Met minder strijd door de puber-tijd

Respectvol communiceren volgens de Gordonmethode

Lieke Kalhorn

Jacqueline Crucq-

Lokhorst

Deel 1: Ouderschap en de relatie tussen ouders en tieners

Deel 2: Behoeften van ouders

Deel 3: Behoeften van tieners

Inhoud

Met minder strijd door de puber “tijd”

3

Tekst door Lieke Kalhorn en Jacqueline Crucq -Lokhorst © September 2018 Herschreven versie van het voorheen verschenen drieluik “respectvol communiceren met kinderen” in Kiind Magazine, Online Magazine voor bewuste ouders. www.kiind.nl

Respectvol communiceren met tieners volgens de Gordonmethode

De Amerikaanse psycholoog Thomas Gordon kwam in zijn werk veel ouders tegen die worstelden met het ouderschap, zeker in de jaren van de puberteit en adolescentie van hun kinderen. Gordon ontwikkelde een manier om ouders in hun worsteling te helpen. Vandaag de dag staat deze manier bekend als de ‘Gordonmethode’. In dit e-book kun je de belangrijkste principes en de inhoud van de methode lezen. In het eerste deel bespreken we de belangrijkste uitgangspunten van Thomas Gordon en wat hij het ‘gedragsraam’ noemt. In het tweede deel wordt besproken hoe je als ouder op een positieve en effectieve manier grenzen kunt stellen. Tenslotte beschrijven we in het derde deel hoe je actief kunt luisteren naar tieners en hoe je hen kan helpen hun problemen zelf op te lossen met zelfvertrouwen en zelfdiscipline.

2

Ouderschap en de relatie tussen ouders en tieners

De tienerjaren zijn zowel voor tieners als voor ouders een lastige periode. Tieners hebben het vaak moeilijk met -zichzelf ( wie ben ik?), -met de wereld om hen heen ( Wat vinden anderen van mij?) en - met hun ouders ( wat zeuren ze weer!). Ouders hebben het vaak moeilijk omdat ze het veranderende, grillige en soms onuitstaanbare gedrag van hun tieners niet altijd begrijpen. Ze worden geconfronteerd met een tiener met een sterke eigen mening, die wil experimenteren en de grenzen opzoekt. In deze jaren, de fase van loslaten, ontstaat er dikwijls strijd tussen ouders en tieners die vaak gaat over verantwoordelijkheden. Veel ouders vinden dit de moeilijkste periode in het ouderschap. 'Als het een baan was, had ik ontslag genomen.'1 Wanneer spreken we over tieners: Oorspronkelijk verwijst de term tiener naar het achtervoegsel -tien, dat in de getallen 13 tot en met 19 voorkomt, en had het betrekking op kinderen van die leeftijd. Eind twintigste eeuw werd het woord tiener ook gebruikt voor kinderen van 10 tot 12 jaar oud, en is het zo opgenomen in sommige woordenboeken. In dit e-book verstaan we onder tieners; jongeren in de leeftijd van 10-20 jaar. .

1

Met minder strijd door de puber “tijd”

3

Tieners : jongeren tussen de 10-20 jaar.

De woorden pubers, adolescenten en tieners worden vaak door elkaar gebruikt. Puberteit: Het woord "puberteit" is een afgeleide van het Latijnse woord "pubescere", dit betekent 'bedekt zijn met haar'. De ontwikkelingsfase waarin je geslachtsrijp wordt. Wanneer de puberteit begint is verschillend. Tussen jongens en meisjes zit ook verschil. In het algemeen begint de puberteit tussen de tien en twaalf jaar en loopt door tot een jaar of zestien. Adolescentie: Afgeleid van het Latijnse ‘adolescere’ wat "opgroeien" betekent . Het gaat om de gehele ontwikkelingsfase tussen kind en volwassene, 10-25. Voor de leeftijd van 10-20 jaar is gekozen omdat veel strijd tussen ouders en tieners zich niet beperkt tot de puberteit maar ook nog de jaren erna. Daarnaast we weten, na vele jaren hersenonderzoek, dat de hersenen van jongeren nog doorontwikkelen tot na hun 20ee. Dus tot die leeftijd hebben jongeren ook nog af en toe begeleiding van volwassenen nodig. Communicatie als oorzaak en oplossing

De Amerikaanse psycholoog Thomas Gordon zag dat problemen in opvoeding vaak werden veroorzaakt door onduidelijke communicatie tussen ouder en tiener. “Mijn ouders zeuren altijd zo” of “Het lijkt wel of ik tegen een muur aan te praten ben”

In dit eerste deel zullen we vooral nader ingaan op wat Thomas Gordon het ‘gedragsraam’ noemt: de 'Gordonmethode .

