Thuiskoks,gedeeldeauto’senbuurtklussers:deopmarsvanhet‘prosumentisme’‘Sociaal,duurzaam,economischveerkrachtig’,zoklinktinhetWestendebeloftevandedeeleconomievooronzesteden.Geldtdieeveneensvoorontwikkelingslanden?Enwelkebijdrageisnodigomhetveledelenwaartemaken?Eenopiniebijdrage.

Dedeeleconomieisgeentrend,maareentransitie.Dattonendecijfersuitconsumentenonderzoekaan:steedsmeermensenkennenhetbegripenzeggengebruiktemakenvandeeleconomieplatforms.InNederlandalleenzijnalzo’nzestigplatformsactief,indeVerenigdeStatenmeerdanvierhonderd.VorigjaarschattePricewaterhouseCoopersdatdedigitaledeeleconomiedekomendetijdwereldwijdmeteenkwarttotdertigprocentperjaarzaltoenemen.EndatgeldtnietalleenvoorhetWesten.DetweestedenmetdegrootstegroeiinaanmeldingenophetplatformAirbnbzijnKaapstadenMarrakesh,beideAfrikaans.OokineenlandalsKeniagroeithetaantalaanbiedersengebruikersvandeelplatforms.ZozijnhetaantalaanbiedersvanwoningenenappartementenopAirbnbditjaarverdrievoudigdtenopzichtevan2015.Indedeeleconomiezorgenapplicatiesenplatformsvoorhetdirectbijelkaarbrengenvanvraagenaanbod:zomaaktmendetraditioneleinstitutioneletussenpersoonoverbodigenmaaktmenbetergebruikvanonderbenuttecapaciteit.DenkdaarbijaanSnappCar,eenplatformwaaropparticulierenonderlingauto’shurenenverhurenzonderdetussenkomstvaneenverhuurbedrijf.Metditmodelzijnerminderauto’snodigenneemthetautobezitaf.

Hetbereikendeschaalgroottevandezeplatforms;datishetnieuwevandedeeleconomie.Hetgaatnietmeeromafzonderlijkegroepenmensendiezichorganiseren,maaromonlinegemeenschappenvansomsmiljoenengebruikers,overgrenzenheen.Wezittenmiddenineensysteemverandering;wegaanvanhiërarchischestructurenentraditioneleinstitutiesnaareenstelselvanverbondennetwerken.Vanbezitnaargebruik.Vanwantrouwennaarvertrouwen.Technologieenslimmealgoritmesmakenvertrouwentussenonbekendenmogelijkenzorgenvoormeertransparantie.NeemBlaBlaCar,demodernevariantvanliften.Mensenstappenbijvreemdenindeauto,bijeengebrachtdoorhetplatformdatzorgtvoorvertrouwendoorverificatieenbeoordelingenopinternet.InmiddelsheeftBlaBlaCarmeerdan25miljoengebruikersinmeerdantwintiglanden,inEuropaeninMexico,IndiaenBrazilië.

Dezeplatformskomenopineentijdvanextremeuitwassenvaneenfalendkapitalistischsysteem,datgebaseerdisophebzuchtenuitputtingvanhulpbronnen.Detegenstellingenzijnalmaargroter:eenkleinegroeprijkenwordtsteedsrijkertenkostevanderestvandebevolking.Eennieuweconomischsysteemisnodig,metdaarinmeeraandachtvoordegemeenschapenvoordelen.Tochisdedeeleconomienietgevrijwaardvankritiek.Gaathetomdelenofisheteenverkaptevormvankapitalisme?OndernemingenalsUberenAirbnb

