27-5-2014

1

Therapiekeuze bij

verstaanbaarheidsproblemen

Regiodag logopedie

27 mei 2014

Maaike Diender

Klinisch linguïst

Waarom dit onderwerp?

Audiologisch centrum Alkmaar: ACHN

28%

72%

Kinderen 2-5 jaar, 2010-2013

Geen spraakproductieprobleem Spraakproductieprobleem

Goed nieuws!

“Logopedie die doelgericht het spraakprobleem

aanpakt is effectief”

Law et al., (2004)

Therapiekeuze bij

verstaanbaarheidsproblemen

Kinderen met spraakstoornis (waaronder

fonologische stoornis) hebben met

logopedische behandeling de beste prognose in

vergelijking met andere vormen van TOS

Broomfield & Dodd (2011)

27-5-2014

2

Prevalentie

Prevalentie

Broomfield & Dodd (2004):

6.4% Engelse peuters & basisschoolkinderen heeft problemen in de verstaanbaarheid:

•87.5% fonologische stoornis

•12.5% overig (géén verbale ontwikkelingsdyspraxie).

Hoe zat het ook alweer?

Fonologische stoornis

Fonologie houdt zich bezig met de

spraakklanken die binnen een taal

betekenisonderscheidend zijn.

Foneem is een spraakklank die

betekenisonderscheidend is: /baard/ - /paard/

Fonologische stoornis

Kinderen met een fonologische stoornis beheersen

het klankensysteem van de moedertaal

onvoldoende. Zij hebben moeite met het correct

gebruiken en contrasteren van klanken in woorden. (Burger et al., 2012)

Fonologische stoornissen manifesteren zich als een

spraakstoornis, omdat het kind minder verstaanbaar

spreekt. De oorzaak is echter een taalstoornis. (Grunwell, 1981)

Fonologische stoornis

Lexeem:

TIS TIS

Spraaksignaal:

27-5-2014

3

Verbale ontwikkelingsdyspraxie

Moeite met het plannen en organiseren van de

bewegingen van de articulatieorganen: zoekende

bewegingen

Inconsequente spraak of onregelmatige

verwisselingen of vervormingen van

spraakklanken (Burger et al, 2012)

Verbale ontwikkelingsdyspraxie

Lexeem:

FIS TIS

Spraaksignaal:

Fonetische articulatiestoornis

De technische uitvoering van de spraakproductie

verloopt niet goed. Bijvoorbeeld:

- Interdentaliteit

- Nasaliteit (tgv bijv. schisis)

Fonetische articulatiestoornis

Lexeem:

FIS SIS

Spraaksignaal:

Dysartrie

Gevolg van neuromusculaire aandoening door

beschadigingen van het centrale en perifere

zenuwstelsel. Bijvoorbeeld bij kinderen met

spasticiteit.

(Burger et al., 2012)

Therapiekeuze

27-5-2014

4

Prevalentie

12%

88%

Kinderen met problemen in de verstaanbaarheid:

Overig Fonologische stoornis

Broomfield & Dodd (2004)

Overig: géén verbale ontwikkelingsdyspraxie

Therapiekeuze

De fonologische benadering heeft meer effect

op de verstaanbaarheid dan traditionele

articulatietherapie

(Gunther & Kessel-de Beer, 2005).

Therapiekeuze, aanbevelingen

Zorg ervoor dat éérst het klankensysteem van de moedertaal leeftijdsadequaat gevuld is

→ fonologische therapie

Spraakmotorische ontwikkeling & fonologische ontwikkeling gaan nauw samen.

Vermoeden van verbale ontwikkelingsdyspraxie maar ook fonologische problemen?

→ fonologische therapie

Therapiekeuze, aanbevelingen

Ontwikkeling van het lexicon (woordenschat) en

de fonologie gaan nauw samen.

Ook bij kinderen die niet of nauwelijks spreken:

→fonologische therapie

Casus

27-5-2014

5

Casus niet of nauwelijks sprekend

kind

Samenvatting van de verwervingsvolgorde van Nederlands consonanten in syllabe-initiale en syllabe-finale positie, vastgesteld volgens het criterium ≥ 75% correct, zie Beers, 1995, p.224

Gemiddelde leeftijd

van verwerven

Initiale klanken

(% correct)**

Finale klanken

(% correct)*

Vocalen

1;3 – 1;8 jaar*

1

p t

m n j

p ie, i, oe, e, aa

1;9 – 1;11 jaar

2

k k o, a

2;0 – 2;2 jaar

3

s g

h

t s

g

ee, oo

2;3 – 2;5 jaar

4

b* f w m n

2;6 – 2;8 jaar

5

l r

2;9 – 2;11 jaar d

Verwervingsvolgorde van de Nederlandse klanken (gebaseerd op het

schema van Beers, 1995).

* Dit is een benadering van de leeftijd waarop deze klanken worden verworven. ** Vetgedrukt houdt in dat die klank verworven is. Schuingedrukt houdt in dat deze klank in ontwikkeling is. *** Van de /d/ is het niet bekend wanneer deze precies wordt ontwikkeld.

Metaphon

Bewustwording creëren voor het

klankensysteem van het Nederlands.

