tom Baas

12. J.C.G.M. Jansen, Over-heid en Joden in hethuidige Limburg in de18e en vroege 19eeeuw, in: Jaarboek vanhet Sociaal HistorischCentrum voor Lim-burg, deel lll (1978),p. 33-34, Maastricht1978.

Nieuws- en Acivjçrtentieblml) V*voor de Prøvinßie Limburg.zt.uur

Érmrhíjm krliilm in É à ä Minima op Dlfiflßfflš, mfißßßßßfi tm ZÂTI'IRUÂH,

Den 11n dezer maand overleed op het kas-teel Oost (Eysden) de heer ThéophileCharles De'siré Marie Constantin Mauritsgraaf de Geloes, een lid der aanzienlijkstefamiliën van het land van Limburg en Luik.De familie de Geloes dateert van de 14eeeuw en is afkomstig van Nyswiller, ge-meente Wittem.

(L.C. zaterdag 13 februari 1875)

INGEZONDEN.Mijnheer de Redacteur!

Bij deze heb ik de Eer UEdele te berigten,dat de geestdrift bij gelegenheid van ZijnerMajesteits verjaardag in de gemeente EYS-DEN zoo groot was, dat in het geheel vantwee gebouwen de Nationale Driekleurwapperde, waaronder begrepen is het:Stationsgebouw en de Kazerne der Mare-chausées.EYSDEN, 20 Februarij 1875.

X.(L.C. woensdag 24 februari 1875)

Mobilinir Verkoop.,_O_-

De Notaris Brouwers zal opWoensdag, 10 Maart: t875,

om 10 um 's morgens,op ltct kasteel te O()S'l`,çcmcmitc EYSDEN,op verzoek van den NWG. heer graal'de Limbw'g-Slirttm, publiek

VERKOOPEN :2 goede koetspnnrdcn,2 schoonc rijpanrdcn, waar'-

bij l wmcc col›,”2 poncys,4 stuks koevcc,3 koctsen, 2. wagens, paar-

dentuig, lmísmcnbclcn, gereed-schappen en 500 flcsschcnBourgogne-wijn van 1858.f

(L.C. woensdag 3 maart 1875)

EYSDEN, 7 Mei. ln de heden gehouden ver-gadering van den gemeenteraad is, ter ver-vanging van wijlen den heer And. Peusens,als raadslid toegelaten en heeft den gevor-derden eed afgelegd de heer Jan Houbierste Breust, welke bij de hevige stemming vanden 15 April jl. gekozen werd met 54 stem-men, welk laatst aantal uitgebragt werd opden heer Edouard Coenegracht.ln dezelfde vergadering is als wethoudergekozen de heer P. Pinckaers.

(L.C. woensdag 12 mei 1875)

EYSDEN, 7 Mei. ln het berigt in het vorigenummeroverdeverkiezing alhierwas,dooruitlating van een regel, het opstel onver-staanbaar en moet in dier voege verstaanworden: dat bij de jongste verkiezing deheer Jan Houbiers te Breust 54 stemmenen de heer Edouard Coenegracht 39 stem-men ontvangen had, waardoor de eerstge-noemde tot raadslid gekozen is.

(L.C. zaterdag 15 mei 1875)

BREUST-EYSDEN, 25 Mei. Sedert eenigedagen is men hier bezig met het verwen vanhet koor der kerk. Gisteren nu gebeurdehier bij een betreurenswaardig ongeluk.De hooge stelling, waarop zich vier perso-nen bevonden, zakte ineen en veroorzaakteeen noodlottigen val. Een van hen, ge-naamd B. Wolfs, is ten gevolge der beko-men wonden overleden; een ander heefteen arm gebroken. De Weleerw. heer Pas-toor zelf, die op het oogenblik des onheilsaanwezig was, en bij den val nog even tijdhad in aller ijl te wijken, is met eenigekneuzingen afgekomen.

(L.C. zaterdag 29 mei 1875)

11

De Notaris Brouwers zal opDingsdag. 20 Julij 187",

ten 4 uit: namiddags,bij W. LAMBERT te EYSDEN openbaar

i verkoopen:Eenen in volle werking en zeer goed

geklandeerd zijndeWatergraanmolen,

genaamd

„ DE MUGGEMOLEN '4met ijzeren machtnerien en daartoe he-boeiende balken en sicenen, woonhuis,stallen, tuin en boomgaarden, groot 2hectaren, gelegen te Caeslelt. gem.is.\',stleii E,10ï›,1l)ü 107 108,108

ic aanvaarden met 15 Maart '1876X'oorwaarden minsiig voor de betaling.

(L.C. zaterdag 26 juni 1875)

Aan de Harmonie van Eysden is te Namur(België) op het Festival de medaille uitge-reikt wegens het grootste getal uitvoerendeleden, terwijl aan de Harmonie van Venloaldaar eene herinneringsmedaille, bene-vens de medaille van den versten afstandten deel is gevallen.

(L.C. zaterdag 31 juli 1875)

MESCH, 11 Aug. Gisteren aan den avondwaren de bewoners "van ons anders zoorustig dorp" ten prooi eener algemeneontsteltenis; terwijl men gedurende dengeheelen dag werkzaam was geweest terherstelling van den kerktoren, stortte eens-klaps een groot gedeelte "aan de Noord-Oostzijde" van den vervaarlijk dikken to-renmuur, met een vreeselijk geraas in,waardoor belangrijke schade aan het kerk-dak werd te weeg gebragt. Hoogst gelukkighad het werkvolk zich even van den opzaal"waar men bezig was" verwijderd en wasniemand in de kerk, waardoor stellig men-schen levens zijn gespaard gebleven. Menheeft hoop, dat het orgel er niet door gele-den zal hebben, doch men vreest, dat detoren die, overigens zeer bouwvallig isen reeds, naar men beweert, dagteekentuit de 9e eeuw, eene geheele vernieuwingzal moeten ondergaan, iets wat wel eenoverwegend bezwaar mag heeten vooreene Gemeente van nog geen 400 zielen.

(L.C. zaterdag 14 augustus 1875)

12

åššäimmtåšššäHarmonie iflšysden.

ï r n g r u m m rdm frites qui :mmm lien å

EYSIHENie Dimanrlw Q9 Anni 1875,

dames jaar in M ii'h'flmmir uw: is cmxcmirs åa:Minimum: mamie.

Mu”

X (hifi 94 lm] bib `an m am' u nv8115t P? Faust ßnuqnalóesm 'anwPuimbåê › äiaeazbrugrtn Falke na: :mmm gr Fam.

ananas carrera-:neJeux de qmfleß.

iFrixaoomnuelmmúihillafiWš. r'ie \ 50mm! ,3, › “mms -5

Pmåinmi mniimm ~ToaiaSoMüeil “mb`Q iamiam e? tas inenjnmu prise: aan! M 138.silkåf 1MPITBBR „

'nn A u renault ï*Lumiaumwšméennnprix uprwnsr iamiam*

mina al Mm meine sera amuse en 5 pmí'tix dimmçuan *2 fi' à prendre avant lunä “s `

'ë

.Waarnemenaa

J. WG!!!GRÂND CABROUSEL

l Prix m alleWhata mmm '

i, ~_ . x “Mel >ï'ršx ü

Wolh' \2 ä! à jwnniire k: ylutñt polfltk divx l

C PIT.

i curlige partšra Jr iii plm d'lbsdcn å i Mm mE n t r i* 50 (Jemimes '

1. \ piiiv Le Inrrdmr Ii: EMUE m-:Gmitar van romans! vul Glam

QeøsšiäaäfiäniësßA1i213“WNëífätššâšää '(L.C. zaterdag 14 augustus 1875)

~.

MESCH, 17 Nov. Gisteren overleed alhierin den ouderdom van 50 jaren onze herder,de WEerw. Heer J. B. H. Borckelmans, pas-toor.

