T.C.

İSTANBULÜNİVERSİTESİİLAHİYATFAKÜLTESİ

İSLAMHUKUKUANABİLİMDALI

III.İSLAMHUKUKULİSANSÜSTÜ

ÖĞRENCİSEMPOZYUMU

SEMPOZYUMPROGRAMI

VE

TEBLİĞÖZETLERİ

21-22EKİM2017

İSTANBULÜNİVERSİTESİ

REKTÖRLÜKMAVİSALON

İSTANBULÜNİVERSİTESİİLAHİYATFAKÜLTESİ

İSLAMHUKUKUANABİLİMDALI

III.İSLAMHUKUKULİSANSÜSTÜÖĞRENCİSEMPOZYUMU

SEMPOZYUM PROGRAMI21 EKİM CUMARTESİ

09:00-09:30 SELAMLAMAKONUŞMALARI

09:30-10:45 PANEL:MODERNFIKIHARAŞTIRMALARINDAÜÇPROBLEMALANI: İKTİSAT,GIDAVETIP

Moderatör:Prof.Dr.MürtezaBEDİR

Prof.Dr.ServetBAYINDIR

Doç.Dr.NecmettinKIZILKAYA

Dr.MerveÖzdemir

Çay-KahveArası

11:00-12:30 1.OTURUM:BİYOFIKIH

OturumBaşkanı:Doç.Dr.NecmettinKIZILKAYA

HermafroditizmÜzerine:EtikProblemler

AdemAZ

HekimHatalarınınİslamHukukundakiYeri

ŞeymaAKARTEPE

İnsanBedeniKendisineTuzakKurarmı?:Transseksüalizm,PsikiyatrikveFıkhîYaklaşım

TuncaySANDIKÇI

12:30-14:00 Öğle Yemeği

14:00-15:30 2.OTURUM:OSMANLIHUKUKU

Oturum Başkanı: Doç. Dr. Ahmet Hamdi FURAT

16. Yüzyıl Osmanlı'sında Hukuki Hafıza: Mahkemelerde Üretilen Belgelerin Hukukî Statüsü

Murat SARITAŞ

Osmanlılar’da Şurût İlmi: Ali Haydar Efendi Örneği

Ayşe AKTAŞ

II. Meşrutiyet Dönemi Aile Hukukuna Dair Tartışmalar: Mansurizade Said ve İzmirli İsmail Hakkı Örneği

Abdullah KÜSKÜ

İbn Kemalin Fukaha Tasnifine Dair Bir Okuma Denemesi

Yasir BEYATLI

Çay-Kahve Arası

15:45-17:15 3.OTURUM:KLASİKDOKTRİNTARTIŞMALARI

Oturum Başkanı: Yrd. Doç. Dr. Ahmet TEMEL

Erken Dönem Hanefi Metinlerinde Îne Akdi

Birnur DENİZ

İslam Borçlar Hukukunda Kabz-Sorumluluk İlişkisi

Abdullah DEMİRCİ

Simnânî'nin "Ravzatu'l-Kudât" Adlı Eseri ve Hanefi Edebü'l-Kâdî Literatüründeki Yeri

Halime ÇINAR

Çay-Kahve Arası

17:30-19:00 4.OTURUM:İSLAMİKTİSADI

Oturum Başkanı: Yrd. Doç. Dr. Abdullah DURMUŞ

Varlık Kiralama Şirketi (VKŞ) ve Fıkha Uygunluk Bakımından Teorik Çerçevesi Ayşe YILDIRIM

Katılım Bankalarının Murabaha İşlemlerinde Malın Kabzı Meselesinin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi

Nazan KAPICI

Tekâfül Sisteminde Vekalet ve Mudarabe Modelleri

Abdullah ONUR

22 EKİM PAZAR

10:00-11:30 1.OTURUM:İSLAMÎFİNANS

Oturum Başkanı: Doç. Dr. Ömer KARAOĞLU

Erken Ödeme İndirimi Hakkındaki Görüşler Çerçevesinde Katılım Bankaları İçin Alternatif Bir Yöntem Önerisi

Batuhan Buğra AKARTEPE

16. Asrın Sonlarında Para ve Mübadele Meselelerine Dair Bir Fıkıh Risalesi: Risâle fi'-Nükûd

Şeyma ÖZDEMİR

Malezya Hac Sandığı'nın (Tabung Hajji) İslami Finansa Katkıları

Yasemin ÇINAR

Çay-Kahve Arası

11:45-13:15 2.OTURUM:HELALGIDA

Oturum Başkanı: Prof. Dr. Ali AYDIN

GDO İhtiva Eden Gıda Maddelerinin Fıkıh İlmi Açısından Tahlili

Mehmet Ali FINDIK

Hayvansal Yem Kaynağı Olarak Rendering Ürünlerinin Fıkhî Açıdan Değerlendirilmesi

Neslihan Mervenur VURAL

Kanatlı Hayvanların Şoklama Yöntemi ile Kesimi ve Fıkhî Hükümleri

Şaban KÜTÜK

Kanatlı Hayvanların Kuru ve Sulu Yolum Yöntemlerinin Fıkhî Açıdan Analizi

Ümmü Eymen BALBABA

13:15-14:30 Öğle Yemeği

14:30-16:00 3.OTURUM:ŞAHISLAR-KURUMLAR-MESELELER

Oturum Başkanı: Yrd. Doç. Dr. Abdullah TIRABZON

Azınlık Fıkhı Tartışmaları (Fiqh al-Aqalliyat)

Muhammed Ali ARSLAN

Zâhid el-Kevserî'nin Fıkha Modern Yaklaşımlara Eleştirisi

Numan KOCAOĞLU

Günümüzde Yeni Ekonomik Şartlar ve Değişen Zenginlik Oranlarına Göre Zekat Nisaplarının Belirlenmesi

Şahin HANCANOV

21EKİM CUMARTESİ

1. OTURUM: BİYOFIKIH

HERMAFRODİTİZMÜZERİNE:ETİKPROBLEMLER

ADEMAZ,HASEKİEĞİTİMVEARAŞTIRMAHASTANESİ

Cinsiyetkavramınıbiyolojikolarakdörtaşamadaelealıyoruz;Kromozomal(Genetik)cinsiyet, gonadal cinsiyet, iç genital cinsiyet ve dış genital cinsiyet. Doktor, yeni doğan birbebeğielinealdığındacinsiyetine;bebeğindışgenitallerinebakarakkararverir.Amabazenbudörtgelişimaşamasıolağanseyrindedevametmez.Vedışgörünümbizekişinincinsiyetiniaçıkçabelirtemez.BudörtgelişimaşamasıarasındafarklılıkolmasınaHermafroditizmdenir.YaniHermafroditizmaynıinsanbedenindehemkadınhemdeerkeğeaityapılarınbiraradabulunması yadacinselorganın"kadın"ve"erkek"cinselorganınabenzememesiolarakdasöylenebilir.

