Filosofie van de geest: WB3027: 2009-10, blok 2

Joel Anderson Hoorcollege #1 (10 nov 2009)

Inleiding & overzichtDescartes’ dualisme & Ryle's kritiekFilosofie lezen & referaat houden

2

• Wat is filosofie van de geest?

• Logistiek en cursushandleiding

• Thematische overzicht: “other minds”; lichaam-geest probleem

• Dualisme & Descartes

• "Logische" behaviorisme & Gilbert Ryle

• Hoe doe je dat? Filosofie lezen & referaat houden

Overzicht van vandaag

3

Filosofie van de “geest” (mind)

• Noch theologie, noch empirische neuro-psych

• Aspecten van “Philosophy of Mind”

• Ontologische: lichaam-geest probleem

• Taalfilosofische: zin, verwijzing en mentale representatie

• Bewustzijn & het subjectieve gevoel van mijn pijn

• Kenleer en de “knowledge of other minds” (mentale toestanden als "toegeschreven")

• Motivatie & emoties; handelen op basis van inzicht

4

Wijsgerige antropologie

• Klassieke “wijsgerige antropologie”

• Wat maakt de mens anders dan andere dieren, of van machines? (volgens Descartes: geest)

• Waarvoor is de mens van natuur bestemt?

• Fil van de sociale wetenschappen (rational choice)

• Handelingstheorie: Waarin bestaat bijv. het verschil tussen het opsteken van je vinger en het gebeurtenis, dat die omhoog gaat?

• “Moral psychology”: motivatie, zelfbeheersing

5

Handleiding & verwachtingen

• Keuze boek, reader teksten, studielast.

• Hoe de bijeenkomsten worden georganiseerd: hoorcolleges, lezen, discussie in werkgroep.

• Werkgroepen: aanwezigheid, participatie en "discussiebijdragen"

• Referaat

• Tussentoets

• Eindtoets

6

Ons onderwerp: “Other minds”

• Het is aannemelijk dat mijn buurvrouw en ik...

• hebben allebei rugpijn ervaren

• denken dat Soedan ten westen van Kenia ligt

• willen dat de bomen in onze straat niet sterven

• bepalen zelf of wij koffie of thee gaan zetten

• Maar wat ben ik hier eigenlijk aan het vergelijken? Wat voor iets is een pijn of wens? (“ontologie”)

• En hoe zou ik - of zij - dat kunnen weten? (“kenleer” ofwel “epistemologie”)

7

“Other minds” scepticisme

• De radicaal sceptische versie van het probleem is die: Heeft mijn buurvrouw -- hebben jullie -- überhaupt een “geest”?

• Ik kan niet waarnemen of het zo is of niet

• Ik weet wel van mezelf dat ik kan denken

• Maar misschien ben ik helemaal ALLEEN! Dit wordt “solipsisme” genoemd.

8

Het “other minds” probleem dat voor ons centraal staat• Een andere versie van het probleem: Hebben jullie

dezelfde subjectieve ervaringen als ik bij het denken, voelen, etc.?

• Voorbeelden:

• Pijn in je been;

• Wat gebeurt er “in jou” als je naar een schilderij kijkt, of thee zet, of aan Kenia denkt?

• Misschien is het iets totaal anders voor jou.

• Hoe zouden dat kunnen uitsluiten? meer erover weten?

9

“Other minds” & “mind-body” zijnverwante problemen

• Het probleem van andere geesten wordt vooral een probleem als blijkt dat onze geestelijke/mentale leven iets is wat we alleen van binnen uit (in een subjectief modus) kunnen weten omdat het iets heel anders is dan verschijnselen die wij kunnen zien of meten, etc.

10

Drie ontologische opties• Materialisme: geest is lichaam. (“mind-brain identity

theory”; meer volgende keer: )

• Geen other minds probleem; brain-states kunnen wij waarnemen, vergelijken, meten, etc.

• Kijken in het brein = kijken in je ziel

• Behaviorisme: geest is gedrag. (Ryle)

• Geen other minds probleem; wij kunnen ons gedrag zien.

• Dualisme: geest is iets anders, iets apart

• Anderen kunnen onze gedachten of subj. ervaring niet direct zien; brein en gedrag is niet genoeg.

• Other minds is toch een probleem.

11

Onze “dualistische” intuïties

• Iemand die mij van buiten beschouwt kan niet weten hoe ik iets zelf ervaar.

• Wij zijn toch niet hetzelfde als onze zenuwstelsel?!?