(L.C. zaterdag 20 november 1875)

`ÂaíibestaåingDe Notaris BROUWERS zal op

Miranda", 20 Decenni)cr;1875om 2 uit: nunnildugs

tcniiuízc llUlJNl'IN-Tlil"UNISSÉ`N \QMESCILop \uizock um het GemeenteBestuurvan M c si: li, bij enkeleinsiliiijving user-ccnkonistšgbestek in het npenbaaifï

aanbesteden:Het bouwen van een

501100 l lu kan! metONDERWI i'ZERSWONlNG,

Bet' ick en p lan liegen ict inzage tmf;GemeenteSucteiwnic In Mesen

(L.C. zaterdag 27 november 1875)

Deze aanbesteding had tot resultaatdat hetbouwen van het schoollokaal (het enigeschoollokaal van de openbare lagere schoolder toenmalige - nog tot 1 januari 1943 zelf-standige - gemeente Mesch) met de onder-wijzerswoning gegund werd aan Jan Gilis-sen, aannemer, wonende te Mesch, en welvoor een aanneemsom van f 8.000,--,De bouw had plaats op een perceel grondaan de Grijze Graaf dat daartoe door degemeente was aangekocht voor een be-drag vanf 650,--. Met ±f 600,-- bijkomen-de kosten (voornamelijk kosten van dearchitect) bedroegen de totale stichtings-kosten ± f 9.250,--.Deze kosten werden gefinancierd met eenRijkssubsidie van f 3.000,--, met een pro-vinciaal subsidie van eveneens f 3.000,--en met een bedrag vanf 2.000,-- dat de ge-meente zelf voor dat doel beschikbaar had.De gemeente kwam alzo tekort een bedragvan ±f 1.250,--, datgedekt werd uit de toennog te ontvangen aflossing van een oudeschuld aan de gemeente vanf 1.000,--, plusde opbrengst van de verkoop van een in-schrijving van f 300,-- Grootboek Natio-nale Schuld.Opgemerkt moet nog worden dat een ver-trek op de eerste verdieping van de onder-wijzerswoning vanaf het klaarkomen vande bouw in 1876 tot 1 januari 1943, toen degemeente Mesch werd opgeheven en haargrondgebied werd toegevoegd aan dat vande gemeente Eijsden, dienst heeft gedaanals gemeentesecretarie en raadzaal.Het schoollokaal en de onderwijzerswo-ning zijn als zodanig in gebruik geweest totapril 1963, toen het huidige - in 1963 nogslechts uit twee school/oka/en bestaande -

schoolgebouw, plaatse/ijk bekend GrijzeGraaf 12, met de bijbehorende ambtswo-ning van het hoofd der school, plaatselijkbekend Grijze Graaf 10, in gebruik werdengenomen.Het toen buiten gebruik gestelde oudeschoollokaal uit 1876, thans plaatselijkbekend Grijze Graaf 19, doet sindsdiendienst als gymnastiek/okaal van de open-bare lagere schoo/ Mesch (sinds 1 augus-tus 1985 genaamd: openbare basisschoolMesch), terwijl de voormalige uit 1876stammende onderwijzerswoning, thansplaatselijk bekend Grijze Graaf 17, nog

steeds als huurwoning (thans bewoonddoor het gezin P. Janssen-Scaf) eigendomis van de gemeente Eijsden.

ln de nabijheid van Eysden is een bootje opde Maas omgeslagen. Twee personen, diezich daarin bevonden, zijn verdronken.

(L.C. woensdag 29 maart 1876)

Eysden, 18 April. Heden namiddag werdeen jongeling in de zinkwitfabriek eenarm letterlijk afgesneden door een riem.dien hij wilde op de katrol brengen. De on-gelukkige verkeert in zorgwekkenden toe-stand.

(L.C. zaterdag 22 april 1876)

Maastricht, 1 Aug. Het festival te Lanakengehouden, werd door vele Muziekgezel-schappen en door een overgroot getalvreemdelingen bijgewoond.De meeste stukken werden goed uitge-voerd en heeft zich vooral de Hamonie vanEysden gunstig onderscheiden.Dit laatste Gezelschap heeft ook in passanthier ter stede eenige stukken ten gehooregebragt.

(L.C. woensdag 2 augustus 1876)

De Courrier de la Meuse brengt een berigtuit Eysden, dat, ter gelegenheid van eenpelgrimstogt eener processie van Eysdennaar Scherpenheuvel, eene jonge dochtereensklaps van hare sedertjaren gehad heb-bende lamheid totaal genezen is.

(LC. zaterdag 14 oktober 1876)

Nico Duijkers

13

Herdenkingskruisln 1937, op woensdag 3 november, ge-

beurde er in het Savelsbos een jachtonge-luk. De dertienjarige Hubert Wetzels Werdin het hoofd getroffen door een schot hagelen hij overleed kort daarna.

Op de onheilsplek, aan de bosrand op degrens tussen Eijsden en de tegenwoordigegemeente Margraten, stond jarenlang eeneenvoudig houten kruis. De Stichting Krui-sen en Kapellen Margraten heeft ervoorgezorgd dat er op diezelfde plek een min-der vergankelijk, stenen herdenkingskruisgeplaatst kon worden. Wanders en Zoon,steenhouwers te Heerlen/Hoensbroek,maakten het kruis en stelden het belange-loos beschikbaar. Vervolgens zorgden le-den van de Werkgroep Sint Geertruid, diedeel uitmaakt van de Margratense stich-ting, voor vakkundige plaatsing in het bos,in samenwerking met de steenhouwers.

Eenenvijftig jaar na de dood van HubertWetzels, op 3 november 1988, zegendepastoor J. Schram van Sint Geertruid hetnieuwe kruis in. Onder de aanwezigen bijde korte plechtigheid waren vertegenwoor-digers van de Stichting Kruisen en Kapel-len Margraten, functionarissen van Staats-bosbeheer, bestuursleden en medewerkersvan de Stichting Eijsdens Verleden en fami-lieleden van Hubert Wetzels. De heer M.Huls, voorzitter van de organiserendestichting, hield een toespraak en bedankteiedereen die meegeholpen heeft het ge-denkteken in steen op te richten. Daarnalegden de familieleden bloemen aan devoet van het kruis.

De heer M. Huls, voorzitter van de StichtingKruisen en Kapel/en Margraten, houdt een toe-spraak en bedankt iedereen die de oprichtingvan het gedenkkruis mogelijk maakte.(Foto: J. Rethero)

W. Jeukens

Uit de Limburger Koe-rier van 4 november1937.

WEER EEN JACHTONGELUK

'~ Drijver tijdens klopjacht bijEysden gedood.

Woensdagmorgen is in de bosschen op degrens van deI gemeenten Eysden en St. Geer-truid de 14-Jarige WetzelsY tijdens een drijf-jaeht doodgeschoten. De jongen -- zoon vanden boschwachter van Graaf de Liedekerkenuit E_vsden - dreef het wild op, toen hij plot-seling door een schot hagel aan zijn hoofdgetroffen \verd en neerviel.

Naar het. ziekenhuis te Maastricht overge-bracht. is het slachtoffer daar kort na aan-komst overleden.

Uit Heerlen meldtI men ons nog, dat dittragisch ongeluk gebeurde te omstreeks 11uur. Op dat oogenblik bevond zich een aantaljagers uit Heerlen en omgeving, onder wieook de hotelhouder M. uit Heerlen, in debuurt van Eysden op de St. Hubertusjacht.Laatstgenoemde jager zag plotseling in eenhollen weg veen konijn huppelen; hij legdeaan en schoot. Daama kwam men tot de ont-dekking. dat de jager den 14-jarigen W. inhet hoofd had getroffen. Naar men ons mede-deelde had men den jongen eenigen tijd voor-dien met wild naar huis gestuurd, zoodat deJager, die het noodlottige schot loste, niet konvermoeden. dat de knaap in zijn nabij-heidwas

Direct na het ongeluk heeft de .politie vanMaastricht een uitgebreid onderzoek inge-steld. De burgemeester van Eysclen kwameveneens ter plaatse. -

ä:

w_-

*_-

nà!

