Teamdagen Plattelânsprojekten 27 en 28 juni 2011

Op weg naar de streekagenda

Arie Meulepas27 juni 2011

Inhoudsopgave• Plattelandsontwikkeling in Noord-Brabant:

- huidige situatie- veranderingen

• Onderzoek succesfactoren:- onderzoek- drijfveren- succesfactoren

• Adviezen Streekagenda Friesland- beschouwing streekagenda- project / proces - competenties

Plattelandsontwikkeling• Integrale aanpak : leefbaarheid in de kernen, natuur,

landschap, (verbrede) landbouw, recreatie & toerisme, water, cultuurhistorie

• Geïntegreerde aanpak (gebiedsgericht)• Bottom-up• Taken gemeente:

- kaderstelling: waar welke functies- accomoderen/faciliteren initiatieven- gemeentelijke projecten- regionale projecten

• Wicked problem

Tendensen plattelandsontwikkeling

• Stoppers in de landbouw• Platteland in relatie tot de stad• Stedelingen willen recreëren op platteland• Secundaire EHS/landschap• Wateropgaven• Krimp en leefbaarheid• Europees landbouwbeleid

Plattelandsontwikkeling in Noord-Brabant

• Schets huidige situatie

• veranderingen en dilemma’s

Plattelandsontwikkeling in Noord-Brabant

• Eenduidige, gecoördineerde aanpak: Programma Landelijk Gebied

• Organisatiebrede, provincie-uniforme aanpak• Volle breedte van de thema’s: natuur, landschap;

PMJP is sturend• Aansturing regionale commissies,

bestuurscommissies landinrichting, gebiedsmakelaars, PG-s Leader, streekmanagers, DLG, Vastgoed, subsidies

POC

OOG

X X X X XDR

GS

PS

Van Heugten

MT’sBesluitvorming

Programmamanagement

Beleidsoverleggen

PVUR

VZ-overleg

Advies

Klankbord

Advies

X vz (XXX)

Opdrachtgeversberaad

Grond

BOG

Grond Adviesteamgrond

• Doorkijk langere termijn

• Relatie en bijstelling beleid• Evalueren met PS, partners

• Communicatie/processtrategie

Programmering: pMJP-gMJP

• Monitoring/voortgangsrapportages• Evaluaties/bijsturing

• Organisatie subsidieloket•Organisatie-ontwikkeling/training• Faciliteren gebiedscommissies

• Organiseren besluitvormingsproces

• Uitvoering projecten• Subsidieverlening

SMLG-Rapportages-Subsidies

Vastgoed

ROHDirecteur

Derksdir. lid

Visschers

ECLDirecteur

Bloemdir. lid

Middel-kamp

SCODirecteurDoore-malen

E&Mpm

MIDDirecteurSchulpen

Gedeputeerden

Van Vught

Van Haaften

Jacobs Essed

KernteamLOG’s

Gedele-geerd op-

drachtgevers-overleg

ATP

Regiegroep

IBU(incl. BTP)

InternExtern

Bes

tuur

lijk

Am

btel

ijk

9 Gebiedscie’s

Gecoördineerde uitvoering door Programma Landelijk Gebied: overleg en besluitvorming

Str

ateg

isch

Tac

tisch

Ope

ratio

neel

Communi-catie

• Natuur

• Water

• Landbouw

• Leefbaar- heid

• Cultuurhis- torie

• Recreatie/ toerisme

• Communica- tie

• Bedrijfsvoe- ring

• Coördinatie van het proces

• RO

• Vastgoed

Processen en functionarissen

• Gebiedscoördinator/secretaris• Gebiedsmakelaar• Streekmanager• Projectleiders/contactpersonen• Secretaris PG• Grondverwervers• Subsidieverleners

PMJP samengevat

0

100

200

300

400

500

600

700

800

Natuur (779mln.)*

Landbouw(214 mln.)

Landschap encultuurhistorie

(56 mln.)