• Als ik iets doe, dan is dat iets anders als waneer mijn lichaam iets doen.

• Maar er is iets die denk, droomt, voelt.

12

René Descartes (1596-1650) • "Vader van de moderne

wijsbegeerte"

• Vertegenwoordiger van "Continentale rationalisme" (met Leibniz en Spinoza)

• De tekst: “Meditaties over de eerste filosofie”

• Cartiesiaanse scepticisme is belangrijk, maar wij hebben het over “Cogito ergo sum.”

13

Materialistisch wetenschap als uitdaging voor intuïties en religie

“Begripsvragen” bij de tekst van Descartes

• Waarom denkt Descartes dat hij zeker weet dat hij bestaat zonder te weten dat zijn lichaam bestaat?

• Waarom is het zo belangrijk voor Descartes’s argument dat wij aan zo veel dingen kunnen twijfelen?

• Descartes heeft het vooral over wat mogelijk denkbaar is. Wat bewijst dit over wat echt bestaat?

• Wat bedoelt Descartes eigenlijk met “iets” dat denk of het denkende “ding”?

15

Descartes: “substance” dualisme

• Gedachten zijn niet van stof gemaakt; ze nemen bijv. geen ruimte in

• Materiële substantie: uitgebreidheid

• Mentale substantie: denken

• Woorden gebruiken is iets unieks (kunnen dieren en machines niet)

• Cogito ergo sum

16

Materie vs. Geest

• Uitgebreidheid

• Materiële kwaliteiten

• Publiek

Niet-uitgebreid Speciale mentale

eigenschappen Privaat

Argumenten vóór Descartes

• “common sense”

• Lichaam verandert; geest blijft

• Koude, kleurloze wereld veroorzaakt iets ‘heel anders’ voor ons geestesoog

• Direct versus indirecte kennis

• Onze gedachten staan in relaties tot waarheid of feiten; dat geldt voor lichaamsdelen niet.

18

Problemen met dualisme

• Homunculi en "spoken in de machine" (Ryle)

• Hoe werkt de interactie tussen brein en geest? (Descartes: door de pijnappelklier)

• Scheermes van Ockham

19

“Another one of Descartes' illustrations. The fire displaces the skin, which pulls a tiny thread, which opens a pore in the ventricle (F) allowing the "animal spirit" to flow through a hollow tube, which inflates the muscle of the leg, causing the foot to withdraw.”

Puzzel van mentale veroorzaking

20

Twee reacties op dualisme

• Geest-brein identiteit theorie

• De geest is het brein. Subjectieve ervaringen zijn niks anders dan neuronale gebeurtenissen. Pijnen en gedachten zijn ook niet "iets" die in correlatie staat met het brein, om dat ze niet iets onafhankelijks. (Meer volgende keer hierover en vooral in de cursus Fil v/d Cognitiewetenschappen)

• (Filosofische) behaviorisme (Ryle)

• Wij kunnen over gedachten en pijnen blijven praten, als wij puur naar ons gedrag kijken: geest is iets wat wij doen.

Discussievraag bij de tekst van Descartes

• Descartes is niet alleen van historisch belang. Wij kunnen ook vragen of hij niet gelijk heeft. En is het niet zo dat het subject (“ik”) bestaat (zeker vanuit het perspectief van iemand die aan het denken, twijfelen, dromen, etc. is) -- ook als het geen ruimte inneemt?

“Begripsvragen” bij de tekst van Descartes (nog eens)

• Waarom denkt Descartes dat hij zeker weet dat hij bestaat zonder te weten dat zijn lichaam bestaat?

• Waarom is het zo belangrijk voor Descartes’s argument dat wij aan zo veel dingen kunnen twijfelen?

• Descartes heeft het vooral over wat mogelijk denkbaar is. Wat bewijst dit over wat echt bestaat?

• Wat bedoelt Descartes eigenlijk met “iets” dat denk of het denkende “ding”?

23

Gilbert Ryle (1900-1976)

• Tekst uit Concept of Mind '49

• Redacteur van Mind

• "Oxford" of "ordinary language" filosofie

• "Waarom kan men London niet geleidelijk bereiken?"

• Vader van "logische behaviorisme"

• Dennett over “rood staan”

• Tegen de stelling dat alle verklaringen naar metafysische entiteiten moeten verwijzen.

“Begripsvragen” bij de tekst van Ryle

• Wat is de rol van de “category mistake” in zijn argument?

• Wat beweert hij nou echt? Dat er geen “inner life” is? Als hij dat niet uitsluit, hoe horen wij dan wél erover te praten?

