ToetsOpleiding Frysk (B) Toetsvorm TentamenTitel Toetseenheid Taalteory 1 (16) Datum 30-06-2017Titel Toets Taalteory 1 Examinator Henk WolfCode TE.ECT.Vt.P.16.Taal&theorie 1 Tijdsduur 120Toetsperiode/Studiejaar T4 2016/2017 Domein 1 - 10, 1 decimaalMaximaal aantal punten 45 punten Cesuur 31 punten (70%)Toegestane hulpmiddelen geenToets inleveren Ja Papier gebruiken Nee

Namme:Resultaat

Studintnûmer: Klas:

Oplieding:

Skriuw de antwurden op 'e toets. Do krijst gjin apart tentamenpapier.

Sukses mei de toets!

1 van 6

ToetsUnderdiel A: kennis fan de basisbegripen (6p)

Sjochst hjirûnder in stikmannich sinnen dêr't in begryp yn ûntbrekt. Skriuw it ûntbrekkende begryp op it krekte plak. Kinst hieltyd kiezen út de begripen yn it swarte fakje. Elk begryp komt ien kear foar.

cliticcorpusdiachrone grammaticaexocentrischfossilisatiegebonden morfeem

incrementeelgrammatica-vertaalmethodemodaliteitprimingthesaurusT1

1. Als iemands niveau in een vreemde taal niet meer stijgt, dan is er sprake van fossilisatie .

2. Als we eerst 'blauw' horen, kunnen onze hersenen het woord 'groen' sneller herkennen. Dat komt door priming .

3. Een samenstelling waarvan het hoofd niet de betekenis bepaalt, noemen we exocentrisch

4. Gebarentalen maken gebruik van een visuele modaliteit .

5. In een diachrone grammatica kunnen we lezen hoe een taal veranderd is.

6. De spraakproductie is incrementeel . Dat wil zeggen dat we al beginnen te spreken, als we nog aan het bedenken zijn hoe een zin precies moet gaan lopen.

7. Een corpus is een verzameling teksten die gebruikt wordt voor het maken van een woordenboek.

8. Een 'affix' wordt ook wel een gebonden morfeem genoemd.

9. Een woord dat klinkt alsof het deel uitmaakt van het woord ervoor of erachter noemen we een clitic .

10. Antoniemen, hyponienem en hyperoniemen van een woord kun je vinden in een thesaurus .

11. Een vakterm voor 'moedertaal' is T1 .

12. Een leraar die veel abstracte uitleg en schriftelijke oefeningen geeft, maakt gebruik van de grammatica-vertaalmethode .

2 van 6

ToetsUnderdiel B: wat is taal? (4p)

1. Lis út wat it ferskil is tusken preskriptive en deskriptive taalregels. (2p)Preskriptive taalregels binne troch minsken betocht. Se moatte bewust oanleard wurde. Deskriptive regels behearskje wy ûnbewust. Wy ha se ûngemurkenwei opdien.

2. Hoefolle talen wurde der op it stuit likernôch praat op 'e wrâld? (2p)Goed rekkene is alles tusken de 5000 en 10.000. Ek goed rekkene: talen binne net te tellen.

Underdiel C: hoe wurket it praten en begripen fan taal? (6p)

1. Hokker regels wurde yn 'e ûndersteande sinnen skeind? (3p)

a. Dat famke ik seach juster op it klassefeest.De persoansfoarm yn in meidielende haadsin is it twadde sindiel.

b. Neem me niet kwalijk, meneer, weet jij misschien hoe laat het is?Bij de formele oansprekfoarm 'meneer' heart it persoanlik foarnamwurd 'u'.

c. Us beppe hat nea bern krije kinnen.Yn de definysje fan it wurd 'beppe' sit it hawwen fan bern besletten.

2. Skriuw by elke sin op hokker psychologysk meganisme oft derfoar soarget datst fuortendaliks begrypst wat der bedoeld wurdt. (3p)

a. Yn in rabberstydskrift stiet in foto fan Brad Pitt en Angelina Jolie mei de tekst: "De sterren gaan uit elkaar".konteksteffekt

b. Do rinst in kolleezjeseal yn. Dêr stiet in man, dy't in PowerPoint mei foto's fan 'e nachtlike himel sjen lit. Do hearst him sizzen: "De sterren gaan uit elkaar."konteksteffekt

c. Fan herten wolkom, manlju en ...

3 van 6

ToetsprimingUnderdiel D: wat kin misgean by it praten, ferstean en lêzen? (5p)

1. Yn Ingelân binne folle mear minsken dyslektysk as yn Italië. Hokker ferklearring jout Nienke van Atteveldt dêrfoar? (2p)De klank-tekenkeppeling is yn de stavering fan it Italiaansk folle mear ien-op-ien as yn de stavering fan it Ingelsk.

2. Hoe komt it dat in protte minsken dy't stammerje ('stotteren') wol sûnder muoite in sin sjonge kinne? (3p)Foar it sjongen wurdt in oar diel fan it brein brûkt as foar it praten.