1

Met minder strijd door de puber “tijd”

4

Thomas Gordon is de grondlegger van een methode die ouders helpt bij het ontwikkelen van goede communicatievaardigheden

Hij ontwikkelde een methode die gericht is op het verbeteren van de communicatie tussen ouder en tiener: Vandaag de dag staat deze bekend als de 'Gordonmethode Thomas Gordon ontdekte dat communicatie vaak onduidelijk is omdat ouders het ene moment autoritair reageerden en het andere moment weer toegeeflijk. Dit leidde tot veel conflicten en zorgen. Gordon zag bovendien dat ouders vaker kritiek en commentaar op hun manier van opvoeden kregen dan praktische adviezen. Daarom ontwikkelde hij een training die ouders praktische handvatten geeft om, door middel van duidelijke en respectvolle communicatie, een goede relatie met hun tiener op te bouwen. De Gordonmethode leidt tot communicatie waarin respect voor elkaars meningen en behoeften centraal staat en waarin conflicten zo worden opgelost dat niemand het gevoel heeft dat hij verliest. Uitgangspunten van de Gordonmethode

De drie belangrijke uitgangspunten van de Gordonmethode zijn: - Ouders en hun behoeften zijn belangrijk

- Tieners en hun behoeften zijn belangrijk

- De relatie tussen ouders en tieners is belangrijk

Het doel is een relatie tussen ouders en tieners waarin ieder tot zijn recht komt.

1

5

‘Bij Gordoncommunicatie staat oog hebben voor elkaars behoeften centraal.’

Met minder strijd door de puber “tijd”

Behoeften van de ouders zijn belangrijk

Als Ouders van tieners voelen we vaak de druk van de omgeving (school, sport, andere ouders, media) om onze tieners goed op te voeden. De rol van opvoeder verandert in de pubertijd van verzorger/taxichauffeur/begeleider naar een meer coachende rol. En hoe doe je dat? We willen het bewust en goed doen, en vergeten daarbij soms dat we gewone mensen zijn met eigen wensen en behoeften: we verliezen onszelf nog wel eens uit het oog. Vaak zijn ouders van tieners ook druk met een transitie in hun loopbaan. De combinatie van én veranderingen op het werk én een andere rol als ouder van een tiener, maakt deze periode vaak ingewikkeld. Het is, zegt Gordon, juist belangrijk om jezelf niet weg te cijferen: om naast het oog hebben voor de behoeften van je tiener ook op te komen voor je eigen behoeften. Hij noemt dit de theorie van de volle beker: ouders kunnen pas de maximale steun aan hun tieners geven als hun eigen beker vol is, d.w.z. als er aan hun eigen belangrijke behoeften tegemoet wordt gekomen. Een voorbeeld: als je moe uit je werk thuiskomt, nog piekerend over een discussie met een collega, nog even snel moet koken en dus eigenlijk behoefte hebt aan rust, zal het je moeite kosten om aandachtig te luisteren naar het verhaal van je tiener over zijn ruzie met een klasgenoot. In plaats van met maar één oor te luisteren is het beter om tegen je tiener te zeggen dat je moe bent en later graag naar zijn* verhaal ( zie pag. 29) wil luisteren.

1

6

Theorie van de volle beker: cijfer jezelf niet weg.

Met minder strijd door de puber “tijd”

Behoeften van de tieners zijn belangrijk

Elke tiener is anders en heeft andere behoeften. Het is belangrijk dat ouders hier aandacht voor hebben en proberen af te stemmen op wat hun kind nodig heeft. Hiervoor is goed kijken en luisteren een voorwaarde.3 Als er niet aan de behoeften van een tiener wordt voldaan, reageert het dikwijls met onacceptabel gedrag. Bijvoorbeeld: Je tiener komt thuis na een moeilijke schooldag en hij graag even wil spuien over “die stomme wiskunde-docent”. Hij heeft behoefte aan aandacht en erkenning en je hebt daar geen gelegenheid voor omdat je nog even iets aan het afmaken bent. Dan, kan hij als reactie zijn broer of zus gaan plagen. De behoefte aan aandacht is zo groot, dat je tiener op zoek gaat naar negatieve aandacht. Negatieve aandacht is immers beter dan geen aandacht. In plaats van meteen bestraffend op het gedrag te reageren, kun je beter proberen te ‘luisteren’ naar de achterliggende behoefte van je tiener. Een goede relatie tussen ouders en tieners is belangrijk De relatie tussen ouders en tieners wordt voor een groot deel bepaald door de manier waarop ouders naar het gedrag van hun tieners kijken. Tieners laten de hele dag verschillende soorten gedrag zien.

Om ouders te helpen hun eigen gevoelens en oordelen over het gedrag beter te leren kennen, heeft Gordon een model geïntroduceerd, het zogenoemde gedragsraam: hoe je als ouder kijkt naar het gedrag van je tiener, wat je vindt van dit gedrag, of er een probleem is en zo ja bij wie en hoe je daar dan over communiceert.. je als ouder kijkt naar het gedrag van je kind, wat je vindt van dit gedrag, of er een probleem is en zo ja bij wie en hoe je daar dan over communiceert (oorspronkelijke schematische versie met pijltjes gebruiken?

1

7

Wat gebeurt er wat vind ik daarvan wie heeft een probleem wat doe ik?

Met minder strijd door de puber “tijd”

Het gedragsraam: acceptabel gedrag en onacceptabel gedrag

Met dit raam kun je het gedrag van je tiener indelen. In dit raam zitten 2 gedeelten. Bovenin plaats je het gedrag dat je acceptabel vindt en onderin het gedrag dat je niet acceptabel vindt. Zo kunnen ouders door middel van dit raam ontdekken welk gedrag van hun tiener ze accepteren en welk niet. Als je tiener helpt met tafel dekken vind je dit waarschijnlijk acceptabel gedrag. Als je tiener vergeet de hond uit te laten vind je dit waarschijnlijk onacceptabel gedrag.

