Toepassen van Verordening EU 1099/2009 binnen de varkensindustrie

Dierenwelzijn als publieke zaak De bescherming van dieren bij het slachten of doden is een publieke zaak, die de hou ding van consumenten tegenover landbouwproducten beïnvloedt. Daarom is dierenwelzijn een van de belangrijkste waarden vastgelegd in de grondrechten binnen de Europese Unie. Daarmee is de zorg voor landbouwdieren, dierenwelzijn, en de manier waarop de industrie omgaat met zieke en kreupele varkens een zaak die alle burgers binnen de EU aangaat. Het publiek verwacht zorgvuldigheid en garanties voor dierenwelzijn. Dit een van de belangrijke redenen voor de invoering van EU-verordening 1099/20091, die per 1 januari 2013 geldt welke binnen alle 27 lidstaten van kracht is geworden.

De EU-verordening geeft daarbij aan dat de euthanasie zo snel mogelijk dient plaats te vinden om verder lijden van het dier te voorkomen. Daarbij mag het dier geen vermijdbare pijn lijden door de euthanasie en het dier mag geen tekenen van angst of abnormaal gedrag vertonen. Daarom is het nodig om het dier eerst te verdoven en daarna zo snel mogelijk doden, of het verdoven en doden moet uit één handeling bestaan. Belangrijke eis is dat het dier in een toestand van bewusteloosheid en gevoelloosheid moet blijven tot de dood is ingetreden.

Nederlandse wetgeving onaanvaardbaarOndanks de nieuwe EU verordening worden pasgeboren biggen veelal handmatig – met inzet van fysieke kracht – gedood, bij gebrek aan een passende techniek die is toegestaan op grond van de Europese verordening. Dit komt omdat de Nederlandse wetgeving momenteel verder gaat dan wat op grond van EU 1099/2009 is toegestaan. De verordening is weliswaar rechtstreeks van kracht in alle lidstaten, maar volgens artikel 26 van de nieuwe verordening kunnen lidstaten wel stringentere nationale voorschriften handhaven, onder andere m.b.t. het doden van dieren buiten een slachthuis. Het Besluit doden van dieren beperkt op dit moment de mogelijkheden die de verordening biedt. Dit leidt tot een onaanvaardbare situaties voor Nederlandse varkensboeren.

Wet Doden van dierenDe Nederlands wet Doden van dieren gaat verder dan de EU verordening en staat uitsluitend het gebruik van het penetrerend schietmasker toe, zonder onderscheid te maken tussen varkens en biggen. In het Besluit doden van dieren (gewijzigd per 1-1-2013) staat in artikel 9 lid 2 staat dat varkens buiten het slachthuis mogen worden geslacht of gedood mits ze worden gedood na bedwelming met een penschiettoestel. Als de dieren buiten het slachthuis worden geslacht (dus niet voor consumptie doeleinden) moet de doding d.m.v. verbloeden gebeuren. Hiervoor kan de zogenaamde "pithing techniek" worden toegepast, met alle risico’s op verspreiding van ziektekiemen en met nadelige hygiënische gevolgen als gevolg van het vrijkomen van bloed tijdens het proces. Daarom is verbloeding onderhavig aan strenge hygiëne voorschriften voor de ruimte waar dit proces plaatsvindt.

1 http://n2gf.com/?p=395

1

Toepassen van Verordening EU 1099/2009 binnen de varkensindustrie

In tegenstelling tot de Europese verordening, maakt de Nederlandse wetgever geen onderscheid tussen varkens en biggen. Dit houdt in dat kleine biggen, net als varkens, met alleen een penetrerend schietmasker verdoofd mogen worden en vervolgens door verbloeding moeten sterven. Dit is bij jonge biggen praktisch onmogelijk.