Pekiböylebirdurumdakişinin cinsiyetinasıl belirlenebilir?Bunaailemidoktormuyoksa kişinin kendisimi karar verir? Peki bu karar ne zaman verilmelidir? Kişinin cinsiyetikarar verilene kadar bebeğene isim verilmeli?Nasıl kıyafetler tercih edilmelidir? Erkek vekadındanbaşkaüçüncübircinsiyettenbahsedilebilirmi?Diniyaşamındanasılbirkonumalır?Hermafroditbirkişi,namazınasılkılar?Camideönsaflardamıyeralıryoksaarkasaflaramıyerleşmelidir?Tesettürünasılolmalı?Vefatettiğindecesedikimyıkar?Kimdefneder?

"Hermafroditizm Üzerine: Etik Problemler" tebliğinde bu ve benzeri soruları hepberabersorupcevaplararayacağız.

HEKİMHATALARININİSLAMHUKUKUNDAKİYERİ

ŞEYMAAKARTEPE,MARMARAÜNİVERSİTESİİSLAMHUKUKUABDYÜKSEKLİSANSÖĞRENCİSİ

Hekimhatalarınınİslamhukukundakiyerininelealınacağıbuçalışma,konunundahaiyi anlaşılabilmesi için iki bölümde ele alınacaktır. Hekim hatalarının modern hukukbağlamında ele alındığı birinci bölümde; öncelikle tıbbi hata, komplikasyon, aydınlatılmışonam gibi kavramlar üzerinde durulacak, daha sonra ise tıbbi hata çeşitleri, nedenleri,hekimin bu bağlamda sorumluluğu ve sorumluluğunun sonuçları ayrıntılı olarakincelenecektir.Birincibölümdehekimhatalarınınmodernhukukbağlamındaayrıntılıolarakincelenmesininveyeterliepistemikzemininoluşmasınınardındançalışmanınasılkonusunuoluşturan fıkhî açısından hekim hataları ele alınacaktır. Bu bağlamda öncelikle klasik fıkıheserlerinde geçen hekim çeşitleri ve tıbbi müdahalenin hukuka uygunluk şartlarıanlatılacaktır. Bu şekilde konunun klasik fıkıh eserlerindeki konumu tespit edildikten sonrazarar,hata,kusurgibikavramlareksenindetıbbihata, fıkhîperspektiftenanalizedilecektir.Son olarak da fıkhî açısından hekimin sorumluluğu ve bu sorumluluğun sonuçları elealınacaktır. Bu şekilde modern hukuk ve İslam hukuku bağlamında konu ayrıntılı olarakaraştırılmışvebuikiyaklaşımınbenzeşenveayrışanyönlerikarşılaştırmalıolarakincelenmişolacaktır.

İNSANBEDENİKENDİSİNETUZAKKURARMI?:TRANSSEKSÜALİZM,PSİKİYATRİKVEFIKHİYAKLAŞIM

TUNCAYSANDIKÇI,İSTANBULÜNİVERSİTESİFELSEFEVEDİNBİLİMLERİABDYÜKSEKLİSANSÖĞRENCİSİ

Cinsiyet kavramı sonçeyrekasırdahemakademik camianınhemdemedya, siyasetgibidiğeralanlarınilgiodağıolmuşdurumdadır.Busüreçtebirçokkavramgündemegelmiş,zamanla değişmiş, özellikle toplumsal cinsiyet ve biyolojik cinsiyetin ayrıştırılaraktanımlanmasınınardındancinsiyet,sosyalbilimlerindeençokelealdığımeselelerarasındayerinibulmuştur.

Transseksüalizm tarihte ilk defa Alman doktor ve seksolog Magnus Hirschfeldtarafından‘’sexualintermediaries”şeklindetanımlanmışvehomoseksüellitenfarklıbirgurupolarakortayakonmuştur.Psikiyatrikmanadatransseksüalite1980yılındaDSM-III’egirenenyenitanıguruplarındanbiriolmuştur.ZamanlatransseksüaliteyikarşılayankavramdeğişimeuğramışvesonolarakDSMX’te‘‘genderdysphoria’’olaraktanımlanmıştır.

Bir sosyal aktivizm unsuru olması, İslam toplumlarında kabul göremeyecek bazıdavranışlarlaberaberanılması/bulunmasıtransseksüaliteninbugünekadar İslamiolarakelealınmasını ötelemiştir. Günümüzde birçok ülkede farklı boyutlarla tartışılan transseksüalitehenüzİslamtoplumlarındakapsamlıbirbiçimdeincelenmemiştir.

Bu çalışmada cinsiyet başlığı altında türetilen kavramlar transseksüalite ile ilişkiliolarak ele alınacak ve transseksüalitenin ne olup, ne olmadığı ortaya konacaktır.Transseksüaliteningeçmiştengünümüzepsikiyatrikperspektiflenasılelealındığıincelenecekve transseksüalitenin sebeplerine dair serdedilen teoriler tartışılacaktır. İslam hukukundatransseksüalitenin nereye tekabül ettiği ve cinsiyet değiştirme operasyonlarının İslamHukuku’ndakiyerideğerlendirilecektir.

2.OTURUM:OSMANLIHUKUKU

16. YÜZYIL OSMANLISINDA HUKÛKÎ HÂFIZA:MAHKEMEDE ÜRETİLEN YAZILI BELGELERİNHUKÛKÎSTATÜSÜ

MURATSARITAŞ,İSTANBULÜNİVERSİTESİİLAHİYATFAKÜLTESİARAŞTIRMAGÖREVLİSİ

YazılıbelgelemetekniklerineerişiminpahalıvegüçolduğudönemlerdeteşekkülünütamamlayanHanefîhukukgeleneğindehukûkîdelilolarakyazılıbelgelerindeğil sözünöneçıkması şaşırtıcı değildir. Bu gelenekte hukukî anlaşmazlıklarda yazılı belgelerin delil olarakkullanılamayacağıprensibininesasolmasımahkemelerinnoter fonksiyonuüstlenmesinevehukukîilişkilerinmahkemelerkanalıylakaydageçirilmesiuygulamasınınyaygınlaşmasınayolaçmıştır. Gerçekten de kadı sicilleri incelendiğinde kayıtların önemli bir kısmındaanlaşmazlığın bulunmadığı görülmektedir. Bu tip durumlardamahkemeye başvurulmasınınamacı,mahkemedenhukukîilişkinintaraflarıarasındaanlaşmazlıkçıkmasıdurumundaibrâzedilecek yazılı belge almak olmalıdır. Bu tebliğde 16. yy. Osmanlısında mahkemelerdeüretilenbelgelerinhukukîstatüsüvefonksiyonuincelenecektir.