Hubert Wetze/s1.4.1924 3.11.1937op deze plek overledendoor een iachtongeva/(Foto: J. Rethero)

De plaats van het herdenkingskruis in hetSave/sbos.

15

Kwartierstaat van H.J.L.M. Boersma

Toelichtingln dit deel van de kwartierstaat worden de

voorouders van Maria Elisabeth Dolmansbeschreven. ln haar oudst bekende kwar-tieren vinden we onder anderen leden vande familie Nolens. Een aantal van henoefenden het beroep van Maasschipper uit.Maasschippers vervoerden veelal meteigen schepen delfstoffen, gebruiksartike-len en levensmiddelen over de Maas van deene aanvoerhaven naar de andere of naaroverslaghavens vice versa. Maasschipperswaren vaak zeer kapitaalkrachtig. in datgeval oefenden ze veelal tal van bestuur-lijke functies uit en lieten het eigenlijkeschipperswerk door anderen verrichten.Hun veelvuldige handelscontacten, brachthen er toe, nieuwe ideeën, met name aan-gaande het protestantisme te accepteren.Vaak werden ze zelf hervormd. Zo ook eenaantal leden van de in Eijsden woonachtigefamilie Nolens. De krappe huwelijksmarktleidde echter tot gemengde huwelijkenmet katholieken van de plaatselijke bevol-king. De kinderen uit deze huwelijken wer-den, soms afhankelijk van het geslacht, inde ene of in de andere godsdienst opge-voed. Leden van de familie Nolens bleventot in de tweede helft van de negentiendeeeuw een vooraanstaande positie in deEijsdense gemeenschap behouden.

Generatie XlV

XIV-15784Peter Nolens (Noelens).Over zijn geboortejaar en -plaats zij we nietgeinformeerd. We schatten zijn geboorte-jaar op circa 1540. Op 21-1-1585 werd hij(Peter Noelens van Eijsden) te Maastrichteigenaar van een huis gelegen langs deMaas aldaar, welk huis hij had geërfd vanwijlen Gertrudis Claessen, echtgenote vanThonis Rutten van Keer en zuster van zijnmoeder. Zijn ouders zijn dus waarschijnlijkeen echtpaar Nolens-Claessen geweest.1 2De echtgenote van Peter Nolens wordtaangeduid met Meijcken (Maria) en metPetrisse. Mogelijk betreft het twee verschil-lende personen en was Nolens tweemaalgehuwd geweest. ln 1611 blijkt Petrisse,weduwe van Peter Nolens, hertrouwd te

16

zijn met Thijs Bronckerts van Eijsden.3Deze overleed mogelijk te Eijsden in maart1636 (Mathias Bronckerts). Peter Nolensoverleed vermoedelijk circa 1605. Hij wasgedurende zijn leven "over vele jaeren ge-leden geweest stuerman op den stroom vandie Maese, de welcke veelejaeren totsijnensterffdach toe heeft continuelijcken veleende menige schepen affgesteurt paise-lijck ende vredelijck sonder eenich obsta-kel".4 Maasschipper dus.Kinderen:a. Nolens, Geurt (Godfried, Gerard).b. Nolens, Peter. Gehuwd met Maria Nelis.

Volgt onder XIII-7892.c. Nolens, Nen.d. Nolens,Anna.Gehuwd metJobGeurten

(Goerten, Guerten). De kinderen van ditechtpaar werden katholiek gedoopt teBreust.

De namen van deze kinderen zijn vermeldin een acte van schuldbekentenis ten guns-te van hen en ten laste van Peter Nolens.5

Generatie Xlll

XIII-7892Peter Nolens (Noelens).Hij was gehuwd met Maria Nelis. Hij wasburger van Roermond en had aldaar eenwoning bij de Brugh Poort. Hij is overledenvóór 1-4-1638. Op die datum wordt Mariaals weduwe vermeld.6 Peter was, gelijkzijn vader, "maesschipper hebbende metsijnen scip ende coopmanschappen derivere van die Maese op ende affgevaerensoo aen de stadt van Luyck gelijck aenandere steeden gecocht, geladen, vercochtende ontladen, oock al paiselyck endevreedelijck tot synen sterffdach toe."4Zijn weduwe zette het bedrijf na zijn over-lijden voort.Op 2-12-1625 verkocht hij aan MechteldGeurten, dochter van Job Geurten en zijnzuster Anna Nolens, zijn aandeel in deBreustermolenhof te Caestert.7Kinderen:a. Nolens, Peter. Hervormd. Maasschipper

koopman te Roermond en burger vandezelfde stad. Gehuwd met Agnes Vis-sers, dochter van Jan Vissers van Eijs-den.

XIV

~ Breust, 18-11-1680T Caestert, 28-1-1742

15784 15785

Nolens N.N.Peter Maria

XIH 7892 7893 7894 7895

Nolens Nelis Lammen MorkesPeter Maria Dirick Cristina

T Eijsden1629

Xll 3946 3947

Nolens TerffsGeurt Maria

>i= 1620“ Breust

T Eijsden 30-12-162725-1-1694

Xl 1972

Jeukens NolensMatthijs* 1638 7 Maastricht, 14-10-1650

1' Caestert, 23-11-1718 T Caestert,16-10-1724X Breust, 8-4-1673

X 986

JeuckensPetrus

Legenda:

* geboren te, op~ gedoopt te, opT overleden te, opX gehuwd te, op

17

Op 27-11-1649 verkocht hij aan zijnzwager Jan Vissers jr., maasschipper enburger van Roermond, zijn aandeel (eenderde gedeelte) in hetouderlijk huis Vis-sers, gelegen te Eijsden en bewoonddoor zijn oom Pieter Pauwelsen (PeterPauwels Petermans.)8Peter Nolens overleed te Roermond tus-sen 1673 en 1682.

b. Nolens, Geurt (Godefridus, Gerard).Gehuwd met 1) Maria Terffs en met 2)Maria Aussems. Volgt onder XII-3946.

Op 29-1-1660 vond er tussen Peter enGeurt een erfruil plaats. Peter, burger vanRoermond, kreeg de goederen, afkomstigvan zijn overleden moeder en zijn oomNicolaas Scholtis, die waren gelegen onderMerum en Ool bij Roermond, terwijl Geurt,inwoner van Eijsden, de goederen in Eijs-den verkreegg.

XIII-7893Maria Nelis.Gehuwd met Peter Nolens. Zij heeft eenbroer Simon, die ook maasschipper is.

XIII-7894Dirick Lammen (Terffs).Gehuwd met Cristina Morkes.Kind:a. Lammen, Maria (Maria Terffs), katholiek

gedoopt te Breust op 30-12-1627. Ge-huwd met Geurt Nolens. Volgt ondeel-3947.

XIII-7895Cristina Morkes.Gehuwd met Dirick Lammen (Terffs).Zij overleed vermoedelijk in 1629te Eijsden(Stijn Morkens). (Alleen het jaar van over-lijden werd opgetekend.)