Acceptabel gedrag Onacceptabel gedrag

Of je het gedrag van je tiener accepteert, kan van vele factoren afhangen, onder andere van de situatie. Bepaald gedrag kan in de ene situatie wel acceptabel zijn en in de andere niet. Tot 12 uur in bed liggen vind je misschien onacceptabel, maar na een feest vind je het wellicht geen probleem.

1

8

Stap 1: acceptabel en onacceptabel gedrag onderscheiden.

Acceptabel Gedrag

Onacceptabel gedrag

Met minder strijd door de puber “tijd”

Om de relatie met je tiener te versterken is het belangrijk om open en eerlijk te zijn je gevoelens en hier duidelijk over te communiceren.

Van wie is het probleem

Om duidelijk te kunnen communiceren is het van belang te kunnen onderscheiden van wie het probleem is. Als niet duidelijk is bij wie het probleem ligt, kunnen we er ook niet op een duidelijke en effectieve manier op reageren. Vaak beschouwen ouders het probleem van hun tiener als het hunne. Ze voelen zich verantwoordelijk voor het oplossen ervan waardoor ze hun tiener niet stimuleren hun eigen problemen zelf op te lossen.

Het gedragsraam helpt in te delen van wie het probleem is. We breiden het iets uit. Er zijn nu drie gebieden in de ouder-tiener-relatie te onderscheiden :

1

9

Stap 2: Ontdekken van wie het probleem is

Tiener heeft een probleem

Geen Probleem ////////////////////

/Acceptatielijn

Ouder heeft een probleem (met het gedrag van de tiener)

Met minder strijd door de puber “tijd”

1

10

Stap 3: Wat doe je? Bij elk probleemgebied horen andere vaardigheden

1. De tiener heeft een probleem Als het probleem bij de tiener ligt, beschouwt Gordon dit als acceptabel: Een tiener mag boos, verdrietig of gefrustreerd zijn. Bijvoorbeeld: Jan heeft ruzie met een vriend. Als tieners een probleem hebben, willen we dat als ouder vaak oplossen. De tiener leert dan niet zelfstandig zijn eigen problemen oplossen want je neemt het probleem van je tiener als het ware over. Als je tiener verdrietig is omdat haar vriendin niet met haar wil afspreken en je gaat allerlei oplossingen voor haar bedenken, dan is het opeens jouw probleem geworden. Door actief te luisteren kun je de problemen bij je tieners laten zodat ze die zelf kunnen oplossen.

2. Er is geen probleem

Er is geen onacceptabel gedrag en niemand ervaart een probleem. Bijvoorbeeld: je zit aan tafel en hebt een leuk gesprek. Heel belangrijk is het om als ouders te investeren in het geen-probleem-gebied. Door gezamenlijke gesprekken en activiteiten investeer je in de relatie met je tieners. Hoe meer tijd er is in dit gebied hoe minder problemen er ontstaan. In het geen-probleem-gebied kun je tieners dingen leren die je belangrijk vindt en kun je waarden en normen overbrengen.

Met minder strijd door de puber “tijd”

Tijd die je zo besteedt, heeft een positief effect op de onderlinge relatie en vermindert de kans op conflicten. Conflicten kosten veel tijd en energie: hoe minder conflicten, hoe meer tijd voor je eigen behoeften en die van je tiener. 3. Probleem ligt bij de ouder Je vindt het gedrag van je tiener onacceptabel . Bijvoorbeeld: Je dochter heeft haar vuile was op de haar kamer laten liggen. Als je tiener onacceptabel gedrag vertoont, heb je als ouder een probleem dat je moet oplossen. Het is het belangrijk om hier duidelijk over te zijn. Door ik-boodschappen te gebruiken kun je goed aangeven waar je grenzen liggen en welk gedrag van je tiener je wel en niet accepteert en waarom niet. Deze duidelijkheid heeft een positief effect op de onderlinge relatie. Een gelijkwaardige relatie

Je kunt als ouder goed inspelen op het gedrag van je tiener als je stil staat bij wat er gebeurt en je je realiseert van wie het probleem is. In een relatie waarin je oog hebt voor je eigen behoeften en die van je tiener, kun je je tiener de vrijheid geven om zijn eigen problemen op te lossen. Dat betekent dat je grenzen kunt stellen aan het gedrag van de ander, maar elkaar ook de ruimte geeft voor persoonlijke ontwikkeling.

1

11

In een gelijkwaardige relatie kun je grenzen stellen en ruimte geven voor persoonlijke ontwikkeling

.

Met minder strijd door de puber “tijd”

Deel 2: Behoeften van ouders In het vorige deel hebben we erop gewezen dat het belangrijk is dat ouders goed voor zichzelf zorgen. Dat betekent dat ze zichzelf niet wegcijferen, dat ze hun eigen behoeften kennen, dat ze daar aandacht aan besteden en dat ze er dus voor zorgen dat hun eigen beker vol is. Dat kan voor iedere ouder iets anders betekenen, voor de een is voldoende slaap belangrijk, voor de ander regelmatig een avondje uitgaan bijvoorbeeld. In onze maatschappij worden er hoge eisen aan ouders gesteld: ze moeten goede opvoeders zijn, carrière maken, een sociaal, sportief en gezond leven leiden en ga zo maar door.