OSMANLILAR’DAŞURÛTİLMİ:ALİHAYDAREFENDİÖRNEĞİ

AYŞEAKTAŞ,BAYBURTÜNİVERSİTEİLAHİYATFAKÜLTESİARAŞTIRMAGÖREVLİSİ

İslâm’ın ilk dönemlerinden itibaren uygulanan hukukî işlemlerin yazıya geçirilmesifaaliyeti,ilerleyendönemlerdemüstakilbirilimdalınınkonusuhalinegelmiştir.“İlm-işurût”olarak isimlendirilen bu ilim dalı füru‘ fıkıh kitaplarında kitabü’ş-şurût başlığı altındaincelenirken hicri üçüncü asırdan itibaren ilm-i şurûta dair müstakil eserler yazılmayabaşlanmışvebukonudagenişbirliteratüroluşmuştur.Belgelemeilmidiyebileceğimizşurûtilmi günümüzdeki noterlik müessesesinin İslâm hukukundaki adıdır. Osmanlı dönemindeyazılan şurût eserlerine “sak mecmuaları” şurût ilmine de “sukûk ilmi” adı verilmiştir.Osmanlı döneminde telif edilen sakmecmualarını önceki dönem şurût eserlerindenayırantemel özellikler, sak mecmualarında şurût ilminin teorik tartışmalarına, belge düzenlenenmeseleninfıkhîhükmüileilgilifarklıgörüşlereyerverilmemesivebelgelerindilininTürkçe’yedönüşmesidir. İlk örnekleri Arapça olan sak mecmualarının dili mahkemelerde belgelerinTürkçe tanzim edilmeye başlamasıyla Türkçe’leşmiştir. Arapça’dan Türkçe’ye geçişdöneminde her iki dilde yazılan belgelere de yer verilmesi belgelerin uzunluklarınınartmasınanedenolmuştur.Budönemdeyazılaneserlerdeağırlıklıolarakilâmvehüccetlereyer verilmiş, konuların tasnifinde farklı sıralamalar tercih edilmiştir. Bazı eserlerde fıkıhkitaplarının bölümbaşlıklarına uyulmuş bazılarında ise farklı bir yol takip edilmiştir. Sonuçolarak bu çalışmada şurut ilminin tarihî gelişimine kısaca yer verildikten sonra Osmanlılardöneminde şurut ilmi, ayrıntılı bir şekilde Tanzimat öncesi ve sonrası olmak üzere iki ayrıdönemeayrılarakanlatılacaktır.

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ AİLE HUKUKUNA DAİR TARTIŞMALAR: MANSURİZADE SAİD VEİZMİRLİİSMAİLHAKKIÖRNEĞİ

ABDULLAHKÜSKÜ,İSTANBULÜNİVERSİTESİTEMELİSLAMİBİLİMLERABDDOKTORAÖĞRENCİSİ

1917 Hukuk-ı Aile Kararnâmesinin oluşum safhasında Osmanlı’da hukuktartışmalarınınmerkezindeMansurizadeSaidEfendinin (1864-1923)olduğugörülmektedir.Mansurizade’nintemelteziçokeşliliğinulü’l-emrtarafındanyasaklanmasınaşer’îbirengelinolmadığı iddiasıdır. Bu iddiasını sırasıyla şu üç argümana dayandırmaktadır. İslâm’da çokeşliliğinhükmücaizdir;caizşer’îbirhükümdeğildir;caizdeulü’l-emrintasarrufyetkisivardır.Bu tebliğde Mansurizade’nin konu ile ilgili iddiaları İzmirli İsmail Hakkı Bey’in cevaplarıçerçevesinde incelenecektir.Önceleri döneminin İslâmcıları arasında görülen, İslâmMecmuasında yayınladığı “Taaddüd-i zevcât İslâmiyette men‘ olunabilir” makalesi veTaaddüd-izevcât’adairdiğermakalelerindekigörüşleriyleTürkçüleremeyledenMansurizadesonralarıİslamcı-Türkçülerarasındasayılmıştır.YazdığımakalelerindedöneminBatıcılarındanve modernliğin savunucularından etkilendiği görülen Mansurizade’yi akranlarından ayıranözellik teklif ve iddialarını usûl-i fıkıh zemini içerisinde yapmış olmasıdır. Çok eşliliğin ailehukukuna ait bir mesele olduğu ve Osmanlı’da hukukun şer’î bir hukuk olduğudüşünüldüğündeMansurizade’nin teklifleridevletin/padişahın şeriatamüdahalesianlamınageldiğigörülmektedir.Hemşer‘îsistemiçerisindenkonuşuphemdedevletinfıkhamüdahaleetmesi yönündeki talepleri doğal olarak gelenekçi ilim adamları tarafından eleştiriye tabitutulmuştur.Mansurizade’nintemelargümanlarınatenkityazılarıkalemealınmış,ulü’l-emrivetoplumuyönlendiricifikirlerinintesirikırılmayaçalışılmıştır.Kendisineyöneliktenkitveretyazıları kaleme alan ve ciddi itirazlarda bulunan İzmirli İsmail Hakkı Bey’in makaleleri butebliğde Mansurizade’nin görüşlerinin kritik edilmesinde temel başvuru kaynağı kabuledilmiştir. Tebliğde Tanzimat sonrası hukuk tartışmaları bağlamında Mansurizade veİzmirli’nin Hukuk-ı Aile Kararnamesinin oluşum safhasındaki polemiği mercek altınaalınmıştır. Aynı zamanda döneme ait temel kaynaklar da taranarak hemMansurizade’ningörüşlerinin hemde İzmirli’nin eleştirilerinin resmi olarak hazırlanan kararnameye tesirleritespitedilmeyeçalışılmıştır.