Generatie Xll

XII-3946Geurt (Godefridus, Gerard) Nolens.Geboren omstreeks 1620. Hij was evenalszijn vader maasschipper van beroep enburgervan Roermond. Door een erfruil metzijn broer in 1660 (zie hiervoor onder Xlll-7892) verkreeg hij een aantal goederen te

18

Eijsden, alwaar hij zich reeds eerder hadgevestigd.9 ln 1656 wordt hij vermeld alslidmaat van de hervormde gemeente vanEijsden (Gerret Nolens),10 in welke ge-meente hij de functie van ouderling ver-vulde van 1685 tot 1687 en in 1693.11Hij was schepen van Eijsden van 1663 tot1674 en vanaf 1680, mogelijk tot aan zijnoverlijden in 1694. Hij was tevens schepenvan Oost van 1682 tot 169212 13Geurt Nolens is tweemaal gehuwd geweestmet vrouwen van katholieke huizedie trouwaan hun geloof zijn gebleven. In circa 1647huwde hij met Maria Terffs (volgtondeel-3947). Na haar overlijden hertrouwde hij teEijsden, hervormd, op 27-5-1677 (onder-trouwd op 9-5-1677),14 met de uit ,s-Gra-venvoeren afkomstige Maria Aussems. Ma-ria Aussems overleed in november 1694 teEijsden (N.N., weduwe van Geurt Noolens).Uit het eerste huwelijk zijn zes kinderen be-kend die waarschijnlijk alle hervormd zijngedoopt. Uit het tweede huwelijk zijn geenkinderen bekend.Kort voor Kerstmis 1693 ging hij overtotdekatholieke kerk en kreeg hij onderricht vande paters Capucijnen van Maastricht. Zijnziek worden, korte tijd later, leidde tot he-vige polemieken tussen de representantenvan de beide kerken en hemzelf over devraag wie hem geestelijke bijstand mochtverlenen. Uiteindelijk werd hij "als een vuijllidt van de gemeijnte" afgesneden "om soohet boose uijt het midden der Gemeijnte tedoen". Hij overleed op 25 januari 1694 enwerd reeds de dag erna in de kerk van Eijs-den begraven, terwijl de rouwdienst eerstop 4 februari plaats vond.15Kinderen:a. Nolens, Christina, geboren omstreeks

1647. Hervormd gehuwd te Eijsden op19-8-1668, ondertrouwd op 22-6-1668met Lebuines (Lambertus) Jegers. Hij isvermoedelijk een zoon van Leben Jegersen Maria Cuenen. Hij werd gedoopt teBreust op 18-10-1640. Al hun kinderenwerden katholiek gedoopt. Christinaoverleed katholiek op 5-12-1722 te Eijs-den als weduwe van Levinus Jegers.

b. Nolens, Maria, hervormd gedoopt te Maas-tricht (St. Jan) op 14-10-1650. Katholiekgehuwd te Breust op 8-4-1673 met Matt-hijs Jeukens. Volgt onder Xl-1973.

Hoeve Den Treffer teLaag-Caestert. Ver-moedelijk woonhuismet hoeve en brouwe-rij van Frederik Nolens.Foto: Jean Rethero,februari 1989.

c. Nolens, Frederik, hervormd gedoopt teMaastricht (St. Jan) op 9-11-1653. Her-vormd gehuwd te Eijsden op15-12-1680,ondertrouwd op 30-11-1680 met ArianaFrambach, dochter van Hubrecht Fram-bach, schepen, en Catharina de Both.Hubrecht Frambach wordt in 1656 alslidmaat van de hervormde gemeenteEijsden vermeld.10 Op 3 december voor-afgaand aan het huwelijk werd door deouders van de aanstaande echteliedenvoor de schepenbank van Eijsden eencontract gesloten waarin HubrechtFrambach zich onder andere verplicht“sijne toekomstige schoonsoone endedochter alsook de kinderen bij haer teverwecken, bij sich in sijne huijsinge tenemen ende houden, ende de selve vankost, dranck ende andere behoeflikhe-den behoorlik (te) voorsien".16Frederik Nolens en Ariana Frambachdeden hun geloofsbelijdenis voor Pasen1693.17 Al hun kinderen werden her-vormd gedoopt te Eijsden.Frederik was diaken van de hervormdegemeente van 1684 tot 1 686, van 1689 tot1696 (met korte onderbreking) en van1698 tot 1700.18 Daarenboven was hijschepen in Eijsden.

Hij overleed in 1708. Adriana testeerdevoor notaris Th. van der Wood te Maas-tricht op 31-8-1718.19 Zij overleed vóór8-5-1727. Op die datum werden door dekinderen de ouderlijke goederen ver-deeld.20 Tot de goederen behoordenhuis en hoeve met brouwerij, gelegen teCaestert "op den Treffert". Blijkbaar wasFrederik Nolens brouwer geweest. (Zieafbeelding).

d. Nolens, Petrus (Peter). Geboren om-streeks 1655. Hervormd gehuwd te Wilre(Wolder) bij Maastricht op 26-7-1688(registratie te Eijsden), ondertrouwd op3-7-1688 te Eijsden met de katholiekeJoanna Peters alias Cousen (Coesen),dochter van Joannes Cousen en AnnaGijlwaer, respectievelijk kwartier X-992en X-993.21 Uit dit huwelijk werden driemeisjes en een jongen geboren. Demeisjes werden katholiek gedoopt, dejongen hervormd.22Petrus Nolens overleed in 1694. Joannahertrouwde op 5-2-1696, met AntoonTheunissen. Zij overleed op 2-12-1730te Eijsden, hij overleed op 31-10-1736te Eijsden.De kinderen Nolens-Peters verdeeldenop 29-9-1718 de door hun vader nage-laten goederen, komende van hun groot-ouders Nolens-Terffs.23 Tot de nalaten-schap behoorde onder andere een "Brues-terwijde, gelegen in 't Raetgen oft Reftirsstege".

e. Nolens, Aretje (Aleijdis), hervormd ge-doopt te Eijsden op 11-8-1656. Huwtomstreeks 1673 met Philip Praesten.Hij overleed op 6-12-1719 te Eijsden, zijoverleed op 1-3-1739 te Eijsden (katho-liek). Hoewel het een gemengd huwelijkbetrof, werden alle kinderen katholiekgedoopt. Aleijdls is katholiek geworden.

f. Nolens, Machteld, hervormd gedoopt teEijsden op 25-10-1658. Vermoedelijkjong overleden.

XII-3947Maria Lammen (Terffs).Katholiek gedooptte Breustop30-12-1627.Zij komt zowel voor onder de naam MarlaTerffs als onder de naam Marla Lammen.Dit vindt zijn verklaring in het feit dat haarvader Dirick Lammen Terffs was.24

19

Zij was de eerste echtgenote van Geurt No-lens. Zij overleed vóór 27-5-1677, de datumwaarop Nolens voor detweede maal huwde.

Generatie Xl

Xl-1972Matthijs (Mathias) Jeukens.Geboren omstreeks 1638. Gehuwd teBreust met de hervormd gedoopte MariaNolens op 8-4-1673. Hoewel het een ge-mengd huwelijk betrof, werden alle kinde-ren katholiek gedoopt. Matthijs overleed op23-11-1718 te Caestert-Eijsden.Kinderen:a. Jeuckens, Jan (Joannes), geboren om-

streeks 1674. Brouwer. Huwt te Breustop 1-8-1700 met Maria Rutten (Ruth),dochter van Willem Ruth en Maria Herve.Zij overleed te Eijsden op 7-4-1726. Hijhertrouwt te Breust op 21-7-1726, enop dezelfde dag te Eijsden voor de domi-nee (ondertrouwd op 8-7-1726) met deuit Visé afkomstige Catharina Delhaaijalias Martin. Uit beide huwelijken zijngeen kinderen voortgekomen. Jeuckensoverleed te Eijsden op 11-4-1742. Zijnwoonhuis werd aangekocht door JanPiters, echtgenoot van Anna Jeuckens,dochter van de hierna te noemen PetrusJeuckens. Jan Piters werd voorheen be-schreven in kwartier VIII-248.25 Het huismet toebehoren was gelegen "ontrent deMaese, reijgenoten ten onderganck deStraet, opganck den Vroenhoff."26

b. Jacken, Maria, gedoopt te Breust op1-2-1676. Overleden vóór 12-3-1696.

c. Jeckens, Godefridus, gedoopt te Breustop 20-1-1678. Hij is gehuwd te Breustop15-11-1707 met Anna Emondts. Zij iswaarschijnlijk een dochter van PeterEmondts en Anna Ouwen. Anna Emondtsoverleed te Eijsden op 16-2-1731, Gode-fridus overleed te Eijsden op 20-8-1752.

d. Jacken, Joanna, gedoopt te Breust op11-12-1679. Gehuwd te Breust op 15-8-1711, en te Eijsden op 16-8 (onder-trouwd op 2-8) met Wilhelmus Blondenuit Eijsden. Zij overleed op 20-10-1735aan de gevolgen van dysenterie te Eijs-den. Dolmans hertrouwde te Breust op17-10-1736, en te Breust op 14-10 (on-