Bodem enw ater (64

mln.)

Toerisme enrecreatie (67

mln.)

Leefbaarheid(301 mln.)

Overig (37mln.)

Beschikbare middelen PMJP per thema en naar financierder (x 1 mln)

EU Rijk Provincie Waterschappen Gemeenten Derden

Saillante punten inhoud

• Megastallen• Aankoop EHS-gronden• Hydrologisch herstel• Bezuinigingen ILG• Idops

Waarom veranderen?Het gaat toch goed?

• 9 gebiedsopgaven structuurvisie• Meer betrokkenheid burger, ondernemer• Niet van boven opgelegd• Minder budget • Bestuurlijke drukte

Netwerken met energie?

• Provincie ondersteunt 9 gebiedsopgaven, integrale aanpak

• Daarnaast kunnen gebieden/netwerken zelf aangeven een integrale aanpak te entameren; provincie –onder voorwaarden- bereid te ondersteunen

Dilemma’s

• Extern: wel of niet gebiedsdekkend• Verhouding met grote opgaven

• Intern: sectorale of gebiedsgerichte opstelling? Opnieuw integraal programma?

• Verdeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden

• Welke rollen komen terug?• Projectmatige sturing vs. alliantiemanagement?

OnderzoekWaarom zijn deze gemeenten zo

succesvol?• 36 gemeenten telefonisch; 18 gemeenten

gesprek

• Workshop 17 maart

• Enkele publicaties

• Pierre van Amelsvoort

Vraagstelling

• Waarom investeren sommige gemeenten zo sterk in plattelandsontwikkeling? Wat zijn de drijfveren?

• Wat onderscheidt succesvolle gemeenten bij de wijze waarop ze dat doen van andere gemeenten? Wat doen zij anders? Doen ze iets anders?

• Welke verbeterstrategieën zijn -mede op basis hiervan- te formuleren? Hoe kan het met minder kosten?

1e vraag

• Waarom investeren sommige gemeenten zo sterk in plattelandsontwikkeling? Wat zijn de drijfveren?

Waarom? Drijfveren

(1) Functies (landbouw, natuur, enz.) zitten elkaar in de weg

(2) Leefbaarheid onder druk, krimp(3) Bewoners en gebruikers vooral zelf laten

bepalen en uitvoeren(4) Recreatief aantrekkelijk buitengebied(5) Natuur en landschap als inspiratie en

uitgangspunt(6) Combinaties van voorgaanden

Voorbeelden: Nijefurd en Noord-Beveland

• Nijefurd ca. 10.955 inw. en 96.61 km2: 113 inw./km2

• Noord-Beveland 7327 inw. en 86,07 km2: 85 inw./km2

• Toeristisch-recreatief sterk gegroeid, florerend • Krimp, leefbaarheid, cultuurhistorie, natuur, landschap,

landbouw• Jaarlijks forse gemeentelijke investeringen (1- 1,5 mln. euro)• Gemeente als verlengstuk van gemeenschap• Visie samen met gemeenschap opgesteld• Meerwaarde helder; op lokaal niveau en voor individuele

ondernemers• Politiek niet betwist: iedereen koestert de kip met de gouden

eieren

Voorbeelden: Winterswijk en Ooststellingwerf

• Winterswijk: 29.026 inw. (23.650 in de plaats Winterswijk), 137,77 km2:ca. 171 inw./km2.; 9 buurtschappen

• Ooststellingwerf: de oppervlakte is 224,16 km2. De gemeente heeft ca. 26.288 inwoners. Dat is 117 inw./km2

• Winterswijk: Nationaal landschap Winterswijk• Ooststellingwerf: het Fochterloerveen en het Drents/Friese Wold • Integrale opgaven: natuur en landschap, recreatie & toerisme,

landbouw, krimp, leefbaarheid• Beide gemeenten team plattelandsontwikkeling: alle disciplines

hierin (RO, milieu, recreatie & toerisme, economie, leefbaarheid) hierin opgenomen