İBNKEMÂLPAŞA’NINFUKAHÂTASNİFİNEDAİRBİROKUMADENEMESİ

YASİRBEYATLI,BARTINÜNİVERSİTESİİSLAMİİLİMLERFAKÜLTESİİSLAMHUKUKUARAŞTIRMAGÖREVLİS

Yaşadığı dönemde ilmî ve siyasî hayatında tartışmasız etkin bir rolü bulunan İbnKemâl Paşa, yazdıklarıyla kendinden sonra da adından söz ettirmiş bir OsmanlıŞeyhülislamı’dır.O,yazdığırisalelerveverdiğifetvalarlahalkındinivetoplumsalmeseleleriniçözüme kavuşturmaya çalışmak yanında, siyasi meselerle de ilgilenmiştir. İşte bu şekildezamanının problemlerinden biri olan zürrî vakfın kuruluşunda kullanılan “çocuklarınçocukları” lafzının kızların çocuklarını kapsayıp kapsamadığıyla ilgili sultan tarafındankendisine soru yöneltilmesi üzerine yazdığı risâlesinin sonunda, problemin çözümünütemellendirmek adına bir fukahâ tasnifi yapmıştır. İlk defa böyle bir sınıflandırma yapmışolanİbnKemâlPaşa’nınbutasnifi,kendisineekolduğurisaledendahaçokşöhretbulmuşveçoğu zaman ayrı bir risâle gibi değerlendirilmiştir. Kendisinden sonra Hanefî mezhebiulemasınadairtabakâttasnifedenulemanınbirçoğutarafındanhüsn-ükabul ilekarşılananbu tasnifkimi isimlercedeeleştirileremaruzkalmıştır.Bizbu tebliğde İbnKemâl’inyaptığıfukaha tasnifine, tasnifi kabul ve reddedenlere, tasnife yöneltilen eleştirilere kısaca temasederektasnifintarihivakıayıyansıtıpyansıtmadığıüzerindeduracakveİbnKemâl’inbutasnifilebizenesöylemekistediğinedairbirokumadenemesiyapmayaçalışacağız.

3. OTURUM: KLASİK DOKTRİN TARTIŞMALARI

ERKENDÖNEMHANEFÎMETİNLERİNDEÎNEAKDİ

BİRNURDENİZ,İSTANBULÜNİVERSİTESİTEMELİSLAMİBİLİMLERABDDOKTORAÖĞRENCİSİ

Îne akdi özellikle Osmanlı’da uygulanan muamele-i şeriyye münasebetiyle çokçatartışılmıştır. Îne akdinin hükmüne dair mezhep imamlarından kaviller aktarılsa da, bukaviller doğrudan mezhebin temel metinlerinden değil, genellikle hicrî altı ve yedinciyüzyıllardaki,dahasonrakiyüzyıllardayaşamışmüelliflerineserlerindennakledilmiştir.Ayrıcaîne akdinin mahiyeti de, net olarak ortaya konmamıştır. Îne denilerek birbirinden farklışekillerde akitler tasvir edilmiş ve imamların îne dediğinde ne kastettiği tam olarakanlaşılamamıştır. Söz konusu durum sebebiyle bu tebliğde, îne akdine dair mezhepimamlarının kavillerinin Hanefî mezhebinin temel metinlerinde ne şekilde yer aldığıincelenecektir.ErkendönemHanefîfıkıhkitaplarındaîneakdihakkındanehükümverildiğinebakılacaktır. Tebliği iki kısımdan oluşacaktır. İlk kısımda Hanefi kurucu metinleri olarakadlandırabileceğimiz zahirü’r-rivaye eserlerinde meselenin nasıl işlediği ve mezhepimamlarınınînehakkındakigörüşleriortayakonmayaçalışılacaktır.İkinciiseerkendönemdeyaşamışHanefîmüellifHassâf’ınKitabu’lHiyel’dehileolaraksunduğuveîneakdiileparalellikarzedensatışşekilleriincelenecektir.Buşekildeerkendönemolarakifadeettiğimizhicrîikiveüçüncüyüzyıllardafıkhîbirmeseleolarakîneakdinenasılyaklaşıldığınadairbirperspektifsunulmaya ve îne akdinin mahiyeti hakkındaki belirsizlik mümkün olduğunca giderilmeyeçalışılacaktır.

İSLAMBORÇLARHUKUKUNDAKABZ-SORUMLULUKİLİŞKİSİ

ABDULLAHDEMİRCİ,İSTANBULÜNİVERSİTESİTEMELİSLAMİBİLİMLERABDDOKTORAÖĞRENCİSİ

Günümüzde İslam hukuku alanında en fazla araştırma yapılan dallardan biri olanborçlar hukuku, sosyal hayatın büyük bir bölümünü kapsamaktadır. İnsan fıtratı gereğiözelliklemalialışverişlerdetaraflarınçekişmeyeveanlaşmazlığadüşmesi,diğertasarrfularanazarandahaolasıdır.İştebusebeplemeydanagelecekbutüranlaşmazlıklarınaşılabilmesiiçin İslam hukukunda belli başlı kurallar konulmuş ve kapsamlı teoriler geliştirilmiştir.Alışverişlerdetaraflararasıbirçoknedenebağlıolarakçeşitliihtilaflarbaşgöstersedebizbuçalışmamızda sadece malın hasar görmesi neticesi oluşan zararın sorumluluğundankayanklananihtilaflarıçözmeküzereakitlerdemalınsorumluluğuüzerindeyoğunlaşacağız.

Butebliğinamacı,akitlerdeakitkonusumalınsorumluluğununtaraflardanhangisineait olduğunu, kabz-sorumluluk ilişkisi çerçevesinde tespit etmektir. Bu bağlamda ilk olarakakitlerde sorumluluk kavramı, çeşitleri ve ehliyeti detaylı bir şekilde İslam hukukunuoluşturandörtanamezhebingerekmoderngerekklasikkaynaklarınamüracaatedilerekveyeryerpozitifhukuktandabilgilerilaveedilerekincelenecektir.Ayrıcamodernhukuktaakitsorumluluğu ve akit dışı sorumluluk şeklinde ele alınan sorumluluk çeşitlerinin İslamhukukundakiyerivesınıflandırılmasıdaçalışmamızınbirparçasınıoluşturmaktadır.

Akitler özelinde sorumlulukla iç içe olan kabz eylemi de malın hasar görmesindendolayıtaraflararasımeydanagelmesimuhtemelanlaşmazlıklarınçözümündeoldukçaönemlibir rol üstlenmektedir. İslam borçlar hukukunda akitler, biri icap diğeri kabul olmak üzeretarafların karşılıklı irade beyanları sonucu oluşan tasarruflardır. Bunun yanında akdinoluşmasında ilaveşartlararansadaakitkonusumalınveyamenfaatinyahut semeninkarşıtarafateslimişartolmayıpiradebeyanısonrasındaoluşanbiryükümlülüktenibarettir.Malınveyasemeninkarşı tarafa teslimedilmesibuyükümlülüğüdevretmekanlamınageldiğigibibundan sonra doğacak hasarların sorumluluğunu da devretmeyi gerektirmektedir. Aynışekilde sözkonusu malı veya semeni karşı tarafın kabz etmesi de bu yükümlülük vesorumluluğukendiuhdesinegeçirmeyiifadeeder.Buçerçevedeçalışmamızınikincibölümükabzlailgiliolacaktır.Kabzıntanımı,mahiyetiveçeşitlerielealındıktansonrahukukietkilerietraflıcaincelenecektir.