20

dertrouwd op 28-9) met Maria AgnesThuijtt, weduwe van Egidius Hallers.Hallers was op 5-8-1734 te Eijsden over-leden. Maria Agnes Thuijt overleed teEijsden op 26-5-1761. Blonden wasreeds op 24-9-1758 overleden.

e. Jackens, Petrus, gedoopt te Breust op18-11-1680. Gehuwd met Joanna Nico-lai. Zij overleed op 27-7-1741, hij over-leed op 28-1-1742, beiden te Caestert-Eijsden. Zie aangaande beide echtelie-den ook de correctie aan het einde vandeze aflevering. Volgt onder X-986.

f. Jeckens, Fredericus, gedoopt te Breustop 30-1-1683. Gehuwd te Breust op 30-11-1709 met Catharina Depuits. Hij over-leed te Eijsden op 26-12-1769, inmiddelsweduwnaar.

g. Jeuckens, Matthias, geboren omstreeks1686. Huwde te Moelingen op 20-10-1753, idem hervormd te Eijsden op de-zelfde dag (ondertrouwd op 6-1 0) met deuit Moelingen afkomstige Maria ldaSchafs. De registratie van dit huwelijkvond ook te Breust plaats.Matthias overleed te Eijsden op 10-12-1758. Maria Ida hertrouwde op 12-12-1762 te Breust en te Eijsden op de-zelfde dag (ondertrouwd op 27-11) metJoannes Jeukens. Deze verdronk op 10-3-1788, ongeveer 60 jaar oud.Zie ook handtekening Matthias Jeukens.

h. Jeuckens, Theodorus, gedoopt te Breustop 17-12-1688. Jong overleden. Werd op22-12-1694 begraven. (N.N., kind vanMathijs Jeuckens).

i. Jeuckens, Jacobus, geboren omstreeks1692. Ongehuwd. Woonde bij zijn broerMatthias te Caestert-Eijsden, alwaar hijoverleed op 6-6-1752.Zie ook handtekening.

j. Jeuckens, Maria, gedoopt te Breust op12-3-1696. Gehuwd te Breust op 19-1-1717, hervormd te Eijsden op 24-1 (on-dertrouwd op 9-1) met Jacobus Hech-termans uit Caestert-Eijsden, zoon vanHenricus Hechtermans en CatharinaJeuckens. Hij overleed te Eijsden op21-4-1755, zij eveneens te Eijsden op27-2-1773.

Xl-1973Maria Nolens (Marij).Hervormd gedoopt te Maastricht (St. Jan)op 14-10-1650, dochter van Geurt Nolensen Maria Terffs. Gehuwd met Matthijs Jeu-kens. Zij bekeerde zich tot het katholicismeen overleed te Caestert-Eijsden op 16-10-1724.

Generatie X

X-986Petrus Jeuckens.Gedoopt te Breust op 18-11-1680 (PetrusJackens). Hij is gehuwd met Joanna Nico-lai. ln 1708 blijkt hij pachter te zijn van depachthoeve genaamd Croonenhoff te Heer.33Hij overleed te Caestert-Eijsden op 28-1-1742.Kinderen:a. Jukens, Maria, gedoopt te Breust op

14-12-1704. Gehuwd met Jan Schepers.Woonde te ltteren.

b. Jeuckens, Paulus. Woonde in 1744 teMaastricht.

c. Jeuckens, Johanna, gedoopt te Heer op12-2-1709. Gehuwd met Wilhelmus Dol-mans. Volgt onder lX-493.

d. Jeuckens, Mathias, gedoopt te Heer op9-7-1711. Was pastoor van Beegden(tussen Weert en Roermond). Overleedaldaar na een priesterschap van 53 jaarop 12-5-1793. Hij werd in de kerk begra-ven.

e. Jeuckens, Joannes Laurentius, gedooptte Heer op 29-8-1714. Vermoedelijkjongoverleden.

f. Jeuckens, Anna Barbara, gedoopt teHeer op 29-8-1714 (kwartier Vlll-249).Gehuwd met Joannes Pieters (kwartierVIII-248). Voor wat haar betreft zie derectificatie aan het einde van dit deel

van de kwartierstaat.g. Jeuckens, Petrus, gedoopt te Heer op

26-9-1716. Wordt in 1743 genoemd alspachter op de Schans bij Navaigne. Ge-huwd met Joanna Dederen (Dideren).Zij overleed op 27-2-1792 te Caestert-Eüsden.

X-987Joanna Nicolai (Nicolaij).Gehuwd met Petrus Jeuckens. Zij overleedop 27-7-1741 te Caestert-Eijsden, ongeveer66 jaar oud.

X-988Wilhelmus Tossis.Geboren omstreeks 1648. Gehuwd metCornelia Adams. Hij overleed te Eijsden op29-6-1718 (Tosses).Kinderen:a. Tossis, Lambertus, gedoopt te Breustop

15-9-1680.b. Tossis, Elisabeth, gedoopt te Breust op

24-8-1683.c. Tossis, Wilhelmus, gedoopt te Breust op

18-7-1691.d. Tossis, Mathias, gedoopt te Breust op

23-4-1697. Gehuwd met Catharina Jan-sen. Volgt onder lX-494.

X-989Cornelia Adams (Nelen Adams).Geboren omstreeks 1650. Gehuwd metWilhelmus Tossis. Zij overleed te Eijsdenop 2-2-1714 aan de gevolgen van water-zucht.

X-990Joannes Jansen (Jan Janssen).Geboren omstreeks 1665. Gehuwd metJoanna Vrancken. Hij woonde in Hoog-Caestert en was koster in Breust. Hij over-leed op 13-8-1747 te Hoog-Caestert.Op 29-1-1746 daaraan voorafgaand maaktehij, weliswaar "geincommodeert door eenesinckinge in de zijde" samen metzijn vrouwhun beider testament op.27 Aan hun zoonPiter Janssen, op dat moment nog onge-huwd, vermaken zij "hun testateurs huijs,hoff, moesthoff, schuere, stallingen, weijde,en appendentie van dijen", "gelegen alhiertot Caestert, Bruester jurisdictie". Daaren-boven ontvangt hij "achthien groot roeden

21

weijde genaemt den olie-banelt, Eijsdergoet, gelegen alhier tot Caestert ontrent deoliemolenl'. Zij hebben deze goederen inhet bijzonder aan Piter vermaakt “conside-rerende den getrouwen bijstandt", “die hijaen hun", "principalijck in hunne oudedagen heeft gedaen ende bewesen". Piterverplicht zich echter wel enige schulden opzich te nemen.Verder testateren zij ten gunste van Corne-lia en Jan Tosses, kinderen van hun doch-ter Catharina en Matthijs Tosses (zie hiernaonder lX-494). Eerstgenoemde ontvangt"vijff groot roeden lants, Eijsder goet, gele-gen in het Caestertvelt op den groenen-wegh" als ook "eene koije". Laatstgenoem-de ontvangt "eenen halven morgen lants,Eijsder goet, gelegen op den Moulingerwegh in het Caestertvelt". Beide om "degoede diensten aen hun bewesen ende,alnoch te bewijsen in hunnen oude daegen,welcken bijstand sij oock begeeren".Hun overige niet nader genoemde bezit-tingen moeten door alle erfgenamen even-redig verdeeld worden.Zie ook handtekening.

