Tien jaar hervormingen bij justitie: waar staan...

Faculteit Rechtsgeleerdheid

Universiteit Gent

Academiejaar 2012-2013

Tien jaar hervormingen bij justitie: waar staan we?

Masterproef van de opleiding

„Master in de rechten‟

Ingediend door

Celien De Couvreur (studentennr: 00802521)

Promotor: Prof. Dr. Brice De Ruyver

Commissaris: Prof. Dr. Tom Vander Beken

i

WOORD VOORAF

Het reglement masterproef: “Master in de rechten” omschrijft de masterproef als “het sluitstuk

van de academische rechtenopleiding”. Dit is dus de kroon op het werk na de vijf jaar

durende opleiding rechten aan de Universiteit van Gent. Een werk van lange adem waarbij

alle hulp en steun meer dan welkom is.

Daarom wil ik graag een aantal mensen bedanken. Vooreerst wil ik graag een woord van dank

richten aan mijn promotor, Prof. Dr. Brice De Ruyver voor de begeleiding van deze

masterproef, het beantwoorden van mijn vragen, alsook om mij bij te sturen waar dit nodig

was.

Verder wil ik ook mijn ouders bedanken om mij de kans te geven mijn kennis gedurende deze

vijf jaar te verruimen en om hun onvoorwaardelijke steun. Meer specifiek wens ik nog mijn

mama en mijn vriend te bedanken voor het nalezen van deze masterproef en mijn vrienden

voor de raad en daad waarmee zij mij bijgestaan hebben.

ii

INHOUDSTABEL

WOORD VOORAF ................................................................................................................. i

INLEIDING ............................................................................................................................ 1

DEEL 1: Hervormingsvoorstellen van Dutroux tot Turtelboom ............................................... 3

HOOFDSTUK 1: DUTROUX ............................................................................................... 3

I. De feiten .......................................................................................................................... 3

II. De onderzoekscommissie ............................................................................................... 4

A. Bevindingen van de commissie .................................................................................. 5

1. Gerechtelijk onderdeel ............................................................................................. 5

1.1 De slachtoffers ................................................................................................... 5

1.2 De gerechtlijke instanties ................................................................................... 5

1.2.1 Segmentering ............................................................................................... 5

1.2.2 Het parket .................................................................................................... 6

1.2.3 De parketten-generaal en de nationale magistraat ....................................... 7

B. Aanbevelingen van de commissie .............................................................................. 8

III. Het octopusakkoord ...................................................................................................... 9

A. Aanleiding .................................................................................................................. 9

B. Inhoud ......................................................................................................................... 9

1. De Hoge Raad voor de Justitie .............................................................................. 10

2.Invoering mandaatsysteem voor de korpschefs. ..................................................... 11

3. Oprichting federaal parket ..................................................................................... 12

4. De uitbreiding van het college van procureurs-generaal ....................................... 13

5. De horizontale en verticale integratie .................................................................... 13

5.1 De verticale herstructurering van het Openbaar Ministerie. ............................ 13

5.2 De horizontale integratie en horizontale mobiliteit ......................................... 15

IV. Wat liep er fout? ......................................................................................................... 15

HOOFDSTUK 2: JUSTITIEDIALOGEN ............................................................................ 18

I. Algemeen ....................................................................................................................... 18

II. Wat liep er fout? ........................................................................................................... 18

HOOFDSTUK 3: WETSVOORSTEL F. BORGINON ....................................................... 20

I. Algemeen ....................................................................................................................... 20

II. Historiek ....................................................................................................................... 20

iii

III. Inhoud ......................................................................................................................... 21

IV Wat liep er fout? .......................................................................................................... 22

HOOFDSTUK 4: THEMISPLANNEN ............................................................................... 23

I. Algemeen ....................................................................................................................... 23

II. Inhoud ........................................................................................................................... 23

A. Decentralisatie .......................................................................................................... 23

B. Duaal model .............................................................................................................. 24

C. Beheersbureaus ......................................................................................................... 25

D. Gedecentraliseerde bevoegdheden ........................................................................... 26

E. Decentralisatie ten voordele van het Hof van Cassatie en het federaal parket ......... 28

F. De Commissie voor de Modernisering van de Rechterlijke Orde en de Algemene

Raad van de partners van de Rechterlijke Orde ............................................................ 28

III. Advies Hoge Raad voor de Justitie ............................................................................. 29

VI Wat liep er fout? .......................................................................................................... 30

A. Algemeen .................................................................................................................. 30

B. Kritiek uit de rechtsleer ............................................................................................ 31

HOOFDSTUK 5: VOORSTEL OPENBAAR MINISTERIE .............................................. 33

I. Algemeen ....................................................................................................................... 33

II. Inhoud ........................................................................................................................... 33

A. Ruimer horizontaal niveau ....................................................................................... 33

B. Strijd tegen gerechtelijke achterstand ....................................................................... 34

HOOFDSTUK 6: VOORSTEL HOGE RAAD VOOR JUSTITIE ...................................... 36

I. Algemeen ....................................................................................................................... 36

II. Inhoud ........................................................................................................................... 36

A. Diagnostiek ............................................................................................................... 36

HOOFDSTUK 7:ORIENTATIENOTA DE CLERK ........................................................... 38

I. Inhoud ............................................................................................................................ 38

A. Algemeen .................................................................................................................. 38

B. DEEL 1: de rechterlijke organisatie ......................................................................... 39

1. De rechtbank .......................................................................................................... 39

1.1 Integratie ......................................................................................................... 39

1.2 Afdelingen ........................................................................................................ 40

1.2.1 a Integratie van eerstelijns rechtspraak .................................................. 40

1.2.2 b Nieuwe afdelingen .............................................................................. 41

iv

1.2.3 c Hyperspecialisaties ............................................................................. 42

1.2.4 d De griffie ............................................................................................. 42

1.3 Overwegingen en alternatieven. ...................................................................... 43

1.3.1 Integratie rechtbanken en afdelingen ........................................................ 43

1.3.2 Nieuwe afdelingen ..................................................................................... 44

1.3.3 Hypergespecialiseerde afdelingen ............................................................. 45

1.4 Geografische hertekening ................................................................................ 45

1.4.1 Overwegingen en alternatieven ................................................................ 46

1.5 Centraal loket ................................................................................................... 47

1.5.1 Overwegingen en alternatieven ................................................................. 47

1.6 Benoemingen en mandaten- mobiliteit ............................................................ 48


2 Het parket ............................................................................................................... 50

2.1 Eenheid van strafvordering .............................................................................. 50


2.2 Afdelingen ........................................................................................................ 50


2.3 Hyperspecialisatie ............................................................................................ 51


2.5 Benoemingen en mandaten - mobiliteit ........................................................... 51

3. Het Hof van beroep ................................................................................................ 52

3.1 Maximale eenheid van rechtsmacht ................................................................. 52


3.2 Afdelingen ........................................................................................................ 52

3.3 Centraal loket ................................................................................................... 53


3.4 Benoemingen en mandaten – mobiliteit........................................................... 53


B. DEEL 2: De vertegenwoordiging van de magistratuur ............................................ 54

1 De zetel ................................................................................................................... 54

1.1 Representatief orgaan ....................................................................................... 54


1. 2 Oprichting van het College van de Zetel ........................................................ 55

v

1.2.1 Samenstelling ............................................................................................ 55

1.2.1 a Overwegingen en alternatieven .......................................................... 55

1.2.2 Opdrachten ................................................................................................ 55

1.2.2 a Overwegingen en alternatieven .......................................................... 56

2 Het Openbaar Ministerie ........................................................................................ 56

2.1 Overwegingen en alternatieven ........................................................................ 56

C DEEL 3: Het beheer .................................................................................................. 57

1 Integraal management, verzelfstandiging en decentralisatie .................................. 57


2 Gemeenschappelijke beheersdienst ........................................................................ 58

3 College van de Zetel en College van de Procureurs-generaal ................................ 58

4 Individuele entiteiten .............................................................................................. 58

5 Middelenverdeling en beheersovereenkomsten ...................................................... 59


II. Adviezen ....................................................................................................................... 60


A. DEEL 1: De rechterlijke organisatie ........................................................................ 60

1 De rechtbank ........................................................................................................... 60

1.1 Integratie .......................................................................................................... 60

1.2 Afdelingen ........................................................................................................ 61


1.4 Centraal loket ................................................................................................... 61


2 Het parket ............................................................................................................... 62

2.1 Afdelingen ........................................................................................................ 63

3 Hof van beroep ....................................................................................................... 63

B DEEL 2: De vertegenwoordiging van de magistratuur ............................................. 63

1 De zetel ................................................................................................................... 63

1.1 College van de zetel ......................................................................................... 63

C. DEEL 3: Het beheer ................................................................................................. 63

1 Integraal management, verzelfstandiging en decentralisatie .................................. 63


IV Advies Orde van Vlaamse Balies ................................................................................ 64

vi

1 De rechtbank ........................................................................................................... 64

1.1 Integratie ......................................................................................................... 64

1.2 Afdelingen ........................................................................................................ 64

1.2.1 a Hyperspecialisaties ............................................................................. 65

1.2.1 b Griffie ................................................................................................. 65


1.4 Centraal loket ................................................................................................... 65


2 Hof van beroep ....................................................................................................... 66

B. DEEL 2: De vertegenwoordiging van de magistratuur ............................................ 66

1 De zetel ................................................................................................................... 66

1.1 College van de Zetel ........................................................................................ 66

C. DEEL 3: Het beheer ................................................................................................. 67


V. Advies van de Adviesraad van de magistratuur ........................................................... 67

A. Overleg ..................................................................................................................... 67

B. Steun aan de moderniseringsbeweging ..................................................................... 67

1. Structuren ............................................................................................................... 67

2. Middelen ................................................................................................................ 68

3. Mobiliteit ............................................................................................................... 68

VI. Advies Nationale Arbeidsraad .................................................................................... 69

HOOFDSTUK 7.1: SYNTHESENOTA DE CLERCK ....................................................... 70

I. Algemeen ....................................................................................................................... 70

II. Inhoud ........................................................................................................................... 70

A. Een nieuw beheersmodel .......................................................................................... 70

B. Centraal niveau ........................................................................................................ 70

1. College van de Zetel .............................................................................................. 70

2. Gemeenschappelijke Beheersdienst voor de rechterlijke organisatie .................... 71

3. Middelenverdeling en beheersovereenkomsten ..................................................... 71

C Rechtscolleges van eerste aanleg ............................................................................... 71

1. Geografische hertekening ...................................................................................... 71

2. De arbeidsrechtbanken en de rechtbanken van koophandel .................................. 72

3. De vredegerechten en de politierechtbanken ......................................................... 72

vii

4. Beheer .................................................................................................................... 72

5. Benoemingen en mandaten – mobiliteit ................................................................ 72

D. hoven van beroep ...................................................................................................... 73

E. Parketten en auditoraten van het Openbaar Ministerie ............................................. 73

III. Wat liep er fout? .......................................................................................................... 73

HOOFDSTUK 8: FORMATEURSNOTA DI RUPO .......................................................... 74

I. Algemeen ....................................................................................................................... 74

II. Inhoud ........................................................................................................................... 74

HOOFDSTUK 8.1 REGEERAKKOORD DI RUPO ........................................................... 75

I. Inhoud ............................................................................................................................ 75

1. Eenheid .................................................................................................................. 75

2. Geografische hertekening ...................................................................................... 75

3. Mobiliteit ............................................................................................................... 75

4. Beheer .................................................................................................................... 76

5. Overig .................................................................................................................... 76

HOOFDSTUK 9: BELEIDSNOTA TURTELBOOM ......................................................... 77

I. Beleidsnota Turtelboom ................................................................................................ 77

A. Inhoud ....................................................................................................................... 77

1. De institutionele hervormingen ............................................................................. 77

2. Overheveling bevoegdheden van de federale overheid naar de deelstaten ........... 77

II. Wetsontwerpen Turtelboom ......................................................................................... 78

1 Gerechtelijke hertekening ....................................................................................... 78

2 Mobiliteit ................................................................................................................ 78

2.1 Benoemingen en mandaten .............................................................................. 79



2 De beheersstructuur ................................................................................................ 80


3 Mobiliteit ................................................................................................................ 81

4 Het Openbaar Ministerie ....................................................................................... 82

5 Vrederechters en politierechters ............................................................................. 82

VI. Advies Adviesraad van de magistratuur ..................................................................... 83

A. Advies inzake hervorming gerechtelijke arrondissementen ..................................... 83

viii


2 Beheersstructuur ..................................................................................................... 84


3 Mobiliteit ................................................................................................................ 85

4 Vrederechters en politierechters ............................................................................. 85

B. Advies inzake mobiliteit ........................................................................................... 86

1. Algemeen ............................................................................................................... 86

2 Vrijwillige mobiliteit .............................................................................................. 87

3 Toegevoegde magistraten ....................................................................................... 88

VI. Wat liep er fout? ......................................................................................................... 88

DEEL 2: Waar staan we? ......................................................................................................... 90

HOOFDSTUK 1: SCHAALVERGROTING ....................................................................... 90

I. Overzicht ....................................................................................................................... 90

II. Schaalgrootte ................................................................................................................ 91

III. Waar staan we? ........................................................................................................... 91

HOOFDSTUK 2: INTEGRATIE ......................................................................................... 93

I. Algemeen ....................................................................................................................... 93

A. Overzicht .................................................................................................................. 93

B. Waar staan we? ......................................................................................................... 95

II. De vredegerechten en politierechtbanken .................................................................... 96

A overzicht en waar staan we? ...................................................................................... 96

III. Het administratief contentieux .................................................................................... 97

A. Pluralisme, monisme of dualisme ............................................................................ 97

B. Waar staan we? ......................................................................................................... 98

HOOFDSTUK 3: MANAGEMENT .................................................................................... 99

I. Algemeen ....................................................................................................................... 99

II. Wat is management? ................................................................................................... 99

III. Van korpschef naar korpschef-manager ................................................................... 100

IV. Integraal management en beheersautonomie ............................................................ 101

V. Waar staan we? .......................................................................................................... 102

HOOFDSTUK 4: INFORMATISERING .......................................................................... 103

I. Overzicht ..................................................................................................................... 103

II. Waar staan we? ........................................................................................................... 103

ix

HOOFDSTUK 5: BEHEERSOVEREENKOMSTEN ....................................................... 105

I. Overzicht ..................................................................................................................... 105

II. Waar staan we? ........................................................................................................... 106

HOOFDSTUK 6: WAT LIEP ER FOUT? ......................................................................... 107

I. Gebrek aan continuïteit en langetermijnplanning ........................................................ 107

II. Het communautaire debat ........................................................................................... 107

III. Onvoldoende technische en wetenschappelijke beleidsondersteuning ..................... 108

A Werklastmeting ....................................................................................................... 108

IV. Adviesorganen .......................................................................................................... 109

V. Justitieactoren ............................................................................................................. 109

A. De magistratuur ...................................................................................................... 110

HOOFDSTUK 7: CONCLUSIE ........................................................................................ 111

Bibliografie ......................................................................................................................... 113

1

INLEIDING

1. Het reilen en zeilen van justitie kan sinds de zaak Dutroux op heel wat aandacht rekenen in

de media. Sindsdien hebben de opeenvolgende ministers van Justitie de zware taak om het

vertrouwen van de burger in justitie opnieuw op te krikken en effectief hervormingen door te

voeren. Ondanks het feit dat er al verschillende hervormingsvoorstellen- en plannen de revue

gepasseerd zijn de voorbije jaren laten de langverwachte, globale hervormingen van justitie

nog steeds op zich wachten. In deze masterproef wordt bijgevolg onderzocht waar deze

verschillende plannen en voorstellen van de afgelopen tien jaar al dan niet toe geleid hebben

en waar we vandaag staan op vlak van justitie.

Het begrip justitie is zeer ruim en men verstaat hieronder zowel het Openbaar Ministerie, de

Zetel, de strafuitvoering, de Federale Overheidsdienst Justitie en andere organisaties of

instellingen.1 Een volledige en exhaustieve bespreking van elke aspect van de hervormingen

bij justitie over een tijdspanne van tien jaar zou niet haalbaar zijn in het kader van deze

masterproef. Voor de hervormingen van justitie worden in de praktijk meestal twee sporen

bewandeld: enerzijds wil men de gerechtelijke organisatie zelf hervormen en anderzijds wil

men vaak ook ingrijpen in het procesrecht.2 De aspecten die hier zullen behandeld worden

zijn deze die door de verschillende hervormingsvoorstellen- en plannen heen naar voor

komen, met een speciale aandacht voor schaalvergroting, integratie en management.

2. Om de verschillende plannen van de afgelopen tien jaar te kunnen begrijpen en te kunnen

kaderen wordt er teruggegaan naar de periode waar hervormingen op justitieel gebied zich

begonnen op te dringen, namelijk het Octopusakkoord en de omstandigheden die er toe geleid

hebben (hoofdstuk 1). Daarvoor was justitie geen issue en stond dus niet hoog op de

prioriteitenagenda. Het Octopusakkoord werd bestempeld als een politiek akkoord, tot groot

ongenoeg van de magistratuur. Het hervormingsverhaal van de afgelopen tien jaar, waar het in

deze masterproef om gaat, gaat vervolgens verder met de in 2003 aangestelde minister Justitie

Onkelinx en de in haar opdracht opgestelde Justitiedialogen (hoofdstuk 2). In deze periode

leek de verstandhouding met de magistratuur te verbeteren. Vervolgens wordt nog een

wetsvoorstel van Borginon (hoofdstuk 3) besproken omdat het handelt over het instellen van

een eenheidsrechtbank, een vaak bediscussieerd onderwerp, waarna de Themisplannen van

Onkelinx zullen besproken worden (hoofdstuk 4). De aandacht wordt zowel gevestigd op de

inhoud van de plannen als op de vele kritieken die op de bekendmaking ervan volgden. Toen

opnieuw niet veel in huis kwam van de voorgestelde hervormingen kwamen er verschillende

voorstellen op eigen initiatief, zowel van het Openbaar Ministerie (hoofdstuk 5), als van de

Hoge Raad voor de Justitie (hoofdstuk 6). Beide voorstellen dateren van 2008, vanaf dit

moment is een verandering in mentaliteit merkbaar en begint de wil om te hervormen ook bij

de andere justitieactoren naar voren te komen. We zijn ondertussen al in 2009 aanbeland als

1 J. PLESSERS, “Het veranderingsproces in justitie naar aanleiding van de Octopushervorming: tien jaar

verder.”, in K. VAN CAUWENBERGHE (ed.), De hervormingen bij politie en justitie: in gespreide dagorde,

Mechelen, Die Keure, 2008, 68 2 S.SOMERS, “De gerechtelijke hervorming: contouren van het debat”, in H. BOCKEN (ed), De gerechtelijke

hervorming, Brugge, Die Keure, 2012, 5

2

blijkt dat de grote geplande hervormingen dode letter gebleven zijn en het is op dat moment

aan minster van Justitie De Clerck om hierin verandering te brengen. De Clerck begint zeer

ambitieus aan zijn Oriëntatienota (hoofdstuk 7) en de inhoud ervan wordt ook uitgebreid

besproken aangezien het één van de meest volledige en gedetailleerde plannen tot nu toe is.

Na zijn nota volgen heel wat adviezen, waarvan er enkele zullen besproken worden en waarbij

getracht wordt eenzelfde structuur aan te brengen, wat vergelijking en verduidelijking moet

mogelijk maken. De oorspronkelijke Oriëntatienota wordt uiteindelijk gereduceerd tot een

minder gedetailleerde synthesenota (hoofdstuk 7.1). Helaas valt één dag na deze nota de

toenmalige regering over de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde en het duurt nog een hele

tijd, 541dagen op precies te zijn, eer de volgende regering gevormd wordt. Aangezien

fundamentele hervormingen op gebied van justitie niet tot de lopende zaken behoren duurt het

ook even lang eer er opnieuw werk kan gemaakt worden van justitiehervormingen, dit keer

met huidig minister van Justitie Turtelboom aan het hoofd (hoofdstuk 8 en 9). Op het einde

van elk hoofdstuk wordt nagegaan wat er van de plannen en voorstellen terecht gekomen is.

In deel 2 van deze masterproef wordt vervolgens dieper ingegaan op die aspecten die steeds

terugkeren in de verschillende plannen en voorstellen, de rode draden zeg maar, en wordt

getracht per onderdeel te achterhalen waar we op dit moment staan. Zo kan men uit de recente

wetsvoorstellen van Turtelboom afleiden dat territoriale schaalvergroting nog steeds hoog op

de agenda staat (hoofdstuk 1), net als de vraag of de rechtbanken nu wel of niet moeten

geïntegreerd worden (hoofdstuk 2). Het manangementdenken is ondertussen al een aantal jaar

in opmars en dus is het ook interessant om te kijken waar staan op dat gebied in vergelijking

met tien jaar geleden (hoofdstuk 3). Een bijzonder punt van aandacht gaat ook naar de

informatisering (hoofdstuk 4) aangezien de voorbije tien jaar ook op dat gebied verschillende

plannen de revue gepasseerd zijn. Tot slot wordt nog gekeken naar de verschillende

opvattingen over het beheer en het gebruik van beheersovereenkomsten doorheen de

verschillende plannen en voorstellen (hoofdstuk 5) en wordt de vraag gesteld wat er mogelijks

fout liep en loopt bij de omzetting van de plannen in de praktijk (hoofdstuk 6).

3. Dat de hervorming van Justitie een werk van lange adem is, is al lang duidelijk. Om een

degelijk beeld te kunnen krijgen waar we vandaag staan is het noodzakelijk om de

voorafgaande etappes te bestuderen en zo door de geschiedenis het heden beter te begrijpen.

Welke hervormingsvoorstellen haalden het en welke niet? Wat liep er telkens fout? Naar het

antwoord op deze en andere vragen wordt in deze masterproef op zoek gegaan.

3

DEEL 1: Hervormingsvoorstellen van Dutroux tot Turtelboom

HOOFDSTUK 1: DUTROUX

4. 15 Augustus 1996 is de dag die in de Belgische geschiedenis bekend staat als de dag

waarop België en de rest van de wereld kennis kregen van de gruweldaden van Marc Dutroux.

Samen met het Heizeldrama en de overvallen van de bende van Nijvel was de Dutrouxaffaire

dé zaak die de vragen omtrent het toenmalige politioneel en justitieel beleid deed losbarsten.

Toch zal het nog tot de ontsnapping van Dutroux in 1998 duren vooraleer er echt werk werd

gemaakt van hervormingen op gebied van politie en justitie.

I. De feiten

5. Tijdens de zomer van 1995 en het daarop volgende jaar werden in ons land verschillende

jonge meisjes ontvoerd. Onderzoeken werden ingesteld maar de toenmalige politiediensten

hadden geen enkel spoor. Een jaar lang heerste grote onzekerheid, tot de dag dat de politie

binnenviel in het huis van Marc Dutroux in Marcinelle en daar twee jonge meisjes uit zijn

kelder bevrijd werden. De meisjes waren ontvoerd, opgesloten en seksueel misbruikt. Voor de

vier andere jonge slachtoffertjes van Dutroux kwam alle hulp te laat en pas na bekentenissen

van Dutroux werden de stoffelijke resten van An en Eefje en Julie en Melissa gevonden.

Al snel bleek dat tijdens het onderzoek naar de verdwijningen en de dader verschillende

flaters waren begaan. Er heerste grote onvrede onder de bevolking en deze onvrede werd nog

versterkt naar aanleiding van het bekende spaghetti-arrest. De in de Dutrouxzaak aangestelde

onderzoeksrechter Jean-Marie Connerotte en de openbare aanklager Michel Bourlet hadden

een spaghetti-avond bijgewoond van een organisatie die families van verdwenen kinderen

bijstond. De advocaat van Dutoux diende prompt een klacht in bij het Hof van Cassatie

wegens schending van de onpartijdigheid. Volgens hem was de aanwezigheid van beide heren

op de spaghetti-avond een blijk van bevoordeling en kon zijn cliënt als gevolg daarvan niet

meer zeker zijn van een eerlijk proces. De toenmalige procureur-generaal bij het Hof van

Cassatie Eliane Liekendael gaf de advacaat gelijk en Conerrotte werd van de zaak gehaald.3

Liekendael stelde dat ze niet anders kon dan een onderscheid maken tussen de

gemoedstoestand van het publiek en de rechtsregels.4

Het arrest werd op ongeloof onthaald door de bevolking want het was mede dankzij

Connerrotte dat de twee laatste slachtoffers van Dutroux bevrijd konden worden en nu werd

hij van het onderzoek gehaald. De woede van het publiek die in het begin gericht was tegen

de persoon van Dutroux sloeg om naar woede gericht tegen politie, gerecht en politiek.5 Dit

alles escaleerde uiteindelijk in de Witte Mars van 20 oktober 1996.

3 F. VERHOEST, “België zit met kater na spaghetti-feestje. De dag dat onderzoeksrechter Connerotte van de

zaak-Dutroux werd gehaald”, Het Nieuwsblad,9 februari 2004. 4 J.WILS, “Liekendael ziet geen uitweg voor connerotte”, Het Nieuwsblad, 10 oktober 1996

5 A. LUYTEN, “Het witte zwijgen”, Het Nieuwsblad, 10 februari 2004

4

6. De Witte Mars was een initiatief van de ouders van de slachtoffers van Dutroux.6 Er werd

opgeroepen tot een serene mars door de straten van Brussel.7 Zo‟n 300.000 mensen namen

deel aan de mars en wilden op die manier het functioneren van het gerechtelijk apparaat

aanklagen en meer aandacht vragen voor het slachtoffer. Bovendien leefden op dat moment al

verschillende samenzweringstheorieën onder de bevolking en werd er gespeculeerd dat

invloedrijke personen Dutroux en companen de hand boven het hoofd hielden.8 De publieke

opinie eiste dat namen genoemd werden. Dergelijke samenzweringstheorieën en het aan de

kaak stellen van de werking van justitie werden daarbij ook nog eens in de hand gewerkt door

de media. Er kan niet ontkend worden dat vele mensen toen en vandaag, bewust en onbewust,

sterk beïnvloed worden door berichtgeving van de media waardoor zij beschikken over een

grote feitelijke macht en daarom ook wel „de vierde macht‟ genoemd worden. 9

Diezelfde samenzweringstheorieën werden een jaar later toegeschreven aan onvermogen,

inefficiëntie en kantoorpolitiek. Toch kon de politiek niet volledig vrijuit gaan volgens Geert

Bourgeois: „De politiek heeft gerecht en politie doorzeefd met partijpolitieke benoemingen.

Het gebrek aan normen voor de kwaliteit en verantwoordelijkheid vind je terug in de warboel

van Charleroi. De bescherming van informanten en autozwendelaars lopen er nu dwars door

elkaar.‟10

II. De onderzoekscommissie

7. Op 17 oktober 1996 werd beslist een onderzoekscommissie aan te stellen die zich moest

verdiepen in de wijze waarop het gerechtelijk onderzoek gevoerd werd en de fouten die

daarbij gemaakt werden. Het voorstel werd ingediend door Partick Dewael, Didier Reynders

en Marc Verwilgen. Het voorzitterschap over de commissie betreffende de zaak Dutroux,

Nihoul en consorten werd toegekend aan Marc Verwilgen. 11

In het licht van de publieke gemoedstoestand en de herinnering aan de onderzoekscommissie

ten tijde van de bende van Nijvel lag er een ongeziene druk op de commissie-Dutroux en de

verwachtingen waren dan ook onrealistisch hoog.

8. Het was de taak van de commissie om na te gaan hoe het gerechtelijk en politioneel

onderzoek gevoerd werd en vervolgens voorstellen van aanpassingen aan de organisatie en de

werking van het politioneel en gerechtelijk apparaat te formuleren. Daartoe werd de

commissie ermee belast om een inventaris op te maken van de pijnpunten en klachten die in

het raam van het onderzoek in de zaak Dutroux-Nihoul en consorten werden vastgesteld. De

6 A. LUYTEN, “Het witte zwijgen”, Het Nieuwsblad, 10 februari 2004

7 M. HOOGHE, “Een tweede Witte Mars?”, De Standaard, 22 april 2006.

8 J. EPPINK, “Commissie-Dutroux verscheurd door tentakels van politieke macht.”, Het Nieuwsblad, 14 februari

1998 9 S. DE CLERCK, Het bos en de bomen. Justitie hervormen, Tielt, Lannoo, 1997, 50.

10J. EPPINK, “Commissie-Dutroux verscheurd door tentakels van politieke macht.”, Het Nieuwsblad, 14

februari 1998 11

Voorstel tot instelling van een parlementaire onderzoekscommissie belast met het onderzoek naar de wijze

waarop het onderzoek door politie en gerecht werd gevoerd in de zaak „Dutroux-Nihoul en Consorten‟, Parl. St.

Kamer 1996-97, nr. 713/1, 2

5

commissie werd ook opgedragen een chronologische reconstructie te maken van de feiten

waarop het onderzoek sloeg, van de belangrijkste operationele stappen in de procedure en de

voornaamste beslissingsmomenten erin. Tot slot moesten hierbij nog de in het strafproces en

in de gerechtelijke en politionele organisatie geldende regels in herinnering gebracht worden

die bij het gerechtelijk onderzoek en bij de afsluiting ervan relevant zijn.12

A. Bevindingen van de commissie

9. Op 14 april 1997 kwam er een eerste tussentijds rapport 13

. Daaruit bleek dat de commissie

Dutroux geen bewijzen gevonden had van rechtstreekse bescherming.14

De grote complotten

en samenzweringenstheorieën van hogerhand vielen uit elkaar.

Aangezien het hier gaat om een uiteenzetting betreffende de hervormingen binnen justitie

wordt het politioneel onderdeel van het tussentijds rapport hier niet besproken.

1. Gerechtelijk onderdeel

1.1 De slachtoffers

10. Tijdens de onderzoekscommissie werd duidelijk dat de klachten van de familieleden van

de slachtoffers grotendeels gelijklopend waren: hun opvang was miniem tot praktisch

onbestaand, de contacten met politie en gerecht liepen stroef en steeds weer werd van hen

gevraagd om af te wachten. Dit strookt niet met wat er te lezen staat in artikel 46 van de wet

van 5 augustus 1992.15

Luidens dit artikel over het politieambt „brengen de politiediensten de

personen die om hulp of bijstand verzoeken in contact met gespecialiseerde diensten. Zij staan

de slachtoffers van misdrijven bij, onder meer door hen de nodige informatie te verschaffen‟.

Ook de diensten slachtofferopvang die sinds de ministeriële circulaire van 13 juli 1993

moesten opgericht worden hebben haast geen rol gespeeld voor de slachtoffers in de zaak

Dutroux. 16

1.2 De gerechtlijke instanties

1.2.1 Segmentering

11. Een groot probleem dat in het tussentijds rapport wordt aangehaald is de segmentering in

de strafrechtsbedeling. De onderdelen van de keten van de strafrechtsbedeling (opsporing en

12

Voorstel tot instelling van een parlementaire onderzoekscommissie belast met het onderzoek naar de wijze

waarop het onderzoek door politie en gerecht werd gevoerd in de zaak Dutroux-Nihoul en consorten, Parl.St.

Kamer 1996-97, nr. 713/1. 13

Parlementair onderzoek naar de wijze waarop het onderzoek door politie en gerecht werd gevoerd in de zaak

„Dutroux-Nihoul en consorten‟. Verslag namens de onderzoekscommissie, uitgebracht door de heer Renaat

Landuyt en mevrouw Nathalie De T‟Serclaes, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 713/6 14

X, “Dutroux-commissie vindt geen bewijzen van rechtstreekse bescherming.”, Het Nieuwsblad 18 februari

1998 15

Zie wet van 5 augustus 1992 houdende het politieambt, BS 22 december 1992 16



Landuyt en mevrouw Nathalie De T‟Serclaes, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 713/6, 113-117

6

vervolging, gerechtelijk onderzoek, straftoemeting en strafuitvoering) functioneren los van

elkaar.17

Om het met de woorden van toenmalig minister van Justitie Stefaan De Clerck te

zeggen: „iedereen werkt op zijne vierkante meter‟.18

Niemand dacht verder dan enkel en

alleen het uitvoeren van de eigen taken en het is dan ook mede door deze ingesteldheid dat

verschillende kansen om Dutroux voortijdig te stoppen onbenut gebleven zijn.

Bovendien ontbreekt bij justitie elke vorm van gegevensbestand. In het rapport worden

daarvan twee verstrekkende gevolgen aangegeven. Ten eerste komen parketten en

onderzoeksrechters in een afhankelijke positie terecht omdat zij wat hun informatie betreft

volledig afhankelijk zijn van de gegevens die hen verstrekt worden door de politiediensten.

Ten tweede gaat door het gebrek van een gegevensbestand heel wat informatie verloren en

verliest men ook een overzicht op de zaken (als men dit al had).19

Door beperkingen op de

territoriale bevoegdheid van onderzoeksrechters en parket werkte iedereen binnen de grenzen

van zijn of haar arrondissement, waardoor deze bijna een sterker statuut verkregen dan de

landsgrenzen. Zo kwam het dat verschillende zaken van dezelfde criminele bende niet of

moeilijk gelinkt konden worden indien deze zaken zich afspeelden in verschillende

arrondissementen. Er heerste een cultuur van niet-uitwisseling van informatie tussen de

verschillende parketten.20

1.2.2 Het parket

12. Het parket is belast met de uitoefening van de strafvordering. Men gaat hierbij uit van het

principe van ondeelbaarheid van het parket. Dit wil zeggen dat de magistraten van het

Openbaar Ministerie niet in eigen naam optreden maar wel steeds in naam van het parket

waaronder zij ressorteren.21

Vanuit een jurdisch standpunt bekeken kan deze manier van

werken gerechtvaardigd worden maar vanuit een praktisch standpunt bekenen stuit men toch

op enige bezwaren. Onder andere het feit dat op deze manier dezelfde zaak achtereenvolgens

aan verschillende substituten wordt toegekend zorgt voor problemen van continuïteit. Zo bijt

niemand zich nog echt vast in de zaak en belanden deze makkelijk in de lade.22

13. Ook op vlak van de interne organisatie hinkt het parket achterop. De organisatie is op z‟n

zachtst gezegd negentiende eeuws te noemen en elke vorm van management ontbreekt. Was

justitie een bedrijf geweest het was allang failliet wegens het niet-toepassen van de principes

van bedrijfsmanagement. Van informatisering is nagenoeg geen sprake, zelfs niet nu de

werklast van parketten alleen maar toeneemt. Door deze toename is het niet realistisch dat het

17



Landuyt en mevrouw Nathalie De T‟Serclaes, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 713/6, 118 18

F. VERHOEST, “Commissie-Dutroux richt spots op slachtoffers”, Het Nieuwsblad, 11 februari 2004 19







Cass. 8 mei 1979, Pas., 1979, I, 1058 22



Landuyt en mevrouw Nathalie De T‟Serclaes, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 713/6, 121.

7

parket werkelijk alle vastgestelde feiten en klachten vervolgt. Het is dus niet meer dan

normaal dat er keuzes gemaakt worden voor wat betreft het al dan niet vervolgen, maar deze

keuzes mogen niet gebaseerd zijn op een persoonlijk aanvoelen of mogen er niet toe leiden

dat niets meer gecontroleerd wordt. Er moet met andere woorden een beleid gevoerd worden.

Het is aan het parket om te beslissen wat prioritair is en er voor te zorgen dat door die filtering

in zaken en informatiestroom geen essentiële informatie verloren gaat.23

Het is niet de eerste

keer dat de gebrekkige organisatie naar boven komt, ook de commissie mensenhandel had dit

reeds opgemerkt.24

In het tussentijds rapport komt ook naar boven dat de parketten te veel casegericht en te

weinig organisatiegericht werken. Elk parket bekijkt zijn eigen zaken en zoekt naar strafbare

feiten relevant voor de eigen onderzoeken zonder deze te bekijken in een groter geheel of in

het licht van een mogelijk onderzoek in andere parketten. Had men dit wel gedaan dan had

Dutroux misschien al veel eerder gevat kunnen worden.

1.2.3 De parketten-generaal en de nationale magistraat

14. De taak van de parketten-generaal bestaat erin toezicht te houden op de werking en de

organisatie van de parketten. Op basis van artikel 136bis van het wetboek van strafvordering

kunnen deze parketten-generaal opvolgingsverslagen vragen om zo de parketten te begeleiden

en te ondersteunen in hun werkzaamheden. In de praktijk maken de parketten-generaal amper

gebruik van deze mogelijkheid en staan op die manier nog verder af van de realiteit van het

werkveld. Het is pas door het opvragen van dergelijke opvolgingsverslagen dat toezicht in

concreto door de parketten-generaal mogelijk zou zijn. Opnieuw komt hier het ontbreken van

gestructureerde informatieuitwisselingskanalen vast te staan.25

Verder boog de commissie

zich over de vraag waarom, hoewel de voorwaarden vervuld waren, geen nationale magistraat

aangesteld was. De figuur van nationale magistraat was in het leven geroepen om in

dringende noodzaak het speurwerk, de onderzoeken en de vervolgingen betreffende bepaalde

vormen van zware misdadigheid te coördineren en te centraliseren. Hoewel de onderzoeken

met betrekking tot de ontvoeringen van kinderen zich in verschillende arrondissementen

afspeelden en het ging om zware misdadigheid werd geen nationale magistraat aangesteld. De

commissie stelde zich dan ook vragen bij de figuur van nationale magistraat aangezien

voorheen slechts twee keer een nationale magistraat aangesteld was en deze het telkens

moesten doen met zeer beperkte middelen. De vraag is dus ook of zij wel iets hadden kunnen

toevoegen aan het onderzoek, ook al werden zij aangesteld.26

23



Landuyt en mevrouw Nathalie De T‟Serclaes, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 713/6, 123. 24

B. DE RUYVER, Strafrechtelijk beleid, Gent, IRCP, 2012, 138 ev. 25



Landuyt en mevrouw Nathalie De T‟Serclaes, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 713/6, 127, 128 26



Landuyt en mevrouw Nathalie De T‟Serclaes, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 713/6, 128, 129

8

B. Aanbevelingen van de commissie

15. De aanbevelingen van de commissie vielen uiteen in drie onderdelen: een onderdeel over

de slachtoffers, een politioneel en een gerechtelijk onderdeel. In het licht van deze thesis zal

alleen het gerechtelijk onderdeel besproken worden.

De commissie-Dutroux formuleerde in tegenstelling tot de voorgaande commissie

verdergaande aanbevelingen voor wat betreft het gerechtelijk apparaat. Vooreest werd een

externe audit voorgesteld naar de efficiëntie en middelen voor de gerechtelijke diensten en dit

om de middelen zo goed mogelijk te kunnen benutten.27

Een tweede reeks aanbevelingen met betrekking tot justitie had betrekking op het

strafrechtelijk beleid. Het is volgens de commissie-Dutroux de taak van de wetgever om een

nieuw strafrechtelijk beleid uit te stippelen en de commissie stelt depenalisering hierbij

voorop. Door de toevloed aan geschillen is het onmogelijk en niet gewenst om alles

strafrechtelijk te regelen. Het strafrecht moet met andere woorden een ultima ratio blijven.

Vanaf nu zal ook jaarlijks aan de minister van Justitie gevraagd worden een stand van zaken

voor te leggen aan het parlement.

16. Een volgend aandachtspunt van de commissie was de organisatie van het gerechtelijk

apparaat die doelmatiger en moderner moest worden. De schuld mag niet meer afgeschoven

worden op regels van bureaucratische aard. De verantwoordelijkheidszin bij magistraten moet

aangewakkerd worden, onder andere door middel van een benoemings-en aanwervingsbeleid,

door controle en door aanpassingen in de opleiding van magistraten. Voor wat betreft de

verbetering van de informatie-uitwisseling tussen de parketten maakt de commissie concrete

aanvullingen: de automatisering van de informatiestroom, de oprichting van een nationaal

meldpunt en de permanente toegang van parketmagistraten en onderzoeksrechters tot de

informatiebestanden op politieniveau. Ook de middelen waarover de parketten beschikken

moeten bekeken worden en ook hier maakt de commissie verschillende concrete

aanbevelingen. Een laatste aanbeveling met betrekking tot de gerechtelijke organisatie

bestond erin manieren te zoeken om de vastgestelde gerechtlijke achterstand weg te werken.

17. Heel wat aanbevelingen worden geformuleerd ten aanzien van de figuur van de korpschef.

Hij neemt een belangrijke positie in en heeft de taak leiding te geven aan de hoven en

rechtbanken en de parketten. Gezien de belangrijkheid van dergelijk figuur moet volgens de

commissie meer aandacht besteed worden aan de selectie en opleiding van de korpschefs. Net

als de taak van de korpschefs wordt ook de taak van het parket-generaal opnieuw

gedefinieerd. Enkele van de aanbevelingen zijn: het parket-generaal dient te waken over de

kwaliteit van de strafrechtsbedeling die door de parketten van het ressort wordt verzorgd, het

parket-generaal ziet toe dat de crimineelpolitieke beleidslijnen door de parketten worden

geïmplementeerd en dat daarvoor de nodige personele en materiële randvoorwaarden worden

voorzien. Bovendien moet aan de machtsverhouding tussen politie en gerecht gewerkt

27



Landuyt en mevrouw Nathalie De T‟Serclaes, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 713/6, 171

9

worden. Er moet komaf gemaakt worden met de gebrekkige communicatie op alle echelons

en er moet aan responsabilisering gewerkt worden.28

Ondanks het harde werk van de commissie-Dutroux en de vele aanbevelingen, zowel op vlak

van justitie als politie bleven de grote hervormingen uit. Op justitieel gebied was er wat

gesleuteld aan de wet-Franchimont en meer aandacht ging uit naar de slachtoffers. Maar de

grote vooropgestelde veranderingen voor de magistraten bleven uit.29

Het leek wel alsof alles

terug zijn gewone gang begon te gaan, het „momentum‟ was voorbij. Toch waren de

inspanningen niet voor niets geweest. Voor de vaststellingen en aanbevelingen van de

commissie-Dutroux was justitie geen issue. De intentie tot hervormen was er wel, maar er

werd geen politieke eensgezindheid bereikt waardoor de echte resultaten uitbleven.

III. Het octopusakkoord

A. Aanleiding

18. Het duurt nog tot de fameuze ontsnappingspoging van Dutroux op 23 april 1998 eer de

grote veranderingen er eindelijk lijken te komen. Tijdens één van zijn vele bezoekjes aan het

gerechtsgebouw van Neufchâteau om er zijn dossier te bestuderen, slaagde Dutroux er in één

van zijn twee bewakers te overmeesteren en zich een weg naar buiten te banen. Hij carjackte

een auto en probeerde door de bossen van Herbeumont te ontsnappen. In een recordtijd

werden 5 000 politiemensen op de been gebracht en werden het leger en helicopters

ingeschakeld. Ook de buurlanden werden gewaarschuwd. Gedurende drie uren stond het land

in rep en roer. Uiteindelijk was het een boswachter die Dutroux wist te vinden en de

politiediensten op de hoogte kon brengen. De ontsnappingspoging van Dutroux die

wereldwijd het nieuws haalde, betekende het einde van het ministerschap van toenmalig

minister van Justitie De Clerck en toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Vande

Lanotte.30

Hoewel Dutroux tijdens zijn proces volhield dat het nooit zijn bedoeling was

geweest echt te ontsnappen, zorgde de poging er toch voor dat alles plots in een

stroomversnelling raakte. Wat gedurende een jaar niet mogelijk was door onder andere

politieke onenigheid kon plots wel gerealiseerd worden. Op 23 mei 1998 was het

Octopusakkoord een feit.

B. Inhoud

19. Het Octopusakkoord, of meer correct: de resolutie betreffende de hervorming van de

politiediensten en van de gerechtelijke organisatie,31

kwam met een nooit eerder geziene

28



Landuyt en mevrouw Nathalie De T‟Serclaes, Parl.St. Kamer 1996-97, nr. 713/6, 128, 176-180 29

D.J. EPPINK, “Dutroux één jaar na de schok. Mentale revolutie kent beperkte gevolgen.