SİMNÂNÎ'NİN "RAVZATU'L-KUDÂT" ADLI ESERİ VE HANEFİ EDEBÜ'L-KÂDÎ

LİTERATÜRÜNDEKİYERİ

HALİMEÇINAR,İSTANBULÜNİVERSİTESİTEMELİSLAMİBİLİMLERABDDOKTORAÖĞRENCİSİ

Devletlerin bekası için önemli olan adalet, İslam toplumlarında dinin de bir gereğiolması dolayısıyla ilk dönemlerinden itibaren önemini koruyan bir olgu olmuştur. Adaletinkorunmasınınhukukihayattaki temsilcisiolankâdîvebağlıolduğuyargı sistemibuyüzdenadaletaçısındanüzerindehassasiyetgösterilenbirkonumasahiptir.Adaletinsağlanabilmesi,hakkınhaksahibineengüzelşekildeteslimedilebilmesiiçinyargıalanıntâbiolmasıgerekenkuralların belirlenmesine gayret gösterilmiştir. kâdînın uyması gereken kuralları, yargılamahukukuveadliyeteşkilatıylailgilimeselelerielealanzenginbirhukuknazariyesiveliteratürüoluşmuştur.

BualandaeserkalemealanbirmüellifdehicrîV.yüzyıldaAbbasîHilafetmerkeziolanBağdat’ta yaşayan Simnânî’dir. “Ravzatü’l-Kudât ve Tariku’n-Necât” adlı edebü’l-kâdî türüeserininbaşkısmındaayrıntılıolarakkâdîvedavaileilgilimeselelereyervermiştir.Ardındanelealınanmüstakilfürûfıkıhbaşlıkları,kâdîlarmerkezligenelbirtarihbölümüneyervermesigibimuhtevaaçısındantaşıdığızenginliğinyanındakitabındakiyenisistematiği ilededikkatçekmektedir. Ayrıcamüellifin, dönemin Kâdi’l-Kudât’ımeşhur Dâmeğânî (el-Kebîr) ile olanyakınilişkisi,eserihukuktarihiaçısındandadeğerlikılacakbilgileriçermesinisağlamıştır.Butebliğde Simnânî’nin “Ravzatü’l-Kudât” adlı eseri muhteva ve üslup açısındandeğerlendirilecekveeserinedebü’l-kâdîliteratürüneyenibirformkazandırmışolmaihtimaliüzerinde durulacaktır. Tebliğ ile Türkçe literatürde daha önce çalışılmamış olanmüellif vehacimlieserinintanıtılmasıdaamaçlanmaktadır.

4. OTURUM: İSLAM İKTİSADI

VARLIKKİRALAMAŞİRKETİ(VKŞ)VEFIKHAUYGUNLUKBAKIMINDANTEORİKÇERÇEVESİ

AYŞEYILDIRIM,MARMARAÜNİVERSİTESİİSLAMHUKUKUABDYÜKSEKLİSANSÖĞRENCİSİ

Sukuk ve onun bir tarafını veya cüzünü temsilen ortaya çıkmış olan VKŞ, moderndönemde İslâm dünyasının üzerinde en fazla durduğu iktisat konularının başında yeralmasınarağmen,konuhalatatminkarbiraçıklığakavuşturulabilmişdeğildir.İslam’dafaizinyasakolmasınabağlıolarakgelişen,günümüzpiyasasınaalternatifbirfinansmanaracıolarakgeliştirilmiş olan Sukuk ve buna bağlı olarak ortaya çıkmış olan bu yeni terim, klasikkaynaklarımızda yer alan bir kavram olmadığı için ilk olarak Sermaye Piyasası Kurumutarafından yayımlanan Kira Sertifikaları tebliğinde yer almıştır. İslami menkul kıymetleriçerisinde en çok rağbet gören ve ülkemizde bu anlamda tek uygulama örneği olan icaresukukuna dayalı olarak yayımlanan bu tebliğe göre VKŞ, münhasıran kira sertifikası ihraçetmeküzereanonimşirketşeklindekurulmuşolansermayepiyasasıkurumunuifadeeder.

Arapdünyasındaالشركة ذات الغرض الخاص, İngilizlerdeSpecialPurposeCompany (SPC),Amerika’daSpecialPurposeEntity(SPE)olarakisimlendirilenbukurumhakkındaismikadartaşıdığımahiyetitibariyledefarklıgörüşlerortayaatılmıştır.Bunagörekimilerinegöreşirketolan bu kurum kimilerine göre bir kuruluş kimilerine göre yedi emin görevi yapan biremanetçi,kimilerinegöreisesadecebiraraçtır.Ülkemizdeisetebliğdeyeralantanımdadagörüleceğiüzereanonimşirketolarakkabuledilenbukurum,anonimşirketlerdenayrılanbirkısım yönleri itibariyle sınırlı anonim şirket olarak ifade edilmektedir. Bu şekilde başka birşirket kurarak araya vasıta koymakta ki amaç, sukuka konu varlıklara bir şirket elbisesigiydirmeksuretiylebirkişilikkazandırmaktır.Böylecebaşkabirhakkınveya talebinkonusuolmaksızın vergi, iflas ya da haciz gibi benzeri yükümlülük ve tehlikelerden bu varlıklarkorunmuşolur.

Fıkhîbakımdanüzerindedurulmasıgerekenhususise,mevcutbirmal,menfaatveyaproje halindeki varlıklar üzerindeki şayi ortaklığın ihracını sağlayan VKŞ’lerin ihracıgerçekleştirmedenöncekiihracakonubuvarlıklarüzerindegerçekbirmülkiyethakkınasahipolup olmadığı hususudur. Nitekim kimilerine göre VKŞ ile kaynak kuruluş denilen buvarlıklarınmalikiyada işletmecisiarasındareelbir ticaretmevcutdeğildir.Zirasözkonusuvarlıkları kaynak kuruluştan satın alan VKŞ’nin bu varlıkları sözleşme bitiminde satmamahakkı olmadığı gibi o günkü piyasa şartlarına göre oluşacak yeni fiyattan satma hakkı dabulunmamaktadır. Bu tür gerçekte fıkhın birçok hükmüne aykırı olarakmal veyamenfaatsatımıgörüntüsünebüründürülmüşsukukuygulamalarınakarşılıkverilenkararlardavarlığınmülkiyetininriskideiçerirşekildegerçekanlamdayatırımcılaraaitolmasıgerektiğiüzerindedurulur. Ayrıca doğrudan ya da dolaylı yollarda anapara garantisi içermemesi gerektiği deözelliklevurgulanır.