(f/afivÂMyflfil/lKinderen:a. Jansen, Catharina, gedoopt te Breust op

23-1-1698. Gehuwd met Matthijs Tosses.Volgt onder lX-495.

b. Janssen, Petrus, gedoopt te Breust op12-10-1700. Overleden vóór 3-9-1711.

c. Janssen, Martha, gedoopt te Breust op30-9-1701 (doopgetuige onder andereGerid Houben alias Jansen). Gehuwd teBreust op 21-11-1728 en op dezelfdedag te Eijsden voor de dominee (onder-trouwd op 6-11) met Joannes Jeuckens.Beiden afkomstig van Hoog-Caestert.Zij overleed op 20-2-1730 te Caestert-Eijsden aan de gevolgen van waterzucht.

d. Jansen, Jacobus, gedoopt te Breust op5-6-1708. Gehuwd te Lichtenberg (opSint-Pietersberg) op 10-7-1732 (regi-stratie vond eveneens te Breust plaats)en voor de dominee te Eijsden op 13-7(ondertrouwd op 27-6) met Maria Blon-den, weduwe van Wilhelmus Spauwen.Men verkreeg dispensatie wegens bloed-

22

verwantschap in de derde graad. Bij zijnhuwelijk heeft hij van zijn ouders eenstuk land gekregen. Bovendien stondzijn vader borg en betaalde de interest(4%) van een lening ad 300 gulden Bra-bants Maastrichter koers die Jacob vanAndreas van Wel had geleend. Om nu deandere kinderen niet te kort te doen be-paalden zijn ouders dat “alles wat hijreeds ontfangen heeft of nog sal ontfan-gen, van zijn kindsgedeelte worde afge-trokken".28

e. Jansen, Petrus, gedoopt te Breust op3-9-1711. Geboren te Caestert-Eijsden.

X-991Joanna Vrancken (Francken).Geboren omstreeks 1667. Gehuwd metJoannes Jansen. Zij overleed te Hoog-Caestert (Breust) op 15-9-1747, een maandna het overlijden van haar man. Zie ookhaar handmerk.

9d/Aard 267/ -fla/r/J 'WI-7 AVø'lfll)áh'fI/H[Cl (du/1,1hij -g'4 ná] wtf-147

Generatie IX

lX-492Wilhelmus (Willem) Dolmans.Omtrent de plaats en tijdstip van geboorte,alsook van zijn huwelijk en zijn overlijdenzijn we nog niet geïnformeerd. Hij was ge-huwd met Joanna Jeuckens.Willem Dolmans wordt in 1743 vermeld alspachter op de hof van mevrouw de weduweDompselaer te Caestert onder Eijsden.Deze boerderij is thans bekend onder denaam Kerenshof. Zie afbeelding. Op 15-3-1743 leende hij van Jacobus Jeuckens385 gulden Brabants Maastrichter koers(BMK) tegen 5% rente perjaar. Ter voldoe-ning van die rente kreeg Jacobus de be-schikking over een stuk land ter grootte vanelf grote roeden en een kleine roede, gele-gen in het Caestertveld. Jacobus behoordedit land "te laboureren soo als eenen goe-den ackerman soude connen ofte mogendoen, ende het selve te houden in sijnelimiten". Eerst wanneer Dolmans het ge-leende geld teruggaf zou hij weer over zijnakker kunnen beschikken.29

c//Âlfl3 dwz/1) 144%_. .m.f

Nog voor de begrafenis van mevrouw deweduwe Dompselaer op 11-5-1745 teMaastricht werden op 13-2-1744 voor degerechten van Breust, Eijsden en SpaansEijsden (wat met Spaans Eijsden bedoeldwordt is nog niet duidelijk) haar goederenverkocht. Onder deze goederen bevondenzich landerijen die door Dolmans gepachtwaren tot maart 1745. ln de verkoopcondi-ties was opgenomen dat Dolmans aan dekoper, in dit geval Nicolaes Franssen, 30gulden BMK per boender over 1744 alspacht zou moeten betalen en de helft vande oogst van het jaar 1745. ln totaal beliepde pacht 204 gulden BMK. Daarvan konDolmans slechts 50 gulden BMK voldoen.Ter betaling van de rest ontving Franssende helft van de opbrengst van een aantalnadergenoemde percelen en gewassen.Het betrof 1) “lant besaijt met boeckweijgelegen aen den Borwijnel', 2) "lant be-saeijt met rogge gelegen op de Holstraetgeneamt de Eege", 3) "lant besaijt met rog-ge gelegen achter den hoff van wijlen me-vrouw Dompelaer als nu geobtineert doorde heer Kerens", 4) “lant oock besaeijt metrogge gelegen achter Hoeffen moelen", 5)“lant op de grebbe besaijt insgelijcken metrogge", 6) "lant achter de oliemolen totCaestert besaijt met rogge", 7) "lant be-saeijt met rogge, en halff met diverse somervruchten, gelegen achter Hoeffemolen" en8) "lant oock achter den oliemolen, besaeijt

Eijsden, Kerenshof. Fotokaart ca. 1950.Uitgave van Gebr. Simons, Ubach-over-Worms.Collectie auteur.

met rogge".30 Ook werden afspraken ge-maakt tussen Dolmans en Franssen aan-gaande het oogsten, opslaan, verkopen enfinancieel afwikkelen van het hierbovengestelde.31 Zie ook Dolmans zijn handteke-n i n g .

.QyíøY//L gir'ú//zLan/f

Kinderen:a. Dolmans, Maria Cornelia, gedoopt te

Limmel op 16-10-1731.Gehuwd met Arnoldus Bovi van Eijsden.Beiden volgen in een ander deel van de-ze kwartierstaat onder de nummers Vlll-239 en VIII-238.

b. Dolmans, Petrus. Geboren omstreeks1734. Gehuwd met Maria Catharina Tos-ses. Volgt onder VIII-246.

c. Dolmans, Joanna. Geboren omstreeks1736. Gehuwd te Breust op 21-11-1773en te Eijsden op 20-11 (ondertrouwdop 1-11) met Michael Bastings uit Lim-mel (Mechiel Battings).

d. Dolmans, Matheus, geboren omstreeks1738. Gehuwd te Breust op 15-5-1763en te Eijsden op 13-5 (ondertrouwd op30-4) met Margareta Wijers.

e. Dolmans, Maria Anna, geboren te Caes-tert-Eijsden, en gedoopt te Breust op18-12-1740. Zij huwde te Breust met dis-pensatie wegens bloedverwantschap inde vierde graad op 25-12-1774 en teEijsden voor de dominee op 25-11 (on-dertrouwd op 10-11) met Petrus Ruttenuit Eijsden (Rutten-Dollemans). PetrusRutten overleed op 24-6-1784 te Eijsden.Maria Anna overleed te Maastricht op22-3-1821.

f. Dolmans, Jacobus, geboren te Caestert-Eijsden, gedooptte Breust op 21-3-1743.Ongehuwd. Hij overleed te Eijsden op28-9-1814 (kerkelijke registratie).

g. Dolmans, Joannes, geboren te Eijsdenen gedoopt te Breust op 22-3-1746.

h. Dolmans, Paulus, geboren te Eijsden engedoopt te Breust op 14-6-1751.

lX-493Joanna Jeuckens.Gedoopt te Heer op 12-2-1709. Gehuwdmet Willem Dolmans. Zij overleed te Eijs-den op 24-9-1774.