Vernieuwingsklimaat verzandt deels in lange mars door instituties”, De Standaard, 11 augustus 1997 30

X, “Dutroux. Deel 17. De ontsnapping”, De Standaard, 27 februari 2004 31

Voorstel van resolutie betreffende de hervorming van de politiediensten en van de gerechtelijke organisatie,

Parl. St. Kamer 1997-1998, nr. 1568/4.

10

snelheid tot stand. Eindelijk beseften de acht politieke partijen dat het dringend tijd was voor

fundamentele veranderingen. Veranderingen die reeds in de aanbevelingen van de commissie-

Dutroux naar voren kwamen maar waar nooit veel van in huis was gekomen. Op 28 mei 1998

was het akkoord reeds goedgekeurd door het parlement.

Wat het justitieel luik betreft voorzag het Octopusakkoord in de oprichting van een Hoge

Raad voor de Justitie, de invoering van een mandaatsysteem voor de korpschefs, de oprichting

van een federaal parket, de uitbreiding van het College van procureurs-generaal en tot slot de

verticale en horizontale integratie,32

zaken die hier achtereenvolgens zullen besproken

worden.

1. De Hoge Raad voor de Justitie

20. De Hoge Raad voor de Justitie werd opgericht bij invoering van een nieuw artikel 151 in

de Grondwet op 20 november 1998. De Hoge Raad wordt opgevat als een sui-generis orgaan

dat zijn opdrachten onafhankelijk uitvoert ten opzichte van zowel de wetgevende, de

uitvoerende als de rechterlijke macht en heeft als taak het waarborgen van objectieve

benoemingen in de magistratuur, het uitvoeren van een extern toezicht op de werking van het

gerechtelijk apparaat en tenslotte het adviseren van het parlement en de regering over de

hervormingen inzake de werking van justitie. De Hoge Raad is samengesteld op basis van een

dubbele pariteit: er zijn telkens evenveel Nederlandstaligen als Franstaligen en telkens

evenveel magistraten als niet-magistraten. Elk lid van de Hoge Raad behoort tot een

commissie: ofwel de advies- en onderzoekscommissie (AOC) met als taak de verbetering van

de algemene werking van justitie, ofwel de benoemings- en aanwijzingscommissie (BAC)

met eveneens als taak de verbetering van de werking van justitie maar dan op gebied van

human resources.33

Deze hervormingen zijn er specifiek gekomen om de professionele kwaliteit van de

magistratuur te garanderen. Waar voorheen politieke benoemingen schering en inslag waren

verloopt alles nu via een selectieprocedure. Men kan geen magistraat worden zonder te slagen

voor de examens georganiseerd door de benoemingscommissies van de Hoge Raad. Na het

slagen in het examen volgt nog een vastgelegde selectieprocedure vooraleer men effectief tot

magistraat benoemd wordt. Wie benoemd is tot magistraat kan bovendien niet op zijn

lauweren rusten. Het Octopusakkoord voorziet eveneens in een evaluatieprocedure voor

magistraten die voorziet in een periodieke evaluatie en de evaluatie van de mandaten. De taak

van de Hoge Raad bestaat er hier in de evaluatiecriteria vast te leggen. Toch is de Hoge Raad

voor de Justitie zelf niet helemaal tevreden met deze manier van werken en is hij vragende

partij voor een algemene hervorming van het evaluatiesysteem waarin alle aspecten van het

32

J. PLESSERS, “Het veranderingsproces in justitie naar aanleiding van de Octopushervorming: tien jaar

verder” in K. VAN CAUWENBERGHE (ed.), De hervormingen bij politie en justitie: in gespreide dagorde,

Mechelen, Die Keure, 2008, 64 33

G. VERVAEKE, “ De bijdrage van de Hoge Raad voor de Justitie tot de modernisering van justitie” in K.

VAN CAUWENBERGHE (ed.), De hervormingen bij politie en justitie: in gespreide dagorde, Mechelen, Die

Keure, 2008, 44-45.

11

werk van de magistraat aan bod kunnen komen om op die manier de werking van het

rechtscollege in zijn geheel te verbeteren.34

Al deze maatregelen hebben ertoe geleid dat benoemingen binnen de magistratuur vandaag

voor een groot stuk gedepolitiseerd en geobjectiveerd zijn of toch zouden moeten zijn. Of de

zogenaamde „vriendjespolitiek‟ en lobbypraktijken volledig buiten spel gezet zijn moet

blijken uit de praktijk. Verder bieden de maatregelen wel een stimulans om de werking van

binnenuit te verbeteren.

2.Invoering mandaatsysteem voor de korpschefs.

21. Één van de aanbevelingen in het verslag van de commissie-Dutrouw was de

herdefiniëring van de taak van de korpschef. In het verslag stond te lezen dat „een korpschef

moet voldoen aan een welbepaald profiel. Hij/zij moet in staat zijn leiding te geven en over

voldoende kwaliteiten beschikken inzake het beheer en de organisatie van een korps‟.35

In het

kader van het Octupusakkoord werd er niet langer vastgehouden aan de levenslange

benoeming maar werd geopteerd voor een tijdelijk mandaat, dit voor een duur van zeven jaar.

Er werd niet onmiddellijk voorzien in een vernieuwbaarheid van het mandaat na afloop van

die termijn. Hier werd echter wel verandering in gebracht door de nieuwe Wet van 18

december 2006. De duurtijd van het mandaat werd teruggebracht naar vijf jaar maar het

mandaat was nu wel één keer hernieuwbaar in hetzelfde rechtscollege of hetzelfde parket. Er

werd voorzien in een evaluatie van de korpschefs in het tweede en het vijfde jaar van het

mandaat.36

Op deze gang van zaken kwam kritiek door de magistraten zelf. Één van de

voorwaarden tot benoeming als korpschef is namelijk het opstellen van een beheersplan. Zelfs

al had de korpschef zijn plan excellent uitgevoerd en alleen maar positieve evaluaties

gekregen dan was er geen mogelijkheid om zijn functie te behouden na de voorziene

eenmalige verlenging. De magistraten beschouwen het als een degradatie om na een mandaat

als korpschef over te schakelen op subsituut, waardoor velen zich ook pas op het einde van

hun loopbaan kandidaat stellen voor de functie. Ook het feit dat zelfs na de vernieuwingen

ook de statuten van de voorheen benoemde korpschefs behouden werd, zorgde voor wrevel.

De verschillende statuten bestonden naast elkaar. De verschillende wetswijzigingen hebben er

dus toe geleid dat er drie hypotheses dienen onderscheiden te worden. Ten eerste: een

mandaat van 5 jaar voor de korpschefs waarvan het mandaat is beginnen lopen na 1 mei 2007.

Dat mandaat is bovendien één keer onmiddellijk verlengbaar in hetzelfde korps. Ten tweede:

een mandaat van 7 jaar voor de korpschefs waarvan het mandaat van 7 jaar liep op 1 mei 2007

(art. 16 wet van 18 december 2006). Hun mandaat kan niet meer onmiddellijk worden

34

G. VERVAEKE, “ De bijdrage van de Hoge Raad voor de Justitie tot de modernisering van justitie:” in K.

VAN CAUWENBERGHE (ed.), De hervormingen bij politie en justitie: in gespreide dagorde, Mechelen, Die

Keure, 2008, 36-41 35

Parlementair onderzoek naar de wijze waarop het onderzoek door politie en gerecht werd uitgevoerd in de

zaak “Dutroux-Nihoul en consorten”. Verslag namens de onderzoekscommissie uitgebracht door de heer

Landuyt en mevrouw de t‟Serclaes, Parl.St. Kamer 1996-1997, nr. 713/6-96/97, p 176 36

Wet van 18 december 2006 tot wijziging van de artikelen 80, 259quater, 259quinquies, 259nonies,

259decies, 259undecies, 323bis, 340, 341, 346 en 359 van het Gerechtelijk Wetboek, tot herstel in dit Wetboek

van artikel 324 en tot wijziging van de artikelen 43 en 43quater van de wet van 15 juni 1935 op het gebruik der

talen in gerechtszaken, BS 16 januari 2007.

12

hernieuwd in hetzelfde korps. Tenslotte dient bij deze laatste categorie een onderscheid

gemaakt te worden tussen korpschefs die vast benoemd waren op 2 augustus 2000

(inwerkingtreding art. 259quater Ger.W.) en waarvan het mandaat in 2007 nog één keer voor

7 jaar werd verlengd en korpschefs waarvan het mandaat van 7 jaar begon te lopen na 2

augustus 2000 en voor 1 mei 2007.37

Opnieuw kwam aan deze gang van zaken een einde door een arrest van het Grondwettelijk

Hof van 1 september 2008. Het Hof heeft toen onder andere geoordeeld dat de evaluatie van

een mandaat van korpschef van de zittende magistratuur in strijd is met artikel 151, § 6 van de

Grondwet. Het Hof heeft dus de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek die de evaluatie

regelen vernietigd, in zoverrre zij van toepassing zijn op de korpschefs van de hoven en de

rechtbanken. Artikel 259quater, § 1, tweede lid van het Gerechtelijk Wetboek blijft bestaan en

luidt: „ de andere korpschefs bedoeld in artikel 58bis, 2°, worden door de Koning aangewezen

voor een mandaat van vijf jaar dat onmiddellijk één keer hernieuwbaar is in hetzelfde

rechtscollege of hetzelfde parket‟. Het arrest van het Hof heeft dan tot gevolg dat de

korpschefs van de zittende magistratuur hun mandaat dus gedurende tien jaar uitoefenen

zonder dat in die tijdspanne de minste evaluatie plaatsvindt. Hierop kwam opnieuw reactie in

de vorm van een wetsvoorstel. Volgens de indieners van het wetsvoorstel is het niet wenselijk

dat mandaten van vijf jaar praktisch automatisch vernieuwd zullen worden zonder enige vorm

van evaluatie als gevolg van het arrest van het Grondwettelijk Hof. Volgens hen moet de duur

van de mandaten dan ook opnieuw gebracht worden naar een niet-hernieuwbare termijn van

zeven jaar, zonder evaluatie. Zij zien in deze termijn een goed evenwicht tussen enerzijds het

daadwerkelijk kunnen instellen van een beleid en anderzijds het tegengaan van demotivatie en

ondoeltreffendheid. Het voorstel behoudt echter wel het hernieuwbare mandaat voor de

korpschefs bij het parket en ook het Grondwettelijk Hof had deze bepalingen niet nietig

verklaard zodat een evaluatiesysteem voor de korpschefs bij het Openbaar Ministerie wel nog

mogelijk is. Er wordt dus voorzien in een onderscheid voor de korpschefs van staande en de

korpschefs van de zittende magistratuur.38

3. Oprichting federaal parket

22. Één van de problemen die in de onderzoekscommissie-Dutroux naar voren geschoven

werd was het probleem met misdrijven die zich over de grenzen van de gerechtelijke

arrondissementen of landsgrenzen heen uitstrekten. Met de wet van 22 december 1998

betreffende de verticale integratie van het Openbaar Ministerie, het federaal parket en de raad

van procureurs-generaal werd de oprichting van een federaal parket bewerkstelligd om

hieraan een oplossing te bieden. De wet van 21 juni 2001 bracht hier nog enkele wijzigingen

aan.39

37

J. POELS, “Het mandaatsysteem voor korpschefs: een zegen of een vloek?” in K. VAN CAUWENBERGHE

(ed.), De hervormingen bij politie en justitie: in gespreide dagorde, Mechelen, Die Keure, 2008, 27-33 38

Voorstel tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek, in verband met de mandaten en de evaluatie van de

korpschefs van de zittende magistratuur, Parl.St. Kamer 2008-2009, nr 1908/001 39

Wet van 21 juni 2001 tot wijziging van verscheidend bepalingen inzake het federaal parket, BS 20 juli 2001

13

In artikel 144bis van het gerechtelijk wetboek is terug te vinden dat het federaal parket bestaat

uit een federale procureur en federale magistraten, die onder rechtstreekse leiding en toezicht

staan van eerstgenoemde. Hun opdrachten strekken zich uit over het hele grondgebied. In § 2

van datzelfde artikel staan de bevoegheden van de federale procureur opgelijst. Ten eerste de

strafvordering uitoefenen overeenkomstig artikel 144ter van het gerechtelijk wetboek, ten

tweede zorgen voor de coördinatie van de uitoefening van de strafvordering en het

vergemakkelijken van de internationale samenwerking overeenkomstig artikel 144quater, en

tenslotte het toezicht uitoefenen op de algemene en bijzondere werking van de federale

politie. Voor het uitoefenen van hun bevoegdheden kunnen federale magistraten een beroep

doen op hun lokale collega‟s. Artikel 144bis §3 van het gerechelijk wetboek voorziet immers

in de mogelijkheden tot delegatie en detachering. De oprichting van een federaal parket

zorgde voor een concreet aanspreekpunt voor complexere, grensoverschrijdende dossiers.40

4. De uitbreiding van het college van procureurs-generaal

23. Over dit onderdeel kan vrij snel gegaan worden aangezien van de voorziene uitbreiding

nooit iets terecht is gekomen. Oorspronkelijk was het de bedoeling om de wet van 4 maart

1997 tot invoering van een college van procureurs-generaal uit te breiden.41

Er zijn

verschillende redenen waarom deze hervorming nooit heeft plaatsgevonden. De belangrijkste

is dat deze uitbreiding van buitenaf als een bedreiging werd beschouwd voor de reeds

bestaande instellingen.42

5. De horizontale en verticale integratie

5.1 De verticale herstructurering van het Openbaar Ministerie.

24. Uitgangspunt voor de verticale herstructurering van Openbaar Ministerie is de wet van 22

december 1998.43

Het basisidee van de Octopuswetgever was dat de procureur des Konings

die belast was met een bepaald dossier dit dossier ook zou volgen tot in graad van hoger

beroep. Tot dit voorstel was het de procureur-generaal die instond voor het hoger beroep. De

ratio hierachter was voornamelijk tijd besparen want op die manier moest het dossier niet

40


verder.” in K. VAN CAUWENBERGHE (ed.), De hervormingen bij politie en justitie: in gespreide dagorde,


Wet van 4 maart 1997 tot instelling van het college van procureurs-generaal en tot instelling van het ambt

van nationaal magistraat, BS 30 april 1997 42


verder.” in K.VAN CAUWENBERGHE (ed.), De hervormingen bij politie en justitie: in gespreide dagorde,


Wet van 22 december 1998 betreffende de verticale integratie van het Openbaar Ministerie, het federale parket

en de Raad van procureurs, BS 10 februari 1999. Twee uitvoeringsbesluiten: Koninklijk Besluit van 10 juli 2001

tot vaststelling van de datum van inwerkingtreding van sommige bepalingen van de Wet van 22 december 1998

betreffende de verticale integratie van het Openbaar Ministerie, het federale parket en de Raad van procureurs,

BS 20 juli 2001 en Koninklijk Besluit van 12 augustus 2000 tot vaststelling van de datum van inwerkingtreding

van sommige bepalingen van de Wet van 22 december 1998 betreffende de verticale integratie van het Openbaar

Ministerie, het federale parket en de Raad van procureurs, BS 24 augustus 2000.

14

door een tweede magistraat gelezen worden. Dit principe werd geïmplementeerd in artikel 3

van de wet van 22 december 1998 en voegde zo tussen het eerste en het tweede lid van artikel

138 gerechtelijk wetboek een nieuw lid in met als inhoud: „De territoriaal bevoegde

procureur des Konings staat in voor de uitoefening van de strafvordering, zowel in eerste

aanleg als in hoger beroep, behalve voor de uitzonderingen bepaald door de wet.‟

De wet van 22 december 1998 zorgde voor moeilijkheden zodat de wetgever zes jaar later in

2004 ingreep. Er kwam een wetsontwerp houdende de verticale integratie van het Openbaar

Ministerie. In de memorie van toelichting bij het wetsontwerp kwamen de problemen naar

boven: „Integratie houdt echter geen afschaffing in van iedere specialisatie van de

verschillende organen van het Openbaar Ministerie, noch de verdwijning van iedere

gezagsverhouding tussen de procureurs-generaal enerzijds en de procureurs des Konings en

de arbeidsauditeurs anderzijds‟44

Het was de werkgroep-Morlet die de volgende correcties

voorstelde: ten eerste een beperking van de geïntegreerde behandeling van individuele

dossiers tot de complexe zaken die aangeduid worden in onderlinge overeenstemming tussen

de procureur-generaal en de procureur des Konings. Ten tweede de herdefiniëring van de

opdrachten van de procureurs-generaal t.o.v. de parketten van de procureur des Konings en

van de arbeidsauditoraten. Tenslotte de aanpassing van het delegatiemechanisme in de schoot

van het Openbaar Ministerie. De eerste correctie betekende dat voor de „andere, niet-

complexe‟ zaken zowel de magistraten van de parketten van de procureur des Konings en de

arbeidsauditoraten als de magistraten van de parketten-generaal in principe de strafvordering

blijven uitoefenen overeenkomstig een bevoegdheidsverdeling op twee niveaus.45

De tweede

correctie kwam er omdat de werkgroep-Morlet geen noodzaak zag om de gezagsverhouding

tussen de procureur-generaal enerzijds en de procureur des Konings en de arbeidsauditeurs

anderzijds op te heffen.

Oorspronkelijk vond de toenmalige Vereniging van Vlaamse Balies de herstructurering

aanvaardbaar en zagen hier ook dezelfde reeds besproken voordelen in. Toch kwam er kritiek

op de verticale integratie van het Openbaar Ministerie van verschillende balies. Zij zagen in

de afhandeling van het gehele dossier door één magistraat een schending van het recht op

eerlijk proces. Eén parketmagistraat zou zich volgens hen niet voldoende van een dossier

kunnen distantiëren en bovendien is het in het belang van de rechtszoekende dat zijn dossier

door verschillende magistraten bekeken en dus opnieuw getoetst wordt. Dit argument bleek

een heel doorslaggevend argument tegen de in het Octopusakkoord voorgestelde verticale

integratie. In 2004 zag de wetgever af van de verticale integratie van het Openbaar

Ministerie.46

44

Memorie van toelichting bij het wetsontwerp houdende verticale integratie van het Openbaar Ministerie, Parl.

St. Kamer 2003-2004, nr. 613/001, 6. 45

N. STAESSENS, “Het Octopusakkoord viert weldra zijn tiende verjaardag ... Wordt 2008 een justitieel

jubeljaar?” in K. VAN CAUWENBERGHE (ed.), De hervormingen bij politie en justitie: in gespreide dagorde,




Mechelen, Die Keure, 2008,126

15

5.2 De horizontale integratie en horizontale mobiliteit

25. Met horizontalisatie had de octopuswetgever de integratie van de rechtbanken op het

niveau van eerste aanleg in één arrondissementsrechtbank met verschillende afdelingen voor

ogen. Elke afdeling zou dan een specifieke materie toegewezen krijgen. Hierin werd een

oplossing gezien voor de gerechtelijke achterstand, de vereenvoudiging van de rechtstoegang

voor de rechtszoekende en een manier om de middelen efficiënter te gebruiken.47

Net als de

verticale integratie is ook van horizontale integratie niets in huis gekomen, mede door protest

van de arbeidsauditoraten. Zij stelden dat de grote parketten op zich al moeite hadden om de

stroom aan procedures bij te houden en dat daarom de sociaalrechtelijke misdrijven verloren

zouden gaan of toch zeker geen prioriteit zouden vormen.48

Verder voorzag men in het Octopusakkoord ook in een horizontale mobiliteit van de

magistraten en van het griffie- en parketpersoneel. Door hen te benoemen binnen het ressort

van een hof van beroep beoogde men een optimale aanwending van mensen en middelen

binnen het grondgebied van het ressort.49

Een eerste aanpassing werd gemaakt met de opname

van artikel 10 in de wet van 20 juli 1998: bijkomende plaatsen voor magistraten in de

rechtbank van eerste aanleg of in de rechtbank van koophandel die opgenomen zijn in deze

wet mogen uitsluitend worden bezet door rechters die gelijktijdig werden benoemd op

verschillende zetels binnen het rechtsgebied van het betrokken hof van beroep.50

Een tweede

aanpassing werd gemaakt door invoering van artikel 86bis van het gerechtelijk wetboek: de

Koning kan toegevoegde rechters benoemen per rechtsgebied van het hof van beroep of het

arbeidshof. Deze rechters oefenen hun ambt dan tijdelijk uit in een rechtbank van eerste

aanleg, in een rechtbank van koophandel of een arbeidsrechbank binnen het rechtsgebied.51

IV. Wat liep er fout?

26. De octopuspartijen hadden ondanks kritieken uit verschillende hoeken reeds op 15 juli

1998 drie wetsvoorstellen klaar: ten eerste het wetsvoorstel tot organisatie van een

geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus, ten tweede het wetsvoorstel

betreffende de verticale integratie van het Openbaar Ministerie, het federaal parket en de raad

47

Voorstel van resolutie betreffende de hervorming van de politiediensten en van de gerechtelijke organisatie

Parl. St. Kamer 1997-1998, nr. 1568/2, 40. 48

Verslag namens de commissie voor de justitie uitgebracht door de heer Renaat Landuyt met betrekking tot het

wetsvoorstel tot wijziging van art. 22 van het Wetboek van Strafvordering, Parl.St Kamer 1998-99, nr. 1851/2, 9

en 21 49


Parl. St. Kamer 1997-1998, nr. 1568/2, 41. 50

Wet van 20 juli 1998 tot wijziging van de Wet van 3 april 1953 betreffende de rechterlijke inrichting, de Wet

van 15 juli1979 tot vaststelling van de personeelsformatie van de rechtbanken van koophandel en tot wijziging

van de Wet van10 oktober 1967 houdende het Gerechtelijk Wetboek, de Wet van 2 juli 1975 tot vaststelling van

de personeelsformatievan de rechtbanken van eerste aanleg en de artikelen 151 en 213 van het Gerechtelijk

Wetboek, BS 21 juli 1998. 51


jubeljaar?” in K.VAN CAUWENBERGHE (ed.), De hervormingen bij politie en justitie: in gespreide dagorde,

Mechelen, Die Keure, 2008, 127-128

16

van procureurs des Konings en tot slot het wetsvoorstel tot wijziging van sommige bepalingen

van deel II van het Gerechtelijk Wetboek met betrekking tot de Hoge Raad voor de Justitie, de

benoeming en aanwijzing van magistraten en tot invoering van een evaluatiesysteem.52

Wat is

er nu uiteindelijk van deze wetsvoorstellen en de andere hervormingsvoorstellen in huis

gekomen? Hierna worden de voorstellen en wetsontwerpen bekeken die hierboven besproken

zijn en die betrekking hebben op het luik Justitie.

27. Ten eerste bekijken we wat er terecht gekomen is van het wetsvoorstel met betrekking tot

de Hoge Raad voor de Justitie, de benoeming en aanwijzing van magistraten en de invoering

van een evaluatiesysteem. Zoals reeds uiteengezet voorzag het Octopusakkoord in de

oprichting van de De Hoge Raad voor de Justitie en dit werd uiteindelijk doorgevoerd op 1

januari 2000 en een kleine maand later, op 26 februari, vatte de Hoge Raad haar werking

aan.53

De oprichting kwam er omdat de de politieke benoemingen, die toen min of meer de

gewone gang van zaken, medeverantwoordelijk waren voor de vertrouwenscrisis van de

burger in justitie. Door de oprichting van dit orgaan „sui generis‟ werd de

benoemingsprocedure voor magistraten geobjectiveerd.54

Volgens sommigen is deze

depolitisering alleen maar positief te noemen, volgens anderen zouden nu binnenskamers

afspraken gemaakt worden,55

waar zij niet langer zichtbaar zijn.

28. Ten tweede was er het voorstel van de oprichting van een mandaatsysteem voor de

korpschefs dat er kwam naar aanleiding van de herhaalde kritiek dat goede magistraten niet

steeds goede korpschefs zijn.56

De rechterlijke orde had op dat moment nog steeds grote

verwachtingen in te vullen waardoor naast de objectivering van de benoemingen binnen de

orde er ook nood was aan competente korpschefs. Al snel kwam er kritiek op de regeling van

het mandaatsysteem, vooral met betrekking tot de afloop van het mandaat.57

In de rechtsleer

werd ook gewezen op het onderscheid tussen een korpschef van de zetel en een korpschef van

het Openbaar Ministerie en werd dus aangedrongen op onderscheiden statuten.58

Hieraan

werd tegemoet gekomen met een wetsvoorstel waarin voorzien werd in een onderscheid

tussen de korpschefs van de staande en de korpschefs van de zittende magistratuur.59

Dankzij

de invoering van een mandaatsysteem voor de korpschef is er nu een evolutie waarneembaar

van korpschef naar korpschef-manager, waarover verder meer.

29. Ten derde was er in het Octopusakkoord voorzien in de oprichting van een federaal

parket, veruitwendigd in de wet van 22 december 1998.60

Met de wet van 21 juni 200161

werd

52

Zie: Kamer, 1997-98, nr. 1676/1; Senaat, 1997-98, nr. 1066/1; Kamer, 1997-98, nr. 1677/1 53

K. KLOECK, “De Hoge Raad voor de Justitie, één jaar ver. Hoop doet leven.”, Panopticon 2000, 44 54

G. DECLERCK, “Hoge Raad mist openheid”, De Juristenkrant 2005, afl. 108, 17. 55

G. DECLERCK, “Hoge Raad mist openheid”, De Juristenkrant 2005, nr. 108, 17. 56


(ed.), De hervormingen bij politie en justitie: in gespreide dagorde, Mechelen, Die Keure, 2008, 28 57

Supra, 11 58


(ed.), De hervormingen bij politie en justitie: in gespreide dagorde, Mechelen, Die Keure, 2008, 30 59

Voorstel tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek, in verband met de mandaten en de evaluatie van de

korpschefs van de zittende magistratuur, Parl.St. Kamer 2008-2009, nr 1908/001 60

Wet van 22 december 1998 betreffende de verticale integratie van het openbaar ministerie, het federaal parket

en de raad van de procureurs des Konings, BS 10 februari 1999 61

Wet van 21 juni 2001 tot wijziging van verscheidene bepalingen inzake het federaal parket, BS 20 juni 2001

17

de wet van 1998 verder uitgewerkt. Vandaag lijkt het federaal parket goed te werken. Zo richt

de sectie „georganiseerde criminaliteit‟ zijn aandacht op een groot aantal domeinen zoals de

rondtrekkende dadergroeperingen, drugs, mensenhandel enzovoort.

30. Tot slot is er nog de horizontale en verticale integratie van het Openbaar Ministerie. Van

bij het begin was het min of meer duidelijk dat het principe van een integrale behandeling van

een dossier op weining steun kon rekenen. Zo sprak de Vereniging van Vlaamse Balies over

een schending van het recht op eerlijk proces en ook de Raad van State had verschillende

opmerkingen opgenomen in zijn advies.62

Er werd onder andere opgemerkt dat een hele reeks

aanbevelingen nog verder uitgewerkt moesten worden en dat het aan de wetgever is te

oordelen of de opvolging van de zaak door één parketmagistraat tot een sneller en meer

gedegen behandeling van de zaak zal leiden en of dit dan ook opweegt tegen het dubbele

onderzoek door twee parketmagistraten. Uiteindelijk waren de meeste actoren het erover eens

dat de in het Octopusakkoord voorgestelde verticale integratie nadeling zou zijn voor de

rechtszoekende maar toch zou het nog tot 2004 duren eer de wetgever afzag van het principe

van verticale integratie.63

Verder is er nooit iets terecht gekomen van de horizontale integratie die voorzien was door de

Octopuspartijen. Hierbij zouden de arbeidsauditoraten geïntegreerd worden en zouden binnen

de arrondissementsparketten „sociaal-economisch-financiële‟ afdelingen ingesteld worden. De

arbeidsauditoraten voerden aan dat de sociaalrechtelijke misdrijven hierdoor zouden

verdwijnen in de massa van andere procedures en dat dit afbreuk zou doen aan hun goede

werking.64

62

Advies van de Raad van State bij het wetsvoorstel betreffende de verticale integratie van het openbaar

ministerie, het federaal parket en de raad van procureurs des Konings, Part.St. Senaat 1997-98, nr. 1066/2. 63



Mechelen, Die Keure, 2008,126 64

Verslag namens de commissie voor de justitie uitgebracht door de heer Renaat Landuyt met betrekking tot het

wetsvoorstel tot wijziging van art. 22 van het Wetboek van Strafvordering, Parl.St Kamer 1998-99, nr. 1851/2, 9

en 21

18

HOOFDSTUK 2: JUSTITIEDIALOGEN

I. Algemeen

31. De justitiedialogen van 2004 kwamen er op verzoek van toenmalig minister van Justitie

Laurette Onkelinx die de taak op zich had genomen om het vertrouwen van de burgers in

justitie te herstellen. Reeds in 1982 wees professor Storme op het belang van dit vertrouwen

door te stellen dat „wanneer het vertrouwen in Justitie weg is, betekent dit het definitieve

einde van de rechtsstaat. Niets wordt immers zo sterk ervaren als Justitie, a fortiori wanneer

deze laatste door het gerechtelijk apparaat wordt gecreëerd‟.65

Georges de Leval en Fred

Erdman kregen de opdracht om op onderzoek uit te gaan en voorstellen te formuleren om dat

vertrouwen te herstellen en het gerechtelijk systeem op zich te verbeteren. Na bevragingen bij

de verschillende actoren van Justitie kwamen zij tot de conclusie dat er drie grote kritieken de

bovenhand namen: ten eerste was er de kritiek dat de rechtszaken te lang duurden, ten tweede

dat er een groot gebrek aan transparantie heerste, en ten derde dat Justitie te veel kost. Om

hiervoor voorstellen te formuleren vertrokken Erdman en de Leval van drie sleutelwoorden:

prestatie, participatie en transparantie. Met prestatie werd gedoeld op de kwaliteit van de

teksten en beslissingen, de bevoegdheid van de magistraten, de doeltreffendheid en de lagere

kostprijs. Participatie werd omschreven als het zoeken naar onderhandelde oplossingen en de

invoering van lekenrechters en met transparantie tot slot werd gedoeld op de toegankelijkheid,

de snelheid en de helderheid van de procedureregels.66

II. Wat liep er fout?

32. Erdman en de Leval geven in het syntheseverslag aan dat er wel al pogingen ondernomen

zijn om de werking van justitie te verbeteren maar dat het bij voorstellen en plannen gebleven

is. Zo geven ze de tendens naar autonomie van het beheer met de bijhorende

responsabilisering en de steeds terugkerende schaalvergrotingsvoorstellen als voorbeeld67

en

stellen hierbij voor de hand liggende voorwaarden voor verbetering: constant overleg en

voortdurende samenwerking.68

Ook hier wordt de belangrijkheid van de rol van de korpschef

aangehaald met de grote bijbehorende verantwoordelijkheid, en het belang van de rol van de

Hoge Raad voor de Justitie. Aangezien het volledig verslag is opgevat als een „ideeëndoos‟69

waarbij per onderdeel telkens slechts ideeën en suggesties worden gegeven zullen deze hier

niet in detail uiteengezet worden. Kort gezegd ging het om een doos met 200 makkelijk te

realiseren zaken, waarbij ook gekeken werd naar de zogenaamde bestaande „goede

65

M. STORME, “La Justice: restaurer la confiance”, J.T.1982, 133-136 66

F. ERDMAN en G. DE LEVAL, Justitiedialogen, syntheseverslag opgemaakt op verzoek van M Laurette

Onkelinx, Brussel, FOD Justitie, 2004, 8 67

F.ERDMAN en G. DE LEVAL, Justitiedialogen, syntheseverslag opgemaakt op verzoek van M Laurette





Onkelinx, Brussel, FOD Justitie, 2004, 9

19

praktijken‟. Het was aan de minister zelf om te beslissen welk gevolg er aan het verslag zou

gegeven worden maar uit een interview met Erdman zelf bleek dat de doelstellingen nog niet

bereikt waren en er acht jaar later nog niet veel mee gebeurd was. Volgens Erdman is dit

vooral te wijten aan het gebrek aan een fundamenteel debat over justitie en hij verwijt de

opeenvolgende ministers van Justitie dat ze zich teveel bezig houden met zogenaamde

steekvlamwetten die voortkomen uit „faits divers‟ en geen fundamentele wetgeving behelzen.

Ze zijn een oplossing voor een tijdelijk probleem, bijvoorbeeld het toenemende geweld op

politiemensen en buschauffeurs, waarbij men met een wet tracht een oplossing te bieden maar

volgens Erdman kan men niet elk nieuw tijdelijk fenomeen met een aparte wet oplossen of

door strafverzwaringen in te voeren. Bij het opstellen van dergelijke wetten maakt men

opnieuw ook de fout weinig of geen overleg te plegen met de actoren die te maken zullen

krijgen met de gevolgen van deze steekvlamwetten.70

Acht jaar later bleek dus dat de lijst met

doelstelling die niet gerealiseerd zijn veel langer is dan de lijst met doelstellingen die wel of

deels gerealiseerd zijn.

70

J. DE WIT, “Men moet ophouden het hele justitiepakket aan één persoon te geven.”, De Juristenkrant, 26

september 2012, 8-9

20

HOOFDSTUK 3: WETSVOORSTEL F. BORGINON

I. Algemeen

33. Op 27 januari 2005 werd door parlementslid Fons Borginon een wetsvoorstel ingediend

„tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek tot horizontale integratie van de hoven en de

rechtbanken op het niveau van eerste aanleg en tweede aanleg.‟71

Hieruit blijkt duidelijk dat

de overtuiging dat verdere justitiële hervormingen noodzakelijk zijn nog steeds leeft onder de

politieke partijen. Het voorstel behelst de integratie van de rechtbanken in één overkoepelende

„eenheidsrechtbank‟. Het gaat over een zogenaamde arrondissementsrechtbank op het niveau

van eerste aanleg en het hof van beroep op het niveau van tweede aanleg. Borginon wou zo

tot een efficiënter en doorzichtelijker gerechtelijk apparaat komen.

De bestaande structuren worden in dit wetsvoorstel niet afgeschaft maar beoogt de horizontale

integratie van de rechtbanken op het niveau van eerste aanleg, namelijk de arbeidsrechtbank,

de rechtbank van eerste aanleg, de rechtbank van koophandel, het vredegerecht en de

politierechtbank. Deze zouden dan samengaan in één overkoepelende eenheidsrechtbank of

arrondissementsrechtbank. De specialisaties van de onderscheiden rechtbanken worden hierbij

behouden. Op het niveau van tweede aanleg zou de integratie plaatsvinden in het hof van

beroep. De bestaande structuren zouden dan fungeren als onderafdelingen van de

overkoepelende eenheidsrechtbank. Borginon ziet in deze horizontale integratie verschillende

voordelen: meer flexibiliteit en mobiliteit van magistraten, meer specialisatie en minder

bevoegdheidsconflicten.72

II. Historiek

34. Borginon was niet de eerste die met het idee van een eenheidsrechtbank op de proppen

kwam. Reeds in 1967 vermeldde de oorspronkelijke opsteller van het Gerechtelijk Wetboek

Charles van Reepinghen zogenaamde „eenheid van rechtsmacht‟ en voorzag in de oprichting

van een unieke arrondissementsrechtbank met drie gespecialiseerde afdelingen: een rechtbank

van eerste aanleg, een rechtbank van koophandel en een sociale rechtbank.73

Onder druk van

de vakbonden werd dit basisidee echter afgezwakt tot een arrondissementsrechtbank die

instaat voor het beslechten van bevoegdheidsconflicten tussen de arbeidsrechtbank, de

rechtbank van koophandel en de rechtbank van eerste aanleg. Deze laatste werd dan wel

ingesteld als een „mini‟overkoepelende rechtbank en bestaat uit drie afdelingen: de burgelijke

rechtbank, de correctionele rechtbank, en de jeugdrechtbank.74

71

Wetsvoorstel (F. Borginon) tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek tot horizontale integratie van de hoven

en rechtbanken op het niveau van eerste aanleg en tweede aanleg, Parl.St. Kamer 2004-2005, nr. 1571/001. 72


en rechtbanken op het niveau van eerste aanleg en tweede aanleg, Parl.St. Kamer 2004-2005, nr. 1571/001, 4 73

Ontwerp van wet houdende het Gerechtelijk Wetboek, Parl.St.Senaat, zitting 1963-1964, nr. 60, p. 68-70, 461-

463. 74

Artikel 76 gerechtelijk wetboek

21

35. Na de hierboven reeds besproken witte mars ten tijde van Dutroux werd door het

Interuniversitair Centrum voor Gerechtelijk Recht een studie uitgevoerd over de mogelijke

toekomstige organisatie van de hoven en rechtbanken. In deze studie werd ook geopteerd voor

een arrondissementsrechtbank, in combinatie met een inleidingskamer. In deze studie zou de

arrondissementsrechtbank bestaan uit verschillende afdelingen (onder andere de

verzoeningsrechtbank, de burgerlijke rechtbank, de uitvoeringsrechtbank, ...) met elk een

eigen contentieux en met behoud van hun eigen aard, inrichting en jurisdictionele autonomie.

Hiernaast werd in de studie nog voorzien in de oprichting van een inleidingskamer, waar de

zaken door de voorzitter van de arrondissementsrechtbank zouden verdeeld worden over de

verschillende rechtbanken. De studie werd op 1 juli 1997 aan de minister van Justitie

overhandigd.75

Hierna bleef het opnieuw even stil, tot de ontsnapping van Dutroux op 23 april 1998.76

Opnieuw kwam het idee van een eenheids- of arrondissementsrechtbank naar voor, dit keer in

een resolutie die voortvloeide uit het op 24 mei 1998 ondertekende Octopusakkoord.77

III. Inhoud

36. Het wetsvoorstel van Borginon voorziet als belangrijkste punt in de oprichting van een

arrondissementsrechtbank, bestaande uit verschillende afdelingsrechtbanken die elk hun

specialisatie behouden. Deze afdelingsrechtbanken zullen elk verschillende materiële

bevoegdheden uitoefenen en nog eens onderverdeeld worden in verschillende kamers. De

arrondissmentsrechtbank zal onder leiding staan van één voorzitter, één of meer

ondervoorzitters en daarnaast nog de voorzitters van de verschillende afdelingen. Hetzelfde

zal gebeuren op het niveau van het hof van beroep. Daar wordt voorzien in de oprichting van

vijf afdelingshoven met een eerste voorzitter, één of meer ondervoorzitters en vijf

afdelingsvoorzitters.78

37. Op territoriaal vlak stelt het voorstel dat de arrondissementsrechtbank in principe

gevestigd is in de hoofdplaats van het gerechtelijk arrondissement, maar er kunnen ook

nevenvestigingen zijn. Voorts zouden de griffies gefuseerd worden zodat er één griffie

overblijft, wat een efficiëntere taakverdeling moet teweegbrengen. Indien er echter

nevenvestigingen zijn van de arrondissementsrechtbank wordt ook voorzien in een

nevenvestiging van de griffie. Opnieuw wordt voor de hoven van beroep voorzien in een

analoge regeling.79

75



Supra, 9 77

Bijlage 3 bij resolutievoorstel 1-994/1, Krachtlijnen inzake de hervorming van de gerechtelijke organisatie.

Gedr.St. Senaat, zitting 1997-1998, nr. 1-994/2 78


en rechtbanken op het niveau van eerste aanleg en tweede aanleg, Parl.St. Kamer 2004-2005, nr. 1571/001, 15-

16 79


en rechtbanken op het niveau van eerste aanleg en tweede aanleg, Parl.St. Kamer 2004-2005, nr. 1571/001, 16

22

38. Het wetsvoorstel behoudt de huidige rechterlijke functies: een hoofdbenoeming bestaande

uit een benoeming voor het leven als rechter in de arrondissementsrechtbank en een

benoeming voor het leven als raadsheer in het hof van beroep. Daarnaast wordt voorzien in

een aantal bijzondere mandaten die zouden gelden voor een bepaalde duur. Dit ter

waarborging van de horizontale mobiliteit.80

Om een waardevolle loopbaan financieel te

belonen zou een adjunct worden toegevoegd aan de voorzitter van de

arrondissementsrechtbank of eerste voorzitter van het hof van beroep. Dit adjunct mandaat

zou dan niet meer tijdelijk zijn maar voor het leven.

De toewijzing van de rechters en raadsheren aan een afdeling en kamer wordt volledig in

handen van de (eerste) voorzitter gegeven om zo een volwaardig human resources beleid te

kunnen voeren voor heel de arrondissementsrechtbank en het hof van beroep. De rechters en

raadsheren worden vervolgens verder verdeeld over de kamers door de afdelingsvoorzitters.

Tot slot stelt het wetsvoorstel ook de inrichting van een inleidingskamer voor. Net als het idee

van een arrondissementsrechtbank is het idee van een inleidingskamer niet nieuw. Tijdens de

legislatuur voorafgaand aan Borginon werd ook al een wetsvoorstel ingediend om

inleidingskamers op te richten.81

De Hoge Raad van de Justitie had toen in een advies

aangegeven voorstander te zijn van dergelijke inleidingskamers.

IV Wat liep er fout?

39. Het bleef hier bij een wetsvoorstel, een werkelijke hervorming werd niet doorgevoerd.

Hoewel het idee van een eenheidsrechbank of een arrondissementsrechtbank nog een aantal

keren naar voren wordt geschoven in latere voorstellen zal er nooit een echte

eenheidsrechtbank komen. Voor een diepgaandere bespreking wordt verwezen naar deel 2,

hoofdstuk 2.

80



Wetsvoorstel tot wijziging van een aantal bepalingen met betrekking tot de rechterlijke organisatie, Parl.St.

Kamer nr. 50 K 0968/001

23

HOOFDSTUK 4: THEMISPLANNEN

I. Algemeen

40. De grote hervormingen die er moesten komen na het Octopusakkoord bleven gedeeltelijk

dode letter. Naar aanleiding hiervan en door de veelvuldig vastgestelde gebrekkige

communicatie tussen het centraal beheer in Brussel en de gerechtelijke arrondissementen en

de moeillijkheden daarrond werd een nieuwe poging tot hervorming van de gerechtelijke

organisatie ondernomen. Het initiële Themisplan werd op 24 juni 2005 door de minister van

Justitie aan de Ministerraad voorgelegd. De gerechtelijke organisatie moest gemoderniseerd

worden om zo de burger een „kwalitatieve, snelle en moderne openbare dienstverlening

justitie‟ te garanderen.82

Het Themisplan voorzag in een zogenaamd collegiaal model: een gezamenlijk beheer van

zetel en Openbaar Ministerie. Dit stuitte echter op veel kritiek, zowel van de Hoge Raad voor

de Justitie als van de Orde van de Vlaamse Balies. Opnieuw was een plan tot stand gekomen

zonder overleg met de betrokken actoren. Na inachtneming van hun grieven werd het

Themisplan bijgeschaafd tot Themisplan bis dat op 10 maart 2006 werd goedgekeurd door de

Ministerraad.

II. Inhoud

41. De fundamentele principes die in het Themisplan naar voor komen zijn ten eerste een

ruime decentralisatie van het beheer inzake personeel, begroting, materieel en gerechtskosten,

ten tweede responsabilistering van van gerechtelijke autoriteiten op het niveau van de

arrondissementen en de ressorten, ten slotte een dienst voor bijstand bij het beheer,

versterking van de rationalistering van het gebruik van beschikbare personele, materiële en

financiële middelen en de instelling van een controle.83

A. Decentralisatie

42. De politieke Oriëntatienota van het initiële Themisplan onderstreepte de onaangepastheid

van de organisatie van de rechtsmachten voor een rationeel beheer van de middelen, tegelijk

te wijten aan een sterke centralisatie op het niveau van de federale overheidsdienst Justitie,

aan een te grote versnippering van de entiteiten en aan het particularisme van de structuren

82

L. ONKELINX, Oprichtingsnota hervorming van de gerechtelijke organisatie: het Themisplan, 10 maart

2006, opgenomen in het wetsontwerp tot instelling van de Commissie voor de Modernisering van de

Rechterlijke Orde en de Algemene Raad van de partners van de Rechterlijke Orde, Parl.St. Senaat 2005-2006,

nr. 3-1720/1. 83

Memorie van toelichting bij Hervorming van de gerechtelijke organisatie: Het Themisplan, 10 maart 2006,

opgenomen in het wetsontwerp tot instelling van de Commissie voor de Modernisering van de Rechterlijke Orde

en de Algemene Raad van de partners van de Rechterlijke Orde, Parl.St. Senaat 2005-2006, nr. 3-1720/1.