Carlolien Gravesteijn 4 besteedt in haar artikel in Trouw uitgebreid aandacht aan de positie van ouders. Ze pleit voor het versterken van die positie: ouders moeten meer op de kracht van hun eigen ouderschap durven vertrouwen en zouden meer naar hun eigen behoeften moeten luisteren.

2

12

Vertrouw op de kracht van je eigen ouderschap.

Met minder strijd door de puber “tijd”

Aangeven grenzen

Als je op wilt komen voor je eigen behoeften ontkom je er niet aan om grenzen aan te geven: grenzen aan je eigen bereidheid om te voldoen aan verzoeken van anderen en grenzen aan het voor jou onaanvaardbare gedrag van anderen. Als je baas je zonder overleg een extra klus wil laten doen terwijl je al in tijdnood bent, dan is het belangrijk om een duidelijk nee te laten horen: ‘Nee, ik heb daar nu geen tijd voor’. Als je tiener vraagt of je hem naar de voetbaltraining wilt brengen en je bent nog iets aan het afmaken voor je werk: ‘Nee, ik kan je niet brengen, ik ben nog aan het werk en dit moet nu af.’ Moeite met het aangeven van grenzen heeft vaak te maken met angst om de relatie te beschadigen. Thomas Gordon laat zien hoe je op een effectieve manier grenzen aangeeft met betrekking tot onaanvaardbaar gedrag van je tiener. We beschrijven hoe je een grens zo aangeeft dat de relatie tussen jou en je tiener positief blijft en de eigenwaarde van de tiener niet wordt geschaad. Veranderen van onacceptabel gedrag van de tiener Als de tiener een grens van de ouder overschrijdt en de behoeften van de ouder worden gedwarsboomd, dan spreken we van onacceptabel gedrag (we zitten dan in het onderste deel van het gedragsraam), de ouder heeft een probleem met het gedrag van de tiener.

.

2

13

Moeite met het aangeven van grenzen heeft vaak te maken met angst om de relatie te beschadigen.

Met minder strijd door de puber “tijd”

Hierbij is het van belang te beseffen dat elke ouder andere grenzen heeft. Zo vindt vader het bijvoorbeeld prima als zijn zoon schietspellen speelt, maar moeder vindt het onacceptabel. Of je het gedrag van een tiener wel of niet accepteert hangt ook af van hoe je op dat moment aankijkt tegen het gedrag van je tiener, dat kan per situatie en per kind verschillen. Door de week chips eten vind je misschien niet goed, maar op een verjaardag vind je het misschien wel goed. Van je kind van 18 accepteer je het waarschijnlijk dat hij af en toe een biertje drinkt, van je tiener van 14 niet. Het is goed om hier bij stil te staan en te onderzoeken of je grenzen wel nodig zijn. Waarom moet je kind zijn eigen kamer opruimen? Waarom mag je kind niet zelf bepalen hoe laat hij naar bed gaat? Pas als je zelf goed antwoord kan geven op deze waaromvragen, dan kan je het je tiener uitleggen. Daag jezelf uit en onderzoek je grenzen over wat acceptabel gedrag is. Daarmee bevorder je een duidelijke communicatie met je tiener en maak je het geen-probleem-gebied groter.

Als je hebt besloten dat je het gedrag van je tiener onacceptabel vindt, bijvoorbeeld:

– Je wilt rustig de krant lezen, maar je zoon van veertien zet de muziek hard aan

– Je dochter van zestien heeft haar schoenen midden in de kamer uitgetrokken en laten staan

– Je zoon van twaalf komt te laat thuis voor de afspraak bij de orthodontist en die afspraak moet wel worden betaald,

dan is het belangrijk om in actie te komen en om grenzen aan te geven. Hoe kun je dit op een positieve en effectieve manier doen?

Door duidelijk te communiceren over je grenzen maak je het geen-probleem-gebied groter.

2

14

Met minder strijd door de puber “tijd”

Communiceren met ik-boodschappen Hoe kun je nu duidelijk maken aan je tiener wat je gevoelens en behoeften zijn? Hoe kun je zo communiceren dat de tiener begrijpt wat je bedoelt en bereid is naar je te luisteren?

Het is vooral belangrijk om eerlijk te zijn over je gevoelens en gedachten. Niets is onduidelijker voor een tiener dan dat je als ouder non-verbaal uitstraalt dat je ergens van baalt maar dit niet zegt.

Gordon noemt dit ook wel schijnacceptatie. Als je houding daarentegen overeenkomt met wat je zegt, ben je open en eerlijk en begrijpt de tiener wat je bedoelt. Tegelijkertijd wil je de boodschap zo overbrengen dat de tiener zich niet gekwetst voelt en dat jullie relatie niet wordt geschaad. Dat kan door middel van zogenoemde ik-boodschappen. Als je een ik-boodschap geeft, geef je je eigen gevoelens en wensen weer en geef je geen commentaar op de ander.

Als je echter een jij-boodschap geeft, geef je een oordeel over de ander.

2

15

Bijvoorbeeld:

Ik-boodschap: ‘Als je de afwasmachine niet aanzet, heb ik geen schone spullen als ik wil gaan koken en daar erger ik mij aan.’ Jij-boodschap: ‘Waarom doe je nooit wat ik je vraag.’