Diğer taraftan VKŞ’nin ihraç ettiği kıymetli evrakları satın alan yatırımcıların VKŞnezdindekibuhisseyedayalıhaklarıdatartışmakonularındanbirdiğeridir.Ziraiçişleyişindekaynak kuruluşa bağlı olarak onun maslahatı gerçekleştirmek üzere kurulmuş VKŞ’ninkendisinde barındırdığı sukuka konu mal üzerinde hisse sahibi olan yatırımcıların damenfaatlerinigözetmekdurumundadır.Dolayısıylabutebliğ,VKŞ’ninmahiyetinivehükmünütespitgayesiylemevcutsisteminfıkhîaçıdananaliziniyapmayıhedeflemektedir.

KATILIM BANKALARININ MURABAHA İŞLEMLERİNDE MALIN KABZI MESELESİNİN İSLAMHUKUKUAÇISINDANDEĞERLENDİRİLMESİ

NAZANKAPICI,SAKARYAÜNİVERSİTESİİLAHİYATFAKÜLTESİARAŞTIRMAGÖREVLİSİ

20.yüzyıldaköklübirşekildedeğişendünyadüzeniylevekapitalist/liberalekonomiksistemingüç kazanmasıyla birlikte toplumların ve bireylerin ticaret, para ve tüketim anlayışlarında da ciddideğişimlergerçekleşmiştir.Sözkonusudeğişimvekırılmalarneticesindeşekillenenmodernekonomiksistemde bankalar daha güçlü bir şekilde yer almışlar ve eskiye oranla faaliyet alanlarınıgenişletmişlerdir.Faizlikredisistemiüzerinekuruluolanbubankalarnicelikolarakdaartmış, İslamülkeleri de dahil olmak üzere pek çok ülkede varlık göstermeye başlamışlardır. İslam dinindeyasaklanmışolanfaizedayalıkonvansiyonelbankacılıksistemininİslamülkelerindefaaliyetgösteriyorolmasıMüslümanlarırahatsızetmişvealimleribukonudaçözümarayışınasevketmiştir.Buarayışınneticesiolarakgünümüzde“katılımbankacılığı”veya“faizsizbankacılık”diyeisimlendirilenbankacılıksistemiİslamülkelerindeuygulanmayabaşlamıştır.Etkinbirbiçimdefaaliyetgösterenkonvansiyonelbankaların İslami bir alternatifi olarak görülen katılımbankalarındamevduat işlemleri karz-ı hasen,murabaha, icare, müşareke ve mudarebe gibi İslam dininde izin verilen alışveriş şekillerine dayalıolarakyürütülmektedir.

Varlıklarını sürdürebilmek için aynı piyasada faaliyet gösteren konvansiyonel bankalarlarekabet etmek zorunda olan katılım bankaları, zaman içinde İslami kurallara göre hareket etmeşiarından bazı tavizler vermişlerdir. İslam alimlerinin bir kısmı tarafından bu bankaların kuruluşamacına halel getirecek nitelikte görülen bu tavizler zaman içinde problem halini alarak ulemanıngündemine oturmuş ve buminvalde pek çok çalışma kaleme alınmıştır. Katılım bankalarının, kredivermek amacıyla sıkça başvurduğumurabaha uygulamasındamalı fiilen teslim almadan ve fatura,tapu gibi belgeleri kendi adına düzenletmeden müşteriye satması da bu tavizler arasında yeralmaktadır. Katılım bankalarının depolama, nakliye ve vergi gibi masrafları azaltarak kâr oranlarınıartırmak amacıyla başvurduğu bu uygulama, bazı alimler tarafından İslam’da satım akdiningereklerinden olan kabz unsurunu ihlal ettiği ve bankayı, diğer bankalar gibi sıradan bir finansördurumunagetirdiğigerekçesiyleeleştirilmiştir.Bueleştirilerçerçevesindeçalışmadagayrimenkulvemenkulmallardatesliminneilegerçekleşeceği,bankanınteslimiçinmüşterisinevekaletvermesinincaiz olup olmadığı, tapu ve ruhsat gibi kayıtların kabz yerine geçip geçmediği, kabzedilmeyenmalüzerindenegibitasarruflaryapılabileceğisorularınacevaparanmıştır.

TEKÂFÜLSİSTEMİNDEVEKALETVEMUDARABEMODELLERİ

ABDULLAHONUR,İSTANBULÜNİVERSİTESİİSLAMİKTİSADIVEFİNANSIABDDOKTORAÖĞRENCİSİ

İnsanlık tarihi boyunca şahıslar, risklerini pek çok kişiye yayma çabası içindeolmuşlardır.14.yüzyıldaBatı’daoluşturulansigorta,böylebirçabanınürünüdür.Müslümancoğrafyada ilk dönemlerden sonra yaşanan yardımlaşmaboşluğu, sondönemde sigorta ilekapatılmaya çalışılmıştır. Fakat incelemeye alınan sigorta akdi, çoğunluk muasır alimtarafındanİslamhukukunamuhalifbulunmuştur.Sigortayaalternatifolarakaraştırmalarvesempozyumlar neticesi meydana getirilen tekâfül sistemi ise İslam hukukuna uygun birşekilde 20. yüzyılda oluşturulmuştur. Bu makalede tekâfül sisteminde vekaletinuygulanabilirliğiklasikkaynaklarımızagöreincelenmektevesistemvekaletakdiçerçevesindetanıtılmaktadır.Öteyandantekâfülsistemindeuygulananvekaletakdineyöneltilentenkitlerele alınmaktadır. Sonuçta sistemde uygulanan vekalet akdinin İslam hukukuna muhalifolmadığınakanaatgetirilmektedir.

22 EKİM PAZAR

1.OTURUM: İSLAMÎ FİNANS

ERKENÖDEMEİNDİRİMİHAKKINDAKİGÖRÜŞLERÇERÇEVESİNDEKATILIMBANKALARIİÇİNALTERNATİFBİRUYGULAMAÖNERİSİ

BATUHANB.AKARTEPE,İSTANBULÜNİVERSİTESİİSLAMİKTİSADIVEFİNANSIABDARAŞTIRMAGÖREVLİSİ

Borçlanmayla ticaret,eskibiruygulamaolmasına rağmenekonomiksistemdemeydanagelen değişikliklerle birlikte piyasada satışa sunulan malların fiyatlarında ciddi artışlaryaşanmışveinsanlarıntasarruflarıileihtiyaçduyduğuürünleripeşinolarakteminedebilmesidurumundanihtiyaçlarınborçlanmayoluylagiderilmesidurumununhakimolduğubirdüzenegeçilmiştir.Hiç şüphesizbudurumunekonomiyehakimolmasında teknolojikgelişmeler ileihtiyaçduyulanürünlerinteknikdonanımınınartırılmasıvebununsonucuolarakaynıorandafiyatlarındaartışgöstermesininetkisibulunmaklabirlikte, insanların ihtiyaçlarınınötesindeistekleri doğrultusunda ve aceleci bir tavırla ticari ilişkilere girişmesi de önemli bir roloynamaktadır.Şöyleki,insanlarınmevcuttasarruflarınıveihtiyaçseviyelerinigözardıederekyeterli birikimi elde etmeden önce daha donanımlı ve daha lüks olana sahip olma isteğizorunluolarakborçlanmaekonomisininhakimolmasısonucunudoğurmuştur.