24

van de rechtsmachten zelf.84

De basisgedachte van het Themisplan was dus gedecentraliseerd

beheer. Het toenmalige beheersplan was erg centralistisch, waarbij alles gecentraliseerd zat bij

de Federale Overheidsdienst Justitie. Dit had onder andere tot gevolg dat voor elke uitgave

een uitdrukkelijk akkoord van de minister van Justitie vereist was. Het plan voorziet in een

decentralisering van een aantal bevoegdheden van de Federale Overheidsdienst Justitie naar

de gerechtelijke arrondissementen en de hoven van beroep. De verdeling over deze twee

niveaus zou het beter mogelijk moeten maken om zowel rekening te houden met de lokale

behoeften als de samenhang met het federaal vlak niet uit het oog te verliezen. De rechterlijke

macht zou dus via het Themisplan meer bevoegdheden krijgen om zichzelf te organiseren,

weliswaar met de nodige controle in de vorm van het behalen van organisatiedoelstellingen en

hierover rekenschap geven.85

43. Er dienden wijzigingen te komen op twee gebieden: een verandering van de

bedrijfscultuur door het integreren van managementstechnieken en een verandering van de

bedrijfsstructuur door het opnemen van nieuwe managementsfuncties.86

De ratio was het

behalen van betere resultaten met de beschikbare middelen. Het Themisplan zorgt dus voor

een decentralisatie van een groot deel van de beheersbevoegheden op gebied van personeel en

budget naar nieuwe machtsniveaus.

B. Duaal model

44. Zoals reeds gezegd voorzag het initiële Themisplan in een collegiaal model, wat heel wat

stof deed opwaaien. De Hoge Raad voor de Justitie vond het gebrek aan overleg met de

betrokken actoren zeer betreurenswaardig. Aangezien het Openbaar Ministerie een

procespartij is, zou een gezamelijk beheer er toe leiden dat de burger de indruk krijgt dat de

onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechtbank niet meer gewaarborgd is.87

De Orde

van de Vlaamse Balies haalde rechtstechnische bezwaren in de vorm van belangenconflicten

aan als bezwaren tegen het initiële Themisplan.88

In het Themisplan bis werd dus afgestapt

van het collegiaal model en overgestapt naar een duaal model, wat een gescheiden beheer van

de zetel en het Openbaar Ministerie inhield. Een gescheiden beheersmodel impliceert nieuwe

beheersstructuren, die hier achtereenvolgens uiteengezet worden.89

84




nr. 3-1720/1. 85

T. TOREMANS, “Het Themisplan: het begin van het einde of het einde van een begin? De toekomstige

beheersstructuur van justitie gewikt en gewogen.”, RW, 2006-2007, nr 10, 423 86

G. DELVOIE, “Aujourd‟hui je m‟habille de mes rêves”, R.W. 1995-96, 835. 87

HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE, Advies over de Oriëntatienota voor de hervorming van de gerechtelijke

organisatie, het “Themisplan”, 28 november 2005, www.hrj.be, 10 88


jubeljaar?” in K.VAN CAUWENBERGHE (ed.), De hervormingen bij politie en justitie: in gespreide

dagorde, Mechelen, Die Keure, 2008 89



25

45. Op het niveau van de zetel voorziet men voor wat het arrondissement betreft een

arrondissementeel college, waarin elke korpschef zal zetelen. Om de legitimiteit van dit

orgaan te garanderen wil men een ruime vertegenwoordiging van de verschillende

rechtsmachten, dus wil men dat ook de vrede- en politierechters er hun vertegenwoordiger

hebben. Aan dit college wordt de chef van de griffies toegevoegd, die zal instaan voor het

beheer van de human resources. Het arrondissementeel college zal functioneren als een soort

van algemene vergadering die de strategische beslissingen neemt, een mandaat geeft aan het

directiecomité en de nodige controles uitvoert. Uit het arrondissementeel college komt een

directiecomité voort. Dit orgaan staat in voor het dagelijks beheer en is samengesteld uit een

voorzitter, een directeur van het beheersbureau en de chef van de griffies. De taak van de

voorzitter bestaat er in het directiecomité te leiden en het arrondissementeel college voor te

zitten. Belangrijk is dat de voorzitter titularis zal zijn van een mandaat van beherende

korpschef, wat duidelijk aangeeft dat het over een managementfunctie gaat. Zijn taak is dus

overwegend niet-rechterlijk en zal vooral bestaan in het beheren en besturen van de

gerechtelijke entiteit.90

Wat het ressort betreft op niveau van de zetel voorziet men een ressortelijk directiecomité,

samengesteld uit de eerste voorzitter van het hof van beroep, de eerste voorzitter van het

arbeidshof, een directeur van het beheersbureau en de hoofdgriffier van het hof van beroep.

Het comité zal instaan voor zowel strategische als operationele beslissingen.91

Op het niveau van het Openbaar Ministerie wordt volgens het duaal model opnieuw een

opsplitsing gemaakt tussen het arrondissement en de zetel. Op het niveau van het

arrondissement is het directiecomité samengesteld uit de procureur des Konings, de

arbeidsauditeur, een directeur van het beheersbureau, de hoofdsecretaris van het parket van de

procureur des Konings en deze van het arbeidsauditoraat. Op niveau van het ressort is het

directiecomité samengesteld uit de procureur –generaal, de directeur van een beheersbureau,

de hoofdsecretaris van het parket-generaal en deze van het auditoraat generaal.92

C. Beheersbureaus

46. Het Themisplan voorziet in de oprichting van vijf beheersbureaus. De oprichtingsnota

voorziet ook reeds de opdrachten van de beheersbureaus: ondersteuning en assistentie van de


nr. 3-1720/1. 90




nr. 3-1720/1. 91




nr. 3-1720/1. 92




nr. 3-1720/1.

26

gerechtelijke autoriteiten inzake het budgettaire en financiële beheer van de jurisdicties,

beheer van human resources, arbitrage en beheer van de kredieten, controle en budgettaire

briefwisseling met de Federale Overheidsdienst Justitie, adviezen aan de gerechtelijke

autoriteiten. Een magistraat-directeur zal de verantwoordelijkheid van het bureau dragen

namelijk de directeur-generaal. Opnieuw zal deze directeur-generaal titularis zijn van de

functie van beherende korpschef. Het beheersbureau zal de steun van de Federale

Overheidsdienst Justitie kunnen genieten, die moet zorgen voor de verspreiding van de goede

praktijken die reeds ontwikkeld werden binnen de federale departementen en ook de leidende

leden van de vijf beheersbureaus regelmatig bij elkaar moet brengen om te vermijden dat alle

bureaus geïsoleerd van elkaar werken.93

Ten slotte zullen er ondersteunende diensten in het leven geroepen worden die alle

administratieve taken zullen uitvoeren die nodig zijn voor de goede werking.

D. Gedecentraliseerde bevoegdheden

47. De regering voorzag decentralisatie voor vier categorieën van bevoegdheden, namelijk:

het budget, het human resources beheer, de gerechtskosten en ten slotte de gebouwen en het

materieel. De overdracht van de bevoegdheden zal voor elk van deze categorieën progressief

gebeuren. De decentralisatie van de eerste categorie, het budget, zal verlopen in meerdere in

de tijd gespreide fases. In een eerste decentralisatiefase zal men het budget bepalen van de

administratieve entiteit. Ratio hierachter is een beter zicht verkrijgen op de kosten van

Justitite. Tijdens de tweede decentralisatiefase zal een theoretisch budget worden toegekend

en zullen de lokale gerechtelijke autoriteiten betrokken worden bij de opmaak voor het budget

voor het volgend boekjaar. Tussenkomst van het directiecomité van het ressort is hier nodig

teneinde de samenhang van het systeem te verzekeren. Pas tijdens de derde en laatste

centralisatiefase zal het budget daadwerkelijk worden overgedragen.94

48. Één van de voornaamste elementen van de gerechtelijke hervorming bevindt zich in de

tweede categorie: het human resourcesbeheer. Om te beginnen moet er een grotere mobiliteit

komen voor de magistraten. Op dit niveau bestaat reeds een gedeeltelijke mobiliteit maar deze

moet versterkt en veralgemeend worden. Deze mobiliteit heeft tot doel afwezigheden

opvangen en het hoofd kunnen bieden aan uitzonderlijke werktoenames en er moet ook een

grotere mobiliteit komen voor het personeel dat geen magistraat is zodat een mobiele

personeelspool kan worden opgericht die tijdelijk een team in nood kan versterken. Deelname

aan deze mobiliteit zal gebeuren op vrijwillige basis. De mobiliteit binnen het arrondissement

gebundeld met deze binnen het ressort zorgt voor een aantal aanzienlijke voordelen. Zo zorgt

de uitwisseling van het uitvoerend personeel tussen de verschillende jurisdicties voor een

93




nr. 3-1720/1. 94




nr. 3-1720/1.

27

vergemakkelijking van het uitvoeren van identieke taken in deze jurisdicties en zorgt er ook

voor dat afwezigheden sneller en makkelijker kunnen opgevangen worden en makkelijker het

hoofd kan geboden worden aan gevallen van werkonbekwaamheid en het aanpakken van

omvangrijke werkzaamheden. De leden van de Rechterlijke Orde hebben meer zicht op

toekomst- en promotieperspectieven, wat de ontwikkeling van een nieuwe dynamiek zal

stimuleren waarbij vrijwillige inzet aangemoedigd zal worden. Nog een belangrijk voordeel

van mobiliteit is de mogelijkheid om de continuïteit van de openbare dienstverlening justitie

het hele jaar door te garanderen, wat zeker zijn invloed zal hebben op de strijd tegen de

gerechtelijke achterstand.95

Om de decentralisatie in de praktijk om te zetten zal moeten gesleuteld worden aan de

personeelsplanning, de selectie, aanwerving en bevordering van het personeel, het beheer van

het personeel magistraten en niet-magistraten en ten slotte het sociaal overleg. Wat de

personeelsplanning betreft zijn de bestaande personeelskaders niet meegeëvolueerd met het

binnen een rechtscollege gevoerd beleid en de beschikbare logistieke ondersteuning. De

lokale personeelsbehoeften moeten gedefiniëerd worden in functie van de effectieve noden

van de jurisdicties. Hiertoe zal voor het reeds aanwezige personeel in interne en externe

opleidingsmogelijkheden voorzien worden. Voor de selectie, aanwerving en bevordering van

het personeel zal het decentrale niveau functieprofielen opstellen. De contractuele

aanwervingen zullen via een algemene selectie op het centrale niveau georganiseerd worden.

De kandidaturen voor statutaire personeelsleden zullen eveneens door het gedecentraliseerde

niveau in ontvangst genomen worden en onderzocht worden op de benoemingsvoorwaarden.

Het lokale niveau zal moeten optreden indien er geschillen ontstaan in de verschillende

arbeidsverhoudingen. Wat het derde punt betreft, het beheer van personeel van magistraten en

niet-magistraten, is het opnieuw het decentrale niveau dat de opvolging van de verschillende

personeelsprestaties zal moeten verzorgen op administratief gebied. Tot slot is ook het sociaal

overleg van belang om de decentralisatie om te zetten in de praktijk. Om de overleg-en

bestuursmodellen in overeenstemming te brengen zal het reeds op het niveau van het ressort

bestaande Basisoverlegcomité gedecentraliseerd worden op het niveau van het

arrondissement.96

49. Decentralisatie in de derde categorie: de gerechtskosten. Reeds ten tijde van het

Themisplan stegen de gerechtskosten exponentieel en het is aan de rechterlijke macht om de

verantwoordelijkheid op te nemen betreffende het aangaan en het controleren van deze

gerechtskosten. De onafhankelijkheid van de rechterlijke macht mag hierbij echter niet in het

gedrang komen, de rechterlijke orde moet nog steeds zijn doelstellingen kunnen nastreven

maar dit met een zekere zin voor responsabilisering. De magistraten moeten goede

beheersmethoden aangeleerd krijgen en moeten hiervoor ook de nodige beheersinstrumenten

ter beschikking krijgen. Hierbij komt nog dat het beroep doen op de globale budgettaire

95

L. ONKELINX, Oprichtingsnota hervorming van de gerechtelijke organisatie: het Themisplan, 10 maart 2006,

opgenomen in het wetsontwerp tot instelling van de Commissie voor de Modernisering van de Rechterlijke Orde

en de Algemene Raad van de partners van de Rechterlijke Orde, Parl.St. Senaat 2005-2006, nr. 3-1720/1. 96




nr. 3-1720/1.

28

enveloppe van de gerechtskosten per gedecentraliseerd niveau moet weerhouden worden. Om

het verloop van het gerechtelijk onderzoek niet af te remmen of te verhinderen kunnen

meerdere sub- of deelenveloppen worden ingesteld. Voor de post gerechtskosten moet de

eindbeslissing bij de minister van Justitie blijven, zodat steeds een federale arbitrage mogelijk

is.97

50. Een vierde en laatste categorie betreft de gebouwen en het materieel. Het was de

doelstelling van het Themisplan om het decentrale niveau bevoegd te maken voor de aankoop

en verwerving van gebruiksgoederen en een aantal duurzame goederen. Het decentrale niveau

zou ook bevoegd kunnen gemaakt worden voor onder andere onderhoud van gebouwen,

verwarming, verlichting, allerhande taksen enzovoort. Het beheer van gebouwen zal een

coördinatie opstarten met de Regie der Gebouwen. Er is in het plan voorzien in een verdeling

van de bevoegdheden tussen het college en het directiecomité op het niveau van het

arrondissement.98

E. Decentralisatie ten voordele van het Hof van Cassatie en het federaal parket

51. Gezien de specifieke plaats van het Hof van Cassatie binnen de rechterlijke orde en de

specifieke opdrachten van de parketten-generaal bij het Hof van Cassatie werd geoordeeld dat

het collegiale model hier beter geschikt zou zijn. Er werd althans afgeweken van het

vooropgestelde model omdat dit beter zou stroken met de realiteit. Het directiecomité zal

instaan voor het beheer van het Hof van Cassatie. Het directiecomité zal ook instaan voor het

gedecentraliseerde beheer van het Federaal parket.99

F. De Commissie voor de Modernisering van de Rechterlijke Orde en de Algemene Raad van

de partners van de Rechterlijke Orde

52. In een poging tot het garanderen van de uitvoering van Themisplan bis werd bij Wet van

20 juli 2006100

de Commissie voor de Modernisering van de Rechterlijke Orde en een

Algemene Raad van de partners van de Rechterlijke Orde geïnstalleerd. In het wetsvoorstel

van het Themisplan bis werden de bevoegdheden van de commissie reeds opgelijst:

ondersteuning van de ontwikkeling van experimentele projecten die worden uitgewerkt op

nationaal of lokaal niveau, methodologische steun bieden die nodig is voor de

97




nr. 3-1720/1. 98




nr. 3-1720/1. 99




nr. 3-1720/1. 100

BS 1 september 2006.

29

inwerkingstelling ervan, het ondersteunen van interne communicatieacties en de

inwerkingstelling van innoverende organisatieprojecten die de rationalisatie beogen van de

werkmethoden en de begeleiding van organisatorische wijzigingen. Deze bevoegdheden

worden in de wet van 20 juli 2006 omschreven als „elke actie die de modernisering van het

beheer van de Rechterlijke Orde tot doel heeft‟101

De Algemene Raad van Partners is er ter

assistentie van de Moderniseringscommissie. De Raad is ermee belast „initiatieven ter

bevordering van de justitie voor te stellen.‟102

De adviezen van de Moderniseringscommissie

zijn echter niet bindend.103

De Commissie is op dit moment nog steeds in werking.

III. Advies Hoge Raad voor de Justitie

53. De Hoge Raad voor de Justitie benadrukt in haar advies vooral de nood aan een

eenvoudige beheersstructuur en duidelijke verantwoordelijkheden. De verschillende

bijkomende beheersstructuren die in het Themisplan zijn voorzien dragen volgens de Hoge

Raad niet bij tot die broodnodige eenvoud, integendeel. De Hoge Raad gebruikt de korpschef

als voorbeeld ter staving van hun argumentatie. De korpschefs van de zetel op het niveau van

de eerste aanleg zullen te maken krijgen met: ten eerste per arrondissement een college dat de

strategische beslissingen zal nemen. In dat college zal een chef van de griffies zetelen die

instaat voor de human resources maar onder het gezag van de voorzitter van het

directiecomité.104

Ten tweede blijven de hoofdgriffiers bevoegd voor het beheer van de

middelen, het toezicht op de leden van de griffie en het waken over de goede uitvoering van

de aan de griffiers opgelegde taken. Ten derde is er een directiecomité dat het dagelijks

beheer waarneemt. De voorzitters van al deze directiecomités binnen één ressort vormen een

consultatieve conferentie, bevoegd voor alle aspecten van het beheer en van de administratie.

Vervolgens is er het directiecomité van het ressort dat onder meer bevoegd is voor de

budgettaire arbitrage van de verschillende arrondissementen. Tenslotte is er het ressortelijk

beheersbureau met bevoegdheden onder meer op het vlak van personeelsbeheer en arbitrage

en beheer van de kredieten. Dit voorbeeld toont aan dat het allesbehalve makkelijk is om de

verantwoordelijkheden inzake beheer duidelijk vast te stellen.

54. Een tweede punt waar de Hoge Raad zich over buigt in haar advies is de leiding van de

beheersentiteiten. De Hoge Raad voor de Justitie geeft in haar advies te kennen dat ze nog

steeds een voorstander is om elke beheersentiteit onder de leiding te plaatsen van één

magistraat die de enige eindverantwoordelijke is voor het beleid en de uitvoering ervan. Deze

eindverantwoordelijke ontbrak in de oprichtingsnota van het Themisplan. Ook de nodige

garanties voor de managementcapaciteiten van de voorzitters van de directiecomités

101

Art. 3 van de Wet van 20 juli 2006 tot instelling van de Commissie voor de Modernisering van de

Rechterlijke Orde en de Algemene Raad van de partners van de Rechterlijke Orde, BS 1 september 2006. 102

Art. 10 van de Wet van 20 juli 2006 tot instelling van de Commissie voor de Modernisering van de

Rechterlijke Orde en de Algemene Raad van de partners van de Rechterlijke Orde, BS 1 september 2006. 103

Art. 3 § 3 van de Wet van 20 juli 2006 tot instelling van de Commissie voor de Modernisering van de

Rechterlijke Orde en de Algemene Raad van de partners van de Rechterlijke Orde, BS 1 september 2006 104


organisatie, het “Themisplan”, 28 juni 2006, www.hrj.be, 1-2

http://www.hrj.be/

30

ontbraken. Zij worden ofwel gekozen door de korpschefs van het arrondissement ofwel

automatisch bepaald.105

55. Een derde punt van aandacht in het advies gaat naar de structuur van de beheersentiteiten.

De Hoge Raad stelt een structuur voor waarbij de magistraat aan het hoofd staat van het

directoraat-generaal. Een beheersbureau zoals voorgesteld in de oprichtingsnota zal volgens

de Hoge Raad niet voldoen. De oprichting van een directoraat-generaal biedt het voordeel dat

de verantwoordelijkheden gedecentraliseerd zijn en dat er volledige transparantie is.106

56. Vervolgens geeft de Hoge Raad voor de Justitie advies over het budget. Het Themisplan

laat een te grote onduidelijkheid bestaan omtrent de toewijzing van de budgettaire middelen

aan de beheersentiteiten. De Hoge Raad stelt voor om inkomsten uit boetes, minnelijke

schikkingen, verbeurdverklaringen en dergelijke centraal te innen en vervolgens te verdelen

over de verschillende beheersentiteiten om het risico om enkel een zo hoog mogelijke

rendabiliteit na te streven te beperken.107

Ten slotte ziet de Hoge Raad voor de Justitie graag de functie „chef van de griffies‟

verdwijnen uit de oprichtingsnota en pleit ervoor de griffiediensten onder het gezag van de

korpschef te brengen.108

VI Wat liep er fout?

A. Algemeen

57. Op de beide Themisplannen kwam vooral kritiek. Een steeds terugkerende kritiek was dat

de plannen opgemaakt zijn als politieke akkoorden, zonder dat er gevraagd werd wat de

magistratuur er zelf van vond.109

Het mag geen verrassing zijn dat vooral de magistratuur

bijzonder negatief was over Themisplan bis. Evenmin was er betrokkenheid van de

advocatuur en de academische wereld. Het is volgens hen contraproductief om plannen door

te voeren die op weinig tot geen steun kunnen rekenen van diegenen die de plannen in de

praktijk moeten toepassen. Naast de overgeslagen input van de magistratuur komt er ook nog

bij dat de ministers van Justitie in het verleden niet altijd hun onverdeelde aandacht bij justitie

hielden. Twee van de vijf ministers van Justitie combineerden hun justitiële bevoegdheden

met andere bevoegdheden tussen 1992 en 2007.110

Helaas worden de plannen van de vorige

105


organisatie, het “Themisplan”, 28 juni 2006, www.hrj.be, 2-3 106






organisatie, het “Themisplan”, 28 juni 2006, www.hrj.be, 4 109

W. VAN GERVEN, “Trekt Octopus recht wat krom was?”, Vl. Jurist 1998, afl. 7-8, p. 11. 110


jubeljaar?” in K.VAN CAUWENBERGHE (ed.), De hervormingen bij politie en justitie: in gespreide dagorde,

Mechelen, Die Keure, 2008, 131-132

http://www.hrj.be/

http://www.hrj.be/

http://www.hrj.be/

http://www.hrj.be/

31

minister van Justitie vaak begraven in een volgende legislatuur, wat ook hier het geval was.

De Themisplannen zijn een stille dood gestorven.

B. Kritiek uit de rechtsleer

58.‘Het huidige Themisplan getuigt niet van een globale visie op justitie, geeft geen

autonomie aan de rechterlijke macht en bevat geen maatregelen die de rechterlijke macht in

staat stellen zijn Grondwettelijke opdracht zelf te realiseren. Het ware wenselijk alle

oplapwerken te staken.‟ Dixit Rogier De Corte, Hoogleraar aan de universiteit Antwerpen.

Met deze woorden opent De Corte een betoog waarin hij vooral aangeeft wat Themisplan bis

niét doet. Het Themisplan bis zorgt niet voor een broodnodige globale visie op justitie

uiteengezet in een helder plan dat legislaturen overstijgt. Van autonomie van de rechterlijke

macht is geen sprake en andere belangrijke problemen, zoals de concentratie van de

rechterlijke macht, worden zelfs niet aangekaart. Een plan dat slechts een klein deel van de

problematiek beslaat en bovendien nog eens ingewikkeld is in zijn opzet biedt niet de nodige

globale veranderingen.111

59. Ook Tom Toremans ziet heel wat knelpunten in het plan. Hij stelt onder andere de keuze

van de te beheren entiteiten in vraag. Om de oorspronkelijk vooropgestelde doelen te kunnen

bereiken moeten de beheersstructuren voldoende schaalgrootte hebben. Om schaalvergroting

te bereiken kan men enerzijds een verruiming van de geografische overkoepeling van het

beheer doorvoeren, anderzijds de kleinere rechtscolleges inkapselen in de grote.112

Hierop

wordt later verder ingegaan

Verder stelt Toremans zich vragen bij de bevoegdheidsverdeling en of deze wel werkbaar zou

zijn. Hij wijst er vooral op dat de gezagsstructuur rond de griffie zou kunnen uitdraaien op een

onoverzichtelijk kluwen. De bevoegdheidsverdeling tussen het arrondissementeel college, het

arrondissementeel directiecomité, de voorzitter van het directiecomité tevens

magistraatbeheerder, de chef van de griffies en de hoofdgriffier lijkt op papier mooi uitgelijnd

maar kan in de praktijk voor veel problemen en onduidelijkheid zorgen. Hier komt nog bij dat

het klassieke toezicht van het parket en de directeur van financiën op de griffie blijft

bestaan.113

60. Ook de creatie van de nieuwe functie van chef van de griffies deed stof opwaaien. De

nieuwe functie werd door de Hoge Raad van de Justitie volledig afgewezen in haar advies

over het Themisplan bis.114

Het feit dat de hoofdgriffier niet rechtstreeks zou moeten

rapporteren aan de korpschef maar wel aan de chef van de griffies werd gezien als een

belemmering van het managementsdenken. De huidige functie van korpschef is volgens de

Hoge Raad voor de Justitie reeds geschikt om aan de vooropgestelde managementdoelen te

111

R. DE CORTE, “Wordt het Themisplan de nieuwe Apollo 13?”, De Juristenkrant 2006, p2 112


beheersstructuur van justitie gewikt en gewogen”, RW 2006-07, nr 10, 423 113




organisatie, het “Themisplan”, 28 juni 2006, www.hrj.be, 4

http://www.hrj.be/

32

voldoen, mits een paar aanpassingen. De regeling bestond er op het moment van het

Themisplan bis in dat er een mandaat van zeven jaar was, dat niet onmiddellijk hernieuwbaar

was binnen hetzelfde rechtscollege of binnen hetzelfde parket.115

Dat het mandaat niet

hernieuwbaar was zorgde enerzijds niet bepaald voor een positieve stimulatie om tot het

uiterste te gaan maar anderzijds was de duur van het mandaat te lang aangezien er geen

tussentijdse evaluatie was voorzien waardoor een slecht presterende korpschef niet kon

worden afgezet. Deze regeling werd dan ook aangepast.116

61. Ook de werking van de directiecomités zoals uitgewerkt in het Themisplan bis strookt niet

met de door de Hoge Raad voor de Justitie vooropgestelde eenvoud.117

Kort gezegd komt het

er enerzijds op neer dat de verschillende directiecomités assymetrisch samengesteld zijn,

zowel horizontaal als verticaal. Dit zou tot ongenoegen kunnen leiden omdat gelijkwaardige

functiebekleders niet op gelijke voet behandeld worden. Anderszijds is er volgens Toremans

eveneens vanalles mis met de besluitvorming van de directiecomités. Het probleem hier is dat

uit de tekst van het Themisplan bis niet duidelijk blijkt wat er moet gebeuren in geval van

staking van de stemmen op de verschillende niveaus.118

Tot slot formuleert Toremans in zijn uiteenzetting ook nog een aantal grondwettelijke

bezwaren, te beginnen met de onafhankelijkheid van de rechter. Er werd gevreesd dat de

magistraat-korpschef aan onafhankelijkheid zal inboeten doordat hij onderrichtingen van de

uitvoerende macht moet naleven.119

Een tweede grondwettelijk bezwaar is de

onafhankelijkheid van de griffier. De individuele griffier is onafhankelijk voor wat betreft zijn

bijstand aan de rechter, dit als waarborg voor de eerlijke procesgang.120

Dat de korpschef-

magistraat zijn griffier zelf zou aanduiden wordt geacht in strijd te zijn met deze

onafhankelijkheid. De aanwijzingsbevoegdheid moet voldoende garanties inhouden om de

nodige neutraliteit te bewaren om beïnvloeding te vermijden.121

115

art. 259quater, § 1 Ger. W 116

Supra, 12 117


organisatie, het “Themisplan”, 28 juni 2006, www.hrj.be, 1 118





H. VANMALDEGHEM, “De griffier van de rechterlijke orde”, De Schakel 2006, afl. 76, 7-8 121


beheersstructuur van justitie gewikt en gewogen”, RW 2006-07, nr 10, 335

http://www.hrj.be/

33

HOOFDSTUK 5: VOORSTEL OPENBAAR MINISTERIE

I. Algemeen

62. Onder toenmalig minister van Justitie Jo Vandeurzen werd duidelijk dat ook de staande

magistratuur niet bij de pakken wou blijven zitten en het Openbaar Ministerie kwam dan ook

zelf met een voorstel op de proppen. In juni 2008 overhandigde het Openbaar Ministerie zijn

„Krachtlijnen voor een strategisch plan voor de modernisering van het Openbaar Ministerie‟.

In het licht van de voorgaande mislukte hervormingspogingen wou het Openbaar Ministerie

de bal terug aan het rollen brengen en een einde te maken aan het voortdurende immobilisme.

Het gaat om een eigen denkoefening van het Openbaar Ministerie over de eigen werking met

als doel te komen tot een betere werking en de gerechtelijke achterstand aan te pakken.

II. Inhoud

63. Het eerste wat opvalt in het voorstel van het Openbaar Ministerie is opnieuw de

benadrukking van de nood om geïntegreerd te werken, zowel op horizontaal als op verticaal

vlak, alsook het streven naar beheersautonomie. Het voorstel vangt aan met een aantal na te

leven krachtlijnen: verhogen van de specialisatie van het Openbaar Ministerie, coherente

toepassing van het strafrechtelijk beleid, geïntegreerde werking met eenheid en

ondeelbaarheid van het Openbaar Ministerie, verzekeren van scharnierfuncties met betrekking

tot de interne kwaliteitsbewaking binnen de ganse keten van het Openbaar Ministerie,

herbekijken van de schaal van de entiteiten (vergroting of herverdeling) waar noodzakelijk

voor een optimale werking van het Openbaar Ministerie, behoud van het Openbaar Ministerie

bij de rechtsmachten, herstel van de keten van de rechtshandhaving met een slagvaardig doch

onafhankelijk Openbaar Ministerie, dat ten volle zijn maatschappelijke opdrachten vervult ten

aanzien van de wetgevende en uitvoerende macht.122

A. Ruimer horizontaal niveau

64. Het voorstel geeft de nood aan om de eerstelijnsparketten op een ruimer horizontaal

niveau in te richten om noodzakelijke specialisaties te kunnen doorvoeren. Er wordt gekozen

voor een gemeenschappelijke structuur waarbinnen de parketten en arbeidsauditoraten

geïntegreerd kunnen werken binnen dit Openbaar Ministerie en dit echter met behoud van de

opdrachten, specialisatie en operationele autonomie van beiden. Dit ruimer niveau zou kunnen

bestuurd worden door één hoofd van het Openbaar Ministerie, bijgestaan door verschillende

afdelingshoofden. De verdere uitwerking van hun onderlinge verhoudingen en samenwerking

mag hierbij niet uit het oog worden verloren. Uit de bevindingen van deze denkoefening

blijkt dat „nabijheid bij de burger‟ essentieel is voor de dienstverlening. De arrondissementele

of lokale verankering dient dan ook bewaard te worden waardoor ook de eenheid van het

122

OPENBAAR MINISTERIE, Krachtlijnen voor een strategisch plan voor de modernisering van het Openbaar

Ministerie, juni 2008, 7

34

Openbaar Ministerie gegarandeerd kan worden door binnen het ruimere horizontale niveau

territoriale afdelingen te organiseren. Het ruimere niveau heeft als voordeel dat er een zekere

flexibiliteit van het systeem mogelijk wordt. Zo kunnen de onderlinge verhoudingen van de

afdelingen op maat georganiseerd worden en herbekeken of hertekend worden in functie van

de maatschappelijk noden of evoluties. Dit zou onder andere een oplossing kunnen zijn bij de

organisatie en beheersbaarheid van grootstedelijke parketten.123

65. Om de strategische doelstelling van het creëren van samenwerkingsverbanden ter

voorbereiding van een hertekening van het gerechtelijk landschap te bereiken werden dus een

aantal fundamentele keuzen gemaakt, met name de hertekenning en herleiding van het aantal

gerechtelijke arrondissementen, het geïntegreerd werken van de parketten en de auditoraten

en het opdrijven van de specialisatie.124

Het Openbaar Ministerie ziet veel voordelen in het

oprichten van een nieuwe structuur aangezien deze een oplossing zou kunnen bieden voor

problemen op verschillende vlakken, onder andere de strijd tegen de gerechtelijke achterstand

en de bewaking van de doorlooptijden, de optimalisering van de specialisatie en het

kennisbeheer, de tussenstap in het zoeken naar de kritische grootte van de entiteiten of

afdelingen, en voorbereiding van eventuele fusies of splitsingen of van de nieuwe ruimere in

het leven te roepen horizontale structuren op grond van objectieve gegevens volgend uit

statistieken, werklastmeting en empirische vaststellingen volgend uit de evaluatie van

pilootsites.125

Om deze strategische doelstelling te bereiken moet natuurlijk ook voorzien worden in een

tactisch plan. Het Openbaar Ministerie tracht hieraan te voldoen door het voorzien van een

stappenplan van reorganisatie. Een eerste stap is het installeren van overlegstructuren binnen

elk rechtsgebied om de noden tot samenwerkingsverbanden te onderzoeken en effectief op te

richten indien nodig. Een tweede stap is het ontwikkelen van protocols aangaande

samenwerkingsverbanden. De jaarlijkse evaluatie en begeleiding vormen de derde stap. Dit is

nodig om de samenwerkingsverbanden verder te kunnen aanvullen en toetsen aan ervaringen

uit de praktijk en daar waar nodig bij te sturen. Een vierde en laatste stap zijn de

wetswijzigingen die noodzakelijk zijn om de hervorming mogelijk te maken.126

B. Strijd tegen gerechtelijke achterstand

66. Net als bij de herstructurering wordt hier eerst uitgegaan van een strategisch plan. Het

Openbaar Ministerie wil de strijd aangaan tegen de gerechtelijke achterstand door bewaking

van de doorlooptijden. Opnieuw wordt het creëren van samenwerkingsverbanden aangehaald

als een eerste oplossing, deze moeten dan wel ondersteund worden door voldoende personele

capaciteit. Een tweede oplossing die aangereikt wordt is de oprichting van scharnierfuncties

123


Ministerie, juni 2008, 7 ev 124


Ministerie, juni 2008, 25 125




Ministerie, juni 2008, 28

35

inzake interne kwaliteitsbewaking en invoering van een management van het

opsporingsonderzoek van de gerechtelijke onderzoeken in zijn globaliteit en van het

gerechtelijk onderzoek. Om het werk van de partners van de strafrechtsketen meer op elkaar

te kunnen afstemmen is er een georganiseerd beleid op meerdere vlakken en een andere

werkwijze binnen de parketten vereist.127

Tot slot worden opnieuw wetswijzigingen

voorgesteld die echter nog verder onderzocht moeten worden. Als voorbeeld geeft het

Openbaar Ministerie in haar voorstel de uitbreiding van de mogelijkheden van het Openbaar

Ministerie inzake dading en minnelijke schikking, controle van de burgerlijke partijstelling

naar proportionaliteit en de arbitrageprocedure ingeval de politiediensten niet het vereiste

personeel en de nodige middelen kunnen geven.128

127




Ministerie, juni 2008, 31-33

36

HOOFDSTUK 6: VOORSTEL HOGE RAAD VOOR JUSTITIE

I. Algemeen

67. Net als de staande magistratuur bleef ook Hoge Raad voor de Justitie niet achter. Ook zij

kwam in september 2008 met een eigen voorstel op de proppen genaamd „project hertekenen

rechterlijke organisatie‟. De Hoge Raad was van mening dat een hervorming van de

rechterlijke organisatie niet kon slagen zonder reflectie daarover van de magistratuur zelf, met

participatie van de belanghebbende actoren. De rechterlijke organisatie had verschillende

beweegredenen om het project op te starten, namelijk bekommernis en bereidheid om te

streven naar een moderne rechterlijke organisatie, daadkracht in het ondernemen van stappen

om tot dergelijke rechterlijke organisatie te komen, mogelijkheid met kennis van zaken te

oordelen over door collega‟s en derden ontwikkelde voorstellen ter verbetering van haar

werking.129

Er werd een Centrale Werkgroep opgericht met de belangrijkste

organisatieverantwoordelijken van de gehele rechterlijke organisatie.

II. Inhoud

A. Diagnostiek

68. Om de huidige werking te kunnen verbeteren moest de Centrale Werkgroep beginnen met

een analyse van de knelpunten alvorens kon overgegaan worden tot het zoeken naar mogelijke

oplossingen. Er werd een synthesenota opgesteld die de problemen opsomt die werden

vermeld op het vlak van personeel, materieel, structuren en processen, het nut onderzoekt en

het belang van een hertekening in het licht van deze problemen een overzicht geeft en een

eerste analyse van de verschillende denksporen aangebracht door de leden van de Centrale

Werkgroep en een aantal vragen opsomt die beantwoord moeten worden.130

Zo werden door

de Centrale werkgroep problemen vastgesteld op het vlak van personele middelen, op

materieel vlak en op het vlak van structuur -en processen. Vervolgens werd een analyse van

de voorgestelde oplossingen doorgevoerd.

Vooreerst bespreekt de Hoge Raad voor de Justitie het nut van het hertekenen van het

gerechtelijk landschap. Het hertekenen is noodzakelijk om voor een oplossing te zorgen voor

problemen op materieel en structureel vlak en op vlak van personele middelen. Naast

noodzakelijk is een hertekening ook nuttig om bij te dragen tot de oplossing van andere

problemen, zoals bijvoorbeeld het instellen van een modern management. Het hertekenen van

129

CENTRALE WERKGROEP VOOR HET HERTEKENEN VAN DE RECHTERLIJKE ORGANISATIE,

Project Hertekenen van de rechterlijke organisatie. Tussentijds rapport, 4 september 2008, 4 130


Project Hertekenen van de rechterlijke organisatie. Tussentijds rapport, 4 september 2008, 6

37

het gerechtelijk landschap is dus een eerste stap richting het creëren van een oplossing maar

zal zeker niet alle problemen oplossen.131

Vervolgens worden verschillende denksporen uiteengezet voor de hertekening van het

gerechtelijk landschap. Er heerst een consensus dat de meeste entiteiten te klein zijn om een

degelijk management te voeren en dus schaalvergroting vereisen voor de organisatie van het

beheer van de personele, materiële en financiëlen middelen. Hierbij mag echter de „nabijheid

bij de burger‟ niet uit het oog verloren worden. Het instellen van een management voor

grotere groepen entiteiten impliceert niet dat de huidige entiteiten niet behouden kunnen

blijven binnen hun huidige of verbeterde geografie. Naast proximiteit bij de burger dienen

ook de specialiteiten behouden te worden. Dit kan bijna niet anders aangezien het recht enorm

veel vertakkingen heeft. Niettegenstaande heeft dit ook zo zijn gevolgen op het vlak van

personeelsbeheer aangezien magistraten niet zomaar kunnen uitgewisseld worden. De

oprichting van een socio-economische rechtbank wordt als een mogelijke, maar geen

noodzakelijke oplossing vernoemd. Hier zouden dan de arbeidsrechtbanken en de rechtbanken

van koophandel toe behoren. Daartegenover staat een duidelijke afwijzing van de

overheveling van het strafrechtelijke aspect van sociale geschillen naar de arbeidsgerechten en

het strafrechtelijke aspect van economische geschillen naar de handelsgerechten. Tot slot is de

Hoge Raad voor de Justitie voorstander van mobiliteit van magistraten of personeel van de

rechterlijke orde, zolang dit binnen aanvaardbare en voorzienbare limieten blijft voor de

betrokken personen.132

Vervolgens werd op basis van de nota van de Centrale Werkgroep een concreet voorstel

gedaan door een Beperkte Werkgroep. Deze groep vertrok voor de hertekening van het

gerechtelijk landschap van een aantal algemene principes waarover consensus heerste. Één

van die algemene principes waren de centrale doelstellingen: de kwaliteit, de effectiviteit en

de efficiëntie van de rechterlijke organisatie. Schaalvergroting werd opnieuw aangehaald om

een gedecentraliseerd en autonoom beheer van financiële, materiële en personele te kunnen

voeren133

. Het zou echter wel een uitdaging vormen om de ideale schaal te vinden. Op basis

van de algemene principes werd vervolgens een model opgesteld. In dit model zijn

verschillende hypotheses terug te vinden voor de rechtbanken van eerste aanleg, de

vredegerechten en de politierechtbanken. Ook voor de hoven werd een model ontwikkeld

maar de Beperkte Werkgroep geeft in haar nota wel zelf nog aan dat de ontwikkelde modellen

nog verder onderzocht moeten worden.134

131








Project Hertekenen van de rechterlijke organisatie. Tussentijds rapport, 4 september 200825-28

38

HOOFDSTUK 7:ORIENTATIENOTA DE CLERK

69. Na al deze bovenstaande voorstellen en plannen omtrent justitie zijn we ondertussen al in

2009 aanbeland als toenmalig minister van Justitie Stefaan De Cleck met een

Oriëntatienota135

op de proppen kwam. Deze nota gaf uiteindelijk aanleiding tot het

zogenaamde Atomiumoverleg waarbij de negen bollen van het atomium symbool staan voor

de negen136

politieke partijen die rond de tafel gingen zitten met de modernisering van justitie

op het menu.137

Het overleg ging van start op 20 oktober 2009 met als doel „door snel en

efficiënt te werken tegen het eind van het jaar een basisakkoord uit te werken met inbegrip

van het luik over tucht‟.138

Het was de bedoeling dat het akkoord de grote lijnen voor de

hervormingen van justitie zou bevatten, waarop dan verder moest gewerkt worden. Volgens

De Clerck „een werk dat meerdere jaren en zelfs legislaturen zal duren‟.139

Er werd door De

Clerck een eerste tussentijdse synthesenota neergelegd op 21 december 2009, waarna de

debatten opgeschort werden omdat N-VA deze verlaten had omdat volgens hen te veel van

het oorspronkelijk concept van de eenheidsrechtbank werd afgestapt. Minster van Justitie De

Clerck besliste toen bijkomend tussentijds politiek overleg te organiseren alvorens verder te

gaan met de debatten.140

Na heel wat politiek gepalaver kwam er dan toch een uiteindelijke

syntesenota op 21 april 2010.141

Helaas speelde men op dat moment een ander politiek

spelletje genaamd „Brussel-Halle-Vilvoorde‟ waar de toenmalige regering definitief over

struikelde op 26 april 2010, waarna er nieuwe verkiezingen volgden. Aangezien de

Oriëntatienota van de Clerck op dat moment beschouwd werd als één van de meest volledige

hervormingsvoorstellen van de afgelopen decennia zal deze uitgebreid besproken worden.

I. Inhoud

A. Algemeen

70. Uit de inleiding van de Oriëntatienota blijkt dat de algemene doelstelling van de

hervorming van justitie volgens De Clerk moet gericht zijn op een „kwalitatief betere

rechtspraak en strafvordering door middel van een moderne, efficiënte en dynamische

justitiële organisatie‟.142

Hij voorzag in kwalitatieve en kwanitatieve ingrepen op vlak van

inhoud, organisatie, beheer en beleid voor een betere inzet van mensen en middelen.143

Vijf

krachtlijnen werden door De Clerck naar voren geschoven: 1: maximale integratie van de

135

S. DE CLERCK, Oriëntatienota: Het Gerechtelijk Landschap. Naar een nieuwe architectuur voor Justitie,

Brussel, FOD Justitie, Oktober 2009, 106 p., http://www.just.fgov.be/nl_htm/rechterlijke_orde/h-

gl/orientatienota.pdf. (hierna: S. DE CLERCK, Oriëntatienota) 136

Deze negen partijen waren CD&V, cdH, Groen, Ecolo, Open VLD, MR, SP.a, PS en N-VA. 137

H. LAMON, “Wat na de atomiumbollen: een atoombom?”, De Juristenkrant, 10 maart 2010, p11 138

X., “Start atomiumoverleg”, De Standaard, 20 oktober 2009 139

X., “Start atomiumoverleg”, De Standaard, 20 oktober 2009 140

Persbericht Federale Overheidsdienst Justitie., „Atomiumoverleg‟, 21 december 2009.

http://justitie.belgium.be/nl/nieuws/persberichten/news_pers_2009-12-21_1.jsp 141

X, “Wandelgangen. Toch justitieakkoord”, De Juristenkrant, 14 april 2010, 14 142

S. DE CLERCK, Oriëntatienota, supra noot 135, 7 143

S. DE CLERCK, Oriëntatienota, supra noot 135, 7

http://www.just.fgov.be/nl_htm/rechterlijke_orde/h-gl/orientatienota.pdf


39

eerste en tweedelijnsrechtspraak en strafvordering, 2: hertekening en schaalvergroting van een

aantal gebiedsindelingen, 3: slagkrachtige representatieve organen voor de Zetel en het

Openbaar Ministerie, 4: integraal management voor Zetel en Openbaar Ministerie, 5:

rationalisering en herpositionering van justitiële beleids- en adviesorganen.144

Om tot een „nieuwe architectuur voor een moderne justitie‟ te komen wordt een nieuw

organisatiemodel voorgesteld door De Clerck. Dit model berust op tien fundamentele

uitgangspunten: parallellisme tussen Zetel en Openbaar Ministerie, eenheid van rechtsmacht

en strafvordering, flexibiliteit, nabijheid en toegankelijkheid, specialisatie, maatwerk,

samenwerking, integraal beheer op basisniveau, verantwoordelijkheid gekoppeld aan

verantwoording en tot slot inpassing in de staatkundige evoluties.145

Verschillende delen van de nota van De Clerck zullen achtereenvolgens besproken worden,

namelijk deel 1: de rechterlijke organisatie (sub 1: de rechtbank, sub 2: het parket, sub 3: het

hof), deel 2: de vertegenwoordiging van de magistratuur en deel 3: het beheer.