Therapiefase I

- Begripsniveau

- Geluidsniveau

- Foneemniveau

- Woordniveau

Metaphon bestaat uit twee fases:

Metaphon

Therapiefase I

- Begripsniveau

- Geluidsniveau

- Foneemniveau

- Woordniveau

Therapiefase II

- Woordniveau

- Zinsniveau

Metaphon bestaat uit twee fases:

27-5-2014

6

Metaphon

o Behandeling van één proces duurt minstens 10 behandelingen bij ernstige fonologische stoornis (Bron et al., 2013) o Belangrijk om alle therapiefases nauwgezet te doorlopen. Een ‘beetje’ Metaphon werkt minder goed: werk volledig volgens de Metaphonmethode

o Meer vooruitgang met daarnaast oefeningen voor het fonemisch bewustzijn (Rvachew et al., 2004)

Hodson & Paden

Hodson & Paden

Behandelcyclus:

o Kortdurend aanbieden van fonologische

patronen, het laten rusten en het opnieuw

aanbieden van dezelfde patronen

o 2 tot 5 uur therapie besteden aan één

patroon

o Cyclus kan opnieuw doorlopen worden

indien nodig

Hodson & Paden

o Auditieve stimulatie

o Metafonologische oefeningen

o Auditief bombardement

o Tactiele stimulatie

o Bijv. PROMPT-techniek

o Visuele stimulatie

o Klankgebaren/plaatjes/speelgoed

oKinesthetische stimulatie

oProductieoefeningen

Wanneer Metaphon of H&P?

Wanneer welke fonologische

therapie?

Tip artikel: “Effectieve fonologische therapie bij

kinderen” Bron et al, 2013 Logopedie (12)

27-5-2014

7

Aanbevelingen artikel Bron et al.,

(2013)

O.a.: bij taalbegrip > 3;6 jaar en metalinguïstisch

vermogen in ontwikkeling:

o Gevarieerd klankensysteem + consistent

foutenpatroon → Metaphon

o Gevarieerd klankensysteem + inconsistent

foutenpatroon → Hodson & Paden

o Beperkt klankensysteem → Hodson & Paden

Jonge kinderen en/of geen meta-

linguïstisch vermogen → Hodson & Paden

Linguïstisch onderzoek

Diagnostiek ACHN

Linguïstisch onderzoek → verstaanbaarheid

Bij hardnekkige en/of complexe problemen in de

spraakproductie

Bestaat o.a. uit:

o Fonologische analyse (FAN)

o Spraakperceptietaak

o Fonologische verwerking/fonologisch bewustzijn

o Diadochokinese

o Wel/niet consistent foutenpatroon

o Binnenkort: SAO PROMPT

Diagnostiek ACHN

Linguïstisch verslag, indien fonologische

stoornis:

o Fonologische leeftijd

o Ingevuld schema van Beers

o Behandelvolgorde n.a.v. FAN Metaphon/H&P

o Suggesties voor geschikte productiewoorden

n.a.v. FAN

Casus, 6 maanden later

Casus, 6 maanden later

Samenvatting van de verwervingsvolgorde van Nederlands consonanten in syllabe-initiale en syllabe-finale positie, vastgesteld volgens het criterium ≥ 75% correct, zie Beers, 1995, p.224

Gemiddelde leeftijd

van verwerven

Initiale klanken

(% correct)**

Finale klanken

(% correct)*

Vocalen

1;3 – 1;8 jaar*

1

p (50%) t (100%)

m (38%) n (100%)

j(25%)

p (100%) ie, i, oe, e, aa

1;9 – 1;11 jaar

2

k (50%) k (100%) o, a

2;0 – 2;2 jaar

3

s (25%) g (33%)

h (100%)

t (70%) s (89%)

g (66%)

ee, oo

2;3 – 2;5 jaar

4

b* (40%) f (25%)

w (33%)

m (66%) n (100%)

2;6 – 2;8 jaar

5

l (0%) r (0%)

2;9 – 2;11 jaar d (86%)***

Verwervingsvolgorde van de Nederlandse klanken (gebaseerd op het

schema van Beers, 1995).

* Dit is een benadering van de leeftijd waarop deze klanken worden verworven. ** Vetgedrukt houdt in dat die klank verworven is. Schuingedrukt houdt in dat deze klank in ontwikkeling is. *** Van de /d/ is het niet bekend wanneer deze precies wordt ontwikkeld.

27-5-2014

8

Samenvattend…

Samenvattend…

De meeste kinderen met problemen in de verstaanbaarheid

hebben (o.a.) fonologische problemen. Fonologische

therapie werkt beter dan traditionele articulatietherapie.

Fonologische ontwikkeling gaat nauw samen met o.a.

ontwikkeling woordenschat & spraakmotoriek. Belangrijk is

eerst het fonologische systeem en de woordenschat op orde

te krijgen.

Fonologische therapie is evidence based: kinderen laten

meer vooruitgang zien mét fonologische therapie dan zonder

Goede fonologische therapie = doelbewust kiezen voor één

methode in combinatie met oefeningen voor het fonologisch

bewustzijn

Aanbevelingen cursus O.a.:

METAPHON: behandeling van fonologische stoornissen bij kinderen (logopediestart.nl, 2-daagse cursus, o.a. leren Metaphonscreening, Metaphonbehandeling & H&P)

Onderzoek en behandeling van kinderen met fonologische stoornissen (Hogeschool Utrecht, 4-daagse cursus, o.a. FAN leren maken + behandelen Metaphon & H&P)

Fonologie: onderzoek en behandeling (Nabij Rotterdam, 4-daagse cursus, o.a. FAN leren interpreteren, Metaphon, H&P)

Behandeling volgens de principes van Hodson & Paden (Burger-Scheffer, 1-daagse cursus, H&P)

Hodson & Paden (HAN, 3-daagse cursus, volledige H&P

cursus)

Social Media

https://twitter.com/nsdsk_actueel

NSDSK Specialist in language and hearing

https://www.facebook.com/NSDSK