23

X 984 985 986 987 988 989 990 991

Jeuckens Nicolai Tossis Adams Jansen VranckenPetrus Joanna Wilhelmus Cornelia Joannes Joanna

" Breust * 1675 * 1648 a: 1650 * 1665 * 166718-11-1680

T Caestert T Caestert T Eijsden T Eijsden T Hoog- T Hoog-28-1-1742 27-7-1741 29-6-1718 2-2-1714 Caestert Caestert

13-8-1747 15-9-1747

IX 492 493 494 495

Dolmans Jeuckens Tossis JansenWilhelmus Joanna Mathias Catharina

" Heer ~ Breust " Breust12-2-1709 23-4-1697 23-1-1698

T Eijsden T Eijsden T Eijsden24-9-1774 7-2-1742 19-8-1765

X Breust23-11-1717

Vlll 246 247

Dolmans TossesPetrus Maria Catharina* 1734 " Breust

T Caestert 8-9-173514-7-1774 T Eijsden

15-11-1810

BreustX 27-10-1765

Vll 123

DolmansMaria Elisabeth

" Breust, 21-5-1774T Eijsden, 7-4-1819X Eijsden, 30-8-1801

TheunissenPetrus

“ Breust, 11-3-1780T Eijsden, 11-9-1835

Legenda:

24

* geboren te, op“ gedoopt te, opT overleden te, opX gehuwd te, op

lX-494Mathias Tossis (Tosses).Gedoopt te Breust op 23-4-1697. Gehuwdte Breust op 23-11-1717 (ondertrouwd teEijsden voor de dominee op 13-11-1717)met de uit Caestert-Breust afkomstige Cat-harina Jansen. Hij overleed op 7-2-1742 teEijsden.Kinderen (alle geboren te Eijsden):a. Tosses, Cornelia, gedoopt te Breust op

31-10-1718. Gehuwd te Breust op 20-6-1756 en te Eijsden voor de domineeop dezelfde dag (ondertrouwd op 5-6-1756) met Petrus Ceurvers (Corvers) vanCaestert-Eijsden. Zij overleed te Eijsdenop 22-10-1774. Corvers hertrouwde teBreust op 17-9-1775 en te Eijsden opdezelfde dag (ondertrouwd op 2-9) metGertrudis Mans, weduwe van Jan Heg-termans.

b. Tosses, Joannes, gedoopt te Breust op19-8-1720. Gehuwd te Moelingen op16-2-1766 en te Eijsden op dezelfdedag (ondertrouwd op 1-2) met AnnaThiwissen uit Moelingen. De registratievan dit huwelijk vond eveneens te Breustplaats. Joannes overleed op 19-4-1792te Eijsden.

c. Tosses, Wilhelmus Paschasius, gedooptte Breust op 28-3-1723. Gehuwd te Breustop 27-12-1767, idem voor de dominee teEijsden op dezelfde dag (ondertrouwdop 27-12-1767 en voor de dominee te(Herots) van Maarland. Hij overleed teMaarland op 13-3-1796, zij eveneens teMaarland op 26-3-1814.

d. Joanna, gedoopt te Breustop19-9-1725.Gehuwd te Breust op 9-2-1766 metMathias Lemmens uit Caestert-Eijsden,weduwnaar van Joanna Vielvoije. Zijoverleed te Caestert-Eijsden op 22-5-1796, hij overleed op 17-3-1799 in dezelf-de plaats.

e. Tossis, Elisabeth, gedoopt te Breust op11-3-1729. Ongehuwd. Overleden op18-4-1807 te Eijsden (Maria ElisabethTossis).

f. Tosses, Petrus, gedoopt te Breust op24-11-1731. Gehuwd te Breust op 2-10-1763 en te Eijsden op dezelfde dag(ondertrouwd op 17-9) met Maria Fran-ciska Jeukens uit Hoog-Caestert (Breust).Hij overleed op 3-7-1772 te Caestert-

Breust. Zij hertrouwde te Breust, metdispensatie wegens bloedverwantschapin de derde graad, op 13-4-1777 met Pe-trus Jeuckens. Deze overleed te Caes-tert-Eijsden op 9-7-1797, ongeveer 55jaar oud.

g. Tosses, Maria Catharina, gedoopte teBreust op 8-9-1735. Gehuwd met PetrusDolmans. Na diens overlijden hertrouw-de zij met Aegidius Teunissen. Volgt on-der VIII-247.

h. Tosses, Joannes Matheus, gedoopt teBreust op 17-10-1738. Op drie-jarigeleeftijd overleden te Eijsden op 10-1-1742.

lX-495Catharina Jansen (Janssen).Gedoopt te Breust op 23-1-1698. Gehuwdmet Mathias Tossis. Zij overleed te Eijsdenop 19-8-1765.

Generatie Vlll

VIII-246Petrus Dolmans.Hij werd omstreeks 1734 geboren. In dedoopakten van enkele van zijn kinderenwordt hij vermeld als zijnde afkomstig vande parochie Boorssem (in het huidige Bel-gisch-Limburg ter hoogte van Elsloo).Hij huwt te Breust op 27-10-1765 (onder-trouwd voor de dominee te Eijsden op12-10) met Maria Catharina Tosses. Hijoverleed te Caestert op 14-7-1774.Kinderen (alle geboren te Eijsden):a. Dolmans, Wilhelmus, gedoopt te Breust

op 13-8-1766. Gehuwd te Breust op 20-1-1793 en op dezelfde dag voor dedominee te Eijsden (ondertrouwd op5-1) met Maria Catharina Jeuckens. Bijdit huwelijk waren liefst achttien getui-gen aanwezig die ook alle worden opge-somd. Hij overleed te Eijsden op 15-10-1827. Hij was herbergier van beroep.

b. Dolmans, Maria Catharina, gedoopt teBreust op 18-2-1768. Overleden op zeerjonge leeftijd in februari 1770 (preciezedatum ontbreekt).

c. Dolmans, Joanna, gedoopt te Breust op24-12-1769. Overleden te Eijsden op12-2-1773.

d. Dolmans, Mathias, gedoopt te Breust op

25

3-7-1771. Ongehuwd overleden op 28-8-1797 te Eijsden.

e. Dolmans, Maria Anna, gedoopt te Breustop 7-7-1773 en op dezelfde dag over-leden.

f. Dolmans, Maria Elisabeth, gedoopt teBreust op 21-5-1774. Gehuwd met Pe-trus Theunissen. Volgt onder VII-123.

VIII-247Maria Catharina Tosses.Gedoopt te Breust op 8-9-1735. Gehuwdmet Petrus Dolmans. Deze overleed op 14-7-1774. Zij hertrouwde op 26-5-1776 teBreust en voor de dominee te Eijsden opdezelfde dag (ondertrouwd op 15-5) metAegidius Theunissen. Zij overleed op 15-11-1810 te Eijsden.

Generatie Vll

VII-123Maria Elisabeth Dolmans.Gedoopt te Breust op 21-5-1774. Gehuwdte Eijsden op 30-8-1801 met Petrus Theu-nissen (VII-122; zie voor hem, zijn voor-ouders en zijn kinderen UEV, nummer 42,juni 1988, pag. 15-21).

Maria Elisabeth Dolmans overleed op 7-4-1819 te Eijsden in het pand Kerkstraat 21 .32De omvang van haar nalatenschap werdreeds in het hiervoor geciteerde nummervan UEV beschreven.

Correctie.ln deel 5 van deze kwartierstaat (UEV-num-mer 39, september 1987, pag. 8-19) werdAnna Jeuckens (kwartier VIII-249) be-schreven als zijnde een dochter van Joan-nes Jeuckens (IX-498) en Maria Goblett(lX-499). Dat is niet juist gebleken. De heerJ.M. Bouvrie uit Maastricht heeft mij aan-vullende gegevens toegezonden waaruitovertuigend blijkt dat zij een dochter is vande in dit deel beschreven Petrus Jeuckens(X-986) en Joanna Nicolai (X-987).De beschrijvingen van de kwartieren lX-498en lX-499 dienen dus doorgehaald te wor-den. Ze blijken gelijkluidend aan X-986 enX-987. Er vindt dus tevens kwartierverliesplaats.in de beschrijving van AnnaJeuckens (Vlll-239) dient de vermelde doopdatum enplaats vervangen te worden door: Heer,29-8-1714.

H.J.L.M. Boersma

Noten:

1. Als basis voor de beschrijving der kwartieren No-lens c.s. werd dankbaar gebruik gemaakt vanJ. Verzijl's "Over de voorouders van Mgr. Prof. Dr.Willem Nolens" in: De Limburgse Leeuw,8 (1960),118-136. De gegevens werden aangevuld met re-sultaten uit eigen onderzoek.

2. RAL, Brabants Hooggerecht Maastricht, inv.nr.6415 f. 284.

3. RAL, L.v.O. 5206 f. 338.. RAL, L.v.O. 5133, d.d. 22-2-1644. Citaten Verzijl

a.w... RAL, L.v.O. 5326, d.d. 18-11-1614.. GA Venlo, portef. 384, nr. 2227.