B. DEEL 1: de rechterlijke organisatie

1. De rechtbank

1.1 Integratie

71. De Clerck streeft met zijn hervormingsplan voor de rechtbank naar „maximale eenheid

van rechtsmacht‟.146

De Oriëntatienota stelt voor om alle eerstelijns arrondissementele en

kantonale rechtsprekende instanties zowel jurisdictioneel als organiek samen te brengen in

één geschillenbeslechtende instantie, de rechtbank, die dan per gerechtelijk arrondissement

zouden georganiseerd worden.147

Hier zijn een aantal voordelen aan verbonden doch moeten

ook een aantal essentiële randvoorwaarden in acht genomen worden. De voordelen in de nota

opgenomen zijn: het draagt bij tot de eenvoud en transparantie van de gerechtelijke

organisatie, het laat toe bevoegdheidsconflicten maximaal te beperken, door de creatie van

grotere entiteiten met meer personeel en middelen kan de continuïteit van de dienstverlening

beter worden gewaarborgd en de werklast beter worden gespreid, als gevolg van een groter

aanbod aan dossiers kan de ontwikkeling van specialisaties beter worden georganiseerd, door

schaaleffecten en de centralisering en rationalisering van gemeenschappelijke diensten komen

mensen en middelen vrij voor andere taken.148

144






40

1.2 Afdelingen

72. Dit streven naar een „maximale eenheid van rechtsmacht‟ en de integratie die ermee

gepaard zou gaan mag er echter niet toe leiden dat afbreuk gedaan wordt aan de „essentiële

kenmerken van bepaalde rechtscolleges‟.149

Daarom opteert de nota voor het instellen van

verschillende afdelingen binnen de rechtbank. Deze afdelingen moeten dus waarborgen dat de

eigen kenmerken die nu aanwezig zijn bij sommige eerstelijnsrechtbanken op gebied van

samenstelling, specialisatie en rechtspleging niet verloren gaan.150

De nota geeft zelf een

aantal voorbeelden: zo zal onder andere voor de arbeidsafdeling en de afdeling van

koophandel de samenstelling met beroepsrechters en lekenrechters behouden blijven.151

Als

tweede voorbeeld: de vredegerechten.152

Deze hebben nu als essentieel kenmerk hun

nabijheid en deze zou dus ook behouden blijven, ook al wordt voorzien dat de rechtbanken

per gerechtelijk arrondissement georganiseerd worden. Dit omdat de voorziene integratie

naast eigenheid ook geen afbreuk mag doen aan de goede dienstverlening voor de

rechtszoekende. De voordelen van integratie kunnen dus enkel bereikt worden als ook

rekening gehouden wordt met de essentiële randvoorwaarden van nabijheid en

toegankelijkheid langs de ene kant, en eigenheid langs de andere kant.153

De nota organiseert de afdelingen als volgt: vooreerst wordt voorzien in integratie van

eerstelijns rechtspraak (a), ten tweede wordt voorzien in de oprichting van nieuwe afdelingen

(b), ten derde hyperspecialisaties (c) en ten slotte wordt kort iets gezegd over de structuur van

de griffie (d)

1.2.1 a Integratie van eerstelijns rechtspraak154

73. Bestaande rechtscolleges van eerste aanleg zouden in deze afdelingen geïntegreerd

worden. Het gaat hier om de rechtbank van eerste aanleg, de rechtbank van koophandel, de

arbeidsrechtbank, de politierechtbanken en de kantonale vredegerechten. In dergelijke

organisatie zullen de arrondissementele rechtbanken verdwijnen aangezien hun

bevoegdheidsbeslechtende rol overbodig zal worden. Als resultaat krijgt men dan volgende

afdelingen155

:

- De burgelijke afdeling: hier worden de bevoegdheden van de huidige burgelijke kamers

van de rechtbanken van eerste aanleg groepeerd, met uitzondering van deze die naar de

nieuw op te richten jeugd- en familieafdeling zullen overgaan;

- De strafafdeling: in deze afdeling worden de bevoegdheden van de correctionele kamers

van de rechtbank van eerste aanleg gegroepeerd, aangevuld met de strafzaken van de tot

verkeersrechtbank omgevormde politierechtbank die geen verkeersmisdrijven betreffen;

149



S. DE CLERCK, Oriëntatienota, supra noot 135,41 152


S. DE CLERCK, Oriëntatienota, supra noot 135, 38, 41 154

S. DE CLERCK, Oriëntatienota, supra noot 135, 38, 40 155

S. DE CLERCK, Oriëntatienota, supra noot 135, 38, 40

41

- De jeugd-en familieafdeling: hier worden de bevoegdheden van de jeugdkamers van de

rechtbank van eerste aanleg overgenomen, samen met een aantal bevoegdheden in

familiezaken van de vroegere burgerlijke kamers en de vrederechters;

- De arbeidsafdeling: deze afdeling neemt de bevoegdheden van de arbeidsrechtbank over;

- De afdeling van koophandel: neemt de bevoegdheden van de rechtbank van koophandel

over;

- De verkeersafdeling: hier worden de bevoegdheden van de omgevormde

politierechtbanken en voor strafrechtelijke en burgerrechtelijke geschillen in verband met

verkeer gegroepeerd.

- De afdeling van vredegerechten: die alle vrederechters en hun bevoegdheden van het

arrondissement centraliseert.

1.2.2 b Nieuwe afdelingen156

- 74. Beroepsafdeling: hier kunnen beroepen tegen vonnissen van de vredegerechten en van

de tot verkeersafdeling omgevormde politierechtbanken ingesteld worden, zowel voor

burgerlijke als voor strafzaken. Hierbij moeten wel de nodige waarborgen voor de

onafhankelijkheid en onpartijdigheid ingebouwd worden, aldus de nota.

- Bemiddelingsafdeling: hier kunnen verschillende vormen van alternatieve

geschillenbeslechting gecentraliseerd worden. Men doelt hier op arbitrage, vrijwillige en

gerechtelijke bemiddeling in burgerlijke zaken en de herstelbemiddeling in strafzaken. Om

het de rechtszoekende makkelijker te maken zouden partijen door een centraal loket157

op de

hoogte gebracht kunnen worden van het bestaan van deze afdeling en de mogelijkheid hun

geschil hier voor te leggen. Bovendien zou aan rechters van andere afdelingen de

mogelijkheid gegeven worden om bij verzoek of op eigen initiatief een geschil voor

bemiddeling te kunnen doorverwijzen naar deze bemiddelingsafdeling, zonder dat zij hierdoor

hun eigen bevoegdheid inzake bemiddeling of minnelijke schikking zouden verliezen158

. De

taak van de bemiddelingsafdeling zal er in bestaan te zorgen voor de aanstelling van de

bemiddelaars, toezicht te houden op het goede verloop van de procedures en de beslechting

van eventuele moeilijkheden hierbij, de homologatie van akkoorden en doorverwijzing naar

de bevoegde afdeling indien de partijen niet tot een akkoord komen.

- Tuchtafdeling: deze afdeling zou dan instaan voor tuchtaangelegenheden van magistraten,

gerechtspersoneel en andere justitieactoren zoals advocaten, notarissen en

gerechtsdeurwaarders. De nota geeft aan dat dit bijkomende studie bevraagt aangezien

voorgenoemde actoren reeds over eigen orden en tuchtcomités beschikken.

156

S. DE CLERCK, Oriëntatienota, supra noot 135, 38, 42-43 157


Art. 731 e.v. Ger.W

42

1.2.3 c Hyperspecialisaties159

75. Een aantal materies zijn echter te gespecialiseerd om een volwaardige afdeling te vormen

op niveau van elke rechtbank wegens gebrek aan voldoende zaken. Voor deze materies wordt

in de nota gekozen voor een combinatie van integratie in een grotere, efficiëntere schaal die

een voldoende aanbod van zaken garandeert. Deze „hypergespecialiseerde‟ afdelingen worden

dan ingesteld bij een beperkt aantal rechtbanken die ofwel kennis kunnen nemen van zaken

voor een welomschreven gebied groter dan het arrondissement ofwel kunnen de magistraten

van deze afdeling ook zitting hebben in andere rechtbanken of zittingplaatsen.

In de nota wordt reeds voorzien in de oprichting van minstens één strafuitvoeringsafdeling die

ingesteld zal worden bij elke rechtbank waar de zetel van het hof gevestigd is. Zij kunnen

zitting hebben in elke rechtbank gevestigd in het rechtsgebied van het hof en ook in de

strafinrichtingen, de inrichtingen tot bescherming van de maatschappij en de zorginstellingen.

Ten tweede voorziet de nota in de oprichting van een fiscale afdeling. Deze afdeling wordt

ingesteld in elke rechtbank waar de zetel van het hof gevestigd is en die in haar rechstgebied

het inningskantoor van de belastingen of de belastingdienst heeft die de bestreden beschikking

heeft getroffen.

Tot slot word op dezelfde manier de organisatie van de hoven van assissen en militaire

strafrechtspraak voorzien.

76. Om dit onderdeel te beëindigen voegt de nota er nog aan toe dat men hierbij moet opletten

voor „monopolievorming‟. Het feit dat een aantal personen speciaal gekwalificeerd zijn voor

deze afdelingen zou de mobiliteit opnieuw kunnen afzwakken en kan ook de continuiteit in

het gedrang brengen. Daarom stelt de nota ook tussen deze gespecialiseerde afdelingen een

maximale continuiteit voor.160

1.2.4 d De griffie

77. Ook de organisatie van de griffie moet aangepast worden aan de oprichting van een

rechtbank met afdelingen. De organisatie van griffies per betrokken rechtscollege moet

veranderen naar één horizontale hoofdgriffie en afdelingsgriffie.

159



43

1.3 Overwegingen en alternatieven.

1.3.1 Integratie rechtbanken en afdelingen

78. Het plan van De Clerck om één grote eenheidsrechtbank op te richten werd niet door

iedereen gesteund, wat de nota ook zelf aangeeft.161

Er wordt akkoord gegaan met de

vooropgestelde doelstellingen maar niet onmiddellijk met de nieuwe structuur die daarvoor

voorzien wordt in de nota. Tegenstanders zien vooral nadelen in de oprichting van een grote

eenheidsrechtbank zoals moeilijk te beheren grotere structuren en de mogelijkheid dat

specialisatie verloren zal gaan. De Clerck zelf hamerde in zijn nota nochtans zelf meerdere

malen op de „essentiële kenmerken‟ van nabijheid en specialisatie die niet mochten verloren

gaan in de integratie in grotere structuren.162

Verder moet onderzocht worden of de

benoeming van rechters in een grote eenheidsrechtbank met daaraan gekoppeld de

mogelijkheid om de rechters van afdeling te veranderen niet strijdig is met het principe van

onafzetbaarheid van de rechters. Tegenstanders dringen ook aan op een kosten-batenanalyse

omdat dergelijke hervorming traag en langzaam zal verlopen en een grote inzet van middelen

en energie zal vereisen. Aan de meerwaarde voor het administratieve personeel wordt niet

getwijfeld, wel aan deze voor de magistraten zelf. De meerwaarde zou te gering zijn of zelfs

onbestaande als men het heeft over de dienstverlening aan de rechtszoekende. Voorstanders

van de oprichting van een eenheidsrechtbank zijn dan weer van mening dat de eenheid van

rechtsmacht zoveel mogelijk moet doorgevoerd worden.163

79. Er zijn drie alternatieven opgenomen in de nota zelf. Ten eerste de oprichting van twee

eerstelijnsrechtbanken: een rechtbank van eerste aanleg164

en een socio-economische

rechtbank.165

Voorstanders van dergelijke structuur halen aan dat in combinatie met de

herindeling van de arrondissementen het mogelijk is om op deze wijze te komen tot een betere

verdeling van de werklast met daaraan gekoppeld een beter human-ressources beheer. De

indeling van de eerstelijnsrechtbanken op deze manier zorgt volgens de voorstanders ook voor

rechtbanken van een redelijke grootte waardoor het mogelijk wordt deze doeltreffend te

beheren zonder dat de structuur onoverzichtelijk wordt en zonder dat de specialisatie van de

rechtbanken van koophandel en de arbeidsrechtbanken in het gedrang komt.166

Een tweede alternatief bestaat er in om een eenheidsrechtbank op te richten maar dan zonder

de vredegerechten en de politierechtbanken. Voorstanders van dergelijke structuur voorzien

echter wel in een grotere onderlinge mobiliteit, de instelling van een eigen korpschef en de

realisatie van een aangepaste beheersstructuur, dit om hun nabijheid en toegankelijkheid te

garanderen.167

161


S. DE CLERCK, Oriëntatienota, supra noot 135, 34,38, 41, 50 163


samengesteld uit de rechtbank van eerste aanleg, de politierechtbanken, de vredegerechten 165

samengesteld uit de arbeidsrechtbank en de rechtbank van koophandel 166



44

Een derde en laatste alternatief dat wordt aangereikt is een fusie van kleinere entiteiten.

Hiermee bedoelt men een fusie van kleine parketten en rechtbanken. Het probleem van de

overige eerstelijnsrechtbanken wordt door voorstanders van dit alternatief opgelost door de

magistraten toe te laten te postuleren in een andere entiteit zonder hun rang te verliezen.168

1.3.2 Nieuwe afdelingen169

80. Ten eerste maakt men zich zorgen over de wettelijkheid en opportuniteit van de afdeling

„beroep‟. Aangezien de vredegerechten en de politierechtbanken de afdeling „verkeer‟ zullen

vormen en geïntegreerd zullen zijn in de rechtbank van eerste aanleg zal dus ook het beroep

op diezelfde rechtbank ingesteld worden, wat voor moeilijkheden zorgen op het niveau van

het EHRM. Bovendien wordt een niet gerechtvaardigd verschil in behandeling gezien tussen

beroep tegen uitspraken van deze afdelingen en beroep tegen vonnissen van andere afdelingen

van dezelfde rechtbank die wel worden ingesteld bij het hof van beroep. Men mag ook de

„objectieve‟ onpartijdigheid voor de burger niet uit het oog verliezen.170

Bijgevolg zijn er

verschillende voorstanders te vinden voor het idee om het beroep steeds te laten instellen bij

een rechtbank van een andere graad. In de nota wordt aangegeven dat sommigen als

alternatief voorstellen om beroep tegen beslissingen van deze afdelingen steeds voor het hof

van beroep te brengen. Volgens anderen zorgt dit dan weer voor bijkomende werklast voor de

hoven zodat men ook andere alternatieven moet bestuderen.171

Ten tweede neemt men de nieuwe afdelingen „bemiddeling‟ en „tucht‟ onder de loep. Er

worden vragen gesteld voor wat betreft hun gepastheid, relevantie en haalbaarheid. Tot dit

duidelijk is stelt men dan ook voor deze passages te schrappen en eventueel later terug in te

voeren.

81. De oprichting van de bemiddelingsafdeling wordt in vraag gesteld om meerdere

redenen.172

Er wordt akkoord gegaan met de doelstelling om bemiddeling meer zichtbaarheid

te geven maar dit rechtvaardigt op zich niet de oprichting van een aparte afdeling. Anderen

sluiten het idee van een aparte bemiddelingsafdeling niet uit maar pleiten voor de oprichting

ervan in de grootste gerechtelijke arrondissementen. Men wijst er wel op dat zoals dit nu

omgeschreven staat in de nota de rechter die zou worden aangesteld inzake bemiddeling

slechts beperkte bevoegdheden zou hebben en twijfelt men eraan of het wel zo opportuun is

om de rechter zelf als bemiddelaar te laten optreden. Als men dit wel doet dan kan de rechter

die de zaak ten gronde beslecht niet aangesteld worden als bemiddelaar waardoor zal moeten

voorzien worden in een hoger aantal magistraten, wat eerst zal moeten geëvalueerd worden.173

Er wordt ook als alternatief voorgesteld om een afdeling „minnelijke schikking‟ op te richten

in plaats van de bemiddelingsafdeling, dit om verwarring te vermijden met de

bemiddelingsprocedure in het gerechtelijk wetboek. Deze afdeling zou dan niet alleen instaan

168


S. DE CLERCK, Oriëntatienota, supra noot 135, 43-45 170





45

voor de minnelijke schikking maar ook om de zichtbaarheid van bemiddeling te verhogen.

Tot slot zijn er ook nog voorstanders om de bemiddelingsafdeling te koppelen aan de

integratie van de vredegerechten.174

82. Ook omtrent de „tuchtafdeling‟ rezen vragen. Vooreerst is er nog een onderzoek nodig van

de procedure indien het de magistratuur zelf zou zijn die tuchtaangelegenheden afhandelt.

Anderen vinden de oprichting van een tuchtafdeling niet noodzakelijk door het te beperkt

aantal zaken en een onvoldoende garantie voor voldoende afstand tussen de betrokken

magistraat en zijn eigen korps. Verder vindt men de oprichting van een tuchtafdeling niet

noodzakelijk omdat de behandeling van tuchtzaken in de schoot van de eigen bestaande

beroepsorganisaties kan blijven.175

Ten derde wordt nog voorgesteld om een nieuwe afdeling „onderzoek‟ in te voeren.176

1.3.3 Hypergespecialiseerde afdelingen177

83. Het idee van afdelingen die op een grotere geografische schaal georganiseerd worden

spreekt sommigen wel aan. Zij zijn van mening dat dergelijke organisatie ook mogelijk zou

kunnen zijn voor de in de nota voorgestelde socio-economische rechtbank.

De verwijzing naar het Hof van Assissen en de militaire rechtbanken worden dan weer als

„weinig relevant‟ en „voorbarig‟ bestempeld. Dit onder andere omdat het Hof van Assissen op

een andere schaal georganiseerd wordt dan de rechtbank van eerste aanleg.

Tegenstanders van dergelijke afdelingen wijzen op het monopoliegevaar voor deze

hypergespecialiseerde mobiele rechters. Het gaat hier over een beperkt aantal personen voor

een beperkt aantal materies en uit respect voor de democratie is het volgens hen niet

verantwoord dat een of twee magistraten zich uitspreken over dergelijke kwesties. Daar tegen

wordt dan weer opgeworpen dat dit nu ook al het geval kan zijn. Als voorbeeld geven zij het

maritiem recht dat gecentraliseerd is in Antwerpen en het octrooirecht dat gecentraliseerd is in

Brusel gezien het zeer gering aantal zaken per jaar. In deze voorbeelden leidt dit niet tot

problemen omdat de rechters zelf vaak rechtsvergelijkend te werk gaan en dus hun

verantwoordelijkheid nemen.

1.4 Geografische hertekening178

84. De samenvoeging van de rechtscolleges van eerste aanleg houdt een vermindering in van

het aantal gerechtelijke arrondissementen. Het voorstel gaat uit van een schaalvergroting via

samenvoeging van twee of meer arrondissementen met daaraan gekoppeld een beperkte

grenscorrectie. Er wordt hierbij niet alleen rekening gehouden met het bevolkingsaantal maar

174





S. DE CLERCK, Oriëntatienota, supra noot 135, 47-49

46

ook bijvoorbeeld met het personeelsaantal en criteria die verband houden met de rechtbank als

beheersentiteit.

Uiteraard zijn er verschillende oplossingen mogelijk voor het geografische vraagstuk maar de

nota van De Clerck baseert zijn oplossing op jurisdictionele integratie, bevolkingscijfer en het

personeelskader en komt op basis van fusies met een beperkte grenscorrectie tot 16179

arrondissementen. Dit is al een aanzienlijke vermindering gezien de huidige 27

arrondissementen. De arrondissementen Brussel en Antwerpen blijven ongewijzigd in dit

voorstel. De beperkte grenscorrectie is er om tot een evenwichtige verdeling te kunnen

komen. Bij deze verdere verfijning wordt rekening gehouden met instroom en aard van de

zaken die bepaald kunnen worden door onder andere sociaal-economische kenmerken van het

grondgebied en haar bevolking.180

85. De vermindering van het aantal gerechtelijke arrondissementen zou gekoppeld worden

aan een systeem van zogenaamde zittingsplaatsen binnen het arrondissement. Dit zou de

nabijheid en toegankelijkheid waar zo op gehamerd wordt moeten garanderen en ervoor

zorgen dat er een zekere flexibiliteit mogelijk is.181

Als het een zittingsplaats betreft met een

volwaardige infrastructuur, bureaus en omkadering dan spreekt men van een

hoofdzittingsplaats. Gaat het daarentegen om een plaats waar enkel zitting gehouden wordt en

een minimale griffiedienst is voorzien dan spreekt men van een nevenzittingsplaats.

Vervolgens zal moeten bepaald worden welke afdelingen in welke zittingsplaats zullen

zetelen en binnen welk gebied elke afdeling van die zittingsplaats haar rechtsmacht zal

kunnen uitoefenen.182

Hierdoor wordt een soort netwerk gecreëerd dat moet zorgen voor een

efficiënte inzet van mensen en middelen zodat de organisatie kan aangepast worden aan

lokale behoeften en beschikbare mensen en middelen.183

1.4.1 Overwegingen en alternatieven

86. Over het algemeen wordt het voorstel voor wat betreft de geografische hertekening

positief onthaald. Sommigen zijn wel nog van mening dat sociaal-economische kenmerken en

demografische kenmerken meer in aanmerking moeten genomen worden, samen met het

bevolkingsaantal en personeelskader. Anderen dringen aan op een meer diepgaande

uitwerking van dit voorstel voor de vermindering van het aantal arrondissementen met name

een grondige analyse met meer detaillering en eventueel wijzigingen indien nodig. Dit is

volgens hen pas mogelijk met de nodige input van de betrokken actoren (korpschefs, de

betrokken balies, ..)184

179

Antwerpen, Mechelen-Turnhout, Hasselt-Tongeren, Brussel, Leuven, Nijvel, Dendermonde- Oudenaarde,

Gent, Brugge-Veurne, Kortrijk-Ieper (+ Tielt), Luik, Huy-Eupen-Verviers, Arlon-Marche-Neufchateau, Namur-

Dinant, Charleroi (+ La Louvière), Mons-Tournai 180






47

Het idee om verschillende zittingsplaatsen binnen een arrondissement te bewerkstelligen

wordt positief onthaald. Alleen over de benaming is men het niet altijd eens. Er wordt dan ook

voorgesteld om te spreken van „lokale antennes‟185

gezien „zittingsplaats‟ volgens sommigen

een te beperkte connotatie heeft en een verkeerdelijke indruk wat de toegankelijkheid voor de

rechtszoekende dan weer zou verminderen. Een ander voorstel houdt in om de zittingsplaatsen

van de afdelingen bij wet te bepalen.186

1.5 Centraal loket187

87. Een van de doelstellingen van de invoering van één rechtbank is het vermijden van

tijdrovende en vaak nodeloze bevoegdheidsconflicten. De rechtzoekende moet ingeleid

kunnen worden voor een bepaalde plaats en afdeling zonder te vrezen dat deze eventueel niet

bevoegd zouden zijn. Om dit vlot te kunnen laten verlopen voorziet de nota in de oprichting

van een centraal loket in elke rechtbank. Alle zaken zouden dan eerst bij dit centraal loket

terechtkomen, hetwelk bevoegd is om de juiste afdeling te bepalen waardoor de partijen

rechtstreeks kunnen opgeroepen worden om voor de door het loket vastgestelde afdeling te

verschijnen. Wanneer hieromtrent een geschil ontstaat stelt de nota voor om dit door de

voorzitter van de rechtbank te laten afhandelen als een „verdelingsincident‟.188

Verder moet

het centraal loket een belangrijke aanspreekfunctie vervullen waar de rechtzoekende terecht

kan met vragen „over de algemene werking en de procedures van de rechtbank en het eigen

procesverloop‟.189

In de nota wordt ook gespeeld met het idee om het centraal loket te laten

fungeren als centraal meldpunt voor klachten waarbij het loket zou instaan voor de ontvangst

van de klacht, de verdeling ervan en het geven van informatie aan de klager over de verdere

klachtenprocedure. Hierbij moet wel de verhouding met andere klachteninstellingen zoals de

Hoge Raad voor de Justitie, de korpschefs en tuchtoverheden in het oog gehouden worden.

1.5.1 Overwegingen en alternatieven190

88. In tegenstelling tot de indeling van de arrondissementen in zittingsplaatsen zijn er wel

grote bezwaren tegen het voorstel om een centraal loket in te voeren. Verschillende bezwaren

worden door tegenstanders naar voor geschoven: de meerwaarde van dergelijk loket is niet of

niet voldoende aangetoond om de bijkomende kosten en de oprichting van een andere

structuur te rechtvaardigen. De invoering van een centraal loket zou een oplossing zijn voor

een probleem dat er niet is aangezien het aantal bevoegdheidsconflicten in de realiteit beperkt

is. Bovendien zullen dan meerdere „dispatchingmagistraten‟191

moeten ingezet worden.

Kortom, een grote inzet van mensen en middelen met een grote bijkomende kost zonder dat

werkelijk aangetoond is dat dit zou zorgen voor een merkelijk betere diensverlening.

185




naar analogie met de artikelen 88§2 en 109 lid 2 Ger.W. 189




48

Anderen zien wel voordelen in de doelstellingen waarmee het centraal loket in het leven zou

geroepen worden, namelijk de transparantie, de eenvoud en het tegengaan van vertragingen

bij het ontstaan van bevoegdheidsconflicten, maar de werking moet dan wel snel genoeg zijn

en niet een log instrument worden waardoor nog meer vertraging kan ontstaan. De efficiëntie

moet met andere woorden gewaarborgd worden. Onder meer door die mogelijk nog grotere

vertraging zijn sommigen voorstander van een rechtstreekse inleiding door de partijen voor de

bevoegde afdeling met behoud van de huidige regeling van bevoegdheidsincidenten.192

Een andere reeks bezwaren betreft de bijkomende taken inzake klachten en informatie. Men

wijst erop dat deze taken toekennen aan de griffie strijdig zou kunnen zijn met haar andere

wettelijke taken. Zo is het de leden van de griffie wettelijk verboden advies te geven aan

partijen.193

Men meent dat deze doelstellingen beter kunnen bereikt worden door de bestaande

organisaties zoals de justitiehuizen te herbekijken en bij te stellen. Een andere mogelijkheid

wordt gezien in een klachtenbehandeling door de rechtscolleges en een centralisatie bij de

Hoge Raad voor de Justitie.194

Een laatste stroming in de overwegingen en alternatieven is deze van de Hoge Raad voor de

Justitie. De Raad geeft in haar advies aan het centraal loket uitgebreider te willen maken door

het ook te belasten met het in staat stellen van de zaak. Eventuele incidenten die de zaak

voorafgaan zouden dan behandeld worden door een alleen zetelende rechter, bijvoorbeeld

conclusietermijnen vastleggen, regelmatigheid van de stukken nagaan,... waardoor de

afdelingsrechtbanken zich kunnen concentreren op de grond van de zaak.195

1.6 Benoemingen en mandaten196

- mobiliteit197

89. Rechters zullen nog steeds zoals voorheen door de Koning benoemd worden, op

voordracht van de Hoge Raad voor de Justitie. De nota stelt een aantal aanpassingen en

uitbreidingen voor van het mandatensysteem. Zo wil De Clerck de voorzitter van de

rechtbank zoals de andere rechters laten benoemen door de Koning, op voordracht van de

Hoge Raad voor de Justitie maar in een tijdelijk mandaat van korpschef. Zijn ondervoorzitters

zouden dan aangewezen worden in een adjunct-mandaat voor een verlengbare periode van

drie jaar. Verder stelt de nota voor om gebruik te maken van functieprofielen die dan als basis

zullen dienen voor de werving en interne toewijzing van de rechters aan de verschillende

afdelingen binnen de rechtbank. De profielen moeten opgesteld worden door de korpschef, de

toewijzing zal gebeuren door de voorzitter, op advies van zijn directiecomité, en dit volgens

een veralgemeend mandatensysteem met een minimale duur van drie jaar, verlengbaar na

evaluatie. De nota zelf voorziet in een overgangsregeling.198

192


Art. 297 Ger. W. 194






49

Door deze benoeming bij een rechtbank en aanwijzing in een mandaat bij een bepaalde

afdeling beoogt men een grotere mobiliteit. Door de groepering van rechtscolleges en de

schaalvergroting wordt de mogelijkheid gecreëerd dat magistraten door mobiliteit binnen hun

eigen of een ander rechtscollege kunnen ingezet worden, wat dan weer voordelen creëert op

gebied van werklast, continuïteit van de dienstverlening en specialisatie.199

De

omstandigheden en voorwaarden waaronder dit mogelijk is moeten echter duidelijk en

gedetailleerd omschreven worden om problemen omtrent onafhankelijkheid, onpartijdigheid

en willekeur te vermijden. Daarom is het de voorzitter die na advies van zijn directiecomité

rechters op een andere afdeling kan inzetten bijvoorbeeld omwille van gespecialiseerde kennis

van de betrokken rechter. Deze wissel moet beperkt zijn in de tijd en moet matchen met het

profiel van de betrokken rechter. Niet alleen tussen verschillende afdelingen zal een wissel

mogelijk zijn, ook tussen rechtbanken van verschillende arrondissementen, zij het eveneens

slechts tijdelijk en met voorwaarden.200


90. De meningen over de benoemingen en mandaten zijn opnieuw verdeeld. Sommigen

steunen de wijze van benoeming zoals voorgesteld in de nota, anderen menen dat de

functieprofielen en de veralgemening van de tijdelijke mandaten allesbehale pertinent is.

Opnieuw wordt de verenigbaarheid met het grondwettelijk principe van onafzetbaarheid van

magistraten aangehaald en stroken de bevoegdheden die aan de korpschef gegeven zouden

worden niet met de bevoegdheden die voorbehouden zijn voor de Hoge Raad voor de Justitie.

Het voorziene systeem van benoemingen wordt niet warm ontvangen. Sommigen stellen voor

de benoeming bij een afdeling te laten gebeuren in plaats van bij een rechtscollege. Anderen

zijn wel voor een benoeming binnen de rechtbank en vervolgens een mandaat binnen een

afdeling maar voor een termijn die bijvoorbeeld vijf jaar duurt en vernieuwbaar is na

evaluatie, in lijn met de huidige mandaten van de onderzoeksrechters, jeugdrechters,

enzovoort. Hierdoor zou volgens hen de werklast binnen elke afdeling beter kunnen verdeeld

worden en biedt dit de magistraten ook de mogelijkheid om langs de ene kant hun

specialisatie voor een langere termijn te behouden en langs de andere kant ook de magistraten

die een andere functie willen bekleden een zekere ruimte voor mobiliteit te geven.202

91. Voor wat betreft de mobiliteit wijzen sommigen er op dat dit niet mag leiden tot een soort

van sanctioneringsmechanisme en dus steeds de toestemming van de desbetreffende

magistraat nodig zal zijn alvorens men kan overgaan tot de inzetting van de magistraat in een

andere entiteit. Men zou de mobiliteit dus vrijwillig maken, met inachtneming van de

onafhankelijkheid en onpartijdigheid.203

199






50

Anderen stellen dan weer een collegiaal beheersmodel voor. In plaats van het directiecomité

enkel advies te vragen zou het samen met de korpschef een beslissing nemen. Dit overleg en

de beslissingen die er uit voort komen mogen echter niet berusten op willekeur dus stellen

voorstanders van een collegiaal beheersmodel voor de nodige regels en reglementen voor

besluitvorming op te maken.204

2 Het parket

92. De uiteenzetting over het parket bij de rechtbank zal minder uitgebreid zijn omdat er

overeenstemmingen zijn met wat reeds uiteengezet is voor de rechtbank.

2.1 Eenheid van strafvordering205

93. Net als de integratie van de eerstelijnsrechtbanken wordt ook het Openbaar Ministerie

geïntegreerd, gekoppeld aan die rechtbanken. Er wordt in de nota dus voorzien om bij elke

rechtbank één parket in te stellen met hieraan gekoppeld dezelfde schaalvergroting en

hertekening van de gerechtelijke arrondissementen als wat geldt voor de rechtbank. Ook hier

moet een reeks randvoorwaarden uitgewerkt worden om de toegankelijkheid en flexibiliteit te

garanderen.


94. Ook hier zijn grote gelijkenissen met de overwegingen en alternatieven die voorgesteld

worden voor de rechtbank. Er wordt onder andere voorgesteld om een parket van eerste

aanleg en een socio-economisch-fiscaal parket op te richten en de burgerlijke en

strafrechtelijke missies te behouden. Dit omdat voorstanders hier verschillende voordelen in

zien. Op burgerlijk vlak halen ze aan dat het auditoraat belangrijke opdrachten vervult, zoals

de instructie van dossiers, het opvragen van administratieve dossiers bij de sociale

zekerheidsinstanties, kortom het inorde maken van dossiers waardoor de rechtbank alle

nodige informatie krijgt die ze nodig heeft om een beslissing te nemen. Op strafrechtelijk vlak

halen voorstanders aan dat het noodzakelijk is een strafrechtelijk beleid te hanteren om ondere

andere de strijd tegen sociale fraude te kunnen aangaan.

2.2 Afdelingen207

95. Ook het Openbaar Ministerie wordt opgedeeld in een aantal afdelingen, aangesloten bij de

afdelingen van de rechtbank waar ze zijn ingesteld. De nota stelt volgende afdelingen voor:

een strafafdeling, een burgelijke afdeling, een jeugd- en familieafdeling en een sociaal-

economische-financiële afdeling.

204





51


96. Er wordt een alternatief voorgesteld om twee parketten te creëeren en hierbij voor het

parket van eerste aanleg te bepalen welke afdelingen nodig zullen zijn. Verder stelt men voor

om het socio-economisch-fiscaal parket in drie afdelingen te verdelen: een sociale afdeling,

een economische afdeling en een fiscale afdeling, dit om het specifieke karakter van elke

afdeling te garanderen.

2.3 Hyperspecialisatie209

97. Voor het instellen van hyperspecialisaties op het niveau van het Openbaar Ministerie

worden in de nota verschillende opties voorgesteld. Ten eerste kunnen naar analogie met de

rechtbank „autonome gespecialiseerde parketafdelingen‟210

ingesteld worden bij een beperkt

aantal rechtbanken. De organisatie van deze afdeling kan ingesteld worden in functie van de

hypergespecialiseerde afdelingen voorzien bij de rechtbank, of los hiervan. Ten tweede moet

de organisatie ook reglementair op punt gesteld worden, bijvoorbeeld via

samenwerkingsverbanden. Via deze weg zou men dan bepaalde categorieën van strafzaken op

basis van de samenwerkingsverbanden groeperen bij een parketafdeling van één rechtbank.

2.4 Geografische hertekening211

98. De nota herhaalt hetzelfde principe als hetgeen eerder vermeld voor de rechtbank: minder

en grotere arrondissementen, echter met behoud van het principe dat het Openbaar Ministerie

zijn ambtsplichten vervult in het rechtsgebied van het rechtscollege waar het is aangesteld.212

De vermindering van het aantal gerechtelijke arrondissementen van 27 naar 16 zorgt dus ook

voor fusies en schaalvergroting voor het Openbaar Ministerie, met dezelfde drie aparte

gevallen als voorzien bij de rechtbank: Brussel, Antwerpen en Arlon-Marche-Neufchateau.

2.5 Benoemingen en mandaten - mobiliteit213

99. Opnieuw vergelijkbare regels met wat reeds voorgesteld werd voor de rechtbank.

Benoemingen van substituten zullen gebeuren bij het parket voor het arrondissement, door de

Koning, op voordracht van de Hoge Raad voor de Justitie, benoemingen van gerechtsjuristen

en het gerechtspersoneel door de koning of de minister van Justitie. De procureur zal naar

analogie met de voorzitter van de rechtbank door de Koning aangewezen worden, op

voordracht van de Hoge Raad voor de Justitie, in een tijdelijk mandaat van korpschef. De

adjunct-procureur zal voor een verlengbare periode van drie jaar benoemd worden in een

208







52

adjunct-mandaat door de Koning, op voordracht van de korpschef nadat deze het advies van

het Directiecomité heeft ingewonnen. Voor de bijzondere gespecialiseerde functies stelt de

nota opnieuw voor om te werken met een systeem van functieprofielen en wordt er opnieuw

een overgangsregeling voorzien.214

Net zoals bij de rechtbank neemt De Clerck opnieuw als uitgangspunt dat de benoeming van

een parketmagistraat bij een parket en zijn aanwijzing in een mandaat bij een bepaalde

afdeling, gekoppeld aan de hertekening van de gerechtelijke arrondissementen, de horizontale

en verticale mobiliteit ten goede zal komen. Ook de randvoorwaarden zijn dezelfde: willekeur

en verkapte sanctionering vermijden.215

3. Het Hof van beroep

3.1 Maximale eenheid van rechtsmacht216

100. Ook voor het niveau van hoger beroep wordt eenheid van rechtsmacht voorgesteld, naar

analogie met wat reeds uiteengezet is voor de rechtbank. Dit komt neer op de integratie van

het hof van beroep en het arbeidshof in één hof.


101. Hetzelfde alternatief als hetgene dat voorgesteld werd voor de rechtbank wordt hier

opnieuw voorgesteld, namelijk de oprichting van twee hoven van beroep in plaats van één.

Een eerste hof zou dan een socio-economisch Hof zijn, dat zou instaan voor beroepen

ingesteld tegen beslissingen genomen door de socio-economische rechtbank. Het tweede hof

is dan het hof van beroep dat het beroep tegen beslissingen van de rechtbank van eerste aanleg

voor zich zou nemen. Dit opnieuw ter garantie van de specialiteit, waarvan door voorstanders

aangenomen wordt dat deze nog belangrijker is in het licht van de complexiteit en

moeilijkheidsgraad van de zaken in hoger beroep.

3.2 Afdelingen218

102. Opnieuw worden afdelingen voorzien, zoals reeds beproken. De afdelingen hebben elk

een eigen beroeps- en geschillenpakket. De voorziene afdelingen zijn: een burgelijke afdeling,

een strafafdeling, een jeugd- en familieafdeling en de sociaal- economische afdeling.

Voor beroepen tegen vonnissen van nieuw op te richten afdelingen van de rechtbank voorziet

de nota in de oprichting van nieuwe afdelingen. Voor beroepen met een bijzonder

gespecialiseerd karakter stelt de nota een grotere schaal voor.219

214






53

2.1 Overwegingen en alternatieven220

103. De overwegingen en alternatieven zijn dezelfde naar analogie met wat reeds uiteengezet

is voor de rechtbank.

3.3 Centraal loket221

104. Opnieuw naar analogie met de rechtbank wordt ook hier in de oprichting van een

centraal loket voorzien. Het loket zal dezelfde bevoegdheden krijgen: elk beroep wordt hier

gecentraliseerd, vervolgens wordt de afdeling bepaald en worden de partijen opgeroepen hier

te verschijnen voor de inleidingszitting. Het centraal loket op dit niveau zal ook instaan voor

klachtenbehandeling en het verstrekken van informatie.


105. Volgens sommigen levert de oprichting van een centraal loket op het niveau van hoger

beroep geen enkele meerwaarde op maar integendeel enkel vertragingen. Zij stellen voor de

zaak rechtstreeks toe te wijzen aan de overeenkomstige gespecialiseerde afdeling. Anderen

maken hier dezelfde opmerking als voor het centraal loket op niveau van eerste aanleg

namelijk om het loket ook te belasten met het in staat stellen van de zaak.

3.4 Benoemingen en mandaten223

– mobiliteit224

106. De leden van het hof worden ook benoemd bij het hof door de Koning, op voordragen

van de Hoge Raad voor de Justitie. Ook hier wordt een tijdelijk mandaat van korpschef

voorzien voor de Eerste Voorzitter en een adjunct-mandaat voor de afdelingsvoorzitters. Wat

reeds vermeld is voor de rechtbank betreffende benoemingen en mandaten is ook hier van

toepassing.

Wat mobliliteit betreft wordt ook voorzien in de mogelijkheid de Eerste Voorzitter van een

afdeling in te zetten in een andere afdeling voor een in de tijd beperkte periode. Voorts wordt

in deze afdeling van de nota de nadruk gelegd op verticale integratie. De Procureur-generaal

kan zijn magistraten van het parket-generaal belasten met de uitoefening van het Openbaar

Ministerie. Wanneer dus magistraten van het parket of van het parket-generaal een

dossiergebonden opdracht van het Openbaar Ministerie moeten afhandelen moet deze

afhandeling gelden van eerste aanleg tot in graad van beroep, waardoor het dossier niet

opnieuw moet ingestudeerd worden door andere magistraten in graad van beroep.225

219








54


107. Een paar overwegingen betreffende de aanwijzing van de afdelingsvoorzitters.

Aangezien de Algemene Vergadering inspraak heeft bij de aanstelling van de

kamervoorzitters op dat moment, willen sommigen enerzijds dat deze inspraak behouden

wordt. Anderzijds erkent men dat de nieuw voorziene afdelingsvoorzitters ruimere opdrachten

en bevoegdheden zullen hebben en dus in een andere verhouding zullen komen te staan ten

opzichte van de Algemene Vergadering.

B. DEEL 2: De vertegenwoordiging van de magistratuur

1 De zetel

1.1 Representatief orgaan227

108. Nergens in de wet is een orgaan voorzien dat optreedt als vertegenwoordiger of

woordvoerder van de magistraten van de Zetel, dit in tegenstelling tot het Openbaar

Ministerie waar wel wettelijk representatieve organen voorzien zijn. Uit gewoonte richt men

zich tot de Eerste Voorzitter van het Hof van Cassatie. Er zijn voorafgaand aan de nota van

De Clerck echter reeds verschillende formele en informele initiatieven genomen voor de

invoering van dergelijk representatief orgaan. Ten eerste kwam er de instelling van de

Adviesraad voor de Magistratuur met de invoering van de wet van 8 maart 1999. Hun

opdracht is echter wettelijk beperkt tot „advies en overleg over het sociaal statuut, de rechten

en werkomstandigheden van magistraten‟. Ten tweede kwam er de Algemene Raad van

Partners van de Rechterlijke Orde met de wet van 2006228

met opdrachten die volgens de nota

opnieuw te beperkt zijn. Daarnaast zijn er verschillende „feitelijke belangenorganisaties‟ die

echter steeds slechts een bepaald deel van de Zetel vertegenwoordigen. In juni 2008 kwam er

een protocol met de „Uitgebreide Vaste Vergadering van de Korpschefs van de Zetel‟.229


109. De meesten zien de noodzaak van het instellen van een representatief orgaan voor de

Zetel wel in maar hameren opnieuw op de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de

magistraten.

