HERSENONDERZOEK BIJ JONGEREN: Werken de hersenen bij jongeren met emotionele stoornissen anders dan...
-
Upload
adriana-smet -
Category
Documents
-
view
220 -
download
4
Transcript of HERSENONDERZOEK BIJ JONGEREN: Werken de hersenen bij jongeren met emotionele stoornissen anders dan...
HERSENONDERZOEK BIJ JONGEREN:
Werken de hersenen bij jongeren met emotionele stoornissen anders dan
bij leeftijdgenoten?
Bianca van den Bulk & Natasja van Lang
DOEL van deze presentatie:
Inzage in
…hoe emoties in de hersenen worden verwerkt,
…waar in de hersenen dit anders gaat of verstoord is bij een klinische groep jongeren met emotionele stoornissen (angst/depressie), &
...wat moeten we met deze informatie in de praktijk?...
DEEL 1. Hersengebieden betrokken bij de emotieverwerking
-Hoe wordt dit in MRI onderzoek gemeten?
-Wat is er bekend uit MRI onderzoek bij volwassenen met emotionele problemen?
-Waarom is dit soort onderzoek ook bij jongeren belangrijk?
OPBOUW in de presentatie:
DEEL 2. MRI onderzoek bij jongeren: Het EPISCA onderzoek
-Korte inzage in de normale hersenontwikkeling in de adolescentie
-Hoe worden emoties in ‘puberhersenen’ verwerkt?
-Het EPISCA onderzoek
-Verschil in hersenfunctioneren tussen jongeren met en zonder emotionele stoornissen
-Mogelijke implicaties van de onderzoeksresultaten
Curium-LUMC (coördinatie): drs. Paul Meens, drs. Bianca van den Bulk, drs. Mirjam Rinne, drs. Moji Aghajani, dr. Natasja van Lang, Prof. dr. Robert Vermeiren
Rivierduinen GGZ Kinderen en Jeugd: drs. Marie-José van Hoof, drs. Carien Gelderblom, drs. Lilian Tham
Kinder- en Jeugd Trauma Centrum Haarlem: drs. Margreet Visser , Prof. dr. Francien Lamers-Winkelman
LUMC-Psychiatrie, Radiologie/LIBC: drs. Nienke Pannekoek, dr. Nic van der Wee , Prof. dr. Mark van Buchem, Prof. dr. Serge Rombouts
Universiteit Leiden, Psychologie, Pedagogiek/LIBC: Prof. dr. Eveline Crone, Prof. dr. Marinus van IJzendoorn
INBEDDING IN EEN (MULTICENTER) ONDERZOEK
DEEL 1. Hoe wordt hersenactiviteit in MRI scan gemeten?
radiofrequentie spoelgradiënt spoelenmagneetscannerbeweegbare tafel
Bron: © National High Magnetic Field Laboratory
Hersenactiviteit tijdens een fMRI taak
Hersenactiviteit tijdens een fMRI taak
Een voorbeeld van een morphing taak: begint links met 0% boosheid en
eindigt rechts met 100% boosheid
Uit: Dunning et al., 2010, Psychophysiology
DEEL 1. Hersengebieden betrokken bij emotieverwerking
Wat is er bekend uit MRI onderzoek bij volwassenen met emotionele problemen?