• Jaarlijks forse investeringen van gemeenten, ca. 1 mln.• Opgaven deels sterk bepaald door natuurlijke omgeving en

rijksstatus en deels politiek bestuurlijk bepaald• Meerwaarde in zekere mate bepaald door politiek

Voorbeelden: Deurne en Gemert-Bakel

• Deurne: 31.536 inw. en 118 km2: 267 inw./km2 • Gemert-Bakel: 28.751 inw. en 123,62 km2: 232 inw./km2

• Gemeenten met veel en krachtige landbouw in combinatie met natuur (Deurne: Peelvenen, Gemert-Bakel: Stippelberg)

• Functies die elkaar in de weg zitten, landbouw, milieu, natuur, gezondheid

• Krachtige bestuurder die kiest voor offensieve aanpak• Beide gemeenten investeren fors in aanpak• Naast eigen middelen veel in aanpak BIO/RvR• Meerwaarde helder, maar politiek sterk beïnvloed• Stedelijke functies en problematiek wedijveren om politieke

aandacht

2e vraag

• Wat onderscheidt succesvolle gemeenten bij de wijze waarop ze dat doen van andere gemeenten? Wat doen zij anders? Doen ze iets anders?

3 opstapjes

1. Wicked Problem

2. Meerwaarde

3. Succesvolle gemeenten, modellen

Plattelandsvernieuwing: ‘wicked issue’ • Complex, veel factoren• Factoren ontwikkelen zich verder• Onderlinge beïnvloeding • Spanning tussen factoren: tegengestelde belangen

en belangengroepen• Oplossing van de ene factor leidt tot nieuwe

problemen of verergering van andere• Zijn nooit helemaal te elimineren, wel aan te pakken• Try and error, al doende leren • Er is geen set van oplossingen• Elk probleem is uniek

Wat is succesvol: maatschappelijke meerwaarde!

• Elke succesvolle organisatie moet meerwaarde bieden• Meerwaarde voor bewoners, gebruikers en bedrijven• Meerwaarde plattelandsontwikkeling bij gemeenten:− op gemeentelijk niveau functies en inrichting in evenwicht en

op juiste plek: waardering door anderen− zelf oppakken van (eigen) gemeentelijke taken− mede invullen van rijks- en provinciale taken− stimuleren en accomoderen individuele initiatiefnemers− ketenregie: co-creatie

Externe oriëntatie met interne effecten

Interne bedrijfsvoering met externe effecten

Fase 5OMGEVING

Omgeving realisering omgevings-

gerichte sturing

Fase 4KLANT

Sturing opkwaliteit en

cultuur

Fase 3PRODUCT

Product,output- enprestatie-

sturing

Fase 2PROCES

Ontwikkelingplanning &

control-cyclus

Fase 1INPUT

Sturingop

activiteiten

Modelmatige benadering van succesvolle gemeenten uit de literatuurOntwikkelfases in relatie tot opdracht

Wat onderscheidt succesvolle gemeenten?

• Leiderschap, visie en externe oriëntatie

• Organisatie op orde

• Cultuur

Leiderschap, visie en externe oriëntatie

Organisatie op orde

Cultuur

Wat onderscheidt succesvolle gemeenten: leiderschap, visie en externe oriëntatie

• Er is een bestuurder (geweest) die het College en de Gemeenteraad heeft overtuigd

• Er is een visie op plattelandsontwikkeling

• De visie is mede extern (bewoners, ondernemers, gebruikers, maatschappelijke partijen) tot stand gekomen

Wat onderscheidt succesvolle gemeenten: organisatie op orde

• Er is een wethouder (burgemeester) die het herkenbaar in zijn portefeuille heeft

• Er is voldoende ambtelijke capaciteit; interne coördinerende organisatiestructuur

• Vast bedrag in de programmabegroting

Wat onderscheidt succesvolle gemeenten: cultuur

• Pro-actieve, ontwikkelingsgerichte cultuur

• Oplossingsgericht, dienende overheid

• Integrale, gebiedsgerichte aanpak

Leiderschap, visie en externe oriëntatie

Organisatie op orde

Cultuur

3e vraag

• Welke verbeterstrategieën zijn -mede op basis hiervan- te formuleren? Hoe kan het met minder kosten?