Underdiel E: hoe winne bern harren memmetalen? (5p)

1. Neam de fjouwer haadfazen fan bernetaalwinning en jou by elke faze oan op hokker leeftyd oft er likernôch begjint en ophâldt. (2p)

1. brabbelfaze (foartalige, voortalige, prelinguale faze), 0-12. vroegtalige fase (iertalige, betide faze), 1-2,53. differentiatiefase (differinsjaasjefaze), 2,5-54. voltooiingsfase (foltôgingsfaze), 5 ->

2. Yn it artikel Tweetalig opgroeien in Friesland beskriuwt Leo Mudde hoe't de ynsjoggen oer meartaligens by Fryske bern om 2005 hinne feroare binne. Fetsje syn artikel koart gear. (1p)

Twataligens waard earst as neidiel en no hieltyd mear as foardiel sjoen.

3. Jan hat muoite mei de útspraak fan de [r]. De logopediste lit him hiel faan de [d] werhelje om, sadat er de tonge treent. Dêrnei oefenet er wikenlang alle dagen mei wurden lykas 'koren' en 'kraai'. De opset wurket. It slagget Jan hieltiten better en sprek de [r] út. Hokker learteory jout dêrfoar de bêste ferklearring? (1p)

behaviorisme

4. In beukerjonkje sjocht alle dagen in pear oeren telefyzje. Syn heit en mem binne meast fan hûs, de âldere sus dy't op him past is mei har húswurk dwaande en hy amper oanpraak. Hy hat in flinke taalachterstân. Dan hiere heit en mem in oppas yn. Dy oppas praat alle dagen in protte mei it jonkje en lit him gjin telefyzje mear sjen. In healjier letter is syn taalachterstân ferdwûn. Hokker learteory jout dêrfoar de bêste ferklearring? (1p)

ynteraksjonisme (interactionisme, sociaal leren)

4 van 6

ToetsUnderdiel F: hoe learst der as puber of folwoeksene noch in taal by? (5p)

1. Hokker fan de fjouwer behannele learteoryen (behaviorisme, ynteraksjonisme, kognitivisme, innatisme) sjochst it dúdlikst werom yn Freemwurk? Ljochtsje dyn antwurd ta. (1p)Ferskillende goede antwurden mooglik. Kognitivisme (mei ferwizing nei abstrake útlis) en behaviorisme (mei ferwizing nei werhelling) lizze it meast foar de hân.

2. Ferklearje de folgjende flaters sa presys mooglik mei gebrûk fan de learde faktermen. (4p)

a. Lisette is Nederlânsktalich. Se is opgroeid yn Brabân en as folwoeksene nei Fryslân ferhuze. Dêr folget se in kursus Frysk by de Afûk. Se sprekt de wurden 'kop' (holle) en 'kop' (om út te drinken) presys gelyk út.Der is sprake fan negative transfer yn de fonology.

c. In Frysk famke leart op har oplieding oer de IPI. It slagget har op 'e toets wol om sinnen mei IPI's krekt te beneamen en se kin 'om ... te'-sinnen ek wol omsette nei ûnderskikkende IPI's, mar yn in spontaan petear slagget it har net om der in IPI út te krijen.Ferskillende goede antwurden mooglik. It meast foar de hân leit in ferwizing nei de monitor.

Underdiel G: Hoe makkest nije wurden? (9p)

1. Beneam elk fan de folgjende wurden as gearstalling (samenstelling), ôflieding (afleiding), gearstallende ôflieding (samenstellende afleiding) of gearkeppeling (samenkoppeling). (3p)

a. trijemêster: gearst. ôflieding d. earstejiers: gearst. ôfliedingb. âldman: gearstalling e. wyfke: ôfliedingc. stek-yn-'e-bûs: gearkeppeling f. bûslampe: gearstalling

2. Jou foarbylden fan: (3p)a. in ôflieding fan it type A+suffiks: bygelyks 'gielich', 'bernskens', 'snoadstra'b. in nulôflieding (nulafleiding, konverzje sûnder foarmferoaring): bygelyks 'bline', 'ûnderskreaune'c. in wurd mei in lienbetsjutting (leenbetekenis): bygelyks 'buorkerij', 'befêstigje'

3. Beneam elk fan de ûnderstreke wurden as lienwurd (leenwoord), liengearstalling (leensamenstelling), lienoersetting (leenvertaling) of ienmalige ûntliening (eenmalige ontlening). (3p)

a. Het was weer zo, ja, noflik in Friesland. ienmalige ûntlieningb. De schrijver had zelfmoord gepleegd. lienoersettingc. Hang je tekening maar aan de muur. lienwurdd. Is dat jouw computer? lienwurde. Het teamhoofd zat te lezen. liengearstallignf. Zij is een kettingroker. lienoersetting

5 van 6

ToetsH: Hoe wurkje wurdboeken? (5p)

1. Hoe hyt it grutste Fryske wurdboek dat der is? (1p)

Wurdboek fan 'e Fryske Taal (Woordenboek der Friese Taal, WFT)

2. Wat foar type wurdboek is it? (1p)

oersetwurdboek (twatalich wurdboek)

3. Wêr kin ien de offisjele skriuwwize fan in Frysk wurd opsykje? (1p)

Taalweb.frl

4. Lis út wat in retrograde wurdboek is. (1p)

In wurdlist dy't fan achteren nei foarren ta alfabetisearre is.

5. Lis mei in foarbyld út wat hyponymy (hyponymie) is. (1p)

'Stoel' is in hyponym fan 'meubelstik', omdat elke stoel automatysk in meubelstik is, mar it omkearde net wier is.

6 van 6