PFC: (regulatie/controle centrum)
Striatum: (beloningscentrum)
Amygdala: (onderdeel van limbisch systeem: centrum voor herkenning van gevaar en emoties)
Uit meta-analyse van Etkin & Wager (2007): …significante coactivatie van hersengebieden in fMRI studies bij volwassenen met PTSD, sociale angst of specifieke fobie…
Activiteit in:
Amygdala (rood)
Dorsomedial PFC (groen) en Ventromedial PFC (blauw)
Uit: Kim et al., 2011
Bij volwassenen met emotionele stoornissen (t.o.v controles):
-Hogere scores op de vragen in de fMRI-taak over angst/boosheid/dreiging
-Meer amygdala activiteit -Minder activiteit in de PFC gebieden
-Lagere scores op de fMRI taakvragen over positieve emoties (blijdschap/beloningen)
-Minder striatum activiteit
-Soms een associatie tussen hersenactiviteit en de ernst van symptomen of gebruik van minder adaptieve copingstrategieen, rapportage van laag zelfbeeld
Bij volwassenen met emotionele stoornissen (t.o.v controles):
-Hypergevoelig voor angstige/negatieve stimuli (meer amygdala activiteit), -Te weinig controle hierop (minder activiteit in de PFC gebieden; samenhang met copingstrategieen, laag zelfbeeld?), &
-Minder gevoelig voor beloningen (positieve stimuli; minder striatum activiteit)
Negatieve aandachtsbias
O.a. uit: Etkin & Wager, 2007; Hulvershorn et al., 2011; Shechner et al., 2012
PFC (verlaagd)
Striatum (verlaagd)
Amygdala (verhoogd)
Aanwijzingen voor verstoorde werking van de hersenen op meerdere vlakken: HERSENNETWERKEN/-CIRCUITS:
-fMRI: activiteit bij het doen van een fMRI taak
-fMRI: activiteit bij het niets doen (Resting-State fMRI)
Aanwijzingen voor verstoorde werking van de hersenen op meerdere vlakken: HERSENNETWERKEN/-CIRCUITS:
-Structurele MRI: grootte en vorm van hersengebieden
-Structurele MRI: vormen van de zenuwbanen (witte banen tussen hersengebieden: DTI)
-E.a.
Samenvatting verstoorde hersenwerking bij volwassenen met emotionele stoornissen:
Disbalans in het emotionele hersencircuit:
1) Verhoogde sensitiviteit voor negatieve stimuli (amygdala/limbisch systeem), &
2) Verminderde zelfregulatie van deze sensitiviteit (PFC), waardoor er sprake is van verstoorde emotieregulatie zoals de aanwezigheid van een negatieve aandachtsbias
3) Minder gevoelig voor positieve stimuli/beloningen (striatum)
4) Specifieke behandelingen laten veranderingen zien in ook hersenactiviteit (medium effect sizes)
Waarom is dit soort onderzoek ook bij jongeren belangrijk?
1) Aanwijzingen (maar minder consistent) dat ook jongeren een negatieve aandachtsbias hebben
2) Hersenen (PFC gebieden en netwerken met o.a. amygdala en striatum) zijn nog in ontwikkeling
3) Aandacht focussen is in adolescentie nog ‘plastisch’ en kan daarmee een goed middel zijn om beter te leren omgaan met negatieve gevoelens (Shechner et al., 2012)
En wanneer is die afgelopen…?
Wanneer begint de adolescentie…?
5 10 15 20 25
Leeftijd
Puberteit
Adolescentie
Hormonale veranderingen
Cultureel bepaald
Adolescentie = opgroeien tot volwassene
Adolescentie
Ontwikkeling grijze stof verschilt per gebied
Basale functies (o.a. visie, tast, gehoor)
Complexe functies (o.a. taal, fijne motoriek)
Nóg complexere functies: PFC(o.a. Impuls beheersing, plannen, werkgeheugen)
tijd
Hersen ontwikkeling
Gogtay, 2004
• Inside Outside• Bach Front• Bottom Top
• Executive functions develop until mid 20’s
Normale ontwikkeling
Child Adolescent Adult
Giedd et al., 2000; 2004
Verschillende trajecten
Emotiegebied piekt in adolescentie
kind puber volwassene
0
5
10
kind puber volwassene
Controlegebied ontwikkelt langzaam
0
5
10
Controle vs. Emotie
Leeftijd
Subcorticale gebieden
Prefrontale gebieden
On
twik
kel
ing
Adolescentie
Somerville et. al., 2010
Kwetsbare balans
• Emotional Pathways’ Imaging Study in Clinical Adolescents
• Samenwerking tussen:– Curium-LUMC– GGZ kinderen en jeugd rivierduinen– Kinder en Jeugd Trauma Centrum,
Haarlem
EPISCA
Doel
• Inzicht krijgen in hoe de hersenen van jongeren met psychische klachten omgaan met emoties
• Onderzoeken of er veranderingen plaatvinden in de hersenen na het krijgen van behandeling
• Onderzoeken waarom sommige jongeren wel verbeteren na behandeling en anderen niet
• Niet meteen klinische implicaties, wel meer kennis en mogelijk in de toekomst implicaties voor de praktijk
• Longitudinaal onderzoek:– Drie meting met behulp van MRI– Verschillende vragenlijsten en interviews
• Verschillende groepen:– Jongeren met internaliserende stoornissen– Jongeren die meervoudig seksueel zijn
misbruikt– Jongeren zonder psychische klachten
Wat?