Tendensen financiën

• ILG-budgetten bezuiniging en soms al ver besteed• Provincies houden regie en dus ook financiën?• Europese middelen plattelandsontwikkeling meer

mogelijkheden (Interreg, Life+)• Middelen GLB ???• Gemeenten bezuinigen• Gemeentelijke vastgoedbedrijven wisselend/ in

mineur• Op zoek naar verdienmodellen!

• Effectiever en efficiënter werken• Goedkoper aanbesteden• Subsidie(s)• Samenwerking (met andere gemeenten)• Ander financieringsinstrument• Zelfsturing

Minder kostenvoor degemeente/organisatie

Ander ontwerp op project-/programma-niveauSlim combineren op projectniveau:

• veelal ondernemer die investeert• in het project wordt het (terug)ver- diend• ander ontwerp (tijd, hoeveelheid, kwaliteit) • zoeken van combinaties op project- niveau (overheidsdoelen worden ‘meegenomen’)

Geen opbrengstmogelijkheden

Dezelfde kostenvoor degemeente/organisatie

Opbrengstmogelijkheden

Ander ontwerp op gebieds-niveauCollectief/gebiedsgericht:

• overheid investeert in een gebied/programma• via een collectief systeem terug te verdienen (heffing/aandelen)• middelen komen later terug (soms meteen)• zoeken van combinaties op gebiedsniveau

Business as usual• niks mis mee als budget voorradig is

Ander financieringsinstrument, subsidies

• Zelfde plannen, zelfde ontwerp, andere financiering voor het zelfde doel

• Soms andere financier, soms andere overheidspartij

• Effectiever en efficiënter werken• Goedkoper aanbesteden• Subsidie(s)• Samenwerking (met andere gemeenten)• Ander financieringsinstrument• Zelfsturing

Minder kostenvoor degemeente/organisatie

Geen opbrengstmogelijkheden

Dezelfde kostenvoor degemeente/organisatie

Opbrengstmogelijkheden

Ander financieringsinstrument, subsidies

• Streekrekening • Erfpacht i.c.m. institutionele belegger• Natuurcompensatie binnen de EHS gebundeld

inzetten• Sponsoring• Inwonersbelasting• Europese subsidies (LIFE+, Interreg)• Aansluiting zoeken bij middelen nieuw

bestuursaccoord provincie

Ander ontwerp op projectniveau• Slim combineren op projectniveau:

– veelal ondernemer die investeert

– in het project wordt het (terug)verdiend

– ander ontwerp (tijd, hoeveelheid, kwaliteit)

– zoeken van combinaties op projectniveau (overheidsdoelen worden ‘meegenomen’)

– naarmate je meer beleidsruimte toestaat is er meer bereidheid, meer mogelijk

Minder kostenvoor degemeente/organisatie

Geen opbrengstmogelijkheden

Dezelfde kostenvoor degemeente/organisatie

Opbrengstmogelijkheden

Ander ontwerp opprojectniveau

Voorbeelden slim combineren

• Woningen in de EHS/landgoederen• Melkveehouder, extensief beweiden (100 +

100 ha), theeschenkerij• 300 producten in cafetaria• Recreatie-sector• Tijdelijke bestemmingen: - windmolens - kersenteelt

Ander ontwerp op gebiedsniveau• Collectief/gebiedsgericht:

– overheid investeert in een gebied/programma

– via een collectief systeem terug te verdienen (heffing/aandelen/verkoop)