Als je houding overeenkomt met wat je zegt, ben je open en eerlijk en begrijpt je tiener wat je bedoelt.

Met minder strijd door de puber “tijd”

Driedelige ik-boodschappen

Als je tiener iets doet wat je niet accepteert is het effectief als je confronteert met een ik-boodschap die uit drie delen bestaat. We noemen dit de 3 g’s om het beter te kunnen onthouden: • Het gedrag van je tiener • Je eigen gevoel • De gevolgen die het gedrag voor je heeft

Bijvoorbeeld: Je dochter van 13 komt niet op de afgesproken tijd thuis, jullie zouden samen boodschappen gaan doen, daar is nu geen tijd meer voor. Bovendien ben je ongerust.

Gedrag van je tiener Het is van belang om het gedrag zo zuiver en concreet mogelijk te beschrijven, zonder oordeel Beschrijving van het gedrag (als ze thuiskomt): Niet om vier uur thuis zijn zoals we hadden afgesproken. Je eigen gevoel Je bent geïrriteerd omdat jullie nu geen tijd meer hebben om boodschappen te doen. Bovendien ben je ongerust. Gevolg van het gedrag voor jou als ouder Het gevolg is het niet meer kunnen doen van boodschappen.

2

16

Met een ik-boodschap geef je je eigen wensen weer zonder oordeel over de ander.

Met minder strijd door de puber “tijd”

Een jij-boodschap zou bijvoorbeeld zijn: ‘Waarom ben je nu weer zo laat? Je had toch wel even kunnen bellen? Dat is nu al de zoveelste keer.’

De volledige driedelige ik-boodschap zou hier kunnen zijn: ‘Je was niet om 4 uur thuis zoals we hadden afgesproken. Ik maakte me zorgen om je. Bovendien is het nu te laat geworden om boodschappen te doen en daar had ik wel op gerekend.’ Ik-boodschappen in de eerder genoemde situaties (p13) zouden kunnen zijn: – ‘Ik kan niet rustig de krant lezen ( gevolg) als jij jouw muziek zo hard zet (gedrag), daar word ik onrustig van.’ (gevoel) – ‘Als e schoenen midden in de kamer laat staan (gedrag), wordt het hier zo’n rommel en straks struikel ik er nog over (gevolg) en dat irriteert mij. ‘(gevoel) – ‘Je bent te laat voor de orthodontist ( gedrag), daar baal ik van (gevoel), want ik moet wel de rekening betalen.’ (gevolg) Effect van de driedelige ik-boodschap

Het voordeel van zulke ik-boodschappen is dat ze de tiener in zijn waarde laten, de tiener wordt niet veroordeeld. Hierdoor ontstaat er ook minder weerstand bij de tiener dan bij jij-boodschappen en is de tiener eerder bereid om te luisteren.

2

17

Een ik-boodschap laat de tiener in zijn waarde.

Met minder strijd door de puber “tijd”

Bovendien krijgt de tiener verantwoordelijkheid om een oplossing te helpen zoeken, omdat je niet meteen zelf met een pasklare oplossing komt. Dat bevordert de zelfstandigheid van de tiener.

Als ouders kennismaken met deze vorm van confronteren, kunnen ze dikwijls niet geloven dat ik-boodschappen effect hebben en hebben ze het idee dat het bij hun tieners niet zal werken.

Communiceren via ik-boodschappen is een vaardigheid die veel oefening vereist. In de eerste fase gaat het oefenen met vallen en opstaan en voelt de vaardigheid nog onnatuurlijk aan (zoals bij veel nieuwe vaardigheden) . We merken in de Gordontrainingen dat als ouders meer geoefend hebben met ik-boodschappen en een vorm gevonden hebben die bij ze past, de communicatie weer natuurlijk wordt en de ik-boodschappen effect krijgen.

Het kan gebeuren dat de tiener zijn gedrag na de ik-boodschap niet verandert, omdat zijn behoefte om ermee door te gaan te groot is. Bijvoorbeeld: Zoon van 14 ligt op de bank en doet niet zijn taak, de afwasmachine uitruimen, omdat hij behoefte heeft aan relaxen na een dag op school. De tiener kan protesteren tegen de ik-boodschap of gewoon doorgaan met zijn gedrag. Hoe hier mee om te gaan bespreken we in het volgende hoofdstuk over actief luisteren:’Behoeften van tieners’

2

18

Ik-boodschappen bevorderen zelfstandigheid.

Met minder strijd door de puber “tijd”

2

19

).

Grenzen aangeven door heldere communicatie

Door open, eerlijk en transparant te communiceren kun je als ouder beter opkomen voor je eigen behoeften en kun je conflicten die tijd en energie kosten voorkomen. Met duidelijk communiceren vul je dus je beker. Daarnaast geef je een goed voorbeeld aan je tiener. Hierdoor zal je tiener leren om rekening met jou en anderen te gaan houden en leren zijn eigen behoeften te verwoorden. Opkomen voor jezelf en daarbij rekening houden met de ander, dat is wat je voorleeft.

Met een open communicatie voorkom je conflicten .