• Emotionele stoornissen:– Angst en stemmingsstoornissen– Veel overlap in symptomatologie– Hoge comorbiditeit in kindertijd en
adolescentie– Vaak samen genomen in onderzoek– Persisteerd in de volwassenheid
Emotionele stoornissen?
• Angst- en/of stemmingsstoornis• Ontwikkeld zich vaak tijdens
adolescentie• Problemen met het reguleren van
emoties• Behandeling: CGT• Onderzoek: afwijkende activatie
patronen in de amygdala
Emotionele stoornissen?
Emotionele snelweg
Paul MeensInt groep + Controle groep
Eerste meting
Bianca van den BulkControle groep + Int groep
Longitudinale data
Marie-José van HoofTrauma groep + Controle groep
Hechting
Mirjam RinneTrauma groep + Controle groep
Longitudinale data
Carien GelderblomOnderzoeksassistent
Wie?
• Verschillen op eerste meting?– Taak– Resting state– DTI
• Hoe betrouwbaar is het MRI signaal over tijd?– Controle groep– Internaliserende groep
• Wat is het effect van behandeling?
Onderzoeksvragen
Gezonde controlesN = 32
Gezonde controlesN = 32
Gezondecontrrolese
N = 27
Gezondecontrrolese
N = 27
Gezonde controlesN = 26
Gezonde controlesN = 26
Seksueel traumaN = 22
Seksueel traumaN = 22
Seksueel traumaN = 16
Seksueel traumaN = 16
Seksueel traumaN = 14
Seksueel traumaN = 14
InternaliserendestoornisN = 30
InternaliserendestoornisN = 30
Internaliserendestoornissen
N = 25
Internaliserendestoornissen
N = 25
InternaliserendestoornisN = 22
InternaliserendestoornisN = 22
Meting 1Meting 1 Meting 2Meting 2 Meting 3Meting 33 maanden
3 maanden
3 maanden
3 maanden
CBT/EMDRCBT/
EMDR
CBT/EMDR/Finished
CBT/EMDR/Finished
EPISCA
• Over het algemeen:– Tussen de 12 en 19 jaar oud– Rechtshandig en geen contra-indicaties MRI
• Adolescenten zonder psychische klachten:– Geworven via Curium-LUMC, locale media
en website– Rapporteren geen psychische klachten
Deelnemers
• Adolescenten met internaliserende stoornis:– Geworven via Curium-LUMC en GGZ Kinderen
en Jeugd Rivierduinen– Klinische diagnose van angst en/of depressie– Geen medicatie of stabiel SSRI gebruik– Geen trauma of andere comorbide stoornis– ADIS: angststoornis en/of stemmingsstoornis– Vragenlijsten: significant meer symptomen
dan gezonde adolescenten
Deelnemers
• MRI scan:– Taak– Resting state, T1, DTI, MTI, MRS
• Vragenlijsten/Testen:– o.a. symptomen, coping, competentie beleving,
puberteit– IQ (6 subtesten WISC of WAIS)
• Interviews:– ADIS– Adolescent attachment interview (AAI)
Methode
4000 ms variabel tussen 500 – 6000 ms
3000 ms variabel tussen 500 – 6000 ms
3000 ms
Vier vragen:• Hoe bang ben jij?• Hoe blij ben jij?• Hoe breed is de neus?• Passief kijken
Drie verschillende expressies:• Bang • Blij• Neutraal
Taak
• Veel verschillende condities– Focus op vragen– Focus op emoties– Interactie tussen vragen en emoties
• Gedragsdata– Reactie tijden– Subjectieve scores
• fMRI data
Taak