Tot het moment dat de wetgever Het Besluit doden van dieren intrekt, zijn boeren gedwongen de nieuwe verordening te negeren en in strijd met de wet- en regelgeving op een dieronvriendelijke wijze hun biggen te doden. De meest gebruikte methode om biggen te doden is door een percuterende slag op de kop – met ernstig hersenletsel tot gevolg. In de praktijk betekent dit dat biggen met de schedel tegen de muur geslagen wordt, waardoor het dier sterft. Dit is traumatiserend voor het personeel die een dergelijke handeling moet uitvoeren. Vandaar dat in veel gevallen andere – passieve – methoden worden toegepast zoals het plaatsen van zieke en verzwakte big onder een warme lamp, met de dood door uitdroging tot gevolg.

Dit kan niet de bedoeling geweest zijn van de Nederlandse wetgever en daarom is het zaak dat het Besluit houders van dieren2 zo snel mogelijk in werking treedt. Dit laatste besluit hangt onder de nieuwe Wet dieren. Het is nog niet helemaal zeker wat hier precies in zal komen te staan over het doden van dieren buiten het slachthuis, maar mogelijk zal de verplichting om varkens buiten het slachthuis te bedwelmen met een penschiettoestel hierin niet terugkomen.

Alternatieve methodenVanaf het moment dat de Nederlandse wetgever alternatieve dodingsmethoden op het bedrijf toestaat, is er ruimte om andere methoden die passen binnen de dagelijkse praktijk op het boeren bedrijf. Voorwaarde is dat de methodes voldoen aan de eisen zoals omschreven in Verordening EU 1099/2009.

Volgens Bijlage 1 van de verordening staat hem daartoe de volgende verdovingstechnieken tot zijn beschikking:

Dodelijke injectie (T61)T61 is dodelijk voor de mens en mag volgens de bijsluiter3 uitsluitend door een dierenarts worden toegediend. T61 mag niet in het bezit van de eigenaar gelaten worden. T61 mag uitsluitend intrapulmonaal of intracardiaal toegediend worden aan dieren buiten bewustzijn (onder narcotica), teneinde verstikking onder ongunstige omstandigheden te vermijden. Bovendien bestaat er een risico op mislukte injecties en auto-injecties, doordat het dier zich verweert. Daarom moeten er speciale voorzorgsmaatregelen genomen worden door degene die het geneesmiddel aan de dieren toedient om dit risico te verminderen.

De kosten voor het inzetten van een dierenarts voor het euthanaseren en doden van

2 http://n2gf.com/?p=11623 http://n2gf.com/wp-content/uploads/2012/12/T61-beschrijving-bijsluiter.pdf

2

Toepassen van Verordening EU 1099/2009 binnen de varkensindustriejonge biggen middels T61 zijn te hoog en wordt in de praktijk nagenoeg uitsluitend toegepast voor het doden van varkens.

Gasmethoden 1. Hypoxia methode: Blootstelling aan een steeds hoger wordende concentratie

Koolstofdioxide (of een mix van verschillende gassen) 2. Anoxia methode: Directe blootstelling aan een hoge een concentratie van >95%

Inerte gassen, zoals Stikstof

Ad Hypoxia methode) Het doden van zieke en wrakke volwassen varkens op het bedrijf middels een hoge concentratie koolstofdioxide Co2 is geen reële optie, tenzij de Co2 verpakt wordt in hoge expansie schuim.

Hypoxia betekent dat de zuurstof die via de longen wordt opgenomen in het bloed verdrongen wordt door een steeds hoger wordende concentratie Co2. Uit onderzoek blijkt dat het verdringen van zuurstof merkbare gevolgen heeft voor het varken. Het varken merkt dus dat de zuurstof verminderd en vertoont hierdoor zichtbare stress symptomen, door sterk en ongecontroleerd te bewegen. Hoe hoger de concentratie Co2, des te sneller treedt de verdovingsfase in. Vandaar dat de Verordening voorschrijft dat er een concentratie van ten minste 80% Co2 aanwezig moet zijn om het varken te verdoven en vervolgens te doden.