Sommigen zijn dan weer van mening dat het een goed idee is om een orgaan op te richten

binnen de zittende magistratuur maar zonder er een representatief orgaan van te maken.231

226



Supra, 28 229




55

Tot slot meent een laatste groep dan weer dat er representatieve organen moeten komen voor

zowel het parket als de eerstelijnsrechtbanken en dit in functie van hun integratie.232

1. 2 Oprichting van het College van de Zetel

110. De nota voorziet in de oprichting van een „College van de Zetel‟. De Clerck wijst er in

de nota zelf op dat dit onderdeel nog nood heeft aan een verdere grondige studie met in het

achterhoofd de scheiding der machten en de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de

Zetel.233

1.2.1 Samenstelling234

111. De nota stelt voor om het College als representatief orgaan samen te stellen uit een Raad

van bestuur en een algemene vergadering, zonder het instellen van een hiërarchische structuur

om de onafhankelijkheid niet in het gedrang te brengen. De Raad van bestuur zal

samengesteld worden uit de vijf Eerste Voorzitters van de hoven van beroep, met uitsluiting

van het Hof van Cassatie, en vijf verkozen leden uit de rechtbanken. De algemene

vergadering zal samengesteld worden uit de eerste voorzitter van het Hof van Cassatie, de vijf

eerste voorzitters van de hoven van beroep en de zestien voorzitters van de rechtbanken.235

1.2.1 a Overwegingen en alternatieven236

112. Men ziet problemen in het feit dat er slechts één enkel representatief orgaan zou in het

leven geroepen worden, waarbij de eerste aanleg nog eens ondervertegenwoordigd zou zijn

ten opzichte van de hoven van beroep. Hieruit volgt dat een alternatief aangereikt wordt

bestaande in de oprichting van twee organen, één voor elk niveau van rechtscollege, waardoor

een parallelle structuur kan gecreëerd worden met het Openbaar Ministerie. Dit wordt door

voorstanders ook gerechtvaardigd als middel om de taalpariteit te waarborgen, wat volgens

hen ontbreekt in het voorstel.

1.2.2 Opdrachten237

113. Ook dit onderdeel van de nota behoeft volgens De Clerck bijkomend onderzoek. Er moet

uitgezocht worden hoe het College van de Zetel daadwerkelijk kan fungeren als

aanspreekpunt voor onder andere de minister van Justitie en de wetgevende macht, en of het

College ook zal kunnen aangesproken worden voor individuele aangelegenheden van

magistraten of entiteiten.

232







56

Het College krijgt daarnaast ook andere opdrachten die betrekking hebben op beheer,

adviesbevoegdheid, ontwikkeling van een gemeenschappelijk kennisbeheer en de

mogelijkheid om voor bepaalde materies magistraten en experten samen te brengen.238

1.2.2 a Overwegingen en alternatieven239

114. Er zijn zoals reeds uiteengezet een aantal bedenkingen omtrent het representatief

karakter van het College van de Zetel. Men is echter wel akkoord met de adviesbevoegdheid

die het College kan hebben, bijvoorbeeld voor de opdrachten van de hoven en rechtbanken.

Er wordt in de nota ook voorgesteld om het College een rol te laten spelen in „de ontwikkeling

van de juridische kwaliteit van de rechtspraak‟.240

Dit wordt door sommigen in vraag gesteld

omdat deze opdracht normaal toekomt aan het Hof van Cassatie.

Tot slot wijst men er nog op dat de in de nota voorziene opdrachten veel tijd is beslag zullen

nemen wat de werktijd van de magistraten met de opdrachten belast, negatief kan

beïnvloeden. Men stelt dan ook een grondige studie voor van zowel de opdrachten als hun

uitvoeringswijze.

2 Het Openbaar Ministerie241

115. De oprichting van een College van het Openbaar Ministerie, naar analogie met wat reeds

uiteengezet is voor de rechtbank, is volgens de nota niet nodig aangezien er voor het

Openbaar Ministerie reeds wettelijke instellingen242

zijn die representatief kunnen optreden.

Deze reeds bestaande instellingen kunnen dan verder uitgebouwd en aangepast worden. Zo

wordt in de nota voorgesteld om het College van Procureurs-generaal enerzijds te bevestigen

in haar bestaande vorm en anderzijds om het College nieuwe bevoegdheden te geven,

aangepast aan de in de nota voorgestelde nieuwe architectuur. Een verdere aanpassing van het

College betreft de organisatie van haar beleidsverantwoordelijkheid zowel op federaal als op

gewestelijk niveau.243


116. Sommigen zijn toch voorstander van de oprichting van een College van het Openbaar

Ministerie maar met die nuance dat het College dan samengesteld zou worden uit de reeds

bestaande instellingen. Dit zou de eenvoud bevorderen, wat volgens hen toch een van de

hoofddoelstellingen is van de nota.

238





College van Procureurs-generaal, de Raad van Procureurs des Konings en de Raad van arbeidsauditeurs 243



57

Anderen zijn hier dan weer tegen wegens de oprichting van een socio-economisch-fiscaal

auditoraat.

C DEEL 3: Het beheer

1 Integraal management, verzelfstandiging en decentralisatie245

117. Als men de hierboven reeds besproken jurisdictionele en geografische schaalvergroting

doorvoert heeft dit uiteraard grotere beheersentiteiten tot gevolg. Daarom is er nood aan een

integraal management dat de verantwoordelijkheid voor beheer en beleid in handen heeft en

zo kan zorgen voor een efficiënte inzet van mensen en middelen. Men mag de verhouding

Zetel en Openbaar Ministerie hierbij echter niet uit het oog verliezen en dus zal dit

management op een duale wijze moeten handelen.

Tussen de Zetel en het Openbaar Minsterie staan nog de minister van Justitie en de FOD

Justitie. Het instellen van een integraal management houdt ook in dat een aantal

bevoegdheden zullen veranderen. Een aantal bevoegdheden zullen verzelfstandigd worden en

uit de FOD Justitie gehaald worden. Een deel van deze bevoegdheden zal centraal

georganiseerd blijven, een deel wordt gedecentraliseerd.


118. Algemeen beschouwd zijn de meningen met betrekking tot verzelfstandiging en

decentralisatie voor wat betreft de grotere beheersentiteiten positief. Toch stelt men zich soms

vragen bij de haalbaarheid en toepasbaarheid. Sommigen zien ook een tegenstrijdigheid in

enerzijds de verzelfstandiging van een aantal bevoegdheden die aan de Minster van Justitie en

de FOD Justitie toebehoren terwijl het anderzijds lijkt dat er in een grotere tussenkomst van

de Minster van Justitie voorzien wordt waardoor opnieuw de vraag over de onafhankelijkheid

van de rechterlijke macht rijst. Als alternatief stellen zij dan ook voor om te kijken naar wat

reeds werkt in andere landen, zoals de ontwikkeling van een koepelstructuur waar er ook een

Raad aanwezig is voor de rechtspraak die zich uitspreekt over het algemeen beheer.247

Anderen merken op dat het doorvoeren van dergelijke verandering enkel fasegewijs kan

aangepakt worden en men niet uit het oog mag verliezen dat het aantal personen met expertise

op dit gebied op dergelijke schaal zeer beperkt is waardoor het gedetailleerde voorstel van De

Clerck volgens hen niet haalbaar lijkt. Daarom stellen zij voor om naar analogie met het

Themisplan de doelstellingen die men wenst te bereiken op te stellen en op basis daarvan de

krachtlijnen te bepalen die getest kunnen worden en indien nodig kunnen worden

bijgesteld.248

245





58

Tot slot zijn er nog een aantal van oordeel dat voor de vredegerechten en politierechtbanken

een aangepaste beheersstructuur moet uitgewerkt worden.249

2 Gemeenschappelijke beheersdienst250

119. Een aantal diensten van de FOD Justitie zullen om redenen van coherentie en coördinatie

verzelfstandigd worden in een Gemeenschappelijke beheersdienst waarbinnen de Zetel, het

Openbaar Ministerie en de minister van Justitie kunnen samenwerken voor wat betreft de

werking en aansturing van gemeenschappelijke aangelegenheden. Verschillende

vertegenwoordigers van de minister van Justitie, de FOD Justitie, het College van de Zetel,

het College van Procureurs-generaal en de Raad van Procureurs zullen samen de Raad van

bestuur van de Gemeenschappelijke Beheersdienst vormen. Deze Raad zal onder andere

verantwoordelijk zijn voor de „strategische aansturing en de onderhandeling van

beheersovereenkomsten‟.251

De nota voorziet ook in de oprichting van een directiecomité dat

instaat voor de dagelijkse leiding.

3 College van de Zetel en College van de Procureurs-generaal252

120. De oprichting van een Gemeenschappelijke Beheersdienst heeft ook gevolgen voor deze

Colleges aangezien zij een aantal diensten en beheersfuncties niet zelf organiseert waardoor

aanpassingen nodig zullen zijn. De Colleges zullen ook procedures moeten ontwikkelen om

hun vertegenwoordiging in de Raad van bestuur van de Gemeenschappelijke Beheersdienst te

kiezen.

4 Individuele entiteiten253

121. Hier stelt de nota een maximale realisatie van integraal management voor waarbij de

eindverantwoordelijkheid in handen van de korpschef komt te liggen waarbij hij zal kunnen

beschikken over de nodige werkingsmiddelen, beleids- en beheersbevoegdheden.254

Elke individuele entiteit krijgt een eigen beheersdienst met aan het hoofd een beheersdirecteur

die wel nog onder het gezag van de korpschef staat. Deze dienst zal onder meer belast worden

met de ondersteuning van de korpschef voor het personeelsbeleid, het financieel beleid, de

informatica, de gebouwen, het materieel en het administratief beheer.255

De nota voorziet voor wat betreft het beheer van gemeenschappelijke

beheersaangelegenheden verschillende opties. Een eerste mogelijkheid is een verplicht

overleg tussen beide kopschefs van de Zetel en het Openbaar Ministerie en hun

249








59

beheersdirecteuren waarbij ingeval van een geschil toevlucht moet gezocht worden tot

arbitrage. Een tweede optie is dat men kiest voor een model van zogenaamde „shared

services‟ waarbij één van beiden de eindverantwoordelijkheid draagt en de ander een

vergoeding betaalt voor de geleverde diensten.256

5 Middelenverdeling en beheersovereenkomsten257

122. Om de hierboven besproken verzelfstandiging en decentralisatie te kunnen bereiken

moet er ook voorzien worden in een hieraan aangepaste middelenverdeling onder andere door

het vastleggen van werkingsenveloppes en het afsluiten van beheersovereenkomsten.258

De nota bespreekt eerst de werkingsenveloppes. Het is de minister van Justitie die

onderhandelt over het budget voor justitie. Over dat toegekende budget moet vervolgens

onderhandeld worden over drie deelenveloppes: één voor de Zetel, één voor het Openbaar

Ministerie en één voor de Gemeenschappelijke Beheersdienst.259

Binnen die deelenveloppes

wordt dan weer met elke entiteit onderhandeld voor een individuele enveloppe en een

gezamelijke enveloppe voor gemeenschappelijke aangelegenheden. De enveloppes bestaan uit

personeel, financiële middelen en infrastructuur. Voor verdere uitweiding over de enveloppes

wordt verwezen naar de nota.260

Vervolgens worden de beheersovereenkomsten besproken die er moeten komen op

verschillende niveaus, onder andere tussen de minister van Justitie, de Colleges en de

Gemeenschappelijke Beheersdienst. In de overeenkomsten staan een aantal doelstellingen

waaraan dan middelen gekoppeld worden en kaders waarbinnen deze middelen kunnen

aangewend worden. Samen met de beheersovereenkomsten moeten ook systemen van

verantwoording, controle, evaluatie en feedback ingevoerd worden.261


123. In dit deel van de nota worden een aantal onduidelijkheden opgeworpen, namelijk of de

techniek van de gesloten enveloppes wel soepel genoeg gaat zijn en gaan kunnen aangepast

worden aan eventuele uitzonderlijke situaties. Vervolgens wordt er op gewezen dat er een

duidelijke regeling omtrent de gerechtskosten moet komen en dat de onderlinge verhouding

tussen de middelenverdeling en de in de beheersovereenkomsten voorziene doelstellingen263

moet uitgeklaard worden, net als de relatie tussen de beheersovereenkomsten en de

beleidsplannen van de korpschef.264

256










60

Tot slot stelt men ook een systeem voor waarbij de Zetel en het Openbaar Ministerie zelf

instaan voor de interne verdeling van de middelenenveloppes, zonder tussenkomst van de

uitvoerende macht. Men raadt hier verder onderzoek en studie aan.265

II. Adviezen

124. Om tegemoet te komen aan de steeds terugkomende kritiek dat voorstellen gedaan

werden zonder enige inbreng van mensen uit de praktijk, werden meerdere adviezen gevraagd

door toenmalig minister van Justitie De Clerck aan verschillende instanties. Hierna volgt een

uiteenzetting van enkele van deze adviezen, beginnende met het advies van de Hoge Raad

voor de Justitie.

III. Advies Hoge Raad voor de Justitie266

125. Het advies vangt aan met het weergeven van enkele krachtlijnen, gekoppeld aan enkele

algemene opmerkingen, onder andere over de noodzakelijkheid van een studie over de impact

van de voorgestelde hervormingen op de begroting. In wat hierna volgt wordt getracht het

advies op dezelfde structurele wijze te bespreken zoals getracht werd voor de Oriëntatienota

van De Clerck.

A. DEEL 1: De rechterlijke organisatie

1 De rechtbank

1.1 Integratie

126. Net als De Clerck zelf hamert de Hoge Raad voor de Justitie op de noodzakelijkheid van

het behoud van de specifieke kenmerken van de eerstelijnsrechtbanken die zouden

geïntegreerd worden in de rechtbank. De Raad stelt voor om garanties in te bouwen en stelt

zelf als eerste garantie voor om een wettelijk minimumkader van magistraten voor de

verschillende afdelingen van de rechtbank uit te werken.267

De Hoge Raad is minder positief over de integratie van de vrede- en politierechters en stelt

dat de vredegerechten en politierechtbanken reeds een goede werking hebben en een

integratie niets zal bijbrengen aan de goede rechtsbedeling, integendeel. De Hoge Raad sluit

echter niet uit dat verbetering steeds mogelijk is en stelt in dit kader dan ook voor om

eventueel in de arrondissementen waar dat nodig zou zijn een interne mobiliteit te regelen en

de bevoegdheden van hun algemene vergadering uit te breiden.268

265


HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE, Advies over de Oriëntatienota „Het Gerechtelijk Landschap – Naar een

nieuwe architectuur voor Justitie‟ van de minister van Justitie, 30 september 2009, 22 p.,

http://www.hrj.be/doc/advice/avis061009-2.pdf (hierna verkort HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE, Advies

over Oriëntatienota) 267

HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE, Advies over Oriëntatienota, supra noot 266, 7 268

HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE, Advies over Oriëntatienota, supra noot 266, 8

61

1.2 Afdelingen

127. Het advies gaat verder met enkele opmerkingen over de afdeling tucht waarbij

uitdrukkelijk de vraag gesteld wordt of het wel zo opportuun is om de tuchtprocedures te

onttrekken aan de daarvoor aangeduide beroepsorganisaties en onder te brengen in de

rechterlijke orde zelf. De Hoge Raad is hierover kort en geeft aan dat dit niet behoort tot de

prioriteiten aangezien eerst dringend werk moet gemaakt worden van de rechterlijke

hervorming op zich.269

De Hoge Raad is het ermee eens dat de tuchtprocedures hervormd

moeten worden en is zelf al bezig met een evaluatie van de bestaande procedures om tot een

globaal hervormingsvoorstel te kunnen komen, waardoor de Hoge Raad ook voorstelt om de

hervorming van de tuchtprocedures dan ook los te koppelen van de gerechtelijke hervoming

opdat beide hervormingen diepgaande studie en voorbereiding vergen.270

De Hoge Raad sluit haar advies met betrekking tot het deel „integratie van de

eerstelijnsrechtspraak‟ af met enkele bemerkingen over de afdeling administratief recht en een

voorstel om een afdeling milieu op te richten. De oprichting van een afdeling administratief

recht wordt positief onthaald gelet op het huidige kluwen aan administratieve rechtscolleges

en de integratie ervan dus een belangrijke vereenvoudiging zal inhouden voor de

rechtszoekende. Er wordt voorgesteld om een afdeling milieu op te richten wegens het steeds

toenemend belang ervan. De materie op zich wordt ook bestempeld als zeer complex en dus is

er volgens de Hoge Raad specialisatie nodig.271

1.3 Geografische hertekening

128. De Hoge Raad bestempelt sommige van de voorgestelde samenvoegingen van

arrondissementen als „weinig logisch‟ en stelt dat er bij dergelijke samenvoegingen ook

bijvoorbeeld rekening moet gehouden worden met de verbindingen met het openbaar vervoer

en met geografische en sociaal-economische verbondenheid.272

Als voorbeeld geeft de Hoge

Raad de samenvoeging van Hoei-Verviers-Eupen waarbij twee arrondissementen van de

Franstalige gemeenschap samengevoegd zijn met één arrondissement van de Duitstalige

gemeenschap.273

1.4 Centraal loket

129. De Hoge Raad erkent dat een centraal loket een rol kan spelen voor wat betreft de

informatieverstrekking en klachtenbehandeling, maar is het niet eens met de verdere en

grotere rol die aan het centraal loket zou toegewezen worden met betrekking tot het laten

samenkomen van alle zaken voor dit loket gelet op het beperkt aantal bevoegdheidsconflicten

269



HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE, Advies over Oriëntatienota, supra noot 266, 9-10 272



62

tussen de eerstelijnsrechtbanken. De Hoge Raad gaat ervan uit dat partijen ook na de

integratie in staat zullen zijn om hun zaak onmiddellijk voor de juiste afdeling in te leiden en

dat de verplichting om eerst langs het centraal loket te passeren dus enkel tot bijkomend werk

en tijdsverlies zal leiden.274

Als tweede opmerking voor het centraal loket wijst de Hoge Raad

op het verschil tussen de afdelingen en de bestaande kamers van de rechtbank van eerste

aanleg of het hof van beroep en stelt zich de vraag of de verdelingsprocedures275

die nu

gelden voor de kamers wel toegepast kunnen worden op de afdelingen gezien de

verdelingsincidenten voor de afdelingen al tot gevolg kunnen hebben dat er tot een juridische

kwalificatie moet overgegaan worden, wat in sommige gevallen net het voorwerp van de

betwisting kan uitmaken.276

1.5 Benoemingen en mandaten – mobiliteit

130. Wat de benoemingen en mandaten betreft houdt de Hoge Raad er een andere visie op na

en spreekt zich in haar advies dan ook niet uit over de deelaspecten van de in de

Oriëntatienota weergegeven visie over de desbetreffende benoemingen en mandaten wegens

„gebrek aan een globale visie‟ in de nota.277

De Hoge Raad wijst opnieuw op het belang van

vereenvoudiging in het voordeel van de rechtszoekende en meent dat de nota hieraan voorbij

gaat door na te laten een globaal plan op te stellen inzake personeel en geen eenduidige

verantwoordelijken voor de selectieprocedure te voorzien, wat de dienstverlening van justitie

aan de burger volgens de Hoge Raad niet ten goede komt.278

De Hoge Raad voor de Justitie

geeft in haar advies aan zelf een grotere rol op zich te willen nemen wat betreft eerste

benoemingen en het voordragen van kandidaten. Tot slot stelt de Hoge Raad een grondig

debat over het statuut en de carrièreplanning van magistraten voor.279

Wat de mobiliteit betreft kan de Hoge Raad kort zijn aangezien zij ook voorstander zijn van

een zo groot mogelijke mobiliteit maar maken net als de nota van De Clerck opmerkingen

over de noodzakelijkheid van het inbouwen van garanties voor de onafhankelijkheid van

magistraten. Zij adviseren dan ook om duidelijkheid te scheppen omtrent de voorwaarden en

maximumduur van inzetbaarheid op een andere afdeling.280

2 Het parket

131. De Hoge Raad voor de Justitie is kort in haar advies voor wat betreft het parket bij de

rechtbank aangezien de meeste opmerkingen die reeds gemaakt zijn voor de rechtbank ook

gelden voor het Openbaar Ministerie. Bijgevolg zullen hier enkel de opmerkingen over de

afdelingen van het parket kort besproken worden.

274


art. 88, §2 en 109, lid 2, Ger.W. 276






63

2.1 Afdelingen

132. De Hoge Raad is akkoord met de in nota voorziene oprichting van een socio-

economische afdeling, zowel voor de zetel als voor het parket, maar vreest dat sociaal

strafrecht en het sociaal recht verwaarloosd zouden kunnen worden in het voordeel van ander

parketwerk. De Hoge Raad wil dit dan ook vermijden door voor te stellen om bij bepaalde

arrondissementen een integratie door te voeren met behoud van het specifieke takenpakket

van de arbeidsauditoraten en met een minimumkader van substituut-arbeidsauditeurs.281

3 Hof van beroep

133. Hier is de Hoge Raad voor de Justitie opnieuw bijzonder kort in haar advies en dus

gelden dezelfde opmerkingen als wat hierboven gezegd is bij het parket. De Hoge Raad

vermeldt voor het hof van beroep enkel dat er voor de hoven en rechtbanken afzonderlijke

beheersniveaus moeten komen.282

B DEEL 2: De vertegenwoordiging van de magistratuur

1 De zetel

1.1 College van de zetel

134. De Hoge Raad beperkt zich in dit deel over de vertegenwoordiging van de magistratuur

tot de stelling dat de oprichting van een College van de zetel volgens de Hoge Raad geen

meerwaarde biedt en dat de taken die aan het College zouden toevertrouwd worden reeds

toegekend zijn aan andere instellingen of daaraan zouden kunnen worden toegekend. De

oprichting van het College zou dus alleen maar tot meer vermenging van bevoegdheden

leiden en is dus overbodig.283

C. DEEL 3: Het beheer

1 Integraal management, verzelfstandiging en decentralisatie

135. De Hoge Raad voor de Justitie is allesbehalve positief over het in de Oriëntatienota

voorgesteld beheersschema aangezien het volgens hen veel te complex is en er te veel niveaus

en beheersentiteiten betrokken zijn waardoor de werkingsenveloppes en

beheersovereenkomsten te groot worden en het systeem onwerkbaar zal zijn.284

De Hoge

Raad is echter wel voorstander van het in de nota opgegeven alternatief om over te schakelen

naar een gedecentraliseerd beheer waarbij eerder na te streven doelstellingen worden

omschreven, zoals hierboven reeds uiteengezet.

281




HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE, Advies over Oriëntatienota, supra noot 266, 18-19

64

Verder is de Hoge Raad van oordeel dat de rol van de minister van Justitie nog te groot blijft

en zodus de verzelfstandiging en responsabilisering van de rechterlijke orde nog niet ver

genoeg gaat.285

2 Gemeenschappelijke beheersdienst

136. Zoals net gezegd blijft de input van de minister van Justitie te groot volgens de Hoge

Raad en zij zien in de oprichting van de Gemeenschappelijke Beheersdienst eigenlijk een

bestendiging van de geldende centrale rol van de minister van Justitie, onder meer gelet op het

feit dat hij samen met de FOD Justitie nog deel uitmaakt van de Raad van Bestuur van de

Gemeenschappelijk Beheersdienst.286

Algemeen komt het erop neer dat de Hoge Raad voor de Justitie voorstelt dat er een effectieve

verzelfstandiging komt en niet enkel schijnverzelfstandiging en raadt hiervoor een

beheersmodel aan dat transparant en werkzaam is.287

IV Advies Orde van Vlaamse Balies288

1 De rechtbank

1.1 Integratie

137. De Orde van Vlaamse Balies spreekt zich uit voor een volledige integratie van de

eerstelijnsrechtspraak, zonder de invoering van twee eerstelijnsrechtbanken zoals voorgesteld

in de overwegingen en alternatieven van de Oriëntatienota. Zij halen aan dat er „geen

bijzondere band is tussen een arbeidsrechtbank, een rechtbank van koophandel, een fiscale of

een milieurechtbank‟.289

De oprichting van een socio-economische rechtbank heeft volgens de

Orde enkel het doel om bijkomende voorzittersposten te creëeren aangezien geen bijkomende

voordelen kunnen gezien worden in een tweede eerstelijnsrechtbank die eigenlijk integendeel

de voordelen van schaalvergroting eerder teniet doet.290

1.2 Afdelingen

138. De Orde van de Vlaamse Balies ziet verschillende problemen voor wat de afdelingen

betreft. Ten eerste de beroepsafdeling. De Orde stelt voor om het beroep tegen beslissingen

van de vredegerechten en politierechtbanken, na de integratie, in te stellen bij het hof van

beroep met als voorwaarde dat de rechters die in eerste aanleg als beroepsrechters optreden

285




ORDE VAN VLAAMSE BALIES, Advies Orde van Vlaamse Balies – Oriëntatienota hertekening

gerechtelijk landschap, 21 september 2009, 7 p.,

http://www.advocaat.be/UserFiles/file/standpunten/aanvullend%20standpunt%20OVB%20hertekening%2021%

2009%202009.pdf. (hierna verkort Orde VAN VLAAMSE BALIES, Advies over Oriëntatienota) 289

ORDE VAN VLAAMSE BALIES, Advies over Oriëntatienota supra noot 288, 3 290

ORDE VAN VLAAMSE BALIES, Advies over Oriëntatienota supra noot 288, 3

65

ook overgeheveld worden naar het hof van beroep en dit om redenen van transparantie en

organisatorische eenvoud.291

Ten tweede stelt de Orde dat ook de bemiddelingsafdeling geen

plaats behoeft aangezien het niet de taak van de rechters is om als bemiddelaars op te

treden.292

De grootste kritiek wordt gehouden voor de tuchtafdeling. Het is volgens de Orde

van de Vlaamse Balies ongehoord dat deze op het niveau van de eenheidsrechtbank zou

georganiseerd worden, gelet op het principe van onafhankelijkheid van de balie, dat

daarenboven van openbare orde is. De Orde noemt advocaten „de tegensprekers van het

gerecht, van de rechtbanken, van het Openbaar Ministerie en van de justitie‟ en dus kan het

volgens hen niet dat tucht over advocaten een bevoegdheid zou worden van de

rechtbanken.293

1.2.1 a Hyperspecialisaties

139. Hier wijst de Orde van de Vlaamse Balies kort op het monopoliegevaar, dat nu reeds

aanwezig is voor wat betreft sommige economische en fiscale kamers gelet op het feit dat er

soms maar één per hof van beroep of ressort, of soms zelf één voor het ganse land is.294

1.2.1 b Griffie

140. Wat de griffie betreft is de Orde van mening dat er geen bijkomend personeel nodig zal

zijn indien het systeem van een centrale griffie wordt doorgevoerd.295

1.3 Geografische hertekening

141. De Orde van Vlaamse Balies is voor een geografische hertekening van de

arrondissementen maar onderschrijft niet per se de in de nota voorziene verdeling in zestien

arrondissementen aangezien er dan nog een aantal kleine arrondissementen blijven bestaan die

dan met dezelfde management- en efficiëntie bezwaren blijven zitten. In dit onderdeel van

haar advies vestigt de Orde ook de aandacht op de ongelijke verdeling van middelen tussen

Vlaamse en Franstalige arrondissementen.296

1.4 Centraal loket

142. De invoering van een centraal loket valt op zijn zachtst gezegd niet in goede aarde bij de

Orde van Vlaamse Balies indien het belast zou worden met het in staat stellen van de zaak.

Volgens de Orde zal deze gang van zaken alleen maar bijdragen tot de gerechtelijke

achterstand omdat het een inmenging van de rechter betekent waar dit naar hun mening niet

291







66

nodig is en de vertraging zelfs nog groter kan maken. Zoals hierboven reeds gezegd is de kans

zeer reëel dat bevoegdheidsincidenten voor de afdelingen eerder zullen leiden tot problemen

met betrekking tot de grond van de zaak waarbij de kwalificatie van een juridisch feit zich

reeds kan opwerpen en dus een grotere vertraging kan veroorzaken in plaats van de

bodemrechter te ontlasten.297

1.5 Benoemingen en mandaten – mobiliteit

143. Hier is de Orde van Vlaamse Balies opnieuw kort: zij zijn tegen een rechtstreekse

benoeming bij een afdeling gekant aangezien dit volgens hen de vooropgestelde mobiliteit

niet ten goede zal komen.298

2 Hof van beroep

144. De Orde herhaalt hier de bezwaren die ze had naar analogie met de socio-economische

rechtbank op niveau van de zetel, met name de oprichting van een apart socio-economisch hof

dat volgens hen tegen de vooropgestelde doelstelling van vereenvoudiging ingaat.299

B. DEEL 2: De vertegenwoordiging van de magistratuur

1 De zetel

1.1 College van de Zetel

145. De Orde is voorstander van een College dat een rol kan spelen in de stroomlijning van

procedures en werkprocessen en zo de ontwikkeling van de juridische kwaliteit van de

rechtspraak kan steunen.300

De Orde spreekt zich uit tegen de fundamentele versnippering van

de adviesfuncties en hun te groot aantal en pleit dan ook voor de installatie van één enkele

Raad voor de Rechtspraak naar Nederlands voorbeeld. In de Oriëntatienota van De Clerck

wordt deze Raad het College van de Zetel genoemd maar dit College is volgens de Orde van

Vlaamse Balies niet voldoende representatief aangezien het bestaat uit Voorzitters en Eerste

Voorzitters en alsdusdanig niet de volledige magistratuur vertegenwoordigt.301

297






67

C. DEEL 3: Het beheer

1 Gemeenschappelijke beheersdienst

146. In haar advies haalt de Orde ook de gemeenschappelijke beheersdienst aan. Zij zijn niet

akkoord met het gemeenschappelijk maken van deze dienst zowel voor de Zetel als voor het

Openbaar Ministerie aangezien het hier volgens hen niet om gelijkwaardige partners gaat

gelet op het feit dat het Openbaar Ministerie niet betrokken is bij de volledige werking van de

Zetel maar enkel bij de strafvervolging. Het is volgens de Orde dan ook niet nodig dat zij

gezamelijk dienen te beslissen over middelen en werkwijzen van justitie en dat overleg over

de vlakken waar ze overeenstemmen voldoende is.302

V. Advies van de Adviesraad van de magistratuur

147. De Adviesraad van de magistratuur heeft haar advies enigszins anders ingedeeld en haalt

enkel die elementen uit de Oriëntatienota van De Clerck die voor hen belangrijk zijn, namelijk

1: overleg, 2: steun aan de moderniseringsbeweging, 3: mobiliteit.303

A. Overleg

148. De Adviesraad vangt haar advies aan met te benadrukken dat het vragen van advies

gewaardeerd wordt maar dat men er goed zou aan doen het louter adviserend karakter te

overstijgen indien het werkelijk de bedoeling is de onafhankelijkheid van de rechterlijke

macht te respecteren en op die manier tot een echt overleg te komen. De Adviesraad schuift

zichzelf naar voor om deel te nemen aan dit overleg aangezien zij „een democratische

instelling en een representatieve instelling is voor de leden van de hoven en rechtbanken op

het vlak van statuut, rechten en werkomstandigheden van de magistraten‟.304

B. Steun aan de moderniseringsbeweging

1. Structuren

149. De Adviesraad steunt de bewerkstelliging van grotere structuren maar enkel indien deze

bijdragen tot een betere rechtsbedeling door het personeelsbestand aan de reële behoeften van

de rechtsgebieden aan te passen, de werklast op evenwichtige wijze te verdelen, een sociaal

302


ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies van de adviesraad van de magistratuur betreffende de

Oriëntatienota „Het Gerechtelijk Landschap – Naar een nieuwe architectuur voor Justitie, 26 oktober 2009, 7

p., http://www.asm-be.be/fichierpdf/avisCCMNoteorientation%20261009.pdf (hierna verkortADVIESRAAD

VAN DE MAGISTRATUUR.(hierna: ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies over

Oriëntatienota); 304

ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies over Oriëntatienota supra noot 303, 1

68

en financieel statuut voor de magistraten uit te werken, en de kwaliteit van de dienstverlening

aan de rechtzoekenden te verbeteren.305

2. Middelen

150. De Adviesraad heeft ook enkele opmerkingen over de middelen, namelijk dat de

magistraten bekwaam zijn om hun rechtscolleges te beheren, dat zelfs als in technische

materies de hulp van specialisten noodzakelijk is, de beslissingsmacht de magistraten

toekomt, dat het beheer van de kosten nooit een voorwendsel mag zijn voor bepalingen die

afbreuk zouden kunnen doen aan een goede rechtsbedeling. De kaders moeten in voldoende

magistraten voorzien om hun functie op correcte wijze uit te oefenen, dat de budgettaire

autonomie – die wenselijk is als men het beheer dichter bij de realiteit wil doen aansluiten en

dus ook meer rendabel wil maken – het beschikken over voldoende middelen impliceert om

aan de administratieve en rechterlijke behoeften van de hoven en rechtbanken te voldoen, dat

in dit verband een ondubbelzinnig politiek engagement noodzakelijk is en dat de

vertegenwoordigers van de rechterlijke macht jaarlijks met de andere twee grondwettelijke

machten over deze middelen moeten onderhandelen tijdens de besprekingen omtrent het

Staatsbudget.306

3. Mobiliteit

151. Aangezien er volgens de Adviesraad nog niet voldoende informatie omtrent mobiliteit in

de nota voorhanden is geven ze over dit aspect nog geen echt advies maar eerder principes en

richtlijnen waar naar hun mening rekening mee moet gehouden worden.

Ten eerste geeft de Adviesraad nog eens de basisprincipes mee die in acht moeten genomen

worden en benadrukken ze het belang en de waarde ervan voor de magistratuur. Het

belangrijkste principe dat aangehaald wordt is de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht

die in geen geval in het gedrang mag komen. Dit principe is voor de magistratuur dus niet

enkel van belang voor wat betreft de mobiliteit maar moet meegenomen worden doorheen de

volledige hervorming. Dit principe heeft tot gevolg dat de toestemming van de magistraten

steeds zal moeten gevraagd worden indien zij ergens anders zouden worden ingezet en dat er

garanties zullen moeten zijn waardoor geen afbreuk zal kunnen gedaan worden aan de

onoverplaatsbaarheid van de magistraten en hen zo ook geen tuchtsanctie zou opleveren.307

Ten tweede geeft de Adviesraad aan dat de schaalvergroting op een bedachtzame manier moet

doorgevoerd worden en er dus rekening zal moeten gehouden worden met eigenheid,

werkomgeving, werklast, specialisatie en opleidingsmogelijkheden.308

Ten derde neemt de Adviesraad voor de magistratuur ook het financieel aspect in acht

aangezien de magistraten zich meer gaan moeten verplaatsen waardoor volgens hen ook een

305

ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies over Oriëntatienota supra noot 303, 2 306

ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies over Oriëntatienota supra noot 303, 2-3 307

ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies over Oriëntatienota supra noot 303, 3-4 308

ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies over Oriëntatienota supra noot 303, 4

69

mobiliteitspremie zal moeten voorzien worden. Magistraten die andere talen beheersen dan

die van hun diploma zouden hiervoor ook nog eens een taalpremie moeten ontvangen.309

VI. Advies Nationale Arbeidsraad310

152. In een vrijwillig advies van 15 december 2009 sprak de Nationale Arbeidsraad zich uit

over twee aspecten van de Oriëntatienota van De Clerk, namelijk de integratie van de eerste-

en tweedelijns-rechtspraak en strafvordering en de hertekening en schaalvergroting van de

rechtsgebieden.

De Arbeidsraad is van mening dat door het invoeren van een eenheidsrechtbank met een

arbeidsafdeling de specificiteit van de arbeidsgerechten zal verloren gaan, zelfs met

inachtneming van de waarborgen die in de nota naar voor geschoven worden. Meer concreet

stellen zij dat de voorziene mobiliteit van de magistraten afbreuk zal doen aan de specialisatie

en de eigenheid van de arbeidsgerechten.311

Reeds in een voorgaande brief van 8 juli 2009

wees de Arbeidsraad op de goede werking van de arbeidsgerechten en de redenen hiervoor,

namelijk de technische specialisatie van de arbeidsmagistraten, hun eigen Openbaar

Ministerie, het arbeidsauditoraat, de rechters in sociale zaken en een aantal specifieke

procedureregels die volgens de Arbeidsraad allemaal bijdragen tot een kwalitatief

hoogstaande rechtsbedeling voor de rechtszoekende.312

Verder wil de Arbeidsraad erop

wijzen dat de arbeidsgerechten vrijwel geen gerechtelijke achterstand hebben en dat de

materie die zij behandelen complex is en vaak verandert waardoor die specialisatie ook

noodzakelijk is.313

In het advies geeft de Nationale arbeidsraad tot slot nog een aantal alternatieven voor de

hertekening en schaalvergroting zoals vooropgesteld in de Oriëntatienota. Ten eerste zouden

zij de geografische mobiliteit wel verruimen maar dan binnen de arbeidsgerechten en

arbeidsauditoraten wat volgens hen een snellere rechtsbedeling zal opleveren met behoud van

specificiteit en herkenbaarheid. Ten tweede sluiten ze wel aan bij de piste van minder en

grotere gerechtelijke arrondissementen maar halen Brussel aan als voorbeeld dat

schaalvergroting niet altijd een snellere en eenvoudigere rechtsbedeling betekent.314

309

ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies over Oriëntatienota supra noot 303, 5 310

NATIONALE ARBEIDSRAAD, Advies Nr. 1716. Hervorming van de gerechtelijke instellingen –

Arbeidsgerechten, 15 december 2009, 9p., http://www.cnt-nar.be/ADVIES/advies-1716.pdf. (hierna verkort

NATIONALE ARBEIDSRAAD, Advies over Oriëntatienota) 311

NATIONALE ARBEIDSRAAD, Advies over Oriëntatienota supra noot 310, 6 312


NATIONALE ARBEIDSRAAD, Advies over Oriëntatienota supra noot 310, 6-7 314

NATIONALE ARBEIDSRAAD, Advies over Oriëntatienota supra noot 310, 8

70

HOOFDSTUK 7.1: SYNTHESENOTA DE CLERCK

I. Algemeen

154. Zoals reeds in de inleiding van dit onderdeel over de Oriëntatienota van De Clerck

duidelijk gemaakt duurde het nog tot 21 april 2010 vooraleer er, na alle adviezen, na een

eerste tussentijdse synthesenota op 21 december 2009, nadat NV-A de debatten reeds verlaten

had en na bijkomend politiek overleg een definitieve synthesenota kwam. De synthesenota

blijkt een afgezwakte versie van de oorspronkelijke Oriëntatienota te zijn, zoals uit de

uiteenzetting hieronder zal blijken.

II. Inhoud

A. Een nieuw beheersmodel

155. In de hierboven uiteengezette adviezen bleek meerdere malen dat het beheersmodel zoals

dit beschreven werd in de Oriëntatienota als veel te complex werd bestempeld. Minister De

Clerck houdt in zijn uiteindelijke synthesenota vast aan de noodzakelijkheid van de invoering

van een nieuw beheersmodel voor justitie en neemt als uitgangsprincipe dat er een meer

autonoom beheer moet gevoerd worden door de magistratuur zelf en dit volgens een evolutief

duaal model, via een verzelfstandiging van het beheer.315

Er wordt gestreefd naar een

algemeen model dat in het merendeel van de situaties kan toegepast worden, zonder dat

hierbij de complementariteit tussen de werking van de Zetel en deze van het Openbaar

Ministerie uit het oog mag verloren worden.316

Deze principes zullen worden toepgepast op

een centraal niveau, deels autonoom per pijler van de Zetel en van het Openbaar Ministerie,

en deels gemeenschappelijk met de minister van Justitie en de FOD Justitie, en zullen ook

worden toegepast op het niveau van de individuele rechtscolleges, parketten en auditoraten

met daaraan gekoppeld interne en externe controle op beide niveaus.317

Achtereenvolgens

zullen de principes uiteengezet worden voor het centrale niveau, het niveau van eerste aanleg

en voor de hoven.

B. Centraal niveau

1. College van de Zetel

156. Op dit niveau voorziet de synthesenota in de oprichting van een College van de Zetel,

waaraan verschillende opdrachten kunnen worden toegekend zoals de goede algemene

werking van de Zetel, adviesverstrekking over aangelegenheden die verband houden met de

315

S. DE CLERCK, Synthesenota: Het Gerechtelijk Landschap, Brussel, FOD Justitie, april 2010, 5 316


S. DE CLERCK, Synthesenota: Het Gerechtelijk Landschap, Brussel, FOD Justitie, april 2010, 6

71

opdrachten van de Zetel, de kwaliteitszorg, het beheer,...,318

allemaal met inachtneming van

de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechterlijke macht. Het College van

Procureurs-generaal, de Raad van de Procureurs des Konings en de Raad van

Arbeidsauditeurs worden in dit model behouden maar zullen waar nodig aangepast worden

aan de nieuwe architectuur.319

2. Gemeenschappelijke Beheersdienst voor de rechterlijke organisatie

157. In dit gemeenschappelijk beheersorgaan zullen de Zetel, het Openbaar Ministerie en de

FOD Justitie vertegenwoordigd zijn, mits voldoende garantie van de politieke

verantwoordelijkheid van de minister van Justitie en van de politieke controle van het

parlement en een duidelijke aflijning van de opdrachten.320

Een aantal diensten die nu tot de

FOD Justitie behoren zullen overgeheveld worden naar deze gemeenschappelijke

beheersdienst en zo voor zowel de Zetel, het Openbaar Ministerie en de FOD Justitie

gemeenschappelijk geregeld worden.321

3. Middelenverdeling en beheersovereenkomsten

158. Ook hier zien we een afgezwakte en minder gedetailleerde versie dan wat oorspronkelijk

in de Oriëntatienota stond. Men heeft het nu over een progressieve invoering van het systeem

van werkingsenveloppes en beheersovereenkomsten, en dit op het niveau van de

Gemeenschappelijke Beheersdiens voor de rechterlijke organisatie, het College van de Zetel,

het College van Procureurs-Generaal en de beheersentiteiten van de rechtscolleges, de

parketten en de arbeidsauditoraten. De werkingsenveloppes zullen bestaan uit materiële,

financiële en personele middelen en zullen telkens gekoppeld worden aan een

beheersovereenkomst waarin kwantitatieve en kwalitatieve doelstellingen zullen worden

opgenomen.322

C Rechtscolleges van eerste aanleg

1. Geografische hertekening

159. In de synthesenota houdt men vast aan de vermindering van het aantal gerechtelijke

arrondissementen via geografische schaalvergroting maar nu door middel van een fusie van

de bestaande arrondissementen binnen de grenzen van de provincie en het rechtsgebied van de

hoven van beroep met behoud van de plaatsen waar nu recht wordt gesproken.323

318







72

2. De arbeidsrechtbanken en de rechtbanken van koophandel

160. Opnieuw zullen de arbeidsrechtbanken behouden blijven en georganiseerd worden op het

niveau van het rechtsgebied van het arbeidshof met één korpschef aan het hoofd. In de

arrondissementen zullen de huidige arbeidsrechtbanken behouden blijven als

arrondissementele afdelingen van de arbeidsrechtbank. Voor de rechtbanken van koophandel

wordt eenzelfde systeem voorzien.324

3. De vredegerechten en de politierechtbanken

161. Er komt een Algemene Vergadering per arrondissement van de vrede-en politierechters

met aan het hoofd een voorzitter die aangewezen zal worden door de Koning op aanraden van

de Hoge Raad voor de Justitie voor een in de tijd beperkt mandaat.325

De vredegerechten en

politierechtbanken blijven dus jurisdictioneel gezien gescheiden van de drie rechtbanken.326

4. Beheer

162. Er wordt voorzien in de oprichting van een beheersentiteit op het niveau van elk vergroot

arrondissement, gebaseerd op vier pijlers: de rechtbank van eerste aanleg, de

arrondissementele afdeling van de rechtbank van koophandel, de arrondissementele afdeling

van de arbeidsrechtbank en de pijler van de vredegerechten en politierechtbanken van het

arrondissement. De beheersentiteit zal bestaan uit een beheerscollege dat bijgestaan wordt

door een beheersdienst.327

De middelen van de beheersentiteit zullen beheerd worden door de

voorzitter van de betrokken rechtbank.328

5. Benoemingen en mandaten – mobiliteit

163. Magistraten en plaatsvervangende magistraten zullen rechtstreeks benoemd worden bij

de betrokken rechtbank, de lekenrechters van de arbeidsrechtbank en de rechtbank van

koophandel zullen toegewezen worden aan een afdeling en benoemd worden voor het

rechtsgebied van het hof van beroep van die afdeling.329

De magistraten kunnen ook

gelijktijdig benoemd330

worden bij meerdere rechtbanken van hetzelfde type binnen het

rechtsgebied van het hof van beroep en dit binnen dezelfde pijler.331

Deze interne mobiliteit is

gekoppeld aan voorwaarden namelijk: een opdrachtsomschrijving, beperkt in de tijd,

324







Artikel 100 Ger.W. 331


73

aansluitend bij de expertise van de betrokken magistraat en unaniem akkoord van het

beheerscollege.332

D. hoven van beroep

164. Er komt in ieder rechtsgebied een gemeenschappelijke beheersentiteit voor het hof van

beroep en het arbeidshof aangezien deze beiden afzonderlijk blijven bestaan. De principes

hierboven uiteengezet voor de gemeenschappelijke beheersentiteit op het niveau van eerste

aanleg zijn ook hier van toepassing.333

E. Parketten en auditoraten van het Openbaar Ministerie

165. Naar analogie met de Zetel wordt ook op dit niveau een geografische schaalvergroting

doorgevoerd voor de parketten. De arbeidsauditoraten gaat men naar analogie met de

arbeidsrechtbanken op het niveau van het rechtsgebied van het hof organiseren waarbij de

huidige arbeidsauditoraten behouden blijven als „arrondissementele antennes‟334

van het

arbeidsauditoraat.