Met minder strijd door de puber “tijd”

Voorkomen van problemen

Als je als ouder goed kijkt en luistert naar het gedrag van je tiener zul je ontdekken wat de behoeften van je tiener zijn. Je kunt hier goed op inspelen door de omgeving zodanig in te richten dat onacceptabel gedrag minder vaak optreedt . Je kunt bijvoorbeeld duidelijk zijn over wanneer jullie gaan eten zodat je tiener weet wanneer hij het beste huiswerk kan maken. Of als je merkt dat je tiener vaak zijn sleutels kwijt is en dan op het laatste moment voor vertrek in de stress raakt, kun je een sleutelrekje aanschaffen voor alle sleutels of een schoenenkastje voor sportschoenen, enzovoort.

3: Behoeften van tieners Respectvolle communicatie kan alleen plaatsvinden als je zowel oog hebt voor je eigen behoeften als ook voor die van anderen. In het vorige deel besteedden we vooral aandacht aan de behoeften van de ouders. Nu zullen we stilstaan bij de behoeften van de tieners. Welke behoeften hebben tieners zoal?

Tieners hebben eigenlijk dezelfde behoeften als volwassenen, zoals de behoefte aan vertrouwen, geborgenheid, aanraking, geaccepteerd worden, erbij horen, plezier, spelen, respect, erkenning, creativiteit en zelfexpressie5 . Tieners zullen die behoeften vaak uiten via non-verbale signalen ( rollende ogen) , via (onaanvaardbaar) gedrag of via indirecte communicatie. Een tiener zal niet snel zeggen: ‘De docent was boos op mij en daar maak ik me zorgen over’, ( behoefte aan respect) maar zal dit eerder laten blijken door bijvoorbeeld stil of teruggetrokken gedrag.

3

20

Tieners uiten hun behoeften vaak indirect.

Met minder strijd door de puber “tijd”

Het is voor ouders daarom vaak zoeken naar de onderliggende behoeften van hun tieners. Dit is een van de moeilijkste elementen van het communiceren met tieners, maar geeft ook de meeste voldoening.

Kijken en luisteren naar je tiener Omdat tieners vaak zelf niet goed weten welke behoeften ze nou precies hebben en ze niet altijd meteen duidelijk kunnen maken, is het van belang dat ouders zorgvuldig observeren wat de behoeften zouden kunnen zijn en met aandacht naar hun tieners kijken en luisteren. Als je zo nu en dan de tijd neemt om naar je tiener te kijken en te luisteren naar zijn communicatie en naar zijn interacties, leer je zijn behoeften beter kennen en begrijpen. Wat wil hij met zijn gedrag zeggen? Zo kom je te weten wat belangrijk is voor je tiener. Je ziet dan bijvoorbeeld dat je zoon in zijn vele verhalen aan tafel de nieuwe indrukken van de brugklas verwerkt. Of je ziet dat je dochter onzeker is over haar kledingstijl en steeds probeert dezelfde kleren aan te trekken als haar oudere zus . De tiener heeft een probleem

Er zijn vele situaties te bedenken waarin tieners een probleem ervaren. Ze zijn immers aan het experimenteren en aan het ontdekken en zullen regelmatig gefrustreerd worden in hun behoeften. Als een tiener een probleem heeft, zitten we in het bovenste gedeelte van het gedragsraam.

21

Door zorgvuldig te luisteren en te kijken naar gedrag kun je onderliggende behoeften ontdekken.

3

Met minder strijd door de puber “tijd”

Voorbeelden: Je zoon van 15 heeft ruzie met zijn beste vriend. Je dochter van 14 was te laat op school en moet zich volgende week elke dag een uur eerder melden. Je zoon van 13 is zijn telefoon kwijt. Je dochter van 17 is niet gevraagd voor het feest van één van haar vriendinnen.

Als je zelf een probleem hebt (bijvoorbeeld: je vriendin heeft zich niet aan een afspraak met jou gehouden, je kwam weer eens te laat, je bent iets dierbaars kwijtgeraakt, of je bent niet op een voor jou belangrijk feest uitgenodigd), is het goed om jezelf af te vragen met wie je zo’n probleem zou willen bespreken en waarom je dat met juist diegene zou willen doen.

Tijdens de Gordontraining voor ouders komen op die vraag veelal dezelfde antwoorden naar voren: het moet iemand zijn die je vertrouwt, die niet direct met een oordeel of een oplossing komt, die het probleem niet meteen tot zijn of haar probleem maakt, die accepteert dat het probleem er is, maar vooral iemand die goed kan luisteren.

Voor een tiener geldt hetzelfde: als je tiener een probleem heeft, kun je hem helpen door dat te accepteren, door er aandacht voor te hebben en door je in zijn gevoels- en belevingswereld te verplaatsen. Het toverwoord hierbij is luisteren: luisteren naar wat de tiener zegt of laat zien, en naar wat de betekenis daarvan zou kunnen zijn.

22

Het toverwoord bij helpen met problemen oplossen is luisteren.