RAL, L.v.O. 5327, d.d. 2-12-1625.RAL, L.v.O. 5329, d.d. 18-1-1650.RAL, L.v.O. 5331, d.d. 29-1-1660.

. De volledige lidmatenlijst uit 1656 (oudst beken-de) is opgenomen door W.A.J. Munier in zijn stu-die: De protestantse aanwezigheid in een Lim-burgs dorp, in: Munsters in de Maasgouw, (Wer-ken nr. 9, Uitgave LGOG), Maastricht 1986, 234-235.

.b

Owwflww

26

11. Munier a.w. 248.12. W.A.J. Munier, Politieke reformaties in de heerlijk-

heid Eijsden in de zeventiende eeuw, in: AGKKN28 (1986), 238, 242, 248.

13. W.A.J. Munier, De calvinisering van de collegesvan schouten schepenen in de landen van Over-maas vanaf de verovering van Maastricht in 1632tot aan het eind van de zeventiende eeuw in: Publi-cations deel 123, Maastricht 1987, 113. en K.J.Th.Janssen de Limpens, Geschiedenis der Heerlijk-heid Oost in: Publications deel 100, Maastricht1964, 117.N.B. Janssen de Limpens vermeldt 1684 als jaarvan aftreden.

14. Verzijl a.w. vermeldt abusievelijk 27 juli 1677 alshuwelijksdatum.

15. Voor een uitgebreid relaas: Munier, De protes-tantse aanwezigheid a.w. 255-257. Citaat: Munier.

16. RAL, L.v.0. 5334, d.d. 3-12-1680.17. De volledige lidmatenlijst uit 1678 met aanvul-

lingen tot in 1700 bij Munier, De protestantse aan-wezigheid, a.w., 242-244.

Eiisden, Kerkstraat. Linksvoor het pand Kerk-straat21. Ansichtkaart ca. 1905. Uitgever onbe-kend. Coilectie auteur.

18.19.

20.

21.

22.

23.

24.

Munier, De protestantse aanwezigheid, a.w., 248.GA Maastricht, notarieel archief, inv.nr. 1813, no-taris Th. van der Wood, residerende te Maastricht,d.d. 31-8-1718.RAL, notarieel archief, inv.nr. 196, notaris W.B.Vaessen, residerende te Eijsden, d.d. 8-5-1727.Zie deel 5 van deze kwartierstaat in UEV nr. 39,september 1987, 10.Verzijl a.w. vermeldt de geboorte van Maria, Go-vert en Cristina Nolens. Op 22-5-1689 werd echternog te Breust gedoopt Anna Nolens. Zij overleedvóór 29-9-1718. Aangaande de lotgevallen van hetgezin van Govert Nolens, zie W.A.J. Munier, Ont-hullingen in een trouwregister: Jan Nolens eenbruidegom tegen wil en dank in Eijsden in: DeMaasgouw, jrg. 106, 1987, 161-175.Ook Munier maakt in deze studie geen meldingvan de geboorte van Anna Nolens.RAL, notarieel archief, inv.nr. 193, notaris W.B.Vaessen, residerende te Eijsden, d.d. 29-9-1718.Verzijl a.w. vermeldt abusievelijk 21-9-1718.De door Munier in De protestantse aanwezigheid,

25.26.

27.28.29.30.31.32.

33.

a.w., in noot 155, pag. 255 gestelde vraag aan-gaande de identiteit van Maaijke Lemmen enMaaijke Terffs is hiermee afdoende beantwoord.Uit Eijsdens Verleden 39, september 1987, pag. 15.RAL, notarieel archief, inv.nr. 202, notaris M.D.Sijmons, residerende te Eijsden, d.d. 28-1-1746.als voren d.d. 29-1-1746.als voren d.d. 7-1-1747.als voren d.d. 15-3-1743.als voren d.d. 14-7-1745.als voren d.d. 15-7-1745.Aangaande het pand Kerkstraat 21 : H.J.L.M.Boers-ma en J.A.D. Eyck, Bijdrage tot de geschiedenisvan het pand Kerkstraat 21 te Eijsden in: UEV nr. 40,december 1987, pag. 4-11.GA Maastricht, notarieel archief, inv.nr. 1737, no-taris R. Schaepen residerende te Maastricht, d.d.3-3-1708. (Mededeling van de heer J.M. Bouvrie.)

27

Kent U ze nog?

Bovenstaande foto werd ook opge-men in Uit Eijsdens Verleden nummer 42.Bij deze foto stond vermeld dat de plata-nenbomen in de Graaf de Geloeslaan nogniet waren aangeplant ter vervanging vande bij de storm van 6 mei 19290mgewaaideolmen. Door ontvangen reacties van lezersontstond twijfel over de datering van defoto.

Frans Roebroeks uit Sint Geertruid dieals archivaris werkzaam is bij het Stads-archief van Maastricht en in welk archiefzich ook het parochiearchief van Breust-Eijsden bevindt, ontdekte in de parochie-kroniek enkele bijzonderheden die eenjuiste datering van de foto mogelijk maak-ten.

Op 29 augustus 1916schrijft pastoor Val-len van Breust-Eijsden in de kroniek:" 's Avonds tegen half negen stak een vrese-lijke wind op, een cycloon of wervelwind,die op het grafelijk goed van de familie deGeloes tal van bomen ontwortelde en bijvele enkel de kruin ontwrong."

ln dezelfde kroniek schrijft de pastoordat van 25 juni tot 3 juli 1921 in de parochiede hernieuwing van de H. Missie plaats-vond met een grootse optocht op zondag.

28

“Het Missiekruis van onder het oksaalwerd, liggend op een baar en prachtig ver-sierd, in processie door het dorp gedragen.Laag-Caestertstraat-Station (1e halte); Sta-tionstraat-Diep- en Kerkstraat naar den Vroen-hof (2e halte) en vandaar langs postkan-toor-Breusterstraat naar het Martinusplein(3e halte). Bij elke halte werd het versierdeKruis op eene aangebrachte hoogte ge-plaatst en een korte toespraak gehouden.ln de kerk had de ophanging plaats waarnaeen korte maar aandoenlijke preek. DaarnaTe Deum en Tantum Ergo. (...) Grootscheroptocht als bij deze Kruis-planting heeft ervolgens de oudsten van dagen nooit in dekerk plaatsgehad."

Aan de hand van deze gegevens en ge-zien de leeftijd van de personen op de fotois het vrijwel zeker dat de praalwagen vande buurtschap Laag-Caestert werd ge-maakt voor de Missieoptocht van 1921.De olmen in de Graaf de Geloeslaan zou-den dan niet bij de storm van 6 mei 1929maar eerder en mogelijk bij de storm van29 augustus 1916 omgewaaid of zwaar be-schadigd zijn. Ze zijn dan na 1921 vervan-gen door platanen.

UIT EIJSDENS VERLEDEN

Een uitgave van de StichtingEijsdens Verleden

Redactie.'

J. Warnier-HenquetH. BoersmaR. BoersmaH. van HallR. HuijnenW. JeukensH. Wijnands

Druk:Drukkerij Spons Eijsden

ISSN 0920-3915

fm

STICHTING EIJSDENS VERLEDEN

Secretariaat.'Postbus 72, 6245 ZH EijsdenTel. 04409-1563

04409-3712

Bankrelaties:Rabobank - Eijsden, nr. 11.50.96590

Amrobank - Eijsden, nr. 45.29.76022

A.B.N. Bank - Eijsden, nr. 57.62.18.952

Spaarbank Limburg - Eijsden, nr. 87.90.14.369

Postbank nr. 56 83 530

Wilt U het werk van de stichting financieel steunen, dankunt U dit doen door een bedrag te storten of over teschrijven op een van bovenstaande rekeningen, ondervermelding van naam en adres.Bij een minimale bijdrage vanf 25.- (voor studerendenf 12.50) per kalenderjaar ontvangt U de driemaandeiijkseuitgave 'Uit Eijsdens Verleden' gratis.

Overname van artikelen of afbeeldingen is uitsluitendtoegestaan na schriftelijke toestemming van de redactie