Borçlukonumundakitarafınödemegücünegöreborçlarzamanındaödenebildiğigibivadesinden sonra da ödenebilmektedir. Ayrıca ödeme gücü iyi olan kişilerin borçlarınıvadesindenönce ödemesi de gündeme gelmektedir. Borçların erkenödenmesi konusundaTüketicinin Korunması Hakkında Kanun’da bazı düzenlemeler yapılmış olmakla birliktekonununfıkhîaçıdandeğerlendirilmesiayrıntılıolarakyapılmışdeğildir.Fıkhîaçısındaerkenödemeye dair tek bir hüküm bulunmamaktadır. Borç ilişkisinin niteliğine göre erkenödemeyeverilecekhükümdeğişmektedir.Bu tebliğdeerkenödemeyedairgörüşlerHanefimezhebi esas alınarak incelenmeye çalışılacaktır. Erken ödemeye dair hükümler ortayakonulduktansonrakatılımbankalarıiçinerkenödemekonusundaalternatifbirçözümönerisisunulacaktır.

16.ASRINSONLARINDAOSMANLI’DAPARAVEMÜBADELEMESELELERİNEDAİRBİRFIKIHRİSALESİ:RİSALEFİ’N-NÜKÛD

ŞEYMAÖZDEMİR,MARMARAÜNİVERSİTESİİKTİSATFAKÜLTESİDOKTORAÖĞRENCİSİ

Osmanlı İmparatorluğu’nun 16. yüzyılı dikkat çekici değişimlere şahit olmuştur.Yüzyılın özellikle ikinci yarısında görülen nüfus artışı, fiyat yükselişleri, uzun süreli askerîmücadeleler ve yabancı gümüş paralardaki artış Osmanlı para düzenini ve değerlerinietkilemiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nun temel gümüş para birimi olan akçenin değeriyüzyılın ikinci yarısından itibaren istikrarsızlık göstermiş, resmî ve rayiç kurlar arasındatutarsızlıklarmeydanagelmiştir.Bututarsızlığındabirçokalandafarklıtezahürleriolmuştur.Devlet gerek tutarsızlığı gerekse de tutarsızlığın meydana getirdiği sorunları ortadankaldırmak amacıyla 1585 dolaylarında akçenin gümüş içeriğini kayda değer miktardaazaltmak suretiyle tağşiş uygulamıştır. Böylelikle akçenin diğer para birimleri karşısındakideğeri düşürülmüştür. Günlük ödemelerde vemübadele işlemlerinde geniş çaplı kullanımıolan akçenin değerindeki bu değişim malî akitlere etki etmiş ve halk arasında kurlarkonusundaanlaşmazlıklarmeydanagetirmiştir.Buanlaşmazlıklarıdöneminkadısicillerindevediğerresmîkayıtlarındaokumakmümkündür.Butebliğ,yaşanansorunlarınuzantısıolarakHanefîâlimiŞemseddinTimurtâşî’nin(v.1599)dönemindekiparavemübadeleharaketlerinedairhukukîtahlillerinikalemealdığıNükûdRisalesi’nielealacaktır.TamismiRisâletüBezli’l-mechûdfîtahrîries’iletitegayyüri’n-nükûdolanburisaledeTimurtâşî,16.yüzyılınsonlarındasikkelerin değerindeki değişmelerin özellikle muâmele-i şer’iyye gibi akitlerde meydanagetirdiği problemleri tasnif ve tahlil eder. Risale ayrıca, dönemin para ve mübadelesorunlarının kaynaklarından birinin de kadıların hüküm verme usûlündeki farklılıklarolduğunu ortaya koymaktadır. Müellif tespit ettiği fetva ve hüküm verme usûlündekifarklılıkları temele alarak bir çözüm önerisi de sunmuştur. Bu tespit iktisat tarihçilerinindönemin sorunlarına dair daha önce tespit edemediği bir yön olması hasebiyle önemligörülmektedir. Tebliğde hem müellifin tahlilleri hem de çözüm önerisi aktarılıp döneminşartlarıylaberaberdeğerlendirilecektir.

MALEZYAHACSANDIĞI(TABUNGHAJJİ)'NINİSLAMİFİNANSAKATKILARI

YASEMİNÇINAR,İSTANBULÜNİVERSİTESİİSLAMİKTİSADIVEFİNANSIABDYÜKSEKLİSANSÖĞRENCİSİ

Tabung Hajji (TH) “Lembaga Urusan dan Tabung Hajji Malaysia”nın kısaltılmış hali oluptercümesi şu şekildedir; “ Malezya Hac Fonu ve Organizasyon Kurulu”. Tabung Hajjimüessesesi kendi tarzındadünyada tektir.Malezya’dakihacı adaylarının hac içinellerindeolanbirikimlerini faizle çalışmayan, kâr getirisi de olabilen bir banka veya kuruma yatırmaimkânı sunulması ve yatırılan birikimlerden elde edilecek olan gelirin hem yatırımcılarlapaylaşılması hem de Hac masraflarının karşılanması amacıyla kurulmuştur.Fon bugüngelişerek Müslümanların yararına çalışan büyük bir yatırım ve birikim şirketiolmuştur.TabunğHajjimodernİslamifinansalbirenstitüolaraksonderecebaşarılıolmuştur.Bu, kentsel ve kırsal alanda yaşayan Müslüman toplulukları birikim yapmaya teşvik etmearacı olarak güzel bir örnektir. Tabunğ Hajji'nin tek bir hac organizasyonu olarakşirketleşmesiveMalezya'nınhertarafındabulunanşubeleriilesamimibirşekildeçalışması,hacıların Kutsal topraklara gidiş dönüşlerinin idare edilmesini kolaylaştırmıştır. BöyleceTabunğ Hajji Müslümanlar ile halk arasında sosyal ve ekonomik bir bağ oluşturmuştur.Tabunğ Hajji olağanüstü başarılı bir finansal enstitü olarak İslam'ın ekonomik gelişmeyidesteklediğini kanıtlamıştır ve bu da başka kuruluşlar için örnek teşkil etmiştir. Bu kurulgünümüzdebüyükekonomikbirmüesseseolarakkabuledilerek,büyükbirtakdirvebeğenikazanmıştır.Kendialanındaeşibenzeriolmayanbirkurumolmaözelliğini taşımaktadır.Fonİslami bir yatırım kurumu olmasının yanı sıra Malezya’da bulunan lider yatırımkurumlarından birisidir.Yapılan ölçümler Tabunğ Hajji’nin piyasa değerinin en az1.000.000.000/bir milyar dolar olduğunu gösteriyor. Aynı zamanda bu yatırımlar sürekliartmaktadırveyıllıkartışı40–50milyondolararasındadeğişir.HacFonuyıllar içerisinde,İslami bir yatırım kurumu olması itibarı ile sahip olduğu konumunun yanı sıra sermayeyönetimi alanındaki engin tecrübeleri olan bir kurum olarak itibarını kökleştirmeyibaşarmıştır.