III. Wat liep er fout?

166. Na de Oriëntatienota duurde het lang eer er eensgezindheid kon bereikt worden. In de

relatief lange periode tussen de nota zelf en de uiteindelijke synthesenota hoorden we uit

politieke hoek dat „het momentum‟ voorbij was voor grote hervormingen en dat er daardoor

geen politieke meerderheid kon gevonden worden. Dit doet mij maar al te hard denken aan

wat er zich voordeed ten tijde van het Octopusakkoord, toen er eerst een heus schandaal in de

vorm van een ontsnappingspoging nodig was vooraleer de voorziene grote hervormingen op

papier konden gezet worden. Als achterliggende reden voor het niet bereiken van een

politieke meerderheid werden de communautaire verschillen aangehaald, een eeuwig

struikelblok voor de grote politieke vraagstukken in dit land. Ook de justitiehervormingen

worden hierdoor steevast vertraagd waardoor er steeds moet gestreeft worden naar

compromissen die nog een schim zijn van de oorspronkelijke grote hervormingen.

De oorspronkelijke Oriëntatienota was zeer ambitieus en zeer gedetailleerd maar na het

langdurige politiek overleg bleef daar niet veel meer van over in de synthesenota die er

uiteindelijk kwam. Het akkoord kon uiteindelijk niet uitgevoerd worden door het vallen van

de regering en dit is misschien niet zo erg aangezien de synthesenota niet meer de grote

hervormingen bevatte die de Oriëntatienota wel voor ogen had maar wegens gebrek aan

eensgezindheid uit elkaar vielen in kleinere hervormingen die de eenvoud waarschijnlijk niet

ten goede zouden gekomen zijn. Toch heeft het werk van De Clerck enig resultaat opgeleverd

door er voor te zorgen dat het debat rond justitie opnieuw stof deed opwaaien en omdat er na

332




74

alle verschillende adviezen en meningen opnieuw op gewezen werd dat er een globaal plan

voor justitie nodig is.

HOOFDSTUK 8: FORMATEURSNOTA DI RUPO

I. Algemeen

167. Ondanks alle inspanningen van De Clerk is er nooit een akkoord gekomen, slechts één

enkele dag na zijn synthesenota viel de regering Leterme II in april 2010 en werden er

vervroegde verkiezingen uitgeschreven. Aanleiding van het vallen van de regering: de

splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde. Hierna brak opnieuw een tijd aan van minder aandacht

voor justitie dan op dat ogenblik nodig was aangezien de formatie van de regering na de

verkiezingen op 13 juni 2010 de langste formatie allertijden zou worden. De formatie duurde

maar liefst 541 dagen, een periode waarin informateurs, preformateurs, formateurs,

bemiddelaars en onderhandelaars werden aangesteld om België uit de impasse te sleuren tot

uiteindelijk de regering Di Rupo op 6 december 2011 de eed aflegde, met Annemie

Turtelboom als nieuwe minister van Justitie. Di Rupo had op 16 mei 2011 de opdracht

aanvaard om een nieuwe regering te vormen en stelde een formateursnota op die hij zeven

weken na zijn aanstelling aan de Koning en de onderhandelende partijen had voorgelegd. De

nota telde een honderdtal pagina‟s met onder andere een voorstel voor Brussel-Halle-

Vilvoorde en verder luikjes over justitie, asiel en migratie.335

Di Rupo stelde de nota voor als

basis voor verdere onderhandelingen. Die onderhandelingen werden uiteindelijk gestart op 16

augustus 2011 waarna iets meer dan een maand later een akkoord werd gesloten omtrent het

grootste struikelpunt Brussel-Halle-Vilvoorde. Het duurde echter nog een tijdje vooraleer alle

akkoorden konden gesloten worden en het uiteindelijke regeerakkoord afgerond was zodat het

pas op 1 december 2011 kon voorgelegd worden ter goedkeuring.336

II. Inhoud

168. In zijn nota gaat Di Rupo maar kort in op het onderdeel justitie en bouwt hiervoor verder

op het beleid van regering Leterme. Net als de voorgaande hervormingsnota‟s pleit de

formateursnota van Di Rupo voor een „toegankelijke, snelle en moderne justitie‟337

en dit door

de uitvoering van hervormingen voorzien in Themis bis en Atomium, maar met behoud van

de specificiteit van de arbeidsrechtbanken. Er worden hier reeds drie krachtlijnen

meegegeven: ten eerste een hervorming van de decentralisatie van het beheer van de

begroting en het personeel van de rechterlijke macht, ten tweede de oprichting van een

familierechtbank en ten derde een vermindering van het aantal gerechtelijke

335

X, “Di Rupo bij Koning”, De Standaard, 4 juli 2011 336

W.WINCKELMANS, “Zet de cava al maar koud”, De Standaard, 2 december 2011 337

R. DI RUPO, Formateursnota: een efficiëntere federale staat en een grotere autonomie voor de deelstaten, 4

juli 2011, 63

75

arrondissementen.338

De strijd tegen de gerechtelijke achterstand zal worden aangepakt, onder

andere door een werklastmeting en investeringen in de informatisering van justitie, en de

toegang tot het gerecht moet makkelijker worden.339

HOOFDSTUK 8.1 REGEERAKKOORD DI RUPO

I. Inhoud

1. Eenheid

169. In het uiteindelijke regeerakkoord dat er kwam op 1 december 2011 worden de principes

uit de voorgaande formateursnota overgenomen en wordt er iets meer uitgeweid. Het wordt

opnieuw duidelijk dat een echte eenheidsrechtbank er niet zal komen gezien de specifieke

werking van de arbeidsrechtbanken, de rechtbanken van koophandel, de vredegerechten en de

politierechtbanken en eenzelfde regeling zal er komen op het niveau van de parketten en de

hoven van beroep, hier dus met behoud van de specificiteit van de arbeidsauditoraten en

arbeidshoven.340

2. Geografische hertekening

170. In zijn regeerakkoord geeft Di Rupo nog geen details over de precieze uitwerking van de

hertekening van het aantal gerechtelijke arrondissementen en geeft enkel mee dat het aantal

ten minste met de helft verminderd zal worden en dat rekening zal gehouden worden met de

bereikbaarheid voor de rechtszoekenden.341

3. Mobiliteit

171. Di Rupo en zijn regering willen van mobiliteit werk maken door de magistraten voortaan

systematisch per rechtsgebied te benoemen342

en de vrijwillige mobiliteit tussen verschillende

rechtsgebieden te bevorderen indien dit mogelijk blijkt. De vrede- en politierechters blijven

op het niveau van het arrondissement.343

338


juli 2011, 64 339


juli 2011, 64 340

E. DI RUPO, Ontwerpverklaring over het algemeen beleid, 1 december 2011, 138 341


Op basis van artikel 100 Ger.W. 343

E. DI RUPO, Ontwerpverklaring over het algemeen beleid, 1 december 2011, 138

76

4. Beheer

172. Er wordt voorzien in de oprichting van een beheerscollege dat belast zal worden met de

uitvoering van de beheersovereenkomsten die per arrondissement gesloten zullen worden en

waaraan een werkingskrediet zal verbonden zijn.344

Verder wordt een belangrijke hervorming

van decentralisatie en verantwoordelijkheid voorzien voor wat betreft de budgetten en het

personeel van de rechterlijke macht. Men gaat eerst kijken of de bestaande diensten kunnen

herschikt worden vooraleer over te gaan tot de oprichting van nieuwe administraties.

Diegenen die dan de verantwoordelijkheid zullen krijgen zullen kunnen beslissen over de

inzet van middelen.345

5. Overig

173. Di Rupo wil voorrang geven aan informatisering en zo de bestaande regelgeving

aanpassen aan nieuwe fenomenen en evoluties inzake ICT.346

De informatisering moet ook

tegemoet komen aan het wegwerken van de gerechtelijke achterstand aangezien dossiers

sneller zouden moeten kunnen afgehandeld worden.347

Verder zal de regering het parlementaire initiatief voor de oprichting van een familie- en

jeugdrechtbank bekijken en uitvoeren. Het familierecht en het erfrecht zullen herbekeken en

gemoderniseerd worden om het hoofd te bieden aan maatschappelijke ontwikkelingen. 348

De rol van de Hoge Raad voor de justitie zal herbekeken worden voor wat betreft zijn

opdrachten in verband met externe controle en er wordt een rationalisatie van consultatieve en

raadgevende instanties vooropgesteld om ook op dit vlak tot een grotere efficiëntie te

komen.349

344


E. DI RUPO, Ontwerpverklaring over het algemeen beleid, 1 december 2011, 138 - 139 346





77

HOOFDSTUK 9: BELEIDSNOTA TURTELBOOM

I. Beleidsnota Turtelboom

174. Niet lang na de goedkeuring van het regeerakkoord stelt nieuwbakken minister van

justitie Annemie Turtelboom op 19 december 2011 haar algemene beleidsnota voor justitie

voor. In haar inleiding geeft ze aan dat het haar doel is de langgerekte hervorming van justitie

nu ook effectief door te voeren door een plan op te stellen voor het volledige justitieluik met

daarbij de integratie van de plannen die reeds in de steigers staan. Een korte samenvatting van

de krachtlijnen: hertekening van het gerechtelijk landschap, meer autonomie voor

magistraten, mobiliteit en een modern en efficiënt ICT-beleid.350

Inhoudelijk bekeken voegt

Turtelboom niet veel toe aan wat reeds in het regeerakkoord staat en dus zullen enkel de

onderdelen die in de formateursnota en het regeerakkoord van Di Rupo nog niet aan bod zijn

gekomen hier besproken worden.

A. Inhoud

1. De institutionele hervormingen

175. De beleidsnota van Turtelboom voorziet een apart onderdeel voor de regeling van het

gerechtelijk arrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde351

met onder andere de splitsing van het

parket in een parket van Brussel voor de 19 gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk

Gewest en een parket van Halle-Vilvoorde.352

Voor de Zetel voorziet men een ontdubbeling

van de rechtbank van eerste aanleg, de rechtbank van koophandel, de arbeidsrechtbank en de

arrondissementsrechtbank in een Franstalige en een Nederlandstalige rechtbank353

en komt er

een regeling omtrent het gebruik der talen.354

2. Overheveling bevoegdheden van de federale overheid naar de deelstaten

176. De deelstaten zullen een positief injunctierecht krijgen voor materies waarvoor zij

bevoegd zijn dat uitgeoefend zal worden via een door de deelstaatregering afgevaardigde

minister die de aanvraag aan de federale minister van Justitie zal bezorgen.355

De deelstaten

zullen ook samenwerkingsakkoorden moeten sluiten met de federale staat voor wat betreft:

het vervolgingsbeleid van het Openbaar Ministerie en het opstellen van richtlijnen inzake het

strafrechtelijk beleid, het formaliseren van de vertegenwoordiging van de deelstaten in het

350

A. TURTELBOOM, Algemene beleidsnota Justitie, 19 december 2011, 3 351

Wettelijke benaming: gerechtelijk arrondissement Brussel 352



A. TURTELBOOM, Algemene beleidsnota Justitie, 19 december 2011, 15-17 355

A. TURTELBOOM, Algemene beleidsnota Justitie, 19 december 2011, 17

78

College van procureurs-generaal en de kadernota Integrale veiligheid en het Nationaal

veiligheidsplan.356

II. Wetsontwerpen Turtelboom

1 Gerechtelijke hertekening

177. Reeds op 17 april 2012 stelt minister van Justitie Turtelboom haar nota aan het

kernkabinet voor met het plan om van 27 naar 12 gerechtelijke arrondissementen te gaan en

noemt dit „één van de grootste veranderingen in decennia‟. De minister kreeg groen licht en

de twaalf nieuwe gerechtelijke arrondissementen zijn: 1: West-Vlaanderen (Brugge-Kortrijk-

Veurne-Ieper), 2: Oost-Vlaanderen (Gent-Dendermonde-Oudenaarde), 3: Antwerpen

(Antwerpen-Turnhout-Mechelen), 4: Limburg (Hasselt-Tongeren), 5: Leuven, 6: Brussel, 7:

Nijvel, 8: Eupen, 9: Luik (Luik-Verviers-Hoei), 10: Namen (Namen-Dinant), 11: Luxemburg

(Marche-Neufchateau-Aarlen), 12: Henegouwen (Mons-Doornik-Charleroi). Dit komt dus

neer op de tien provincies plus Brussel en Eupen. Door te kiezen voor de provinciegrenzen

werden de bestaande zittingsplaatsen behouden en geen nieuwe structuren gecreëerd in het

belang van de nabijheid van de rechtsbedeling. Dit zal ook de toegankelijkheid en goede

rechtsverlening voor de rechtszoekenden ten goede komen. De organisatiestructuur wordt

echter wel grondig gewijzigd waardoor er wel een schaalvergrotingseffect zal zijn om aan de

vooropgestelde doelstellingen van efficiëntie en vereenvoudiging te voldoen.

De minister ziet vele voordelen in haar plan tot schaalvergroting, namelijk: „beter beheer

doordat de arrondissementen meer autonomie krijgen op het vlak van middelen en personeel,

meer mogelijkheid om te werken met specialisaties binnen een arrondissement om zo

ook meer kwaliteit te leveren, betere samenwerkingsmogelijkheden tussen kleine en

middelgrote entiteiten, efficiënter bestuur van de korpsen omdat het aantal mandaten zal

verlagen en meer verantwoordelijkheid zal gedragen worden door de korpsoversten, die

geresponsabiliseerd zullen worden binnen een groter geheel en de gerechtelijke achterstand

zal sneller kunnen worden weggewerkt door een efficiëntere inzet van de middelen, waardoor

de doorlooptijden ook zullen dalen. Daarbij werd ook het artikel 156 van de Grondwet voor

herziening vatbaar verklaard waardoor de ressortgrenzen in een volgende legislatuur kunnen

worden veranderd‟.357

2 Mobiliteit

178. De Minister plaatst de mobiliteit van de magistraten en het administratief personeel ook

hoog op de agenda van de gerechtelijke hervorming met het oog op efficiënt inspelen op

incidentele of structurele behoeftewijzigingen op dat gebied. Zo kunnen personeelsproblemen

in geval van bijvoorbeeld ziekte, zwangerschapsverlof of een deeltijds arbeidsregime vlotter

opgevangen worden dan wat voorheen het geval was in de kleinere arrondissementen. In het

356


A. TURTELBOOM, Hervorming gerechtelijke arrondissementen: van 27 naar 12, 17 april 2012

http://turtelboom.belgium.be/nl/hervorming-gerechtelijke-arrondissementen-van-27-naar-12


79

plan van de minster zal de mobiliteit er als volgt uitzien: Niveau kanton: vrederechters (187

kantons, met telkens 1 of 2 vrederechters die verspreid zitten over 220 locaties) zullen in

plaats van op kanton-niveau op niveau van het arrondissement benoemd worden. Dit zorgt

voor meer flexibiliteit, want als de vrederechter nu ziek is of wegvalt, kan dit niet zomaar

worden opgevangen door een ander kanton. Door vrederechters te benoemen op

arrondissementeel niveau, krijgen ze mobiliteit binnen de volledige provincie. Niveau

arrondissement: gerechtspersoneel wordt nu benoemd op niveau van de 27 arrondissementen,

in de toekomst zullen zij benoemd worden op het niveau van de 12 nieuwe, grotere

arrondissementen (griffiers, administratieve medewerkers, parketsecretarissen,…)

Arrondissementen worden groter, dus vergroot ook de mobiliteit voor het gerechtspersoneel.

Niveau ressort: magistraten (staande magistratuur + zittende magistratuur) Magistraten

worden nu benoemd op niveau ressort (in pratijk meestal op het niveau van de provincie),

maar meteen toegewezen aan slechts één (of meerdere) arrondissement(en). Eens toegewezen,

blijven ze op hun plaats zitten, want als ze zouden willen veranderen, moet er in het andere

arrondissement een plaats vacant worden verklaard en moet de magistraat solliciteren. In de

toekomst zullen ze daarom op het niveau van het gehele ressort benoemd worden, maar niet

meer definitief worden toegewezen aan een arrondissement. Hierdoor wordt de huidige

schijnmobiliteit een echte mobiliteit. De toegevoegde magistraten zullen worden geïntegreerd

in het vaste kader. Doordat de arrondissementen op het niveau van de provincie komen, kan

de mobiliteit binnen een ressort veel gemakkelijker plaatsvinden omdat er barrières wegvallen

die er nu wel nog zijn door de veelheid aan arrondissementen binnen een ressort.358

2.1 Benoemingen en mandaten

179. Door de vermindering van het aantal arrondissementen zal uiteraard ook het aantal

mandaten verminderen waardoor er een aantal overgangsmaatregelen moesten voorzien

worden. Eens de wetsontwerpen gestemd zijn zullen de mandaten en functies van korpschef

en hoofdgriffier voor de provinciale rechtbank of parket vacant worden verklaard waarbij de

huidige mandaten en functie die niet weerhouden zijn hun loon en titel behouden voor de

resterende tijd van hun mandaat of benoeming. Korpschefs die hun functie na de hervorming

niet behouden, worden afdelingsvoorzitter tenzij ze er zelf voor kiezen om de functie die ze

bekleedden voor hun benoeming tot korpschef opnieuw op te nemen.359

De benoemingen en

mandaten van magistraten zijn hierboven reeds uiteengezet.

III. Advies Hoge Raad voor de Justitie

180. Als reactie op de voorontwerpen van de wet over de hervorming van de gerechtelijke

arrondissementen en over de mobiliteit van de leden van de rechterlijke orde de dato 14

januari 2013, bracht de Hoge Raad voor de Justitie ambtshalve een advies uit dat goedgekeurd

358


http://turtelboom.belgium.be/nl/hervorming-gerechtelijke-arrondissementen-van-27-naar-12 359

A. TURTELBOOM, Historische hervorming van Justitie, 4 maart 2013

http://annemieturtelboom.be/2013/03/04/historische-hervorming-van-justitie-2/



80

werd op 27 februari 2013. Uit wat hier bovenstaand reeds besproken is kan besloten worden

dat Turtelboom de hervorming wil doorvoeren in drie fasen, namelijk fase 1: de hervorming

van de gerechtelijke arrondissementen, fase 2: de mobiliteit van de magistraten en fase 3: de

hervorming van de beheersstructuur. Het advies van de Hoge Raad voor de Justitie heeft

betrekking op de voorontwerpen voor fase 1 en 2. De Hoge Raad heeft wat haar advies betreft

beslist om zich toe te spitsen op de belangrijkste aspecten van de wetsvoorstellen met name de

gerechtelijke hertekening, de beheersstructuur en de mobiliteit van de leden van de

rechterlijke orde. Deze aspecten zullen hier achtereenvolgens dan ook besproken worden.


181. Om het gewenste schaalvergrotingseffect te bereiken moet een rechtbank voldoende

groot zijn en een zeker aantal dossiers te verwerken hebben. De Hoge Raad stelt echter vast

dat de hervorming naar 12 gerechtelijke arrondissementen er toe leidt dat er enerzijds nog

steeds een aantal arrondissemten zijn die relatief klein blijven, zoals bijvoorbeeld Namen,

Luxemburg, Leuven en Eupen en dat er anderzijds een aantal arrondissementen zeer groot

worden, zoals Brussel, Gent en Bergen.360

De Hoge Raad is voorstander van het principe van

schaalvergroting voor de gerechtelijke arrondissementen maar stuurt ook aan op een andere

vorm van schaalvergroting die erin bestaat om de rechtbanken van koophandel, de

arbeidsrechtbanken en de rechtbanken van eerste aanleg samen te voegen361

wat reeds

aangehaald is in het advies van 30 september 2009 over de Oriëntatienota van De Clerck.

Deze integratie zou volgens de Hoge Raad niet haaks staan op de specialisatie van deze

rechters zoals voorheen vaak aangehaald werd, maar zou integendeel bijdragen tot

inzetbaarheid en mobiliteit van de staf, rationalisatie, transparantie, eenvormigheid en

vereenvoudiging.362

Om die specifieke eigenheid van deze rechtbanken te behouden raadde de

Hoge Raad reeds in het advies van 30 september 2009 aan om te voorzien in een wettelijk

minimumkader van magistraten gekoppeld aan interne beheersautonomie.363

2 De beheersstructuur

182. Door de rechtelijke hervorming worden bestaande organen hervormd en nieuwe

gecreëerd en de Hoge Raad was hierbij steeds voorstander van het verlenen van meer

autonomie aan de rechterlijke organisatie waarbij deze zelf zou kunnen beslissen over een

aantal aanwijzingen en de mobiliteit van haar medewerkers, bevoegd zou zijn om haar eigen

budget te onderhandelen en om haar eigen middelen te beheren met moderne

360

HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE, Advies over de voorontwerpen van wet over de hervorming van de

gerechtelijke arrondissementen en over de mobiliteit van de leden van de rechterlijke orde, 27 januari 2013, 10

http://www.csj.be/sites/5023.fedimbo.belgium.be/files/press_publications/a0080b_0.pdf. (hierna verkort HOGE

RAAD VOOR DE JUSTITIE, Advies over gerechtelijke arrondissemten en mobiliteit) 361

HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE, Advies over gerechtelijke arrondissementen en mobiliteit supra noot

360, 11 362


360, 12 363


360, 13

http://www.csj.be/sites/5023.fedimbo.belgium.be/files/press_publications/a0080b_0.pdf

81

managementtechnieken.364

De Hoge Raad wijst erop dat deze overdracht van bevoegdheden

de noodzaak inhoudt om te voorzien in efficiënte interne controlesystemen en wijst hiervoor

de directies aan onder toezicht van een bestuursorgaan maar ook deze moeten nog voorwerp

kunnen uitmaken van een controle door een extern orgaan, een rol die volgens de Hoge Raad

aansluit bij de eigen status van onafhankelijk orgaan sui generis.365


183. De Hoge Raad pleit voor een modern humanresourcesbeleid waarbij gewerkt wordt met

functiebeschrijvingen gekoppeld aan competentieprofielen met als doel een betere werving en

selectie binnen de magistratuur. Diegene die nu de leidinggevende functies op zich nemen

zullen wegens de hertekening van de gerechtelijke arrondissementen en de bijhorende

schaalvergroting een veel grotere verantwoordelijkheid op hun bord krijgen waardoor een

degelijke managementopleiding zich voor deze personen ook opdringt. Deze leidinggevende

functies moeten dan ook deel uitmaken van een bewuste loopbaankeuze, niet van een extra

verplichting die er noodzakelijkerwijze moet worden bijgenomen. Het is dan ook

noodzakelijk om voor de nodige stimulansen te zorgen door bijvoorbeeld het creëeren van

voldoende loopbaanperspectieven. Wat de niet-magistraten zoals de hoofdgriffiers en de

hoofdsecretarissen betreft beperkt de Hoge Raad zich in het advies ertoe te stellen dat ook zij

een mandaat van beperkte duur moeten uitoefenen indien zij deel uitmaken van de directie.366

3 Mobiliteit

184. De Hoge Raad is van mening dat de beoogde schaalvergroting moet volstaan om de

nodige mobiliteit te bewerkstelligen binnen elk arrondissement en ressort en dat het aantal

magistraten die alsnog ingezet worden buiten hun eigen arrondissement beperkt moet worden

en met respect voor de nietoverplaatsbaarheid van magistraten367

en met gelijkheid368

en niet-

discriminatie.369

De mobiliteit mag geen middel worden om tegemoet te komen aan een

onjuiste invulling van de wettelijke kaders in verhouding tot de werklast, voor een gebrekkig

beheer door een andere korpschef of gebruikt worden als verdoken tuchtsantie.370

Om dit te

vermijden moeten volgens de Hoge Raad „de maatregelen tot mobiliteit buiten de grenzen van

de nieuwe arrondissementen een subsidiaire oplossing zijn waarmee zorgvuldig moet worden

omgesprongen‟371

en stelt dat rekening moet gehouden worden met de verenigbaarheid met

364


360, 14 365


360, 15 366


360, 18-19 367

Artikel 152 G.W. 368

Artikel 10 G.W. 369

Artikel 11 G.W. 370


360, 21-22 371


360, 22

82

artikel 152 van de Grondwet, gelijke toepassingsvoorwaarden voor alle magistraten, een

coherent personeelsbeleid en een uitdrukkelijke motivering op basis van objectieve criteria.372

Om hieraan te voldoen heeft de Hoge Raad kort een mogelijke werkwijze uitgewerkt die erin

bestaat dat elke mobiliteit buiten het arrondissement gerechtvaardigd moet worden door een

gemotiveerde beslissing met inachtneming van bepaalde regels waarbij de motieven moeten

gekoppeld worden aan de werklast, een samenwerkingsakkoord of specialiteitsbehoeften. De

instemming van de betrokken magistraat is steeds vereist en de beslissing moet genomen

worden door de eerste voorzitter en de procureur-generaal samen met de betrokken

korpschefs. Elke vorm van mobiliteit moet ook steeds gepaard gaan met een financiële

vergoeding voor de betrokken magistraat.373

4 Het Openbaar Ministerie

185. Ook wat het Openbaar Ministerie betreft heeft de Hoge Raad voor de Justitie enkele

bedenkingen neergeschreven: ten eerste moet ook hier rekening gehouden worden met het

Grondwettelijk principe van de onafhankelijkheid van het Openbaar Ministerie zoals

ingeschreven in artikel 151 van de Grondwet. Ten tweede dient het opnemen van de parketten

en de auditoraten in een gemeenschappelijke structuur op het niveau van het gerechtelijk

arrondissement, waarbij deze al hun specifieke bevoegdheden behouden de voorkeur te

krijgen en dienen de gespecialiseerde afdelingen behouden te blijven. Ten derde dienen er

specifieke bepalingen te komen indien de rollen van het Openbaar Ministerie op twee niveaus

(parketten van aanleg – parkettengeneraal) verdeeld worden en tot slot moet er werk gemaakt

worden van een gemeenschappelijke steundienst bij het Openbaar Ministerie.374

5 Vrederechters en politierechters

186. Het voorontwerp van Turtelboom voorziet verder nog in drie belangrijke wijzigingen: 1:

de instelling van een echte korpschef voor de vrederechters en de rechters bij de

politierechtbank, 2: de vrederechters blijven als titularis benoemd in één bepaald kanton, maar

worden gelijktijdig benoemd in de andere kantons van het arrondissement en 3: de

samenvoeging onder een enkele hoofdgriffier van de verschillende griffies van de bestaande

rechtscolleges, inclusief voor de vredegerechten die evenwel blijven voortbestaan als

onafhankelijke rechtscolleges.375

De Hoge Raad deelt de mening van de minister van Justitie dat de instelling van een

voorzitter van de vrederechters en de politierechters zal bijdragen tot een betere organisatie

van deze gerechten maar is niet akkoord met de regeling die uitgewerkt is voor de

372


360, 22 373


360, 25-26 374


360, 28-29 375


360, 29-30

83

arrondissementen Brussel en Eupen aangezien de taak van voorzitter daar nu eens zou

waargenomen worden door de voorzitter van de Franstalige, dan weer door de voorzitter van

de Nederlanstalige rechtbank van eerste aanleg of soms zelfs door beiden samen wat

allerminst praktisch te noemen is op gebied van mobiliteit, gebouwen en ICT.376

VI. Advies Adviesraad van de magistratuur

187. Er werd de Adviesraad reeds gevraagd een advies uit te brengen over de voorlopige tekst

van het wetsontwerp tot hervorming van de gerechtelijke arrondissementen de dato 6

september 2012. Het advies werd goedgekeurd door de Algemene Vergadering op 26

november 2012. Een tweede advies van de Adviesraad van de magistratuur dat vervolgens zal

besproken worden werd goedgekeurd op 1 maart 2013, dit keer over de tekst van het ontwerp

van de wet tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op een grotere mobiliteit

van de leden van de rechterlijke orde.

A. Advies inzake hervorming gerechtelijke arrondissementen


188. In het eerste advies van 26 november 2012 stelt de Adviesraad dat de voorgestelde

hervormingen de kwaliteit van de dienstverlening van justitie kunnen verbeteren indien

voldaan is aan twee voorwaarden, namelijk de naleving van de rechten en behouden

neergeschreven in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens waarmee gedoeld

wordt op de onafhankelijkheid van justitie en de toegankelijkheid tot justitie voor de burger,

en er moeten voldoende menselijke en financiële middelen voorzien worden.377

De

Adviesraad vervolgt het advies met het stellen van enkele vragen: Leidt schaalvergroting tot

een betere, snellere en efficiënte justitie? Wat houdt een verbetering van justitie in?

Zuinigheid, snelheid, beste kosten-batenratio, beste ratio probleemstelling/oplossing

(doeltreffendheid), een grotere flexibiliteit en dito mobiliteit?378

De Adviesraad betreurt het

ontbreken van een kosten-batenanalyse, de onduidelijke formulering van de doelstellingen,

het ontbreken van eensgezindheid over de nodige middelen en het feit dat maar één vorm van

hervorming in acht is genomen.379

Justitie is volgens hen geen bedrijf als een ander en er

kunnen dan ook niet zomaar bedrijfsorganisatorische processen op worden toegepast en vreest

dan ook dat de kans bestaat dat de hertekening van de gerechtelijke arrondissementen juist tot

376


360, 30 377

ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies over de voorlopige tekst van het wetsontwerp tot

hervorming van de gerechtelijke arrondissementen, 26 november 2012, 2 http://www.arm-

ccm.be/portal/page/portal/ARM/Adviezen/2012/261112%20Avis%20r%E9forme%20-

%20Advies%20hervorming.pdf (hierna verkort: ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR: advies

hervorming gerechtelijke arrondissementen) 378

ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR: Advies hervorming gerechtelijke arrondissementen supra

noot 377, 3 379


noot 377, 3

http://www.arm-ccm.be/portal/page/portal/ARM/Adviezen/2012/261112%20Avis%20r%E9forme%20-%20Advies%20hervorming.pdf



84

gevolg kan hebben dat justitie verder verwijderd en minder toegankelijk zal worden voor de

rechtszoekende. Ze verwijzen hiervoor naar Nederland, waar de schaalvergroting volgens

sommige Nederlandse critici geleid heeft tot het verdwijnen van de nabijheidsjustitie, en naar

Frankrijk waar de afschaffing van kleine of middelgrote rechtscolleges geleid heeft tot

problemen voor wat betreft de toegankelijkheid tot justitie, de toename van de rol van de

politiediensten in de oplossing van conflicten en een zware onderschatting van de

infrastructurele kosten.380

Volgens de Adviesraad van de magistratuur zal de voorgestelde hertekening leiden tot

heterogeen samengestelde arrondissementen waarbij de dichtst bevolkte arrondissemeten

zullen kampen met vervoersmoeilijkheden en een onwerkbaar aantal rechtszoekenden en

waarbij de meer uitgestrekte arrondissementen met een geringere bevolking zullen kampen

met het organiseren van de juiste omvang voor gespecialiseerde materies.381

De Adviesraad is

verder ook van mening dat geen rekening gehouden is met de meerkosten die de hertekening

met zich mee zal brengen aangezien het huidige informaticasysteem niet aangepast is aan

dergelijke grote schaal en de vernieuwing ervan al een grote kost met zich zal meebrengen.

Bovendien meent de Adviesraad dat er nog een aantal kosten zullen bijkomen indien dat

nieuwe informaticasysteem op grotere schaal faalt en er dus een groter aantal arbeidsuren in

rekening moeten gebracht worden, de kosten van dossiers die zullen moeten overgebracht

worden met daaraan gekoppeld de tijdelijke onbeschikbaarheid van personeel en magistraten

en de bijkomende personeelskosten en opleidingskosten voor nieuwe functies.382

Deze en

andere kosten moeten volgens de Adviesraad van de magistratuur eerst nauwkeurig begroot

worden vooraleer over te gaan tot een dergelijke grote hervorming omdat dit anders tot gevolg

zou kunnen hebben dat justitie in tegenstelling tot de gestelde doelstellingen juist minder

toegankelijk wordt.383

2 Beheersstructuur

189. Wat het beheer betreft hamert de Adviesraad er opnieuw op om de gevolgen die

beheersovereenkomsten zullen hebben op de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht

voorafgaand in rekening te brengen en een duidelijk kader voor dergelijke

beheersovereenkomsten op te stellen zodat deze niet tot dysfuncties kunnen leiden.384

Tot slot

zal ook het aantal te evalueren magistraten groter worden en dus de inzet van extra

evaluatoren vereisen en extra kosten meebrengen. De Adviesraad geeft hier echter zelf een

380


noot 377, 6 381


noot 377, 7 382


noot 377, 9-10 383


noot 377, 10 384


noot 377, 10-11

85

alternatief aan door voor te stellen het aantal evaluaties te beperken en in de tijd te spreiden

waardoor de kosten beheersbaar zouden moeten blijven.385


190. Volgens de Adviesraad zijn er onduidelijkheden omtrent ambtshalve benoemingen op

basis van de voorlopige tekst van het wetsontwerp en het bestaand artikel 216bis §1 van het

Gerechtelijk wetboek dat een toepassing inhoudt van de regel van drie jaar in het raam van

ambtshalve benoemingen. De Adviesraad geeft zelf verschillende mogelijke oplossingen, ten

eerste kan men in de voorlopige tekst een expliciete afwijking van artikel 216bis §1

Gerechtelijk wetboek voorzien, ten tweede kan men aan de voorlopige tekst van het

wetsontwerp een paragraaf toevoegen om te verduidelijken dat deze benoemingen met

terugwerkende kracht moeten worden bekeken op de datum van de eerste eedaflegging.386

3 Mobiliteit

191. Ook hier wordt artikel 152 van de Grondwet aangehaald om te wijzen op de

onoverplaatsbaarheid van magistraten en dat elke mobiliteitsmaatregel de toestemming van de

betrokken magistraat zal vereisen. Aangezien er per nieuw arrondissement één rechtbank van

eerste aanleg en per rechtsgebied één arbeidsrechtbank en één rechtbank van koophandel zal

zijn zullen de betrokken magistraten verplicht mobiel moeten zijn maar mobiliteit kan volgens

de Adviesraad geen doel op zich zijn en er moeten dan ook garanties komen om schendingen

van het principe van onoverplaatsbaarheid te voorkomen en te vermijden dat deze

mobiliteitsbepalingen tot verborgen tuchtsancties kunnen leiden.387

4 Vrederechters en politierechters

192. De Adviesraad is akkoord met de lichte aanpassing van artikel 74 Gerechtelijk wetboek

maar stelt nog een aanvulling voor wat betreft de samenstelling van de

arrondissementsrechtbank met de voorzitters van de vrederechters en de rechters in de

politierechtbank omdat de bevoegdheid van die voorzitters overal elders in het Gerechtelijk

wetboek ook wordt doorgetrokken en dus de coherentie ten goede komt en omdat het ook

nuttig zou zijn aangezien het de eenheid van de rechtspraak zou bevorderen aldus de

Adviesraad.388

Indien de vrederechters en de rechters van de politierechtbank ook effectief

worden toegevoegd aan de samenstelling van de arrondissementsrechtbank wordt het aantal

385


noot 377, 11 386


noot 377, 15 387

ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies hervorming gerechtelijke arrondissementen supra

noot 377, 12-13 388

Zie ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies hervorming gerechtelijke arrondissementen supra

noot 377, 16-17

86

magistraten even en moet er dus nog voorzien worden in een oplossing indien er zich een

staking van de stemmen zou voordoen.389

B. Advies inzake mobiliteit

1. Algemeen

193. In de versie van 12 februari 2013 van het wetsontwerp worden de magistraten

hoofdzakelijk in één arrondissement benoemd en in subsidiaire orde in andere

arrondissementen van het rechtsgebied. Een kort overzicht hoe de benoemingen er zullen

uitzien: de vrederechters zullen benoemd worden in één kanton en in subsidiaire orde in de

andere kantons van de provincie, de magistraten van eerste aanleg (zetel en Openbaar

Ministerie) ,behalve voor het rechtsgebied Brussel, zullen benoemd worden in een rechtbank

van eerste aanleg en in subsidiaire orde in de andere rechtbanken van eerste aanleg van het

rechtsgebied van het hof van beroep, de Franstalige magistraten (zetel en Openbaar

Ministerie) van eerste aanleg, van de arbeidsrechtbank en van de rechtbank van koophandel

van Brussel en Nijvel zullen in subsidiaire orde benoemd worden in het andere

arrondissement, de Nederlandstalige magistraten (zetel) van de rechtbank van eerste aanleg

van Brussel en Leuven zullen in subsidiaire orde benoemd worden in het andere

arrondissement, de Nederlandstalige magistraten van het Openbaar Ministerie (parket en

auditoraat) van de rechtbank van eerste aanleg en van de arbeidsrechtbank te Brussel, Halle

Vilvoorde en Leuven zullen in subsidiaire orde benoemd worden in de twee andere parketten

of auditoraten, de magistraten van de arbeidsrechtbank, de rechtbank van koophandel en het

arbeidsauditoraat (behalve rechtsgebied Brussel) zullen benoemd worden in alle

arbeidsrechtbanken of rechtbanken van koophandel of auditoraten van het rechtsgebied van

het hof van beroep of het arbeidshof, de magistraten in Eupen (zetel en Openbaar Ministerie),

met uitzondering van de vrederechters en politierechters zullen tegelijkertijd benoemd worden

in de rechtbank van eerste aanleg (zetel en Openbaar Ministerie), de arbeidsrechtbank (zetel

en Openbaar Ministerie) en de rechtbank van koophandel (zetel).390

194. Voor de reeds benoemde magistraten zal de regeling van de mobiliteit afhangen van de

functie en het type benoeming die ze bekleedden voor de inwerkingtreding van de nieuwe

bepalingen. Zo zullen de magistraten van eerste aanleg (zetel en Openbaar Ministerie) enkel

op het niveau van de provincie mobiel zijn indien ze reeds in één arrondissement werden

benoemd en niet op het niveau van het rechtsgebied, en zullen de toegevoegde rechters en

substituten wel op het niveau van het rechtsgebied mobiel zijn. Eenzelfde regeling zal gelden

voor de magistraten van de arbeidsrechtbanken, de rechtbanken van koophandel en de

arbeidsauditoraten. De magistraten die voor de inwerkingtreding van de nieuwe bepalingen

389

Zie ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies hervorming gerechtelijke arrondissementen supra

noot 377, 17 390

ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies over de tekst van het ontwerp van wet tot wijziging van

het Gerechtelijk Wetboek met het oog op een grotere mobiliteit van de leden van de rechterlijke orde, 1 maart

2013,3-4 http://www.arm-ccm.be/portal/page/portal/ARM/Adviezen/2013/130301%20Avis%20mob%20-

%20Advies%20mob.pdf (hierna verkort: ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies mobiliteit)

http://www.arm-ccm.be/portal/page/portal/ARM/Adviezen/2013/130301%20Avis%20mob%20-%20Advies%20mob.pdf


87

reeds gelijktijdig benoemd waren in verschillende arrondissementen zullen mobiel zijn in de

nieuwe hertekende arrondissementen.391

De Adviesraad is niet positief over het feit dat er verschillende regelingen zijn voor wat

betreft de mobiliteit van de reeds benoemde magistraten maar zegt ook niet volledig te

kunnen oordelen over de gevolgen van de nieuwe bepalingen zonder de regelingen voor alle

drie de voorziene luiken te kennen.392

2 Vrijwillige mobiliteit

195. De Adviesraad meent dat de mobiliteit zoals deze is uitgewerkt in het wetsontwerp niet

doeltreffend is en dat ze dat pas kan zijn indien het principe gesteund wordt op vrijwillige

mobiliteit. Zij wijzen erop dat er reeds regelingen voorhanden zijn die de mobiliteit binnen

een rechtsgebied bevorderen zoals de benoemingen van de magistraten van eerste aanleg in

verschillende arrondissementen van het rechtsgebied tegelijk, de mogelijkheid tot opdracht en

het stelsel van toegevoegde magistraten.393

Zij menen dat een grotere mobiliteit de organisatie

van justitie meer flexibel en doeltreffend kan maken maar mobiliteit van de magistraten is

volgens hen geen oplossing van alle problemen van justitie. Het komt er dus op neer dat de

Adviesraad meent dat de mobiliteit nooit zal werken indien het gaat om een opgelegde

mobiliteit die geen steun vindt bij de magistraten zelf en stelt zelf een aantal basisprincipes

voor: er moet een voorafgaand verplicht overleg komen met de betrokken magistraat, indien

het gaat om mobiliteit buiten de provincie moet er werkelijke instemming zijn met de

betrokken magistraat, de mobiliteit mag voor de magistraat zelf geen enkele kost met zich

meebrengen en er moet telkens een concrete en individuele motivering zijn van elke

beslissing tot mobiliteit.394

Hierna volgt meer uitleg bij deze principes.

Vooreerst het verplicht overleg: de Adviesraad meent dat er steeds een verplicht overleg moet

plaatsvinden met de betrokken magistraat indien het gaat om mobiliteit binnen de provincie

en dit omdat dergelijk overleg het risico vermindert op schendingen van het grondwettelijk

principe van onoverplaatsbaarheid van magistraten, omdat overleg een serene werkwijze

garandeert en omdat de magistraat zelf ook gemotiveerd moet zijn om zijn beroep uit te

oefenen in een nieuw juridisch vakdomein.395

Ten tweede de instemming: indien het gaat om mobiliteit tussen verschillende provincies van

één rechtsgebied zou volgens de Adviesraad steeds de instemming van de betrokken

magistraat moeten gevraagd worden. In het wetsontwerp zijn reeds een aantal gevallen

voorzien zijn waar de instemming van de magistraat vereist is, maar daar ontbreken volgens

de Adviesraad nog een aantal gevallen, zijnde: de aanwijzing van de rechters en substituten na

gemeenschappelijke beslissing van de betrokken korpschefs van de ene naar de andere

provincie van het rechtsgebied, de verplaatsing tussen de provincies van het rechtsgebied van

391

ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies mobiliteit supra noot 390, 5 392

ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies mobiliteit supra noot 390, 5-6 393



ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies mobiliteit supra noot 390, 12

88

een rechter bij de rechtbank van koophandel, van een rechter bij de arbeidsrechtbank of van

een substituut-arbeidsauditeur, de verplaatsing van de magistraat van het Openbaar Ministerie

tussen de provincies van het rechtsgebied terwijl die instemming momenteel verplicht is, de

verplaatsing van de bestaande toegevoegde magistraten tussen de provincies van het

rechtsgebied.396

Naar hun mening zijn deze vier gevallen gelijkaardig aan diegene waarvoor

wel instemming is vereist volgens het wetsontwerp en is er dus geen rechtvaardiging van het

verschil in behandeling voorhanden.