3

Met minder strijd door de puber “tijd”

Communicatiestops Omdat we als ouder zo betrokken zijn en graag willen dat het probleem van de tiener zo snel mogelijk wordt opgelost, nemen we vaak onvoldoende tijd om goed te luisteren en geven we (goedbedoelde) andere reacties. Bijvoorbeeld in de eerdergenoemde situaties:

Je zoon zegt: ‘Jan is stom.’ Je reactie: ‘Dat zal wel meevallen, gisteren heb je nog zo leuk met hem gevoetbald.’(ontkenning van het probleem)

‘Tja – eigen schuld, had je maar niet zo moeten treuzelen.’ (oordelen)

‘Ik ga hem wel even zoeken.’(probleem overnemen)

‘Dan moet je haar ook maar niet voor jouw feestje vragen.’ (advies geven) Deze goedbedoelde reacties noemen we communicatiestops omdat ze letterlijk de communicatie stoppen. In het boek ‘Luisteren naar kinderen’ worden 12 van zulke stops besproken.6

Hoe kunnen we nu zo reageren en luisteren dat de tiener zich begrepen en geaccepteerd voelt?

23

Communicatiestops stoppen letterlijk de communicatie.

3

Met minder strijd door de puber “tijd”

Actief luisteren

Actief luisteren is ‘luisteren met volle aandacht, zonder oordeel, waarbij de luisteraar door zijn reacties laat merken dat hij begrijpt wat er in de ander omgaat.’ 7 De luisteraar geeft geen advies of oplossing, maar reflecteert de gevoelens van het kind.

Bijvoorbeeld in de bovengenoemde situaties: ‘Je bent boos op hem, hè?’ ‘Je vindt het niet eerlijk dat je zo vaak eerder moet komen?.’ ‘Je bent bang dat je ‘m niet meer terugvindt?’ ‘Dat is een flinke teleurstelling, hè?’

Door dit soort reacties voelt de tiener zich begrepen en geaccepteerd en wordt hij dikwijls rustiger, ook als het probleem (nog) niet wordt opgelost. Nog een voorbeeld: een meisje van 14 huilt hartverscheurend want haar vriendje heeft het uitgemaakt. Haar moeder probeert haar te troosten: ‘Stil maar, over een tijdje ben je het vergeten en dan zijn er nog zo veel leuke andere jongens.’ Het meisje gaat alleen maar harder huilen. Dan zegt haar moeder: “Ach, je hebt echt verdriet hè?’ waarop het meisje langzaam stopt met huilen (ze voelt zich erkend in haar verdriet). Actief luisteren is niet altijd alleen maar reflecteren op wat de tiener verbaal aangeeft, het is ook reageren op signalen die de tiener uitzendt door zijn lichaamshouding of gezichtsexpressie, bijvoorbeeld: ‘Ik zie dat je het er niet mee eens bent.’

24

Actief luisteren is luisteren met volle aandacht en zonder oordeel.

3

Met minder strijd door de puber “tijd”

Zelfbeeld en zelfvertrouwen

Een voordeel van actief luisteren is ook dat de ouder het probleem niet overneemt, dat er ruimte blijft voor de tiener om het probleem zelf op te lossen , maar vooral dat de tiener zijn eigen gevoelens beter leert kennen en begrijpen. Daardoor ontwikkelt de tiener een realistisch zelfbeeld en krijgt het vertrouwen in zijn mogelijkheden om problemen onder ogen te zien en op te lossen.

25

Actief luisteren bevordert het zelfvertrouwen.

3

De ouder heeft een probleem omdat zijn tiener een probleem heeft Vaak voelen ouders zich zo betrokken bij hun tiener dat ze het probleem van hun tiener ook als het hunne beschouwen. Bijvoorbeeld: je tiener moet een ingrijpend onderzoek in het ziekenhuis ondergaan en je voelt je bang en verdrietig. Waarschijnlijk heb je dan de neiging om je tiener en ook jezelf gerust te stellen, bijvoorbeeld: ‘Joh, die operatie valt best mee’. Toch heeft je tiener meer aan een ouder die zijn gevoelens erkent en zegt: ‘Je ziet er tegenop, hè ?’

Vaak horen we dat ouders dan bang zijn om angst en verdriet te vergroten. Het tegendeel is waar. Hoe meer je de gevoelens van je tiener erkent, hoe minder heftig de negatieve gevoelens worden. Als dat niet lukt omdat je te betrokken bent, is het goed om zelf als ouder iemand te zoeken bij wie jij je verhaal kwijt kunt, zodat je emotioneel weer meer beschikbaar kunt zijn voor je tiener.

Met minder strijd door de puber “tijd”

Luisteren bij boosheid en verzet Als de tiener een probleem heeft, bijvoorbeeld omdat hij door zijn broer is uitgescholden, kan hij dit op verschillende manieren uiten. Hij kan proberen dit op te lossen met zijn broer, hij kan om hulp vragen, maar hij kan ook terug gaan schelden, wat voor jou misschien ‘onacceptabel’ gedrag is. In plaats van hem daarmee te confronteren is het dan toch effectiever om eerst te luisteren naar deze uiting van problemen, bijvoorbeeld: ‘Zo, jij bent flink boos, hè?’De tiener voelt zich dan begrepen en zijn boosheid wordt minder.