zijnmultinationalsgewordenmetdezelfdewaardenalsbedrijveninde‘oudeeconomie’.Tochzorgdenzijervoordatwenuandersdenkenoverbeziten‘delen’.Dedeeleconomieheeftaangetoonddatwenietlevenineentijdvanschaarste,maarvanovervloed,endatiedereenkanondernemenentoegangkankrijgentotgoederen,kennis,mobiliteit.Hetfenomeenroeptuiteraardvragenop:Gaathetomwinstofinvloed?Ishetefficiëntofsociaal?Benjeconsumentofproducent?Alsmorgenniemandmeerbezit,wiebezitdanwel?Envanwieisdedata?Hetisnuaanonsomsamenteonderzoekenenuitteproberenwelkekantweopwillen.Hoezettenwedezedoorbraakinnovatiezogoedmogelijkinomonzesamenlevinglokaalenmondiaalandersinterichteneneconomischveerkrachtiger,socialerenduurzamertezijn.InjuliriepdeEuropeseCommissiehaarlidstatenopdenogjongeinitiatievenindedeeleconomienietdekopintedrukken,maareerstdekansenenuitdagingenmetelkaarinkaarttebrengen.Wemoetenbuitendebestaandehokjesdenkenenandereoplossingenaandragenvoorproblematiekwaarbijonshuidigesysteemtekortschiet.InNederlandheeftveertigprocentvandehuishoudensnietvoldoendespaargeldomfinanciëletegenslagenoptevangen;armoedeligtdussteedsopdeloer.Juistvoordezegroepmensenkandedeeleconomieperspectiefbieden.Mensenmeteenbeperktbudgetkunnenviadedeeleconomietoegangkrijgentotdienstenengoederendiezeandersnietzoudenhebben.Bijvoorbeeld:kinderkledingenspeelgoedruilenviaKrijgdekleertjes.nl,eenbakfietshurenviaPeerby,zorgindebuurtviaWeHelpen,hulpbijhetopmakenvaneencvviaKonnektid,reizenviaNightSwappingmeteencampervoorhethelegezinviaCamptoo.

Daarnaastbiedtdedeeleconomieookkansenvoorkleinschaligenlokaalondernemerschap.ViaTringTringkanjemetjefietsvoorvijfeuroperritboodschappenindebuurtrondbrengen.MetThuisafgehaaldkunjevoorjeburenkokenenquittedraaienquakostenvoorhetavondetenofzelfseenextraatjeeraanoverhouden.MetKonnektidwordjeleraarinjeeigenwijk,ofbuurtklusserviaCroqqer.Jewordtalshetware‘prosument’indenieuweeconomie:lokaalproducerenenconsumeren.Ditversterktdelokalenetwerkenendushetsociaalkapitaal,watopzichweereenpositiefeffectheeftbijhetvindenvaneenbaan,bijvoorbeeld.Ookgeefthetmensendekansomhuntalentenverderteontwikkelenofdingenlaagdrempeliguitteproberen–watzorgtvooreenbeterzelfbeeldenwataanzettotparticipatie.

Ondanksdemogelijkhedentonengebruikersdataechteraandatmensenaandeonderkantvandesamenlevingnogteweinigorganischwordenbereiktdoordeplatforms.Volgensonsligtdaareentaakvoordeoverheidenvoorwelzijns-engoededoelenorganisaties,omteonderzoekenwaarommensenwelofnietdeelnemenenomhenteinformeren.Vaakkennenmensenzulkeplatformsniet,terwijlonssysteemzozeerisingerichtopcontroleensanctioneringdatwiezewèlkentzeinveelgevallennietdurfttegebruiken.Ookzijnhulpverlenersenandereberoepskrachtenonvoldoendeopdehoogtevandeverschillendeoptiesbinnendedeeleconomie.Samendingenuitproberen,kijkenwatwelofnietwerkt:dat

isnodig.Aanwelkeknoppenmoetenwedraaienomhetpotentieelvanonsallenteontsluiten?