Ten derde mag de mobiliteit geen extra kost meebrengen voor de magistraat zelf: meer nog,

de Adviesraad stelt voor om de reeds bestaande mobiliteitsweddebijslag toe te kennen aan alle

magistraten die ingezet worden buiten hun aanvankelijke plaats van benoeming en ook de

verplaatsingskosten in rekening te brengen.397

3 Toegevoegde magistraten

196. Het wetsontwerp voorziet in de schrapping van de toegevoegde magistraten met inbegrip

van hun weddetoeslag zonder enige overgangsmaatregel. Er wordt echter voorzien dat de

bestaande toegevoegde magistraten ambtshalve in alle arrondissementen van het rechtsgebied

van het hof van beroep worden benoemd waardoor zij volgens de Adviesraad eigenlijk

onderworpen worden aan dezelfde mobiliteit als voorheen, maar dan zonder weddetoeslag,

wat volgens hen dan ook een discriminatie inhoudt.398

VI. Wat liep er fout?

197. Het kernkabinet keurde de hervormingsplannen van minister van Justitie Turtelboom

uiteindelijk goed op 1 maart 2013 en het aantal gerechtelijke arrondissementen gaat vanaf

2014 normaal gezien dalen van 27 naar 12 gerechtelijke arrondissementen en ook de

vooropgestelde mobilititeit zal worden doorgevoerd. Voor het zover was kreeg de minister

echter bakken kritiek te slikken, niet alleen van de Hoge Raad voor de Justitie en vooral van

de Adviesraad van de magistratuur zoals hierboven reeds uiteengezet, maar ook door

coalitiepartner CD&V. Wat Di Rupo en Turtelboom zelf als „historisch‟ omschreven, werd

afgekraakt door CD&V met de uitspraak dat „het volledige plaatje ontbreekt‟ en een snelle

uitvoering daardoor weinig realistisch lijkt.399

Het is inderdaad zo dat de wetteksten van

Turtelboom nog naar de Raad van State moeten en vervolgens nog door het parlement moeten

raken, hier kan men nu eenmaal niet omheen, maar CD&V argumenteert dat de hervorming

gebaseerd was op drie pijlers en dat zij slechts kunnen oordelen over de eerste twee pijlers

indien zij ook al een zicht kunnen krijgen op die derde beheerspijler.400

Een andere kritiek die

door de jaren heen steeds terugkeerde is dat er eindelijk eens werk moet gemaakt worden van

de informatisering van justitie. Turtelboom zelf zegt niet onder de indruk te zijn van de vele

396




W. ROMMERS, “CD&V dreigt justitiehervorming te vertragen”, De Standaard, 2 maart 2013 400

W. ROMMERS, “CD&V dreigt justitiehervorming te vertragen”, De Standaard, 2 maart 2013

89

kritiek die ze de laatste tijd krijgt en voegt hieraan toe dat „de uitdagingen daarvoor te groot

zijn,‟401

er moeten hervormingen komen en als er onenigheid is hoe die er precies moeten

uitzien dan is het aan de minister om de knoop door te hakken, aldus Turtelboom.

Dat de minister niet van plan is om zich te laten kelderen door kritiek bewijst het recente

samenwerkingsprotocol tussen de parketten van Dendermonde, Oudenaarde en Gent dat de

voorbode van de justitiehervorming wordt genoemd. In het protocol werd overeengekomen

dat het parket van Gent alle belangrijke milieumisdrijven voor zich zal nemen en het parket

van Dendermonde de belangrijkste zaken rond de hormonenhandel en informaticacriminaliteit

zal opvolgen voor de hele provincie, wat ruimte laat voor meer specialisatie bij de

magistratuur.402

401

X, “Turtelboom: scharniermoment voor Justitie”, De Redactie, 1 februari 2013,

http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/politiek/1.1539148 402

X, “Turtelboom: samenwerking Oost-Vlaamse parketten voorbode justitiehervorming”, De Standaard, 10

april 2013

http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/politiek/1.1539148

90

DEEL 2: Waar staan we?

198. Na de talloze hervormingsvoorstellen, akkoorden, plannen, adviezen, meningen en

verschillende ministers van Justitie zou een mens door het bos de bomen niet meer zien. Na

het doornemen en bestuderen van alle mogelijke plannen en voorstellen van de afgelopen tien

jaar kan men niet anders dan besluiten dat er steeds weer terugkerende thema‟s bovenkomen

en er verschillende rode draden doorheen de voorstellen lopen. Over welke rode draden gaat

het hier? Waarom zijn een aantal hervormingen wel en sommige dan weer niet doorgevoerd?

En hoe zit het nu juist met de informatisering van justitie anno 2013? Op deze en andere

vragen wordt getracht een antwoord te vinden in dit onderdeel.

HOOFDSTUK 1: SCHAALVERGROTING

I. Overzicht

199. Een eerste rode draad doorheen de verschillende hervormingsvoorstellen is de

hertekening van de gerechtelijke arrondissementen en de daarbij beoogde schaalvergroting.

Reeds jaar en dag zijn de verschillende actoren van justitie het erover eens dat het absurd is

dat de huidige indeling in 27 arrondissementen gebaseerd is op een regel dat men met paard

en kar op één dag het arrondissement moest kunnen doorkruisen. Dat de arrondissementen

moeten hertekend worden, daar is men het dus al even over eens. Waar men het echter niet

over eens is, is de wijze waarop de arrondissementen dan wel moeten ingedeeld worden. In

het Octopusakkoord werden nog geen concrete voorstellen gedaan voor wat betreft de

hertekening van de gerechtelijke arrondissementen maar er werd wel vastgesteld dat het land

toen eigenlijk ingedeeld was in 27 kleine „koninkrijkjes‟ en de arrondissementsgrenzen de

facto eerder landsgrenzen waren. Waar het wetsvoorstel van Borginon vooral aandacht had

voor het invoeren van een eenheidsrechtbank en het Themisplan bis voor het invoeren van

nieuwe beheersstructuren zonder een aanpassing van de schaal, formuleerde De Clerck in zijn

Oriëntatienota wel een concreet voorstel voor een herindeling van het aantal gerechtelijke

arrondissementen. Door samenvoeging van een paar arrondissementen met een bepaalde

grenscorrectie komt hij, onder andere rekening houdend met bevolkingsaantal,

personeelsaantal en dergelijke criteria, tot een nieuwe indeling van 16 arrondissementen. In de

adviezen die volgden op de Oriëntatienota bleek eens te meer dat er geen eengezindheid was

omtrent de schaal die moest in acht genomen worden. De Hoge Raad voor de Justitie meende

dat er ook andere factoren dan diegene vermeld door De Clerck in acht moesten genomen

worden voor de indeling403

en de Orde van de Vlaamse Balies wijst er op dat er door de

voorziene indeling nog steeds arrondissementen zouden zijn die te klein zijn om werkelijke

schaalvergrotingseffecten voort te brengen.404

Na alle adviezen kwam De Clerck er in zijn

synthesenota uiteindelijk toe de gerechtelijke arrondissementen te hertekenen via geografische

schaalvergroting maar deze keer door een fusie van de bestaande arrondissementen binnen de

403

HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE, Advies over oriëntatienota, supra noot 241, 10 404


91

grenzen van het rechtsgebied van de hoven van beroep met behoud van de zittingsplaatsen.405

Toen alle voorgaande geplande hervormingen en schaalvergrotingen voor het aantal

gerechtelijke arrondissementen dode letter bleven, was het aan de huidige regering Di Rupo

om zich te bewijzen. Reeds in een eerste regeerakkoord werd er beslist dat het aantal

gerechtelijke arrondissementen op zijn minst gehalveerd zou worden en nadat huidig minister

van Justitie Turtelboom haar wetsontwerpen op tafel wierp, bleek het nieuwe magische aantal

12 te zijn.

II. Schaalgrootte

200. Hoewel de vraag naar schaalvergroting steeds terugkeert in de hervormingsdebatten zijn

professoren Hondeghem en Depré niet overtuigd van het verband tussen efficiëntie en

schaalgrootte. De voordelen van schaalvergroting, zoals een toenemende specialisatie en

efficiëntie, zijn volgens hen geen automatische resultaten van schaalvergroting en het kiezen

van de juiste parameters die de schaalgrootte van rechtscolleges zullen bepalen is dan ook van

groot belang. Zij menen dat er drie benaderingen van schaalgrootte in overweging moeten

genomen worden: ten eerste de schaalgrootte als „economics of scale‟ waarbij men uitgaat van

het principe dat wanneer er meer producten geproduceerd worden, de gemiddelde kost per

eenheid daalt omdat vaste kosten over een groter aantal producten gedeeld worden. Ten

tweede kan men de schaalgrootte bekijken vanuit nabijheid, waarbij een zekere geografische

spreiding wordt nagestreefd en ten derde kan men schaalgrootte bekijken als het vermogen

om te managen, waarvoor voldoende schaalgrootte noodzakelijk is.406

Beide professoren zijn

akkoord dat er wel een minimale schaalgrootte vereist is om redenen van leefbaarheid en

efficiëntie, maar vanaf het ogenblik dat een bepaalde grootte is bereikt moet een afweging

gemaakt worden tussen de verschillende percepties van schaalgrootte en dit is een keuze die

de wetgever volgens hen dient te maken. Een belangrijke voorwaarde hierbij is dat deze keuze

gemaakt wordt in het kader van een ruimere visie op justitie en de hervormingen, iets wat in

België ontbreekt en in de hand gewerkt wordt door een gebrek aan continuïteit in het beleid

van de opeenvolgende ministers van Justitie.407

III. Waar staan we?

201. Als antwoord op de vraag waar we nu staan voor wat betreft de hertekening van de

gerechtelijke arrondissementen: bij de wetsontwerpen van Turtelboom die reeds groen licht

gekregen hebben en op dit ogenblik nog door de Raad van State en het parlement moeten

raken met als doel de daling van het aantal gerechtelijke arrondissementen van 27 naar 12

tegen 2014. De minister haalde verschillende voordelen van schaalvergroting aan in haar nota,

onder andere: „beter beheer doordat de arrondissementen meer autonomie krijgen op het vlak

van middelen en personeel, meer mogelijkheid om te werken met specialisaties binnen een

405


S. SOMERS, “De gerechtelijke hervorming: contouren van het debat” in H.BOCKEN (ed.), De gerechtelijk

hervorming, Brugge, Die Keure, 2012, 17 407

S. SOMERS, “De gerechtelijke hervorming: contouren van het debat” in H.BOCKEN (ed.), De gerechtelijk

hervorming, Brugge, Die Keure, 2012, 17

92

arrondissement en zo ook meer kwaliteit te leveren, betere

samenwerkingsmogelijkheden tussen kleine en middelgrote entiteiten, efficiënter

bestuur,…‟.408

Naar mijn mening moet er niet gestreefd worden naar de perfecte indeling van

de gerechtelijke arrondissementen aangezien dit niet mogelijk is, maar wel naar de meest

werkbare indeling met voldoende flexibiliteit en bereidwilligheid tot verandering. De

broodnodige hervormingen die al op zich laten wachten sinds Dutroux zitten er eindelijk aan

te komen, ook de wil tot het doorvoeren van veranderingen blijkt ook wel aanwezig te zijn en

het is nu eenmaal niet mogelijk om voor alle actoren hét perfecte plan op te maken. Wat

schaalvergroting betreft staan we alleszins al verder dan waar we tien jaar geleden stonden.

408




93

HOOFDSTUK 2: INTEGRATIE

I. Algemeen

A. Overzicht

202. Naast schaalvergroting is de horizontale integratie van verschillende rechtbanken in één

grote rechtbank een constante doorheen de verschillende hervormingsplannen-en voorstellen.

Hoewel dit idee van een volledige integratie al lang speelt, is er tot op vandaag nog geen

sprake van. Net als elk ander voorstel heeft de integratie voor-en nadelen en de voor-en

tegenstanders van integratie maken er beide gretig gebruik van om hun punt sterk te maken.

In het Octopusakkoord werd gesproken van een integratie van de rechtbanken op het niveau

van eerste aanleg in één arrondissementsrechtbank met verschillende afdelingen en elk van

deze afdelingen zou dan een specifieke materie toegewezen krijgen. De Octopuswetgever zelf

zag hier verschillende voordelen in: vereenvoudiging van de rechtstoegang, wegwerken van

de gerechtelijke achterstand en een efficiënter beheer van de beschikbare middelen.409

De

horizontale integratie die langs deze weg beoogd werd is echter nooit doorgevoerd, vooral

wegens tegenkanting van de arbeidsauditoraten die in de integratie een bedreiging zagen van

hun specialisatie en meenden dat dit de vereenvoudiging en laagdrempeligheid allesbehalve

ten goede zouden komen. Zij wezen op hun goede werking, maakten duidelijk dat zij niet te

kampen hadden met gerechtelijke achterstand en beweerden dat dergelijke integratie deze

goede werking alleen maar schade kon berokkenen.

Ook in het wetsvoorstel van Fons Borginon werd voorzien in de oprichting van een

arrondissementsrechtbank met verschillende afdelingen die dan elk een eigen specialisatie

zouden hebben. Borginon stelde ook integratie voor op het niveau van het hof van beroep,

hier met vijf afdelingshoven. Door de indeling in afdelingen trachtte hij de bestaande

structuren te behouden maar dit onder de koepel van één eenheidsrechtbank wat volgens hem

zou zorgen voor een efficiënter en doorzichtiger gerechtelijk apparaat.410

In het Themisplan vindt men het idee van een eenheidsrechtbank niet terug, wat bij de

voorstanders hiervan dan ook de nodige kritiek ontlokte. Volgens hen zouden de in het

Themisplan voorziene beheersstructuren nooit naar behoren kunnen functioneren als niet

voorzien werd in de nodige schaalvergroting, wat kon bereikt worden door de kleinere

rechtscolleges te laten integreren in een groter rechtscollege.411

409


Parl.St. Kamer 1997-1998, nr. 1568/2, 40 410

Wetsvoorstel (F. Borginon) tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek tot horizontale integratie van de

hoven en rechtbanken op het niveau van eerste aanleg en tweede aanleg, Parl.St. Kamer 2004-2005, nr.

1571/001, 3 411


beheersstructuur van justitie gewikt en gewogen”, RW 2006-07, nr 10, 423

94

Het idee van integratie kwam na het Themisplan terug aan de oppervlakte in het voorstel van

het Openbaar Ministerie dat voorstelt om de eerstelijnsparketten te organiseren op een ruimer

horizontaal niveau, met integratie van de arbeidsauditoraten maar met behoud van de

specialisatie en operationele autonomie van zowel de parketten als de arbeidsauditoraten.

„Nabijheid bij de burger‟ werd door het Openbaar Ministerie hoog in het vaandel gedragen

waardoor voorzien werd om binnen het ruimer horizontaal niveau territoriale afdelingen te

organiseren. Ook het Openbaar Ministerie haalt de voordelen van integratie aan om haar

voorstel te staven, zij zien hier onder andere een oplossing in voor de gerechtelijke

achterstand en mogelijkheden tot specialisatie en kennisbeheer.412

In zijn oorspronkelijke Oriëntatienota vertrok De Clerck nog van het idee van „maximale

eenheid van rechtsmacht‟413

en voorzag in de integratie van alle eerstelijns arrondissementele

en kantonale rechtsprekende instanties en haalde daarbij vele voordelen aan, onder andere: de

eenvoud en transparantie van de gerechtelijke organisatie, beperking van

bevoegdheidsconflicten en betere dienstverlening.414

In de uiteindelijke synthesenota bleef

van het oorspronkelijk idee van maximale harmonisatie niet veel meer over. Vooral de

Nationale Arbeidsraad had in haar advies duidelijk te kennen gegeven niet akkoord te zijn met

de integratie van de arbeidsgerechten. Het invoeren van een eenheidsrechtbank waarin ook de

arbeidsgerechten zouden geïntegreerd worden, zou volgens de Arbeidsraad alleen maar

negatieve gevolgen hebben aangezien zo volgens hen de specificiteit van de arbeidsgerechten

verloren zal gaan, zelfs al zouden hiervoor waarborgen ingebouwd worden.415

Opnieuw wordt

er gewezen op de goede werking van de arbeidsgerechten zoals deze nu bestaan en op het

ontbreken van enige gerechtelijke achterstand, wat door de in de Oriëntatienota van De Clerck

voorziene integratie en mobiliteit van de magistraten danig zou verstoord worden, aldus de

Nationale Arbeidsraad. In de uiteindelijke synthesenota van De Clerck werd zoals reeds

uiteengezet het idee van een eenheidsrechtbank verlaten en werd voorzien in het behoud van

de arbeidsgerechten. Op het niveau van het arrondissement zouden de huidige

arbeidsrechtbanken behouden blijven als arrondissementele afdelingen van de

arbeidsrechtbank416

,op het niveau van het hof blijven de huidige arbeidsauditoraten behouden

als „arrondissementele antennes‟ van het arbeidsauditoraat.417

Als men het luik justitie bekijkt in het regeerakkoord van Di Rupo van 1 december 2011

wordt het opnieuw snel duidelijk dat een echte geïntegreerde rechtbank er niet zal komen

aangezien opnieuw zowel op het arrondissementele niveau als op het niveau van de parketten

en hoven van beroep wordt voorzien in het behoud van de arbeidsrechtbanken,

arbeidsauditoraten en arbeidshoven418

en dit opnieuw wegens dezelfde gekende redenen:

behoud van hun specificiteit en eigenheid en met inachtneming van het ontbreken van

412


Ministerie, juni 2008, 7, 25 413







95

gerechtelijke achterstand wegens hun goede werking. Deze regeling werd door huidig

minister van Justitie Turtelboom ook overgenomen in haar beleidsnota.

De beleidsnota van Turtelboom legt zich vooral toe op de geografische schaalvergroting, wat

er de Hoge Raad voor de Justitie toe brengt nogmaals te wijzen op een andere vorm van

schaalvergroting, namelijk de samenvoeging van de rechtbanken van koophandel, de

arbeidsrechtbanken en de rechtbanken van eerste aanleg. De Hoge Raad voor de Justitie

meent niet dat integratie van al deze rechtbanken zou leiden tot het verloren gaan van hun

eigen specificiteit of goede werking en meent zelfs dat dit eerder zou bijdragen tot

inzetbaarheid en mobiliteit van de staf, rationalisatie, transparantie, eenvormigheid en

vereenvoudiging,419

zolang er maar voorzien wordt in een wettelijk minimumkader van

magistraten gekoppeld aan interne beheersautonomie ter garantie van die specifieke

eigenheid.420

B. Waar staan we?

203. Uit dit alles kan ik bijna niet anders dan concluderen dat de beoogde integratie er nooit

doorgekomen is. Staan we nu verder dan tien jaar geleden? Niet echt. De dwarsliggers zijn

nog steeds dezelfde als (eigenlijk meer dan) tien jaar geleden, namelijk de arbeidsgerechten

die zo vasthouden aan hun eigenheid en specificiteit dat volgens hun actoren elke verandering

gelijk staat aan een negatieve verandering en een vermindering van de huidige kwaliteit en

werking van hun arbeidsgerechten. Het valt mij ook op dat bijvoorbeeld de Nationale

Arbeidsraad in haar adviezen slechts uitzonderlijk ingaat op hervormingsvoorstellen of

plannen in hun geheel, maar er haast steeds die aspecten uithaalt die betrekking hebben op de

integratie van de arbeidsgerechten en deze vervolgens afkraakt met allerhande motiveringen,

zonder een echt advies te geven. Tot slot merk ik graag nog op dat de soms felle reacties op

de integratie van de arbeidsgerechten voorzien in sommige plannen en nota‟s niet altijd

begrijpelijk zijn aangezien bijvoorbeeld De Clerck alleen al op verschillende plaatsen in zijn

Oriëntatienota erop hamerde dat er steeds voldoende garanties moeten voorzien worden opdat

de eigenheid en specificiteit van de verschillende bestaande rechtbanken niet verloren mogen

gaan door de voorziene integratie.421

In haar uiteindelijke wetsontwerp voorziet Turtelboom

in de organisatie van de arbeidsrechtbanken per ressort van het hof van beroep.422

419


360, 12 420


360, 13 421

S. DE CLERCK, Oriëntatienota, supra noot 135, 38,41,.. 422

A. TURTELBOOM, Historische hervorming van Justitie, 4 maart 2013,



96

II. De vredegerechten en politierechtbanken

A overzicht en waar staan we?

204. Een volgend debacle in het integratieverhaal is de vraag of de vredegerechten en

politierechtbanken nu wel of niet mee moeten geïntegreerd worden. De argumenten die de

tegenstanders van dergelijke integratie van de vredegerechten en politierechtbanken aanhalen

zijn grotendeels gelijklopend met die van de tegenstanders van de integratie van de

arbeidsgerechten. Ook zij halen het specifieke karakter en de reeds bestaande goede werking

van beide rechtbanken aan en vrezen dat hieraan door integratie alleen maar afbreuk zal

gedaan worden. Zij voeren aan dat de rol van de vrederechters substantieel verschilt van deze

van andere rechters aangezien zij de rol van eerstelijnsrechter vervullen ten aanzien van de

zogenaamd sociaal zwakkeren en over een grotere voeling met de realiteit zouden beschikken

om zo de partijen te kunnen verzoenen.423

Hier kan herhaald worden wat reeds duidelijk

gemaakt is voor de arbeidsgerechten: onder andere in de Oriëntatienota wordt er gehamerd op

het feit dat de integratie van de eerstelijnsrechtbanken er niet mag toe leiden dat afbreuk

gedaan wordt aan de specifieke kenmerken, de specialisatie en de werking van deze gerechten

maar dat integendeel waarborgen moeten ingebouwd worden om dit tegen te gaan.424

Verder

maakt men zich zorgen dat integratie het einde van de zo gekende nabijheid van de

vrederechters zal betekenen, hieraan wordt door Turtelboom in haar wetsontwerpen echter

tegemoet gekomen door de vredegerechten te blijven organiseren op het niveau van het

kanton daar waar de politierechtbanken zullen georganiseerd worden volgens de 12 nieuwe

gerechtelijke arrondissementen.425

Bovendien krijgen de politierechter en de vrederechters per

arrondissement een eigen korpschef en ondervoorzitter,426

dit om tegemoet te komen aan de

argumenten van de tegenstanders omtrent het mogelijks verlies van autonomie die integratie

met zich zou kunnen meebrengen.

De vrederechters vechten integratie ook aan door te stellen dat hun opname in een rechtbank

die bevoegd is voor hoger beroep tegen hun beschikkingen strijdig zou zijn met de

waarborgen van artikel 6 EVRM.427

Zij haalden dergelijke bezwaren reeds aan in hun

opmerkingen bij de Oriëntatienota van De Clerck waarin ze stelden dat de oprichting van een

afzonderlijke beroepsafdeling binnen de eenheidsrechtbank strijdig zou zijn met artikel 2 van

het toegevoegd protocol n°7 bij het EVRM en met artikel 14§5 van het BUPO-Verdrag

423

H. VUYE, “Vrederechter-eerstelijnsrechter: aanzet tot een alternatieve rechtsbedeling”, A.J.T. 2000-

01, 491 424

S. DE CLERCK, Oriëntatienota, supra noot 135, 38,41,.. 425


http://annemieturtelboom.be/2013/03/04/historische-hervorming-van-justitie-2/ 426


http://annemieturtelboom.be/2013/03/04/historische-hervorming-van-justitie-2/ 427

B. ALLEMEERSCH, “De hervorming van Justitie en de privaatrechtelijke rechtsbedeling” in H. BOCKEN

(ed), De gerechtelijk hervorming, Brugge, Die Keure, 2012, 95



97

aangezien daar wordt voorzien dat de beoordeling in graad van hoger beroep dient te

geschieden door een hoger rechtscollege, en niet door een afdeling van dezelfde rechtbank.428

205. Ondanks hevige tegenkanting van de actoren zelf, is het idee van de integratie van de

vredegerechten en politierechtbanken niet onlogisch aangezien de bedoelingen van integratie

onder andere een beter beheer en efficiënter bestuur zijn, waarvoor de nodige

schaalvergroting nodig is. Steeds weer wordt aangehaald dat de taak van vrederechters een

specifieke rolopvatting inhoudt, anders dan de rest van rechters maar mijns inziens maken zij

nog steeds deel uit van diezelfde rechterlijke macht en staat integratie niet ipso facto gelijk

aan het verloren gaan van die specifieke rol of nabijheid van deze rechters.

III. Het administratief contentieux

206. Een onderdeel dat iets minder uitgesproken naar voor komt in de besproken voorstellen

maar in de marge van de hervormingen van justitie toch enige aandacht vereist is het

administratief contentieux. Meer bepaald moet de vraag gesteld worden wat de precieze

verhoudingen en samenwerkingsmogelijkheden zijn tussen de rechterlijke orde en de

bestuursrechters en of een incorporatie van het administratief contentieux in de rechterlijke

orde nuttig of noodzakelijk kan zijn.

A. Pluralisme, monisme of dualisme

207. Één van de vragen die dus rijzen in verband met het administratief contentieux is of het

huidige pluralistische model vervangen moet worden door een monistisch model waarbij het

administratief contentieux in de rechterlijke organisatie wordt geïntegreerd of een dualistisch

model waarbij het administratief contentieux strikt gescheiden wordt van de rechterlijke

macht.429

Monisme

208. Gelet op het feit dat vooral het monistisch model wordt aangehangen in de rechtsleer430

volgt hier een korte bespreking van de voor-en nadelen. Het monistisch model houdt in dat

afzonderlijke administratieve rechtspraak moet afgebouwd worden en meestal opteert men

dan voor de invoering van bestuursrechtelijke kamers of afdelingen in de hoven en

rechtbanken. Voorstanders beroepen zich ten eerste op de rechtszekerheid omdat het volgens

hen voor de burger al maar moeilijker wordt om te weten wie de bevoegde rechter is voor het

428

KONINKLIJK VERBOND VAN DE VREDE- EN POLITIERECHTERS, Big is not always beautiful, 23

juni 2009, http://www.kvvp-

urjpp.be/new/pdf/NL/Big%20is%20not%20always%20beautiful%2023%20juni%202009.pdf 429

S. SOMERS, “De gerechtelijke hervorming: contouren van het debat” in H. BOCKEN (ed), De gerechtelijk

hervorming, Brugge, Die Keure, 2012, 7 430

P. VAN ORSHOVEN, Ontwikkelingen in de beslechting van bestuursrechtelijke geschillen in België,

Preadvies voor de Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland, Zwolle,

W.E.J. Tjeenk Willink, 1990, 43-45; van dezelfde auteur: „Administratieve rechtbanken? Ja en neen. Pleidooi

voor jurisdictioneel monisme‟, RW 1994-95, 897-908, C. BERCK, Rechtsbescherming van de burger tegen de

overheid. Een analyse van het systeem van administratieve rechtspraak in België, Antwerpen-Groningen,

Intersentia, 2000, 604-606

98

beslechten van een geschil met de overheid.431

Verder brengt het onoverzichtelijk aantal

administratieve rechtscolleges, hun uiteenlopende procedureregels en gebrek aan systematiek

ook de nodige rechtsonzekerheid met zich mee, die nog versterkt zou worden door een gebrek

aan rechtseenheid die het gevolg is van uiteenlopende opvattingen van de justitiële en de

administratieve rechter. Zij spreken zich uit tegen het model van dualisme wegens het

complex systeem van dubbele rechterlijke procedures en omdat de burger in dit systeem

moeilijk volledig rechtsherstel kan bekomen.432

Tegenstanders van het monisme betwijfelen of de integratie van de administratieve in de

justitiële rechtsmacht wel realistisch is en wijzen erop dat het bijzonder moeilijk is om op

voorhand een inschatting te kunnen maken van de gevolgen hiervan voor de kwaliteit van de

administratieve rechtspraak en van de justitiële rechtsmacht.433

Verder halen ze aan dat

integratie mogelijks kan leiden tot kleinere rechtscolleges met minder administratieve

rechters, een mogelijke daling van specialisatie en minder snelle afhandeling van zaken.434

B. Waar staan we?

209. In 2009 werd door de Commissie Investeringsprojecten een reeks aanbevelingen en

voorstellen geformuleerd in verband met de structurele hervorming van de

bestuursrechtspraak. In navolging hiervan heeft de Vlaamse Regering op 29 april 2011 haar

akkoord verleend met de oprichting van een Bijzonder Vlaams Bestuursrechtscollege, een

overkoepelende structuur waarin bestaande en toekomstige Vlaamse administratieve

rechtscolleges kunnen worden geïncorporeerd in de vorm van gespecialiseerde afdelingen of

kamers.435

Bedoeling is om te komen tot een eenvormige kaderstructuur op het vlak van

samenstelling, organisatie, werking, instrumenten en procedures voor de onderscheiden

rechtscolleges. Dit nieuw overwogen perspectief van een koepelregeling zou kunnen leiden

tot een betere herkenbaarheid en een grotere overzichtelijkheid van de administratieve

rechtspraak. Dit alles zou moeten bijdragen tot een verhoging van de efficiëntie en van de

rechtsbescherming, zolang er ook ruimte blijft voor afwijkende regels voor specifieke

rechtscolleges.436

431

M. VAN DAMME., “Gerechtelijke hervorming en de administratieve rechtsbedeling” in H. BOCKEN (ed),

De gerechtelijk hervorming, Brugge, Die Keure, 2012, 61 432

M. VAN DAMME, “Gerechtelijke hervorming en de administratieve rechtsbedeling” in H. BOCKEN (ed),




D. VERBIEST, “Geografische decentralisatie van administratieve rechtspraak”, Ius & Actores 2011, nr. 3,

186-189 435




De gerechtelijk hervorming, Brugge, Die Keure, 2012, 75-76

99

HOOFDSTUK 3: MANAGEMENT

„Management binnen justitie is een revolutie, maar onvermijdbaar‟437

Deze woorden moeten

het groeiend belang van management binnen de gelederen van justitie de afgelopen tien jaar

duidelijk maken.

I. Algemeen

210. Uit de bespreking van bovenstaande voorstellen blijkt dat vele ervan maar moeilijk of

niet in de praktijk kunnen omgezet worden. Hoewel de meeste van de plannen en voorstellen

vooral aandacht besteden aan beheer, organisatie, beleid, leiding geven, efficiëntie en

effectiviteit blijven er problemen bestaan met het invullen en operationaliseren van de

hervormingen in aangepaste structuren en met een aangepaste organisatiecultuur en

mentaliteit. Verder blijft ook steeds die vrees van schending van de onafhankelijkheid van de

rechterlijke macht permanent aanwezig.438

De twijfel bij magistraten of managementprincipes

wel kunnen toegepast worden in de rechterlijke organisatie blijft bestaan, zo ook Robert

Blondiaux, arbeidsauditeur: „Selon le nouveau Petit Robert management c‟est l‟ensemble des

connaissances concernant l‟organisation et la gestion d‟une entreprise. Pour moi l‟auditorat

n‟est pas une entreprise mais une service public.‟439

II. Wat is management?

211. Er circuleren heel wat opvattingen over management, de meest geciteerde omschrijving

is deze van Mary Parker Follet: „Management is the art of getting things done through

people‟.440

Algemeen neemt men wel aan dat management het bereiken van doelstellingen

door een optimale combinatie van de beschikbare middelen inhoudt en dus bestaat uit een

beleidsgedeelte waarbij prioriteiten en doelstellingen moeten geformuleerd worden, en een

uitvoerend gedeelte waarbij mensen en middelen daadwerkelijk moeten ingezet worden en er

gedelegeerd moet worden.441

Men moet hierbij wel steeds indachtig houden dat justitie geen

organisatie als een andere is en een specifieke maatschappelijke opdracht heeft.

…toegepast op de rechterlijke organisatie

212. Past men managementprincipes toe op de rechterlijke organisatie dan komt men tot het

besluit dat er een efficiënt en effectief beheer nodig is. Samengevat betekent dit dat men moet

437

F. SCHOENAERTS, “Management binnen justitie is een revolutie, maar onvermijdbaar”, De Juristenkrant,

24 februari 2010, 8 438

R. DEPRE en A. HONDEGHEM, Management, bestuur en beleid in de rechterlijk organisatie, Brugge, Die

Keure, 2000, 3 439

R. DEPRE en A. HONDEGHEM, Management, bestuur en beleid in de rechterlijk organisatie, Brugge, Die

Keure, 2000, 27 440

J.A.F STONER, C. WALKER, Management, Prentice-Hall International, Englewood Clifffs, New Jersey,

1986, 3 441

R. DEPRE, “Management van en in de rechterlijke organistie” in R. DEPRE, en A. HONDEGHEM (eds),

Management, bestuur en beleid in de rechterlijk organisatie, Brugge, Die Keure, 2000, 28

100

trachten de cliëntgerichtheid en transparantie te verbeteren door meer doorzichtigheid van de

structuren, meer openheid, geografische bereikbaarheid en het wegwerken van financiële

drempels. Meer efficiëntie kan bereikt worden door het steven naar redelijke doorlooptijden,

snelheid van uitspraken en een efficiënte organisatie van werkprocessen en informatisering.442

Verder moet men streven naar een performante justitie door de onderlinge afstemming van

actoren en instellingen, een duidelijke verantwoordelijkheidsafbakening en een

verantwoordingsstructuur voor de aanwending van de beschikbare middelen.443

Volgens Roger Depré is er in de Belgische rechterlijke organisatie onvoldoende

managementcapaciteit aanwezig en is de organisatiecultuur niet gericht op bedrijfsvoering

waardoor het gedwongen opleggen van meer managementvereisten weinig succesvol zal zijn

en op weerstand zal stoten omdat het implementeren van bovenstaande principes door

voorzitters en rechters meer als een noodzakelijke last beschouwd wordt.444

III. Van korpschef naar korpschef-manager

213. De klassieke juridische omschrijving van het profiel van de korpschef volstaat niet meer.

Door de voorstellen heen is er een evolutie merkbaar naar een profiel van korpschef-manager

waarbij de korpschefs naast hun juridische opdracht ook een beheersfunctie en leidinggevende

taak op zich moeten nemen. Men kan hierbij echter verschillende opties in overweging

nemen. Ten eerste kan de korpschef voor het managementgedeelte van zijn functie bijgestaan

worden door een magistraat gespecialiseerd in managementaangelegenheden. Ten tweede kan

een manager aangesteld worden voor het logistiek en personeel beheer en beperkt de

korpschef zich tot zijn juridische functie. Ten derde kan de korpschef integraal manager

worden van zijn rechtbank of parket.445

Elke optie heeft uiteraard zijn voor-en nadelen maar

uit de voorstellen kan afgeleid worden dat meer en meer geopteerd wordt voor de korpschef

als integraal manager. De korpschef moet in deze formule de verantwoordelijkheid opnemen

voor het management van de rechterlijke organisatie, zowel voor wat betreft het beleid als

voor het beheer.446

Om dit te kunnen bereiken moet er een daadwerkelijke mentaliteits-en

cultuurverandering tot stand komen binnen de magistratuur waarbij vorming en opleiding een

belangrijke factor tot succes vormen. Er is hiervoor een omschrijving nodig van de kennis, de

vaardigheden en houdingen die een korpschef-manager moet beheersen die modern en

442

R. DEPRE, “Management van en in de rechterlijke organisatie” in R. DEPRE, en A. HONDEGHEM (eds.),

Management, bestuur en beleid in de rechterlijk organisatie, Brugge, Die Keure, 2000, 31 443

R. DEPRE, “Management van en in de rechterlijke organisatie” , in: R. DEPRE, en A. HONDEGHEM (eds.),


R. DEPRE, “Management van en in de rechterlijke organisatie” in R. DEPRE, en A. HONDEGHEM (eds.),


A. HONDEGHEM, “Van korpschef naar korpsmanager: fictieve of realistische evolutie” in R. DEPRE, en A.

HONDEGHEM (eds.), Management, bestuur en beleid in de rechterlijk organisatie, Brugge, Die Keure, 2000,

79 446



80

101

toekomstgericht zijn,447

een taak van de Hoge Raad voor de Justitie die de opdracht heeft

standaardprofielen op te maken voor de functies van korpschef.448

De Hoge Raad kan voor het

opmaken van deze profielen vertrekken van bestaande competenties en hierbij uitmaken of

deze van toepassing zijn voor de korpschef of niet, of kan te werk gaan via interviews,

schriftelijke bevragingen en dergelijke en zo de kerncompetenties van de korpschef bepalen

en vastleggen of een combinatie van beide mogelijkheden.449

214. Als men van de korpschef meer en meer managementkwaliteiten gaat verwachten moet

men ook nagaan in welke mate de korpschef effectief sturend kan optreden in de bestaande

organisatiestructuur. In het verleden en wat voorgaand reeds besproken is, is reeds gebleken

dat de organisatie in werkelijkheid bestaat uit betrekkelijk zelfstandig opererende gerechten,

met weinig aandacht voor het geheel. Ieder voert zijn beleid op zijn niveau, zonder een

coherente regeling van de verantwoordelijkheid inzake het management van de rechtbank.450

Het is in deze context dat de korpschef een beleid dient te voeren, zonder dat hij betrokken

werd bij het vastleggen van de middelen en met onvoldoende beheersbevoegdheid over die

middelen.451

Zo werd in het Octopusakkoord bepaald dat korpschefs voortaan een

beleidsplan452

zullen moeten opstellen maar hierbij was niet duidelijk welke

beheersbevoegdheden zij daadwerkelijk zouden krijgen.453

In de daaropvolgende voorstellen

en plannen werd dit al ingezien en werd meer aandacht besteed aan de decentralisatie van

beheersbevoegdheden en eenheid van gezag, onder andere door integratie van de rechtbanken

en schaalvergroting zoals hierboven reeds besproken.

IV. Integraal management en beheersautonomie

215. Als men het heeft over integraal management voor de rechtscolleges dan bedoelt men dat

de rechtscolleges zeggenschap moeten hebben over alle middelen die voor een adequaat

lokaal beheer nodig zijn.454

In 2007 werd de verdeling van de leiding over de rechters en de

447



85 448

Wet van 22 december 1998 betreffende de verticale integratie van het Openbaar Ministerie, het federale

parket en de Raad van procureurs, BS 10 februari 1999 449



89 450

G. DE CROOCK, “Pleidooi voor integraal management in een vernieuwde organisatie” in R. DEPRE, en A.


160 451

G. DE CROOCK, “Pleidooi voor integraal management in een vernieuwde organisatie” in R. DEPRE, en A.


165 452

Supra, 11 453

G. DE CROOCK, “Pleidooi voor integraal management in een vernieuwde organisatie‟ in R. DEPRE, en A.


163 454


(ed), De gerechtelijke hervorming, Brugge, Die Keure, 2012, 83

102

leiding over de griffie door Onkelinx opgeheven455

waardoor aan het hoofd van de rechtbank

één korpschef kwam te staan die over alle diensten leiding en toezicht heeft. Sindsdien blijft

het idee van het integraal management spelen maar om dit mogelijk te maken is er nood aan

beheersautonomie waardoor het management zicht en beschikking heeft op de middelen die

nodig zijn om een beleid te voeren en de doelstellingen te bereiken. Dit betekent in de eerste

plaats dat men zelf de mogelijkheid moet hebben om de infrastructuur en de logistieke

middelen te beheren en dus de vrijheid om zelf keuzes te maken om het vlak van

informatisering, documentatie, enzovoort. Verder moet men ook een eigen begroting kunnen

opstellen en zelf uitgaven kunnen doen en tot slot moet men ook de mogelijkheid hebben om

zelf de inzet van het personeel te bepalen.456

V. Waar staan we?

216. De laatste jaren is er in de rechterlijke orde dus een evolutie naar integraal management

merkbaar. Waar managementprincipes een aantal jaar geleden nog vrij onbekend waren voor

de magistraten en eerder een noodzakelijk kwaad, merkt men nu toch een verandering van

ingesteldheid. Meer een meer magistraten beschouwen justitie als een openbare dienst

waarvan de middelen zo efficiënt mogelijk moeten aangewend worden. De rol van de

korpschef zal in de toekomst meer en meer evolueren naar een managersrol, met een nieuwe

manier van denken en handelen waardoor vorming en opleiding een belangrijke rol spelen.

Decentralisatie en beheersautonomie moeten het de korpschef mogelijk maken om zelf een

degelijk beleid te kunnen voeren, als men zelf verantwoordelijk wordt voor de middelen zal

men gestimuleerd worden om hier ook bewuster en doelmatiger mee om te gaan.457

455

Artikel 21 van de wet van 25 april 2007 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek inzonderheid met

betrekking tot bepalingen inzake het gerechtspersoneel van het niveau A, de griffiers en de secretarissen en

inzake de rechterlijke organisatie, BS 1 juni 2007 456


(ed), De gerechtelijke hervorming, Brugge, Die Keure, 2012, 84 457



91

103

HOOFDSTUK 4: INFORMATISERING

I. Overzicht

217. Een volgende blijvende rode draad doorheen de vele geplande hervormingen van justitie

is de informatisering die maar niet blijkt te lukken. Één van de meest bekende pogingen om

werk te maken van deze informatisering de voorbije tien jaar is het Phenixproject dat reeds in

2001 aangekondigd werd door Marc Verwilgen. Het opzet was om de dertien bestaande

informaticasystemen te vervangen door één systeem waarbij elk dossier elektronisch

beschikbaar zou moeten worden en dit alles zou gerealiseerd worden door ict-gigant Unisys.

Het project liep allesbehalve van een leien dakje en in oktober 2004 werd al de hulp

ingeroepen van Fedict, de informaticadienst van de federale overheid. Er werden nog

pogingen ondernomen om het project op de rails te krijgen maar het was Laurette Onkelinx

die in 2007 het contract met Unisys verbrak aangezien het systeem na zes jaar nog steeds geen

simpele toepassingen kon uitvoeren.458

België heeft grof geschetst zo een 12 miljoen

geïnvesteerd in het mislukte Phenixproject.

218. Na de mislukking van het ambitieuze Phenixproject kwam toenmalig minister van

Justitie Jo Vandeurzen met een nieuw beestje op de proppen: het Cheopsproject. Vandeurzen

vatte het idee op om, net als de bouw van piramiden, onderaan de hiërarchie te beginnen met

informatiseren. Hij zou in 2008 aanvatten met de vredegerechten om in 2011 te eindigen bij

het Hof van Cassatie, de top van de piramide. Cheops werd eerst als proefproject gestart in de

vredegerechten van Torhout en Charleroi en deze keer werd er verder gebouwd op de

bestaande infrastructuur.459

Nog geen jaar later werd al duidelijk dat het project al een

aanzienlijke vertraging had opgelopen460

en het zou nog een tijdje duren vooraleer alle

vredegerechten met de zogenaamde „MaCH‟toepassing uitgerust zijn.

II. Waar staan we?

219. Ondertussen zijn we weer aanbeland bij het beleid van Turtelboom die belooft zich

tijdens deze legislatuur toe te spitsen op drie grote grote prioriteiten, één daarvan is de

informatisering van justitie. Er lopen momenteel verschillende informatiseringsprojecten bij

justitie: PC@Work dat betrekking heeft op de vernieuwing van de PC‟s, en JustX, wat een

justitiële databank moet worden waarin alle gegevens van een elektronisch dossier digitaal

bewaard worden.461

Daarnaast is er de wet betreffende de elektronische procesvoering die al

dateert van 2006 en waarvan de inwerkingtreding al meerdere malen is uitgesteld omdat het

informaticasysteem nog steeds niet op punt staat. Recent nog stelde minister van Justitie

Turtelboom de inwerkingtreding uit tot 2015, de vorige vervaldatum was 31 december

458

L. BOVE, “Justitie prutst met miljoenenclaim over computers”, De Tijd, 24 februari 2012 459

P. LESAFFER, “Cheops in de rechtbank”, De Standaard, 22 april 2008 460

F. VERHOEST, “Informatisering Justitie loopt weer vertraging op”, De Standaard, 4 mei 2009 461

R. BOONE, “Er is geen blauwdruk voor de informatisering van justitie”, De Juristenkrant, 13 februari 2013,

8

104

2012.462

Opnieuw blijkt dat er wel vele ambitieuze plannen zijn, maar dat de uitvoering nog

maar eens op zich laat wachten.