Het gebruik van (onverpakt) Co2 wordt binnen de EU veelvuldig gebruikt als verdovingstechniek tijdens het slachten van varkens, in speciaal voor dit doel ontwikkelde slachtlijnen. Alleen onder geconditioneerd condities kan de minimale concentratie Co2 van 80% –zoals voorgeschreven in EU 1099/2009 – worden gegarandeerd. Er zijn mobiele Co2 installaties ontwikkeld voor het doden van jonge biggen op het bedrijf, het merendeel in de vorm van containers waarop apparatuur is aangesloten om het proces te monitoren om onnodig lijden van de jonge biggen te voorkomen:

De container moet volledig met de juiste hoeveelheid Co2 gevuld zijn (>80%) alvorens de jonge biggen de ruimte ingebracht worden

Om bevriezing van biggen tegen te gaan en ingrijpen mogelijk te maken, moet de temperatuur in de container voortdurend gemeten worden

De vochtigheidsgraad moet gemeten worden Te allen tijde moet visueel toezicht mogelijk zijn tijdens dodingsproces De biggen moeten afzonderlijk in de bedwelmingsruimte binnengebracht, zodat

een dier pas binnengebracht wordt nadat het vorige dier bewusteloos of dood is De biggen moeten in de bedwelmingsruimte blijven totdat zij dood zijn

Sinds juni van dit jaar bestaat de mogelijkheid om met een simpele installatie Co2 te verpakken in een hoog expansie zeepbel. Hierdoor wordt een concentratie van >95%

3

Toepassen van Verordening EU 1099/2009 binnen de varkensindustriegegarandeerd (zie ook de uitleg van de Anoxia methode). Ad Anoxia methode) Sinds Juni van dit jaar is de Anoxia methode beschikbaar die geheel voldoet aan alle eisen uit de EU-verordening. De Anoxia methode is in eerste instantie bedoeld voor het euthanaseren van jonge biggen en pluimvee. Bij de Anoxia methode komt het dier in een container onder een minstens 60 cm dikke laag hoge expansie schuim (grote bellen). De grote bellen zijn volledig gevuld met stikstof, waardoor het dier >95 procent stikstof inademt. Hierdoor daalt het zuurstofgehalte in het bloed heel snel en raakt het dier snel verdoofd. Door het grote zuurstoftekort (anoxie) sterft het dier binnen anderhalf tot twee minuten zonder dat het bij bewustzijn kan komen en zonder dat het er nog iets van merkt.

Het inademen van stikstof is voor een dier niet vervelend. Het gaat onbewust, omdat de lucht die een dier normaal gesproken inademt al voor bijna 80 procent uit stikstof bestaat. Inademen van stikstof is daarmee geen belasting, terwijl inademen van bijvoorbeeld kooldioxide als verdovingsgas wel even leidt tot het inhouden van de adem. Niet belastendDe methode is daarbij ook niet psychisch belastend voor de veehouder en de medewerkers. De dieren zijn vrijwel direct verdoofd zodra ze het dier door de schuimlaag laten zakken. De dieren hoeven niet gefixeerd te worden zoals dat bij andere methoden wel nodig is. Door de dikke schuimlaag en de overmaat aan stikstof is het zeker dat de dieren snel sterven. De kans dat dit misgaat en een dier opnieuw opleeft en niet sterft, is nihil.

Stikstof vasthoudenHet voordeel van het werken met hoge expansie schuim is dat hiermee de stikstof wordt vastgehouden. Stikstof is lichter dan de omringende lucht en zal zich snel vermengen met de lucht. Om te zorgen dat de stikstof niet ontsnapt is er boven het dier altijd een schuimlaag van minimaal 60 centimeter aanwezig.

VeiligDe dikke schuimlaag voorkomt dat er gas ontsnapt. De methode is daarmee ook veilig voor degene die hem moet uitvoeren. Na geruime tijd verdwijnt het schuim en daarmee het stikstofgas. Dat vermengt zich daarbij met de buitenlucht, zonder dat dit risico’s oplevert.