DegemeenteAmsterdamonderzoekthoezedeStadspasaandeplatformsvandedeeleconomiekankoppelen.ZokunnenmensenmeteenlaaginkomenviadeStadspasbinnenkortgoedkopermaaltijdenindebuurtkrijgenbijdethuiskoksvanThuisafgehaald.EenandermooivoorbeeldvindjebijcooperatieDeVrijeUitloop,voorscharrelondernemers,insamenwerkingmetCordaidendegemeenteBreda.Onderdevleugelsvandezecoöperatiekrijgenmensenmeteenbijstandsuitkeringdekansomondernemerschapteervarenenhunuitkering–deels–zelfteverdienen,zonderdeadministratieverompslompdiebijhetondernemerschapkomtkijken.Alsmaatschappijlatenweopditmomentenormveeltalentenkansenverlorengaan.Iemandkanbijvoorbeelderggoedzijninhoutbewerking,maarmoeitehebbenomaaneenbaantekomen;destapnaarondernemerschapistegroot.Viaditmodelkunnenmensenweerdeelnemenenzohunkansenvergroten.Hunwaardewordterkend.CordaidhelptinNederlandbijdeopstartvandezesocialecoöperaties.Zijzethiervoorhaarkennis,expertiseennetwerkinenzorgtvoorhetjuridischekaderenindiennodigookvoorfinanciëlemiddelen.

Steedsmeerwelzijnsorganisatiesziendedeeleconomiealseennieuwevormvanarmoedebestrijding.ZoexperimenteertStipoopwijkniveaumethetbevorderenvaneennetwerkvanthuiskoks,bestaandeuitonderanderenmensenindebijstandendeschuldhulpverlening.WeHelpen,eenplatformvoorhulpenzorgindewijk,werktmetvrijwilligersvanlokalewelzijnsorganisaties.Hiermeesluitenzijaanbijbestaandeinfrastructurenenzeggenzijdeberoepskrachtenhoezehetplatformkunnengebruiken.Ditsoortinitiatievenzoudennogmeerondersteuningmoetenkrijgen,vanwegehunvermogenomveelmensentebereiken.Zezoudeneeninstrumentkunnenzijnvooroverhedenenorganisatiesomzelfintezetten.

Ookontwikkelingslandenbiedtdedeeleconomieveelkansen.Eengoedevoedingsbodemiseral:waardewestersecultuurisgeëntopindividualisme,zijncultureninontwikkelingslandenveelmeergerichtopdegemeenschap.Hetwordtalsnormaalbeschouwdommetelkaartedelenensamentegenslagenoptevangen.Hetfenomeen(informeel)delenisaleeuwenoud,enzoookdedeeleconomie.Deelslooptdatviacoöperatiesen‘zelfhulpgroepen’,maarvaakookviafamiliebandenendorpsstructuren.Hetverschilmetdedeeleconomievanvandaagisdatinternetongezienemogelijkhedengeeftomgemeenschappentevormendiebrederzijndandefamilieofhetdorpenzichuitstrekkenoverdelandsgrenzenheen.EengoedvoorbeeldvaneenlokaalsysteemdatzijnwegvindtviaeendigitaaldeelplatformishetsysteemvandecasasparticularesopCuba;logementenvanparticulierendievanoudsherdetoestemminghebbenvandeoverheidomzeteverhurenaantoeristen.NahetopheffenvandehandelsboycotdoordeVerenigdeStatenheeftAirbnbeenstartgemaaktopCubaeningespeeldopdelokaalaanwezigeinfrastructuur.Momenteelzijneralmeerdanvierduizendgastherenen-vrouwenmeteen

casaparticularaangemeld.AnderevoorbeeldenvanonlinedeelplatformszijnhetZuid-AfrikaanseTaskit,waaropvakmensenzoalsloodgietershundienstenaanbiedenenparticulierenhunvragenstellen,enHelloTractor,waaropboerenhunlandbouwmachineshurenenverhuren.Datheeftvoordelenvoordeboerendiedemachinesbezitten,omdatzedieproductieverinzetten,alsookvoordeboerendiegeenmachinesbezitten,wantzijhebbennutoegangertoeenkunnenhunlandopeenefficiënteremanierbewerken.(Bekijkhetkadervoormeervoorbeelden.)Meteenhogebevolkingsdichtheid,toegangtotinternetenondernemerszinalsbelangrijkstefactorenvoordedeeleconomieomtefloreren,ligthetmeestepotentieelmisschienwelindeniet-westersegrootsteden.Endaarliggenookdegrootsteuitdagingen.In2050woontzeventigprocentvandewereldbevolkingineenstedelijkeomgeving;hetiseennoodzaakefficiëntomtegaanmetcapaciteit,grondstoffenenelkaar.