Ook als de tiener zich verzet tegen een confronterende ik-boodschap is het effectief om eerst naar het verzet te luisteren alvorens direct opnieuw te confronteren. Bijvoorbeeld: je dochter ligt met haar schoenen aan op jullie nieuwe bank. Je zegt: ‘Als je met je schoenen aan op de bank ligt, ben ik bang dat onze bank vies wordt en dat vind ik zonde.’ Waarop je dochter zegt: ‘Maar Lisa (jonger zusje) doet het ook steeds.’ Je kunt dan reageren door te zeggen: ‘Je vindt het niet eerlijk dat ik er nu tegen jou iets van zeg en niet tegen Lisa?’ Als je het daar dan over hebt gehad, voelt je dochter zich begrepen en zal zij je ik-boodschap eerder accepteren. Luisteren betekent echter niet dat je instemt met het gedrag van je tiener. Door te luisteren en je tiener het gevoel te geven dat het wordt begrepen, creëer je een sfeer van gezamenlijkheid waarin problemen gemakkelijk er kunnen worden opgelost.

26

Hoe meer je de gevoelens van je tiener erkent, hoe minder heftig de negatieve gevoelens worden.

3

Met minder strijd door de puber “tijd”

Actief luisteren in complexe situaties

Iedere ouder kent wel gezinssituaties waarin de hectiek de boventoon voert, zoals rond etenstijd ’s avonds of ’s morgens vroeg voordat iedereen de deur uitgaat. S. Henderson beschrijft “Ochtendperikelen” waarbij vrijwel alle gezinsleden met een probleem kampen (shampoo op, gemorste melk over de computer, dochter die zichzelf te dik vindt, zoontje dat niet naar de speelzaal wil).9 Het is onmogelijk om dan naar iedereen actief te luisteren. Eigenlijk doe je er dan het beste aan om actief te luisteren naar jezelf: wat kan er wel/niet op dit moment besproken worden, wat wil ik precies, hoe gaan we dat doen, enz. Het is dan goed om aan te geven dat er op een later tijdstip op sommige problemen teruggekomen zal worden, bijvoorbeeld : ‘Ik merk dat er zoveel gebeurt nu en dat iedereen vragen aan mij stelt: ik heb nu geen tijd om naar je te luisteren, maar ik wil graag vanavond met je verder praten.’

27

Actief luisteren lukt beter als je rust en tijd hebt.

3

Met minder strijd door de puber “tijd”

Actief luisteren als kern van de Gordonmethode Actief luisteren is een communicatieve vaardigheid. Het gaat echter vooral om de houding die eraan ten grondslag ligt: een houding van respect, acceptatie en wederzijds vertrouwen. In dit citaat van thomas Gordon wordt dat mooi beschreven: ‘Het belangrijkste dat men met het uitdrukken van acceptatie kan bereiken, is dat het kind diep van binnen voelt dat men van hem houdt. Want een ‘ander accepteren zoals hij is’ wil niets anders zeggen dan ‘werkelijk van iemand houden’. Iemand die zich geaccepteerd weet, voelt dat men van hem houdt.’8

Actief luisteren is hét middel om je liefde aan je tiener te laten zien en is daarmee de basis van een gelijkwaardige en respectvolle communicatie en daarmee ook hét recept voor minder strijd in de puber”tijd”.

28

Actief luisteren is de basis voor respectvolle communicatie.

3

Met minder strijd door de puber “tijd”

Noten

1Titel van de column van Pam van der Veen in het Algemeen Dagblad, 28 maart 2015. 3,7Crucq-Lokhorst, J. & Holm-Deuzeman, H. (2014). Elk kind is anders. Een visie op pedagogische hulp. Amsterdam: Boom. p. 23/24 p19 4Gravesteijn, C. Ouders eis nu eens tijd voor jezelf. Trouw 3 juni 2015 5Peters, J. (2011). Kijk, Luister en Begrijp. Amsterdam: SWP (p.186 Een lijst met behoeften) 6,8Gordon, T. (2010). Luisteren naar kinderen. Utrecht: Kosmos. (p. 247,39) 9 Henderson, S. (2013). In ons gezin gaat alles prima (maar soms…). Utrecht: Kosmos. (p.13, 74 Ochtendperikelen)

Algemeen: de voorbeelden komen uit de cursussen, gegeven door Lieke Kalhorn en zullen ook verwerkt worden in het boek dat waarschijnlijk in 2020 uitkomt over communiceren met tieners volgens de Gordonmethode. * We gebruiken ‘zijn’ i.p.v. ‘zijn/haar’ en ‘hij’ i.p.v ‘zij/hij’ omwille van de leesbaarheid.

29

Actief luisteren is de basis voor respectvolle communicatie.

3

Met minder strijd door de puber “tijd”

Respectvol communiceren met de Gordonmethode

In dit e-book hebben we de basisvaardigheden van de Gordonmethode toegelicht: eerlijk communiceren en luisteren met begrip. De vaardigheden conflicten oplossen en respectvol waarden overbrengen, bouwen hier op voort en zijn in dit kader niet besproken. Deze worden wel besproken in het boek ‘Luisteren naar kinderen’ en tijdens de Gordontraining. Voor meer informatie: www.gordontraining.nl. Lieke Kalhorn is pedagoog/ Gordon®trainer en studie (keuze)adviseur en geeft coaching en trainingen “effectief communiceren met tieners” aan ouders via haar bedrijf: www.kalhorncoaching.nl Jacqueline Crucq is orthopedagoog/ gz-psycholoog/Gordon®trainer en auteur van 'Elk kind is anders. Een visie op pedagogische hulp'.