• In hoeverre is onze normale taal de oplossing of eigenlijk het probleem?

• What is zijn positie t.o.v. het brein? Waarom praat hij zo weinig over?

25

Ryle's negatieve positie

• Busting Descartes's myth

• Onze intuïties rusten op een veronderstellen van geest als iets interns. Er is geen binnen/buiten onderscheid te maken

• "Category mistake": Ik ben bij Wijsbegeerte, Godgeleerdheid en Letteren geweest, maar ik heb nergens Geesteswetenschappen te vinden?

• Ook de geest: neuronen en gedachten volgen verschillende logica.

26

Ghosts in the Machine.....

27

Ryle's positieve positie

• Psychologie en filosofie van de geest kunnen blijven onderzoeken, maar moeten van de dualisme af; disposities!

• Wat blijft over van 'boos zijn' als je alle disposities en gedrag wegneemt?

• Filosofische methode: "the logical geography of the knowledge which we already possess"

• Vragen zoals, Waroom kunnen wij niet "even pijn gaan lijden"?

28

Psychologisch behaviorisme

• Psychologie als strikte wetenschap

• Tegen introspectie, het onobserveerbare

• Gedrag systematisch correleren met “mentale” fenomenen

• John B. Watson

• Stimulus-Respons verbanden (S-R relaties)

• B. F. Skinner

• Operante conditionering

29

Psychologisch Behaviorisme

Black BoxStimulus ResponsInput Output

Observeerbaar gedrag

Operante conditionering

30

Problemen met Ryle

• Ryle vermijdt veel problemen van de beroemde (radicale) psychologische behaviorisme van Skinner.

• Maar hij ziet niet dat wij elkaar beter zouden kunnen begrijpen door de mechanismen van het brein beter te begrijpen.

• Bovendien: als het gedrag hetzelfde is maar er een andere mechanisme erachter zit, is het niet iets anders? (Functionalisme)

31

Het echt

probleem met Ryle

“Begripsvragen” bij de tekst van Ryle (nog eens)• Wat is de rol van de “category mistake” in zijn

argument?

• Wat beweert hij nou echt? Dat er geen “inner life” is? Als hij dat niet uitsluit, hoe horen wij dan wél erover te praten?

• In hoeverre is onze normale taal de oplossing of eigenlijk het probleem?

• What is zijn positie t.o.v. het brein? Waarom praat hij zo weinig over?

Discussievraag bij de tekst van Ryle

•Kost Ryle’s “oplossing” te veel?• Misschien heeft Ryle een oplossing voor dualisme,

maar moeten wij niet te veel van onze dierbare intuïties opgeven? Is hij niet te negatief over het hele idee dat er iets is dat in mij gebeurt, dat wij een rijke “inner life” hebben?

34

Vooruitkijkend: drie houdingen1e

pers2e

pers3e pers

Sensaties, qualia, pijn

Gedachten, mentale prop.

Wensen, motivatie

Of men zelf de handeling verricht

35

Hoe lees ik een filosofische tekst systematisch?

• Wat zijn de stellingen?

• Wat is interessant eraan? Waarom zijn deze teksten belangrijke teksten? Wat kunnen wij hiervan leren?

• Wat zijn de tegenovergestelde posities?

• Hoe worden de stellingen verdedigd tegen over de alternatieven?

• Hoe had de auteur de argumentatie anders kunnen maken?

36

Referaten: Hoe doe je dat?

• Logistiek: inschrijvingen, hand-outs...

• Doelstelling

• Context scheppen: wat op het spel staat

• Aandacht verscherpen op centrale discussiepunt(en)

• Voorbereiding...

• Presentatie...

37

Referaat: Voorbereiding

Het begint met de tekst:

– Twee of drie keer goed lezen

Soms belangrijk: Rond de tekst lezen

– Encyclopedieën en dergelijken; internet bronnen

– Lycan/Prinz inleidingen; de bibliotheek induiken!

• Artikelen waarna verwezen wordt

• CAVEAT! Ook hier gelden plagiaat regels: geef aan welke bronnen je hebt geraadpleegd!

Denk aan je publiek: wat zou JIJ interessant vinden?

38

Referaat: Uitvoering/Presentatie

• Oefenen (hard op!)

• Blijf binnen de 10 minuten

• Oog contact; duidelijk hoorbaar; goede tempo

• Goede handout

• Geen samenvattingen!!!!!!!!!!

• Aansluiten bij de discussievraag (en ga dan verder)

• Discussie aanmoedigen met goede vragen.