Het werken met stikstofgasschuim is daarbij ook hygiënisch. De dieren blijven in de ton waarin ze zijn geëuthanaseerd. Er komen geen lichaamsvloeistoffen vrij. Tot slot heeft de zeep in het schuim een gunstige werking op het afbreken van mogelijke virale besmettingen, waardoor verdere verspreiding van mogelijke dierenziekten wordt verminderd.

4

Toepassen van Verordening EU 1099/2009 binnen de varkensindustrie

Overige bedwelmings- en dodingsmethoden1. Percuterende slag op de kop 2. Vuurwapen met vrij projectiel3. Elektrische bedwelming 4. Penetrerend schietmasker5. Pithing: dood door verbloeding (na verdoving met een penetrerend schietmasker

De bedwelmingsmethoden zijn toepasbaar, mits aan een aantal aanvullende voorwaarden wordt voldaan die omschreven worden in afzonderlijke verordeningen en wetgeving:

ad 1 slag op de kop methode) De grondslag van verordening EU 1099/2009 is dat alle nodige maatregelen genomen moeten worden om pijn te vermijden en angst en spanning en lijden tijdens het slacht- of dodingsproces zoveel mogelijk te beperken. Hierbij moet uitgaan worden van de beste praktijken op dit gebied en de methoden die krachtens deze verordening zijn toegestaan.

De boer moet dus een keuze maken uit de methoden die in Bijlage 1 van de Verordening worden benoemd, met de restrictie dat de ‘slag op de kop’ methode4 niet als routinemethode mag worden gebruikt maar uitsluitend indien er geen andere bedwelmingsmethoden voorhanden zijn.

ad 2 vuurwapen methode) Deze methode lijkt uitsluitend bedoeld te zijn voor toepassing gedurende uitbraken van dierenziekten. Daarnaast geldt als beperking dat het gebruik voor het verdoven of doden van dieren met vuurwapens uitsluitend is toegestaan voor personen met een geldige wapenvergunning

Het is niet aannemelijk een varken zondermeer in de varkensstal wordt afgeschoten omdat de negatieve welzijnsgevolgen voor de overige dieren moeilijk te voorkomen zijn. In de praktijk zal een boer daarom uitsluitend in uiterste gevallen gebruik maken van een vuurwapen om een varken te doden.

ad 3 Elektrische bedwelming)Het toepassen van elektrische bedwelming van gefixeerde varkens wordt in de regel uitsluitend in slachthuizen toegepast, waarna dood door verbloeding plaatsvindt Er zijn inmiddels mobiele elektrocutie installaties ontwikkeld in Duitsland die tijdens uitbraken toegepast kunnen worden, waarbij de dieren tijdens het elektrocutie proces gefixeerd worden. Er vindt in dit geval geen verbloeding plaats. Een dierenarts ziet erop toe dat toestand van bewusteloosheid en gevoelloosheid wordt aangehouden tot bij het varken de dood is ingetreden.

4 Het verdoven en doden van biggen (tot 5 kg) doormiddel van een krachtige en nauwkeurige slag op de kop met ernstig hersenletsel tot gevolg

5

Toepassen van Verordening EU 1099/2009 binnen de varkensindustrie

ad 4 de penetrerend schietmasker methode) Indien varkens verdoofd worden door middel van een penetrerend schietmasker, sterven ze uiteindelijk door verbloeding. Het vrijgekomen bloed wordt overeenkomstig de voorwaarden van Verordening EU 1069/20095 gezien als een dierlijk bijproduct6 dat valt binnen het toepassingsgebied van deze verordening vallen en de boer dient ervoor te zorgen dat dit bijproduct overeenkomstig deze verordening worden verwerkt7.De stal wordt gezien als in een inrichting of bedrijf waar de handeling – het verdoven en doden door verbloeding – plaatsvindt8.

Het wegspoelen van het bloed in het riool is geen optie, tenzij het afval water verzameld en behandeld wordt en het bloed residu volgens de voorschriften voor afval van dierlijke restproducten afgevoerd wordt.