Daarnaast zijn er echter een aantal kleinere opmerkelijke initiatieven. Zo kwam er recent een

protocol tot stand tussen het Antwerps hof van beroep en het arbeidshof dat de advocaten van

de Antwerpse en Limburgse balies toelaat hun conclusies en stukken vanaf 1 maart 2013 per

e-mail te bezorgen aan de griffie. Het protocol kwam er omdat de opstellers ervan niet langer

wilden wachten op de inwerkingtreding van artikel 32bis van het gerechtelijk wetboek dat

vervat ligt in de steeds uitgestelde wet van 5 augustus 2006.463

Hoewel er door sommigen

geopperd wordt dat dergelijke protocols opnieuw het ontstaan van vele plaatselijke

„costuymen‟ in de hand werken,464

wordt het idee erachter over het algemeen positief

onthaald. Om te vermijden dat er talloze projecten en protocols komen op een te kleinschalig

niveau dringt IT-specialist Johan Van Driessche aan op wat hij noemt een blauwdruk voor de

informatisering waarbij de overheid moet zorgen voor de fundamenten waarbinnen dan

projecten kunnen ontwikkeld worden. Hierbij is het niet mogelijk dat iedere rechtbank

vasthoudt aan de eigen werkmethode en moeten er integendeel uniforme werkprocessen

komen die een zekere workflow creëren, de sleutels tot succes van de informatisering, aldus

Van Driessche.465

462

M.JUSTAERT, “Justitie twee jaar langer zonder digitalisering”, De Standaard, 29 januari 2013 463

R. BOONE, “Antwerps hof van beroep en arbeidshof vanaf maart via e-mail bereikbaar”, De Juristenkrant,

30 januari 2013 464

H. LAMON, “Mailen naar de griffie”, De Juristenkrant, 30 januari 2013, 11 465

R. BOONE, “Er is een blauwdruk voor de informatisering van Justitie”, De Juristenkrant, 13 februari 2013, 9

105

HOOFDSTUK 5: BEHEERSOVEREENKOMSTEN

I. Overzicht

220. In de Themisplannen werd voorzien in de oprichting van beheersbureaus met specifieke

opdrachten zoals onder andere ondersteuning en assistentie van de gerechtelijke autoriteiten

inzake het budgettaire en financiële beheer van de jurisdicties, beheer van human resources,

arbitrage en beheer van de kredieten enzovoort. De beheersstructuur uitgewerkt in het

Themisplan was echter zeer complex, wat ook de Hoge Raad voor de Justitie aanhaalde in

haar advies.466

De Clerck heeft in zijn Oriëntatienota een apart onderdeel gewijd aan het beheer. Om dit

beheer te kunnen realiseren voorzag hij ook in het gebruik van beheersovereenkomsten

waarin doelstellingen opgenomen moesten worden met de nodige middelen daaraan

gekoppeld.467

Volgens de Hoge Raad voor de Justitie zou het systeem van

beheersovereenkomst niet werkbaar geweest zijn aangezien de voorziene beheersentiteiten

volgens hen te groot waren.468

In de uiteindelijke synthesenota van De Clerck bleef het idee

van beheersovereenkomsten overeind, zij het in een minder gedetailleerde versie. In de

beheersovereenkomsten zouden nu „kwantitatieve en kwalitatieve doelstellingen‟worden

opgenomen.469

Turtelboom tenslotte heeft in haar beleidsnota wel een aanzet gegeven tot het invoeren van

beheersovereenkomsten, maar er is nog geen specifieke uitwerking. In de nota wordt gezegd

dat werk zal gemaakt worden van een eengemaakte beheersstructuur voor de rechtbanken per

arrondissement of rechtsgebied die zal instaan voor het beheer van de budgetten, het

personeel en de middelen. Hiertoe zal per arrondissement een beheersovereenkomst worden

afgesloten met daaraan verbonden werkingskredieten.470

466






A. TURTELBOOM, Algemene beleidsnota Justitie, 19 december 2011

http://www.hrj.be/

106

II. Waar staan we?

221. De huidige regering heeft het probleem van het beheer nog niet uitgewerkt en dit zal

waarschijnlijk doorgeschoven worden naar de volgende legislatuur, dit ondanks verschillende

stimulansen. Zo heeft de Commissie voor de Modernisering van de Rechterlijke Orde in

september 2012 een informatie- en reflectiedocument uitgebracht met als titel: „De

beheersovereenkomst, een nieuw instrument?‟. Hierin wordt uiteengezet wat een

beheersovereenkomst precies inhoudt en de mogelijke toepassing in de rechterlijke orde wordt

uiteengezet. Hierna volgt een korte bespreking van het document.

Eerst en vooral schept de commissie duidelijkheid over de precieze aflijning van het concept

beheersovereenkomst: „het is een wederzijdse overeenkomst tussen de regering en een

verzelfstandigde publieke instantie. Zij formaliseert de wederzijdse verantwoordelijkheden en

verwachtingen in het kader van vooropgestelde doelstellingen om een publieke missie te

verwezenlijken‟.471

Vervolgens geeft de commissie een overzicht van de voorwaarden opdat

de toepassing van de beheersovereenkomst op de rechterlijke orde mogelijk zou zijn. Er

worden telkens verschillende mogelijkheden afgetoetst, waarovoor hier verwezen wordt naar

het document zelf.472

Tot slot eindigt de commissie haar betoog voor de beheersovereenkomst

met een opsomming van de voordelen: meer autonomie voor de rechterlijke orde, een beheer

dat beter aangepast is aan haar behoeftes en doelstellingen, verduidelijking van de relatie

tussen de uitvoerende en wetgevende macht en verduidelijking van hun

verantwoordelijkheden.473

Op dit moment zijn er dus nog heel wat overwegingen te maken

betreffende het doorvoeren van veranderingen in het beheer en het is hierbij dan ook

belangrijk dat deze eventuele transformatie doordacht zal doorgevoerd worden.

471

COMMISSIE VOOR DE MODERNISERING VAN DE RECHTERLIJKE ORDE, „De

beheersovereenkomst, een nieuw instrument?‟, september 2012, 7,

http://www.cmrocmoj.be/sites/default/files/files/Brochure%20beheersovereenkomst.pdf 472


beheersovereenkomst, een nieuw instrument?‟, september 2012, 8-20,

http://www.cmrocmoj.be/sites/default/files/files/Brochure%20beheersovereenkomst.pdf 473

COMMISSIE VOOR DE MODERNISERING VAN DE RECHTERLIJKE ORDE, De beheersovereenkomst,

een nieuw instrument?, september 2012, 21,

http://www.cmrocmoj.be/sites/default/files/files/Brochure%20beheersovereenkomst.pdf




107

HOOFDSTUK 6: WAT LIEP ER FOUT?

222. Na een uitgebreide bespreking van de verschillende hervormingsvoorstellen en na het

zoeken naar een antwoord op de vraag waar we nu staan rest er mijns inziens nog één vraag:

waarom zijn sommige hervormingen er wel en andere uiteindelijk niet gerealiseerd. Met

andere woorden: wat liep er soms fout? De belangrijkste problemen houden verband met de

langetermijnplanning, de beleidsvoorbereiding, het grote aantal adviesorganen en de

verhouding tot de verschillende justitieactoren.

I. Gebrek aan continuïteit en langetermijnplanning

223. Men kan niet anders dan besluiten dat er de afgelopen jaren heel wat grote verklaringen

zijn afgelegd en heel wat plannen gemaakt zijn, maar dat er een gebrek aan continuïteit is. Het

zou de taak van de beleidsmakers moeten zijn om erop toe te zien dat de plannen en het werk

van de ene legislatuur niet verloren gaat in de volgende. Zo blijkt dat sommige

hervormingsgezinde ministers telkens opnieuw van een wit blad wilden vertrekken maar een

dergelijke omvangrijke hervorming kan al snel tien jaar, en dus meerdere legislaturen, in

beslag nemen. Het zou niet mogen dat men na elke machtswissel het reeds geleverde werk in

de vuilbak gooit en telkens weer een nieuw debat moet gestart worden. Het is dus aan de

politici om ervoor te zorgen dat hun plannen niet alleen gesteund worden door de meerderheid

maar ook daarbuiten aangezien het de taak van alle partijen is om constructief mee te werken

aan een duidelijk plan met afgelijnde doelstellingen en concrete afspraken over

implementatie.474

Er is nood aan een „masterplan justitie‟ dat legislatuuroverschrijdend en met

een duidelijk stappenplan voor de implementering. Men mag deze grote taak niet alleen aan

de minister van Justitie overlaten, er moet gekeken worden welke andere instellingen

eventueel een rol kunnen spelen en welke instellingen een meer uitgebreide rol op zich

kunnen nemen dan deze die ze nu vervullen.

II. Het communautaire debat

224. Naast een gebrek aan continuiteit over de verschillende legislaturen heen blijkt ook dat

tijdens deze legislaturen steeds weer dezelfde communautaire problemen naar voor komen.

Meermaals is gebleken dat grote hervormingsplannen uiteindelijk afgezwakt werden tot

flauwe compromissen omdat tijdens het eerste deel van de legislatuur geen meerderheid kon

bereikt worden en er daarna niet voldoende tijd meer restte om tot grote hervormingen over te

gaan waardoor er hier en daar nog snel wat oplapwerken uitgevoerd werden. Dit bleek eens te

meer naar aanleiding van de Oriëntatienota van De Clerck die uiteindelijk afgezwakt werd tot

een synthesenota die niet langer de grote hervormingen bevatte. Toen de regering één dag na

de synthesenota viel, volgde zoals reeds besproken een lange periode van regeringsvorming.

Het was tijdens deze periode dat formateur De Wever de splitsing van justitie in zijn

474

B. ALLEMEERSCH, “De hervorming van justitie en de privaatrechtelijke rechtsbedeling” in H. BOCKEN


108

onderhandelingsnota opgenomen had, wat in de juridische wereld voor enige commotie

zorgde. Als men iets kan meenemen uit de bespreking van de justitiehervormingen van de

afgelopen tien jaar dan is het wel dat er bijzonder weinig gebeurd is. Een aantal ministers van

Justitie en regeringen hadden wel grote plannen maar steeds opnieuw bleken deze plannen

niet te slagen. Er gaan dan ook stemmen op dat justitie dan maar gesplitst moet worden,

anders verandert er niets aangezien de debatten in polieke kringen steeds vastlopen op

communautaire discussies. Er werd een vergelijking gemaakt met de advocatenordes die tien

jaar geleden reeds splitsten en nu efficiënter blijken te werken en ook nog eens een betere

verstandhouding zouden ontwikkeld hebben. 475

III. Onvoldoende technische en wetenschappelijke beleidsondersteuning

225. Een veelgelezen argument tegen sommige geplande hervormingen is dat men geen

kosten-batenanalyse heeft opgemaakt en dus de gevolgen van sommige veranderingen en de

impact ervan niet kan inschatten. Er is dus nood aan studies en analyses die de beleidsmakers

de nodige gegevens moeten aanreiken om hun plannen te kunnen evalueren en zo de impact

ervan op voorhand toch enigszins te kunnen inschatten. Het gaat hier om financiële gegevens,

technische expertise en toegepaste wetenschappelijke inzichten.476

Dit cijfermateriaal is van

groot belang en moet er dringend komen want nu kan de FOD Justitie bijvoorbeeld geen

cijfers voorleggen omtrent de doorlooptijd van geschillen of omtrent de uitsplitsing van haar

begroting. Zo is het bijvoorbeeld ook niet mogelijk om op voorhand in te schatten hoeveel het

zou kosten of opbrengen om de rechtbanken autonomer te maken als men nu niet weet

hoeveel geld er besteed wordt aan het beheer van alle rechtbanken samen.477

Door vooraf een

diepgaandere analyse door te voeren kan men trachten de toegevoegde waarde van een

hervormingvoorstel aan te tonen en op die manier een bredere ondersteuning van het voorstel

verkrijgen.

A Werklastmeting

226. Een apart onderdeel van het tekort aan analyses is de werklastmeting. Dit concept kwam

voor het eerst ter sprake in het kader van het wegwerken van de gerechtelijke achterstand bij

de hoven van beroep in 2001 toen beslist werd over te gaan tot een tijdelijke verhoging van

het aantal raadsheren van de hoven van beroep, gekoppeld aan een werklastmeting. De hoven

van beroep trachtten eerst zelf een methode te ontwikkelen om hun werklast te bepalen maar

toen dit niet bleek te lukken greep de minister van Justite in met het Protocol „project

werklastmeting bij de hoven en rechtbanken‟ en in 2010 werd hier een tweede protocol aan

toegevoegd. De werklastmeting heeft tot doel om tot een meer evenredige verdeling van

personele middelen over de hoven en rechtbanken te komen en het eerste protocol had dan

ook als onderwerp: de ontwikkeling en implementatie van een werklastmeetinstrument voor

475

H. LAMON, „Justitie splitsen?, De Juristenkrant, 10 november 2010, 11 476

B. ALLEMEERSCH, “De hervorming van justitie en de privaatrechtelijke rechtsbedeling”in H. BOCKEN

(ed), De gerechtelijke hervorming, Brugge, Die Keure, 2012, 104 477


(ed), de gerechtelijke hervorming, Brugge, Die Keure, 2012, 105

109

alle rechtscolleges en personeelsleden, magistraten en niet-magistraten.478

Er werd een eerste

resultaat verwacht tegen eind 2009 maar deze doelstelling is niet gehaald. Op termijn moet de

werklastmeting gebruikt worden bij de hervormingen van het beheer van justitie en dus werd

er een tweede protocol gesloten op 25 juni 2010 dat zou gelden voor een periode van drie jaar

waarin de doelstellingen van het eerste protocol hernomen werden.479

Ondertussen is er ook van de werklastmeting nog niet veel in huis gekomen en dit zou

volgens de Commissie voor de Modernisering van de Rechterlijke Orde onder andere komen

door de verschillende visies die er in de rechterlijke en politieke wereld circuleren over hoe de

werklastmeting er zou moeten uitzien. Niet iedereen is even positief over de werklastmeting,

dit wordt door sommigen als een noodzakelijk kwaad bestempeld waar men zich snel moet

vanaf maken. Nederlandstalige magistraten durven wel eens beweren dat er tegenwerking

komt van Franstalige zijde omdat de werklastmeting een bedreiging zou vormen en er dus

door hen tijd wordt gewonnen zodat er niets zou veranderen.480

IV. Adviesorganen

227. Een volgende complicerende factor in het hervormingsverhaal genaamd justitie is het

grote aantal adviesorganen. Het was vooral minister De Clerck die het grote aantal adviezen

dat hij moest inwinnen hekelde en maakt in zijn Oriëntatienota dan ook een tussentitel

genaamd: „wildgroei van justitiële beleids-en adviesorganen‟.481

Er moet dan ook dringend

werk gemaakt worden van een rationalisatie door het samenvoegen van zoveel mogelijk

adviesorganen aangezien de meeste van hen nu vrij autonoom werken en een structureel

tekort aan middelen hebben.482

V. Justitieactoren

228. Ook de verschillende justitieactoren bemoeilijken vaak het hervormingsdebat. Het gaat

hier over de magistraten, het gerechtspersoneel en de advocaten. Zoals reeds uiteengezet

waren het vooral de magistraten die in het verleden aangeklaagd hebben dat zij onvoldoende

op voorhand geraadpleegd werden maar gelet op de grote verdeeldheid die heerst onder de

magistraten omtrent de te volgen richting van de hervorming is dit ook niet altijd eenvoudig

of bevorderend. Er gaan meer en meer stemmen op de ook de advocatuur zijn

verantwoordelijkheid moet opnemen. Hoewel de adviezen van de balies van de advocaten

zeker gewaardeerd kunnen worden, schijnen de balies soms eerder het eigen belang voorop te

478

COMMISSIE MODERNISERING RECHTERLIJKE ORDE, Protocol inzake werklastmeting en de statistiek

bij de hoven en rechtbanken, Brussel, 25 juni 2010, 2 http://www.cmro-

cmoj.be/sites/default/files/files/protocol_werklastmeting_2010.pdf. 479

COMMISSIE MODERNISERING RECHTERLIJKE ORDE, Protocol inzake werklastmeting en de statistiek

bij de hoven en rechtbanken, Brussel, 25 juni 2010, 5, http://www.cmro-

cmoj.be/sites/default/files/files/protocol_werklastmeting_2010.pdf. 480

COMMISSIE MODERNISERING RECHTERLIJKE ORDE, Bilan van vijf jaar activiteit rond de

werklastmeting, februari 2013, 4-5, http://www.cmro-cmoj.be/sites/default/files/files/WLM_bilan_rapport.pdf. 481




http://www.cmro-cmoj.be/sites/default/files/files/protocol_werklastmeting_2010.pdf




http://www.cmro-cmoj.be/sites/default/files/files/WLM_bilan_rapport.pdf

110

zetten en stellen advocaten soms te weing het eigen functioneren en dat van hun balie in

vraag. 483

A. De magistratuur

229. Het beeld van de magistraat in zijn ivoren toren, onaangepast aan de realiteit en het

alledaagse leven, zou anno 2013 al achterhaald moeten zijn. Er wordt al lang gevraagd van de

magistraten dat zij niet langer vasthouden aan een „ne me touche pas‟ mentaliteit waarbij de

rechterlijke onafhankelijkheid en onpartijdigheid maar al te vaak in de strijd worden gegooid.

Waar magistraten vroeger meer direct in de tegenaanval gingen tegen voorgestelde

hervormingen, lijken ze zich nu eerder een afwachtende houding aan te nemen. Als reactie op

voorgaande mislukkingen werd de magistratuur vaak verweten een al te conservatieve

houding aan te nemen. Recent nog kwam er vanuit de hoek van de magistraten de mededeling

dat hun „bedrijf‟ zelf alle ingrediënten van een ivoren toren in zich droeg aangezien alles nog

via papier wordt afgehandeld, het contact met het publiek nog steeds georganiseerd is zoals

een eeuw geleden, er geen gebruik wordt gemaakt van moderne communicatietechnieken en

er een onaangepast human resourcesbeleid gehanteerd wordt.484

Waarom wordt er dan niet

meer actief deelnemen aan het hervormingsdebat? Toch trokken de magistraten een aantal

jaar geleden zelf „ten strijde voor hervorming‟ en riepen de minister en het parlement op om

werk te maken van de grote hervorming van justitie.485

Naast een globaal plan voor justitie dat de meerderheid van de politiek achter zich heeft, is er

dus ook nood aan een plan dat de steun krijgt van de justitieactoren. Zoals het achterwege

blijven van de implementatie van een groot deel van de voorbije hervormingsvoorstellen die

komen uit zuiver politieke hervormingsplannen aantoont, is er hiervoor medewerking nodig

van deze justitieactoren waarbij vooral de magistraten de eigen oude vertrouwde

werkmethodes achterwege moeten laten.

483


(ed), De gerechtelijke hervorming, Brugge, Die Keure, 2012, 107-109 484

B. PONNET, “De ivoren toren van de magistraten”, De Juristenkrant, 12 november 2012 485

X, “Wandelgangen. Magistraten ten strijde voor hervorming”, De Juristenkrant, 24 maart 2010

111

HOOFDSTUK 7: CONCLUSIE

230. Als we de verschillende hervormingen en hervormingsplannen van de afgelopen tien jaar

bekijken kan men dus niet anders dan besluiten dat er reeds een lange weg is afgelegd, maar

er ook nog steeds een lange weg te gaan is. Er waren wel een aantal voorstellen die min of

meer een grote hervorming van justitie voor ogen hadden, maar die zijn uiteindelijk nooit

volledig in de praktijk omgezet en dit door verschillende redenen zoals gelobby door

tegenstanders, een machtswissel in een volgende legislatuur, onvoldoende steun vanuit de

praktijk of door het eeuwige struikelblok in België: het communautair debat.

Het is duidelijk dat er een globaal, diepgaand plan nodig is voor justitie dat

legislatuuroverschrijdend is en waarin voldoende tijd kan gestoken worden. Ondere andere

door deze laatste reden zijn een aantal voorstellen uit het Octopusakkoord nooit omgezet in de

praktijk omdat het plan zelf in een relatief korte tijdspanne tot stand is gekomen en onder een

nooit eerder geziene druk van publieke verwachtingen. Bovendien ging het om een politiek

akkoord waarbij alle inbreng van personen uit de praktijk zelf onbrak, een fout die opnieuw

gemaakt is bij het Themisplan. Na analyse van de Oriëntatienota blijkt dan weer dat er

rekening moest gehouden worden met te veel meningen en adviezen. Het plan van minister

van Justitie De Clerck was een vrij globaal en gedetailleerd plan en het is jammer dat dit

gereduceerd werd tot een synthesenota die niet zo heel veel meer voorstelde. Advies uitgaand

van verschillende justitieactoren is zeker geen slechte zaak, maar hun aantal mag niet zo

onoverkomelijk worden dat deze op zich al een vertragende factor in het hervormingsproces

vormen. Er moet een evenwicht gezocht worden, rekening houdend met het feit dat niet elke

instantie, hoe groot of hoe klein ook, kan vasthouden aan de eigen werkmethode en het is

noodzakelijk dat de nodige bereidwilligheid aan de dag gelegd wordt. De eenheidsrechtbank

bijvoorbeeld is de voorbije tien jaar en ook reeds daarvoor verschillende malen ter sprake

gekomen maar is nooit effectief in de praktijk omgezet, en dit vooral door tegenstand van de

arbeidsgerechten die steevast blijven vasthouden aan dezelfde argumenten.

231. Nog een reden waarom sommige hervormingen niet lukken: men moet eerst de

randvoorwaarden voor een globale hervorming vervullen alvorens men tot de werkelijke

implementatie van de hervormingen overgaat. Zo zijn er eerst de nodige studies en analyses

nodig om de huidige problemen in kaart te brengen en vervolgens de gevolgen van de plannen

enigszins in kaart te kunnen brengen, met eventueel een kosten-batenanalyse. Ook van de

informatisering van justitie moet dringend werk gemaakt worden. Informatisering op zich zal

natuurlijk niet voldoende zijn om de hervormingen ineens wel te doen slagen, maar dit is wel

één van de voorwaarden om hervormingen te kunnen doorvoeren.

Toch zijn alle plannen en voorstellen niet tevergeefs geweest aangezien ze ervoor zorgden dat

de dialoog omtrent justitie op gang bleef. In de eerste plannen en voorstellen werd er nog

meermaals op gewezen dat er een mentaliteitswijziging nodig zal zijn om de nodige

veranderingen te kunnen doorvoeren. In de latere plannen blijkt die mentaliteitswijziging al

merkbaar te zijn en is men akkoord dat er hervormingen moeten komen maar ontbreekt er

eensgezindheid over de wijze waarop de hervormingen moeten doorgevoerd worden. Dat er

112

verschillende actoren zijn die er een andere mening op nahouden is vrij normaal maar dit mag

een compromis niet in de weg staan. Het is tijd dat iedereen zijn verantwoordelijkheid

opneemt en op een constructieve manier meewerkt aan de zo noodzakelijke hervorming van

justitie. Het aannemen van een te voorzichtige en terughoudende houding levert al even

weinig resultaat op als het aannemen van een te defensieve houding.

232. Op dit moment zijn we aanbeland bij het beleid van minister van Justitie Turtelboom die

het plan heeft opgevat op de hervormingen in drie fasen te laten verlopen: fase 1: de

hervorming van de gerechtelijke arrondissementen, fase 2: de mobiliteit van de magistraten en

fase 3: de hervorming van de beheersstructuur. Fase 1 zou tegen 2014 compleet moeten zijn

met de vermindering van het aantal gerechtelijke arrondissementen van 27 naar 12. Zo lijkt

het erop dat we alleszins al verder staan dan tien jaar geleden wat territoriale schaalvergroting

betreft. Ook voor fase 2 betreffende de mobiliteit van de magistraten is reeds een

wetsontwerp uitgewerkt, hoewel het opnieuw reeds gevolgd werd door een eerder negatief

advies van de Adviesraad van de magistratuur. Voor het beheer is nog geen speficiek plan

uitgewerkt. Zullen deze hervormingen het in tegenstelling tot de voorgaande het deze keer

wel halen? Of halen de tegenstanders opnieuw hun slag thuis? Dat zal de toekomst moeten

uitwijzen.

Algemeen beschouwd kan men dus concluderen dat we al verder staan dan tien jaar geleden

aangezien de meesten het er nu wel over eens zijn dat er globale hervormingen moeten

komen, waarbij alleszins de indruk gewekt wordt dat standaardargumenten als „wij

functioneren goed, waarom zouden wij veranderen‟ grotendeels achterwege gelaten worden.

De realiteit blijft echter dat justitie nog steeds onder vuur ligt en er dringend doortastende

hervormingen nodig zijn. Dé grote hervorming van justitie laat nog steeds op zich wachten.

113

Bibliografie

I. Wetgeving

1 Normen

Wet van 5 augustus 1992 houdende het politieambt, BS 22 december 1992, 27124

Wet van 18 december 2006 tot wijziging van de artikelen 80, 259quater, 259quinquies,

259nonies, 259decies, 259undecies, 323bis, 340, 341, 346 en 359 van het Gerechtelijk

Wetboek, tot herstel in dit Wetboek van artikel 324 en tot wijziging van de artikelen 43 en

43quater van de wet van 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken, BS 16 januari

2007, 1678

Wet van 21 juni 2001 tot wijziging van verscheidend bepalingen inzake het federaal parket,

BS 20 juli 2001, 24706

Wet van 4 maart 1997 tot instelling van het college van procureurs-generaal en tot instelling

van het ambt van nationaal magistraat, BS 30 april 1997, 10392

Wet van 21 juni 2001 tot wijziging van verscheidend bepalingen inzake het federaal parket,

BS 20 juli 2001, 24693

Wet van 22 december 1998 betreffende de verticale integratie van het Openbaar Ministerie,

het federale parket en de Raad van procureurs, BS 10 februari 1999, 3809

Wet van 20 juli 1998 tot wijziging van de Wet van 3 april 1953 betreffende de rechterlijke

inrichting, de Wet van 15 juli1979 tot vaststelling van de personeelsformatie van de

rechtbanken van koophandel en tot wijziging van de Wet van10 oktober 1967 houdende het

Gerechtelijk Wetboek, de Wet van 2 juli 1975 tot vaststelling van de personeelsformatievan

de rechtbanken van eerste aanleg en de artikelen 151 en 213 van het Gerechtelijk Wetboek,

BS 21 juli 1998, 23796

Wet van 20 juli 2006 tot instelling van de Commissie voor de Modernisering van de

Rechterlijke Orde en de Algemene Raad van de partners van de Rechterlijke Orde, BS 1

september 2006

Wet van 25 april 2007 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek inzonderheid met

betrekking tot bepalingen inzake het gerechtspersoneel van het niveau A, de griffiers en de

secretarissen en inzake de rechterlijke organisatie, BS 1 juni 2007, 29680

2. Parlementaire voorbereiding

Bijlage 3 “Krachtlijnen inzake de hervorming van de gerechtelijke organisatie” bij “Voorstel

van resolutie betreffende de hervorming van de politiediensten en van de gerechtelijke

organisatie”, Parl.St. Senaat 1997-98, nr. 1-994/2.

114

Voorstel tot instelling van een parlementaire onderzoekscommissie belast met het onderzoek

naar de wijze waarop het onderzoek door politie en gerecht werd gevoerd in de zaak

„Dutroux-Nihoul en Consorten‟, Parl. St. Kamer 1996-97, nr. 713/1

Parlementair onderzoek naar de wijze waarop het onderzoek door politie en gerecht werd

gevoerd in de zaak „Dutroux-Nihoul en consorten‟. Verslag namens de onderzoekscommissie,

uitgebracht door de heer Renaat Landuyt en mevrouw Nathalie De T‟Serclaes, Parl.St. Kamer

1996-97, nr. 713/6

Voorstel van resolutie betreffende de hervorming van de politiediensten en van de

gerechtelijke organisatie, Parl. St. Kamer 1997-1998, nr. 1568/4

Voorstel tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek, in verband met de mandaten en de

evaluatie van de korpschefs van de zittende magistratuur, Parl. St. Kamer 2008-2009, nr

1908/001

Memorie van toelichting bij het wetsontwerp houdende verticale integratie van het Openbaar

Ministerie, Parl. St. Kamer2003-2004, nr. 613/001

Voorstel van resolutie betreffende de hervorming van de politiediensten en van de

gerechtelijke organisatie

Parl. St. Kamer 1997-1998, nr. 1568/2

Wetsvoorstel (F. Borginon) tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek tot horizontale

integratie van de hoven en rechtbanken op het niveau van eerste aanleg en tweede aanleg,

Parl. St. Kamer 2004-2005, nr. 1571/001.

Ontwerp van wet houdende het Gerechtelijk Wetboek, Parl.St.Senaat, zitting 1963-1964, nr.

60

Gedr. St. Senaat, zitting 1997-1998, nr. 1-994/2 «Bijlage 3 bij resolutievoorstel 1-994/1,

Krachtlijnen inzake de hervorming van de gerechtelijke organisatie.

Wetsvoorstel tot wijziging van een aantal bepalingen met betrekking tot de rechterlijke

organisatie, Parl. St. Kamer nr. 50 K 0968/00

3.Adviezen van externe instellingen

ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, Advies van de adviesraad van de

magistratuur betreffende de Oriëntatienota „Het Gerechtelijk Landschap – Naar een nieuwe

architectuur voor Justitie, 26 oktober 2009, 7 p., http://www.asm-

be.be/fichierpdf/avisCCMNoteorientation%20261009.pdf

ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, „Advies over de voorlopige tekst van het

wetsontwerp tot hervorming van de gerechtelijke arrondissementen‟, 26 november 2012,

45p., http://www.arm-

ccm.be/portal/page/portal/ARM/Adviezen/2012/261112%20Avis%20r%E9forme%20-

%20Advies%20hervorming.pdf.

http://www.asm-be.be/fichierpdf/avisCCMNoteorientation%20261009.pdf

http://www.asm-be.be/fichierpdf/avisCCMNoteorientation%20261009.pdf




115

ADVIESRAAD VAN DE MAGISTRATUUR, „Advies over de tekst van het ontwerp van wet

tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op een grotere mobiliteit van de leden

van de rechterlijke orde‟, 1 maart 2013,44p., http://www.arm-

ccm.be/portal/page/portal/ARM/Adviezen/2013/130301%20Avis%20mob%20-

%20Advies%20mob.pdf.

CENTRALE WERKGROEP VOOR HET HERTEKENEN VAN DE RECHTERLIJKE

ORGANISATIE, Project Hertekenen van de rechterlijke organisatie. Tussentijds rapport, 4

september 2008, 48 p., www.just.fgov.be/nl_htm/rechterlijke_orde/h-g-l/Hertekening-nl.doc.


beheersovereenkomst, een nieuw instrument?‟, september 2012,


COMMISSIE MODERNISERING RECHTERLIJKE ORDE, Protocol inzake werklastmeting

en de statistiek bij de hoven en rechtbanken, Brussel, 25 juni 2010, 18p. http://www.cmro-

cmoj.be/sites/default/files/files/protocol_werklastmeting_2010.pdf.

COMMISSIE MODERNISERING RECHTERLIJKE ORDE, Bilan van vijf jaar activiteit

rond de werklastmeting, februari 2013,29p., http://www.cmro-

cmoj.be/sites/default/files/files/WLM_bilan_rapport.pdf.

HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE, Advies over de Oriëntatienota voor de hervorming van

de gerechtelijke organisatie, het “Themisplan, 28 november 2005, 18p.,

http://www.csj.be/sites/5023.fedimbo.belgium.be/files/press_publications/a0036b.pdf

HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE, Advies over de Oriëntatienota voor de hervorming van

de gerechtelijke organisatie, het “Themisplan, 28 juni 2006, 6p.,


HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE, Advies over de Oriëntatienota “Het Gerechtelijk

Landschap – Naar een nieuwe architectuur voor Justitie” van de minister van Justitie, 30

september 2009, 22 p., http://www.hrj.be/doc/advice/avis061009-2.pdf

HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE, „Advies over de voorontwerpen van wet over de

hervorming van de gerechtelijke arrondissementen en over de mobiliteit van de leden van de

rechterlijke orde.‟ 27 januari 2013, 10p.,


KONINKLIJK VERBOND VAN DE VREDE- EN POLITIERECHTERS, „Big is not always

beautiful, 23 juni 2009, 3p., http://www.kvvp-

urjpp.be/new/pdf/NL/Big%20is%20not%20always%20beautiful%2023%20juni%202009.pdf




http://www.just.fgov.be/nl_htm/rechterlijke_orde/h-g-l/Hertekening-nl.doc






http://www.hrj.be/doc/advice/avis061009-2.pdf


http://www.kvvp-urjpp.be/new/pdf/NL/Big%20is%20not%20always%20beautiful%2023%20juni%202009.pdf

http://www.kvvp-urjpp.be/new/pdf/NL/Big%20is%20not%20always%20beautiful%2023%20juni%202009.pdf

116

NATIONALE ARBEIDSRAAD, Advies Nr. 1716. Hervorming van de gerechtelijke

instellingen – Arbeidsgerechten, 15 december 2009, 9p., http://www.cnt-

nar.be/ADVIES/advies-1716.pdf

OPENBAAR MINISTERIE, Krachtlijnen voor een strategisch plan voor de modernisering

van het Openbaar Ministerie, juni 2008, 33 p., www.just.fgov.be/nl_htm/rechterlijke_orde/h-

g-l/strategisch-plan-NL.doc

ORDE VAN VLAAMSE BALIES, Advies Orde van Vlaamse Balies – Oriëntatienota

hertekening gerechtelijk landschap, 21 september 2009, 7 p.,

http://www.advocaat.be/UserFiles/file/standpunten/aanvullend%20standpunt%20OVB%20he

rtekening%2021%2009%202009.pdf

4. Beleidsdocumenten

DE CLERCK, S., Oriëntatienota: Het Gerechtelijk Landschap. Naar een nieuwe architectuur

voor Justitie, Brussel, FOD Justitie, Oktober 2009, 106 p.,

http://www.just.fgov.be/nl_htm/rechterlijke_orde/h-gl/orientatienota.pdf.

DE CLERCK, S., Persmededeling, 21 december 2009, 1 p.,

http://www.just.fgov.be/persberichten/2009/12/21.html.

DE CLERCK, S., Synthesenota: Het Gerechtelijk Landschap, Brussel, FOD Justitie, april

2010, 18p.

DI RUPO, R., Formateursnota: een efficiëntere federale staat en een grotere autonomie voor

de deelstaten, 4 juli 2011, 105p., http://www.dekamer.be/kvvcr/pdf_sections/home/2011-07-

04%20basisnota%20formateur%20finale%20versie.pdf

DI RUPO, E., Ontwerpverklaring over het algemeen beleid, 1 december 2011, 180p.

FEDERALE OVERHEIDSDIENST JUSTITIE., persbericht: Atomiumoverleg, 21 december

2009. http://justitie.belgium.be/nl/nieuws/persberichten/news_pers_2009-12-21_1.jsp

ONCKELINX, L., Hervorming van de gerechtelijke organisatie: Themisplan, Brussel, FOD

Justitie, 24 augustus 2005, 22p.

TURTELBOOM, A., Algemene beleidsnota Justitie, 19 december 2011, 18p.,

http://turtelboom.belgium.be/files/Algemene_Beleidsnota_-_Note_de_politique_generale_-

_Just.pdf

TURTELBOOM, A., Hervorming gerechtelijke arrondissementen: van 27 naar 12, 17 april

2012 http://turtelboom.belgium.be/nl/hervorming-gerechtelijke-arrondissementen-van-27-

naar-12

TURTELBOOM, A., Historische hervorming van Justitie, 4 maart 2013


http://www.cnt-nar.be/ADVIES/advies-1716.pdf

http://www.cnt-nar.be/ADVIES/advies-1716.pdf

http://www.just.fgov.be/nl_htm/rechterlijke_orde/h-g-l/strategisch-plan-NL.doc

http://www.just.fgov.be/nl_htm/rechterlijke_orde/h-g-l/strategisch-plan-NL.doc

http://www.advocaat.be/UserFiles/file/standpunten/aanvullend%20standpunt%20OVB%20hertekening%2021%2009%202009.pdf

http://www.advocaat.be/UserFiles/file/standpunten/aanvullend%20standpunt%20OVB%20hertekening%2021%2009%202009.pdf


http://www.just.fgov.be/persberichten/2009/12/21.html

http://www.dekamer.be/kvvcr/pdf_sections/home/2011-07-04%20basisnota%20formateur%20finale%20versie.pdf

http://www.dekamer.be/kvvcr/pdf_sections/home/2011-07-04%20basisnota%20formateur%20finale%20versie.pdf

http://turtelboom.belgium.be/files/Algemene_Beleidsnota_-_Note_de_politique_generale_-_Just.pdf

http://turtelboom.belgium.be/files/Algemene_Beleidsnota_-_Note_de_politique_generale_-_Just.pdf

117

II. Rechtsleer

1. Boeken

DE CLERCK, S., Het bos en de bomen. Justitie hervormen, Tielt, Lannoo, 1997, 184 p.

DEPRE, R., en HONDEGHEM, A., Management, bestuur en beleid in de rechterlijk

organisatie, Brugge, Die Keure, 2000, 237 p.

DE RUYVER, B., Strafrechtelijk beleid, Gent, IRCP

ERDMAN, F., en LEVAL, G., Justitiedialogen, syntheseverslag opgemaakt op verzoek van M

Laurette Onkelinx, Brussel, FOD Justitie, 2004, 474 p.

PARMENTIER, S., VERVAEKE, G., GOETHALS, J. et al, Justitie doorgelicht: de

resultaten van de eerste Belgische justitiebarometer, Gent, Academia Press, 2005, 118 p.

2. Bijdragen in verzamelwerken

ALLEMEERSCH, B., “De hervorming van Justitie en de privaatrechtelijke rechtsbedeling” in

H. BOCKEN (ed.), De gerechtelijke hervorming, Brugge, Die Keure, 2012, 246 p.

DE CROOCK, G., “Pleidooi voor integraal management in een vernieuwde organisatie” in R.

DEPRE en A. HONDEGHEM (eds.), Management, bestuur en beleid in de rechterlijk


DEPRE, R., “Management van en in de rechterlijke organisatie” in R. DEPRE, R en A.

HONDEGHEM (eds.), Management, bestuur en beleid in de rechterlijk organisatie, Brugge,

Die Keure, 2000, 237 p.

HONDEGHEM, A., “Van korpschef naar korpsmanager: fictieve of realistische evolutie” in

R. DEPRE en A. HONDEGHEM (eds.), Management, bestuur en beleid in de rechterlijk


PLESSERS, J., “Het veranderingsproces in justitie naar aanleiding van de

Octopushervorming: tien jaar verder.” in K. VAN CAUWENBERGHE (ed.), De

hervormingen bij politie en justitie: in gespreide dagorde, Mechelen, Die Keure, 2008, 388 p.

POELS, J., “Het mandaatsysteem voor korpschefs: een zegen of een vloek?” in K. VAN

CAUWENBERGHE (ed.), De hervormingen bij politie en justitie: in gespreide dagorde,

Mechelen, Die Keure, 2008, 388 p.

SOMERS, S., “De gerechtelijke hervorming: contouren van het debat” in H. BOCKEN (ed),

De gerechtelijke hervorming, Brugge, Die Keure, 2012, 246 p.

STAESSENS, N., “Het Octopusakkoord viert weldra zijn tiende verjaardag ... Wordt 2008

een justitieel jubeljaar?” in K. VAN CAUWENBERGHE (ed.), De hervormingen bij politie

en justitie: in gespreide dagorde, Mechelen, Die Keure, 2008, 388 p.

118

VAN DAMME, M., “Gerechtelijke hervorming en de administratieve rechtsbedeling” in

BOCKEN, H., (ed), De gerechtelijke hervorming, Brugge, Die Keure, 2012, 246 p.

VERVAEKE, G., “De bijdrage van de Hoge Raad voor de Justitie tot de modernisering van

justitie” in K. VAN CAUWENBERGHE (ed.), De hervormingen bij politie en justitie: in

gespreide dagorde, Mechelen, Die Keure, 2008, 388 p.

3. Bijdragen in tijdschriften

BOONE, R., “Antwerps hof van beroep en arbeidshof vanaf maart via e-mail bereikbaar”, De

Juristenkrant, 30 januari 2013

BOONE, R., “Er is geen blauwdruk voor de informatisering van Justitie”, De Juristenkrant,

13 februari 2013, 9

DECLERCK, G., “Hoge Raad mist openheid”, De Juristenkrant 2005, afl. 108

DE CORTE, R., “Wordt het Themisplan de nieuwe Apollo 13?”, De Juristenkrant 2006

DELVOIE, G., “Aujourd‟hui je m‟habille de mes rêves”, RW 1995-96

DE WIT, J. “Men moet ophouden het hele justitiepakket aan één persoon te geven.”, De

Juristenkrant, 26 september 2012

KLOECK, K., “De Hoge Raad voor de Justitie, één jaar ver. Hoop doet leven.”, Panopticon

2000

LAMON, H., “Justitie splitsen?”, De Juristenkrant, 10 november 2010, 11

LAMON, H., “Mailen naar de griffie”, De Juristenkrant, 30 januari 2013, 11

LAMON, H., “Wat na de atomiumbollen: een atoombom?”, De Juristenkrant, 10 maart 2010,

11

PONNET, B., “De ivoren toren van de magistraten”, De Juristenkrant, 12 november 2012

SCHOENAERTS, F., “Management binnen justitie is een revolutie, maar onvermijdbaar”, De

Juristenkrant, 24 februari 2010, 8

STORME, M., “La Justice: restaurer la confiance”, J.T., 1982, 133-136

TOREMANS, T., “Het Themisplan: het begin van het einde of het einde van een begin? De

toekomstige beheersstructuur van justitie gewikt en gewogen.” RW 2006-07, nr 10

VAN GERVEN, W., “Trekt Octopus recht wat krom was?”, Vl. Jurist 1998, afl. 7-8

VANMALDEGHEM, H., “De griffier van de rechterlijke orde”, De Schakel 2006, afl. 76

VERBIEST, D., “Geografische decentralisatie van administratieve rechtspraak”, Ius &

Actores 2011, nr. 3, 186-189

119

VUYE, H., “Vrederechter-eerstelijnsrechter: aanzet tot een alternatieve rechtsbedeling”,

A.J.T. 2000-01, 491

X, “Wandelgangen. Toch justitieakkoord”, De Juristenkrant, 14 april 2010, 14

4. Krantenartikels

BOVE, L., “Justitie prutst met miljoenenclaim over computers”, De Tijd, 24 februari 2012

EPPINK, D.J., “Dutroux één jaar na de schok. Mentale revolutie kent beperkte gevolgen.

Vernieuwingsklimaat verzandt deels in lange mars door instituties”, De Standaard, 11

augustus 1997

HOOGHE, M.,”Een tweede Witte Mars?”, De Standaard, 22 april 2006

JUSTAERT, M., “Justitie twee jaar langer zonder digitalisering”, De Standaard, 29 januari

2013

LESAFFER, p., “Cheops in de rechtbank”, De Standaard, 22 april 2008

LUYTEN, A., “Het witte zwijgen”, Het Nieuwsblad, 10 februari 2004

ROMMERS, W., “CD&V dreigt justitiehervorming te vertragen”, De Standaard, 2 maart

2013

VERHOEST, F., “België zit met kater na spaghetti-feestje. De dag dat onderzoeksrechter

Connerotte van de zaak-Dutroux werd gehaald”, Het Nieuwsblad, 9 februari 2004

VERHOEST, F., „Informatisering Justitie loopt weer vertraging op‟, De Standaard, 4 mei

2009

WILS, J., “Liekendael ziet geen uitweg voor connerotte”, Het Nieuwsblad, 10 oktober 1996

WINCKELMANS, W., “Zet de cava al maar koud”, De Standaard, 2 december 2011

X, “Di Rupo bij Koning”, De Standaard, 4 juli 2011

X., “Start atomiumoverleg”, De Standaard, 20 oktober 2009

Tien jaar hervormingen bij justitie: waar staan...

Documents

Transcript of Tien jaar hervormingen bij justitie: waar staan...