– middelen komen later terug (soms meteen)

– Zoeken van combinaties op gebiedsniveau (wonen, natuur, landschap,recreatie, energie, werken)

Minder kostenvoor degemeente/organisatie

Geen opbrengstmogelijkheden

Dezelfde kostenvoor degemeente/organisatie

Opbrengstmogelijkheden

Ander ontwerp opgebiedsniveau

Voorbeelden ander ontwerp op gebiedsniveau

• Toeristenbelasting

• Ruimte voor Ruimte/Knooperven/BIO

• Energielandschap

Alliantie-management, co-creatie

• Combinaties!• Kracht van omgeving(spartijen) benutten• Goed nagaan wat je zelf kunt; wat kan de

omgeving doen• Wisselende allianties• Regie• Gezamenlijk uitvoeren

Tot slot: relatie succesfactoren

• Ontwikkelingsgericht (welke meerwaarde levert de ontwikkeling op?)

• Creativiteit• Oplossingsgericht• Stimuleer ondernemerschap/innovaties• Ga overleg met partijen aan• Denk over sectoren heen

Op weg naar streekagenda’s

• Wat wil Provincie Friesland bereiken?

• Hoe?

• Het middel streekagenda

• Wat is een streekagenda?

• Project / Proces

• Wat moet je daarvoor kunnen?

• Adviezen aan/tbv de organisatie

Wat wil provincie Friesland bereiken?

• Voorzieningen/leefbaarheid op platteland op peil houden: voorzieningen spreiden, multifunctionele centra, digitale mogelijkheden; koppeling met sociaal-culturele identiteit.

• Innovatie, kennis, werkgelegenheid, recreatie & toerisme;• Verbetering/vernieuwing woningvoorraad• verkeersveiligheid, duurzaamheid, landschappelijke inpassing van

infrastructuur, openbaar vervoer,fietsbeleid; combinatievervoer op m.n. het platteland

• natuur, weidevogels en ecologische verbindingszones. De zorg voor de Friese natuur en het landschap

• duurzame, innovatieve en concurrerende landbouw • duurzame energiebronnen decentrale energieopwekking;• duurzaamheid /winstgevende economische activiteiten ‘biobased

economy’;

Uitspraken over hoe?• De provincie kiest meer dan voorheen voor flexibele werkwijzen, zoals

programma- en projectmanagement, integrale beleidsagenda’s, interactieve ‘koöperatieve’ beleidsprocessen, gebiedsgericht werken via streekagenda’s, tijdelijke structuren en (ontschotte) fondsen

• brede gebiedsontwikkelingsprojecten, zoals rond de Centrale As en de N-381

• gemeenschappelijke strategische dynamische agenda’s. Die kunnen provinciebreed zijn, maar ook tussen provincie en enkele gemeenten. Essentieel is dat ze samen met anderen worden opgesteld. Het zullen ‘levende’ agenda’s zijn en frequent aangepast: b.v. de beleidsagenda krimp, de streekagenda’s die we tot stand willen brengen in de diverse Friese regio’s en de samenwerkingsagenda’s met de grote kernen in Fryslân;

• Voor alle regio’s in Fryslân zullen in 2015 Streekagenda’s tot stand gebracht zijn;

• de provincie zal burgers en organisaties de ruimte geven om eigen initiatieven te ontplooien. Vertrouwen als sleutelwoord: mei-inoar;

Streekagenda

• Niet strak gedefinieerd/gebiedsagenda• Manier om samen te werken, vaak gericht op

uitvoering• Gebiedsgericht, integraal, samenhang• Tijdsvak• Partners wel/niet overheid

Reeks top down –bottom up

• Overheid kadert alles strak en sectoraal af en subsidiekader, sectoraal, middelsubsidies;

• Overheid kadert minder (sectoraal) af, doelsubsidies;

• Overheid heeft ontwikkelingsgericht kader en bepaalt in overleg hoe middelen worden ingezet;

• Ontwikkelingsgericht beleidskader, beleidsruimte en middelen worden door gebied/dorp/alliantie ingezet.