Dezevoorbeeldenzijninitiatievenvan(sociale)ondernemingenen(commerciële)start-ups.Helaashebbenwenognietveelvoorbeeldengezienvanreguliereontwikkelingsorganisatiesdiededeeleconomieendeelplatformsinzettenomhundoelstellingentebehalen.Wijdenkendatontwikkelingsorganisatieseennogveelactievererolkunnenspelenopditterrein.Zomaareengreepuitdemogelijkhedendiewevooronszien:•verbeteringvanhetonderwijsdoorgebruiktemakenvandeonlinecursussendiekennisinstitutenaanbieden;•gedeeldgebruikvanmaterieelindelandbouwsector(insamenwerkingmetplatformszoalsHelloTractor);•hetverbeterenvande(jeugd)werkgelegenheiddoorjongerentehelpenmethun(mini)onderneming,dooraansluitingbijdeelplatformszoalsTaskit;•ruraleontwikkelingviagedeeldbezitvanzonnecollectoreneninternetvoorzieningenenhetaansluitenvanlokalecoöperatiesbijonlineplatforms.Netalsindereguliereeconomiezijnookophetterreinvandedeeleconomiedemogelijkhedenomteprofiterenvoorhogeropgeleidenveelgroterdanvoormensenindemargevandesamenleving.Zozijnerookmensendievanwegehunfysiekeofverstandelijkebeperkingofgeringetaal-ofinternetkenniswordenbuitengesloten.Vooralomdatdedeeleconomiegroeiendeisenzoveelpotentieheeft,moetenontwikkelingsorganisatieszichinzettenomdemensenmetminderkansenbijtestaanenaansluitingtelatenvinden,doorlokalegemeenschappen,zelfhulpgroepenencoöperatiesopwegtehelpenenaantesluitenbijdigitalegemeenschappen.Sommigebedrijvennemenzelfalstappenombarrièresneertehalen:uberAssist,detaxidienstvoormensendiegebruikmakenvaneenrolstoel,ismaareenvandevoorbeelden.Ookwaarhetgaatominspraakentegenspraakzienweeenrolvoorngo’s.Juistomdatdediscussieoverdedeeleconomieaansluitbijhetbrederedebatovereen

rechtvaardigerindelingvandeeconomieendemocratie,zoudenzijhuninvloedmoetenuitoefenenomdrempelswegtenemenendetoegangvoorallelagenvandebevolkingtebevorderen.OokisereenrolvoorhetministerievanBuitenlandseZakenendeambassades.Eriscapaciteitsopbouwnodigvannationaleenlokaleoverhedenomeenvisieopdedeeleconomieteontwikkelen,vooreconomischeenstedelijkeontwikkelingenvoor

armoedebestrijding.DeervaringvanstedeninNederland–zoalsAmsterdam,zichprofilerendals‘SharingCity’–kanhiervoorwordeningezet.

Wijhebbengeprobeerdaantetonendatdedeeleconomiemeerisdaneentrendenookophetgebiedvanontwikkelingssamenwerkingenarmoedebestrijdingveelpotentieinzichdraagt.Wijpleitenomditterreinnietovertelatenaanhetbedrijfsleven,enroepennonprofitorganisatiesendeNederlandseoverheidopomactieftewordenbinnendedeeleconomie.ErisveelruimtevoorinnovatieenjuisteenlandalsNederland,datdeschottentussenhandelenontwikkelingssamenwerkingaanhetwegnemenis,zouhierinvooropkunnenlopen.

Tekst:SamanthavandenBosenMatthijsNederveen