Beschikt de boer echter niet over de vereiste voorzieningen en voldoet hij niet aan de hygiënevoorschriften, dan zou hem op grond van deze bepalingen beperkingen opgelegd kunnen worden om dieren op het bedrijf te laten verbloeden.

Het verbloeden in de stal is dus enorm omslachtig en de aanpassingen van de inrichting om aan de hygiëne voorschriften te voldoen zijn bedrijfseconomisch gezien niet realiseerbaar. In de praktijk is het gebruik van het schietmasker dus uitsluitend bedoeld om varkens op grootschalige wijze te ruimen in geval van een uitbraak van dierenziekte.

Het toepassen van het penetrerend schietmasker (inclusief verbloeding door gebruik te maken van Pithing) voor het doden van jonge biggen wordt momenteel nergens toegepast (afwezigheid van beschikbare schietmaskers voor jonge biggen; hygiënische belasting etc.). is in Canada een niet-penetrerend schietmasker voor biggen ontwikkeld, maar die kunnen zonder aanpassing van Verordening EU 1069/2009 niet binnen de EU worden toegepast.

ad 5 Pithing)Nadat een varken verdoofd wordt door middel van een schietmasker, treed de dood in door verbloeding. In Verordening EU 1099/2009 wordt aangegeven dat de verbloeding kan plaatsvinden door het toepassen van de Pithing techniek9. Hierbij komt heel veel bloed vrij en daarom is Pithing onderhavig aan Verordening EU 1069/2009. Pithing impliceert dat de boer met een buis door het gat in de kop tracht de hersenen zodanig te beschadigen door heen en weer bewegen van de buis of pijp dat het dier sterft.

5 EU 2069/2009: bevat voorwaarden die betrekking hebben op hygiëne en beperking van gezondheidsrisico’s.6 EU 2069/2009: art. 3 onder 17 EU 1069/2009: afdeling 2 - Verplichtingen van de exploitant - ; artikel 4 - beginpunt8 EU 2069/2009: art. 3 onder 139 Het is niet mogelijk, zoals in het slachthuis, de verbloeding te laten plaatsvinden door de twee halsslagaders of de toevoerende bloedvaten door te snijden.

6

Toepassen van Verordening EU 1099/2009 binnen de varkensindustrie

Alhoewel Pithing als optie beschikbaar is, betekent het in de dagelijkse praktijk een enorme belasting voor het personeel dat belast wordt met het beschadigen van de hersenen met een pijp door het gat in de schedel.

Noot:Naast het toepassen van verdovingsmethoden en dodingstechnieken, worden er in de Verordening een groot aantal andere onderwerpen omschreven die vanaf 1 januari 2013 van kracht zijn geworden die hier niet verder besproken zijn maar die wel betrekking hebben op het doden van varkens op het bedrijf, zoals:

Algemene voorschriften voor het doden van dieren en daarmee verband houdende activiteiten (zie art 3)

Controles op bedwelming (zie art 5) Standaardwerkwijzen (zie art 6) Vakbekwaamheidsniveau (zie art 7 lid 1) Instructies voor het gebruik van fixatie- en bedwelmingsapparatuur (zie art 8) Gebruik van fixatie- en bedwelmingsapparatuur (zie art 9) Redactie en verspreiding van gidsen voor goede praktijken (zie art 13)

De genoemde Anoxia methode is ontwikkeld door Anoxia Asia; de communicatie over het euthanaseren van dieren op het bedrijf wordt verzorgd in samenwerking met N2GF; de import van mobiele Co2 installaties en Anoxia apparatuur wordt geregeld door SHK Trading BV; de distributie van apparatuur wordt uitgevoerd door gespecialiseerde bedrijven binnen de pluimvee- en varkens branche.

Voor meer informatie, beschikbaar foto en film materiaal etc. kunt u contact op nemen met de auteur, Harm Kiezebrink: e-mail: info@N2GF.nl

Meer achtergrondinformatie over de Anoxia methode, euthanasie van landbouw huisdieren, dierenziekte bestrijding en bijvoorbeeld de EU-verordening vindt u ook op www.N2GF.com

7