Samenwerken/organisatie

• 1 doel, omvang, reikwijdte

• 2 bevoegdheden/verantwoordelijkheden

• 3 processen

• 4 relatie(s)

Streekagenda’s in soorten• ‘Project’• Vooral overheidsdoelen

en overheden• Provincie bepaalt

reikwijdte, wie meedoet en spelregels

• Efficiency, opdrachtgever- opdrachtnemerschap, sturen op projecten

• ‘Proces’• Overheidsdoelen en

maatschappelijke partijen

• Gezamenlijk bepalen wie meedoet, wat de reikwijdte is en wat spelregels zijn

• Effectiviteit, draagvlak, alliantiemanagement

Vooronderstellingen

• ‘Project’• Geen twijfel over doelen en

resultaat• Partners aanwezig• Budget aanwezig• Doorzettingsmogelijkheid• Kennis voorhanden• Maatschappelijk draagvlak

• ‘Proces’• Doel helder, resultaat

flexibeler• Budget beperkt• Niet afdwingbaar• Gebiedskennis nodig• ‘Drive’ zelfsturing

Hoe zet je het op?• ‘project’• Overleg tussen overheden:

- reikwijdte/doel- programma/projecten- bestuursconvenant

• Uitvoeringsorganisatie optuigen

• Sturen en monitoren• Streekhuis als gezamenlijk

kantoor en subsidieloket

• ‘proces’• Starten gebiedsproces:

- initiele doelen - onderzoeken partners - doelen /reikwijdte- samenwerkingsvormen

• Uitvoeringsorganisatie flexibeler: wisselende allianties

• Streekhuis: ontmoetingsplek

Sleutelwoorden

• ‘Project’ • Efficiency• Projectmatig werken• Sturen op projecten• Uitvoeringsorganisatie• Meer top down• Overheidsgericht

• ‘Proces”• Inspiratie, vernieuwing• Alliantie-management• Verdienmodellen• financieringsconstructies• Draagvlak• Meer bottom up

Competenties• ‘Project’• Projectmatig werken (sturen op

tijd, geld, kwaliteit, risico’s)• Intersectoraal denken• Creativiteit binnen projecten• Kennis van gebied, • Kennis van

samenwerkingspartners• Vertrouwen• Communicatieve vaardigheden• Teamplayer

• ‘Proces’• Belangen managen,

onafhankelijke rol• Schakelen tussen doelen,

concepten en partijen• Intersectoraal denken• Creativiteit• Inspirerend, oplossingsgericht• Vernieuwend• Verbindend• Communicatieve vaardigheden• Gebiedskennis• Kennis van

financieringsconstructies

Onderling verhouding tussen onderdelen

• Streekagenda / streekvisie als kapstok

• Gebiedsprocessen rondom infra-projecten• Uitvoeringsprojecten DLG• Plattelandsprojekten • Subsidieverlening

Streekcommissie• ‘Project’ • Keuze maken!• Geen verantwoordelijkheden

overdragen: afstemmen/gezamenlijk programmeren en monitoren/ draagvlak bevorderen.

• Wel verantwoordelijkheden overdragen: rechtspersoon; eigen budgetten, vastgesteld uitvoeringsprogramma enz.

• ‘Proces’ • Keuze maken!• Geen verantwoordelijkheden

overdragen: afstemmen / gezamenlijk programmeren, inspireren / draagvlak bevorderen en monitoren.

• Wel verantwoordelijkheden overdragen: gebiedsautoriteit! Eigen budgetten, doelstellingen, enz.

Organisatie intern

• Waarborgen naar buiten toe eenduidig opereren

• Inhoud, externe en interne organisatie• (interne) afstemming tussen sectoren,

processen en gebieden• Lijnorganisatie, matrix, kantelen