2.OTURUM: HELAL GIDA

GDOİHTİVAEDENGIDAMADDELERİNİNFIKIHİLMİAÇISINDANTAHLİLİ

MEHMETALİFINDIK,İSTANBULÜNİVERSİTESİİSLAMHUKUKUABDDOKTORAÖĞRENCİSİ

Bu tebliğde, son yıllarda tarım, gıda ve ilaç sektöründe büyük tartışmalara konu olanGDO’luürünlerinnasılbir fıkhî zemindeelealınıp incelenmesigerektiği konusu,mevcutbilimselveriler ve ileri sürülen farklı iddialar da dikkate alınarak etraflıca değerlendirilmeyeçalışılacaktır.Moderndönemdebirçokalandaortayaçıkanyenilikler,sunmuşolduğuimkanlarvesağlamışolduğukolaylıklarındabüyüketkisiyleinsanoğlunufarklıbiryaşamtarzıbenimsemeyeveasırlardır kullanmış oldukları geleneksel yöntemleri terk ederek bilimsel çalışmalar ve teknolojikgelişmeler ışığında yeni yöntemler belirlemeye sevk etmiştir. Bu yeni yöntem belirlemearayışlarının etkili olduğu alanlardan biri de tarım ve gıda sektörüdür.Özellikle de Biyoteknolojibilimindeyaşananmuazzamgelişmelervecanlılarınsahipolduklarıkarakteristiközelliklerinkendihücrelerinde var olan genler tarafından kodlandığı tespit edilip bu gen dizilimlerindeki şifrelerinçözülmesi, bilim dünyasında büyük bir yankı uyandırmıştır. Akabinde, gen transfer yöntemiylecanlılara yeni özellikler kazandırılabileceği düşüncesi benimsenerek bu hususta bir çok çalışmagerçekleştirilmiştir. Artık günümüzde; kısaca, bir canlıda bulunan bir genin başka bir canlıyaaktarılması şeklinde ifade edilen ancak birçok türeviyle birlikte bundan çok daha fazlasını ifadeeden ve kısacaGDO olarak adlandırılan genetiği değiştirilmiş organizmalar, son günlerde dünyagündeminin önemli bir konusu haline gelmiştir. Biyoteknolojinin en ses getiren ürünü olanGDO’lar,ilkolarakinsülinüretimindedenenmişvebaşarıeldeedildiktensonraaşıüretimindedekullanılmıştır. Daha sonra, bazı çevreler tarafından, birçok fayda sağlayacağı iddia edilerek bazıbitki ve hayvan türlerinde de genetik müdahaleler gerçekleştirilmiştir. Ancak insanoğlunun entemelbesinkaynağıolanbuikiürünçeşidineyönelikgerçekleştirilengenetikmüdahalelerbüyüktartışmalaranedenolmuşveGDOyanlıları vekarşıtları şeklinde ikianaakımmeydanagelmiştir.İşte bu çalışma GDO’ların, bilimsel bir mesele olmasının yanı sıra etik, dini, sosyal, ekonomikyönlerinededikkatçekerekkonuyufıkhîbirzemindesunmayaçalışılacaktır.

HAYVANSAL YEM KAYNAĞI OLARAK RENDERİNG ÜRÜNLERİNİN FIKHÎ AÇIDAN

DEĞERLENDİRİLMESİNESLİHAN MERVENUR VURAL, İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İSLAM HUKUKU ABD

YÜKSEKLİSANSÖĞRENCİSİ

Dünya nüfusu her geçen gün artmakta ve buna bağlı olarak beslenme ciddi birproblem halini almaktadır. Besin temininde yaşanan zorluklar birçok topluluğuendişelendirmekle birlikte uzun vadeli çözümarayışlarına yöneltmektedir. Rendering işletimsistemleri ve ürünleri de bu çözüm arayışının bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Sektörelanlamda hayvansal besin üreten firmalar günde binlerce hayvan kesimi yapmakta,kesimhanelerin hayvanlardan elde edilen atıkları büyük bir çevre sorununa dönüşmektedir.Bunun yanı sıra hayvan beslemede proteine olan ihtiyaç ve proteinin temin kaynaklarındanbiri de hayvan orjinli gıdalardır. Kesimhanelerin çevre sorunu ile hayvan beslemede ihtiyaçduyulan proteinin aynı paydada birleşmesi rendering sistemini doğurmuştur. Renderingtekniğiilekesimhaneartığıolankan,tüy,tırnak,hayvanınyenmeyenetveorganlarıişlemdengeçirilerek,tekrardanhayvanbeslemesindeproteinkaynağıolarakkullanılmaktadır.Busayedekesimhaneler atıklarından kurtulmakta, hayvan besicileri de ucuz maliyete yüksek proteinliyemlere sahip olmaktadır. Ancak rendering ürünlerinin hammaddesi olan hayvansal atıklar,dinianlamdahelalvetayyipvasfınıtaşımaktamıdır?Şer’anyasakkılınmışolankan,domuzgibimaddelerle hayvan beslemek doğru mudur? Bu ürünlerin istilahe, istihlak ve teğayyür gibikavramlarla açıklanması, helal gıda açısından nasıl bir sonuç doğurmaktadır? Bu çalışmada,genel anlamda rendering ürünlerinin ne olduğu, mahiyetleri, şer’i anlamda bir sakıncabarındırıp barındırmadığı hakkındabilgi verilecek, kadimgelenekte yer alanbenzer konu vefetvalar üzerindenbir değerlendirme yapılarak yukarıda zikredilen sorulara cevap aranmayaçalışılacaktır.Ardındangünümüzhayvanyemlerinin fıkhi tahlili üzerindedeğerlendirmelerdebulunulacaktır.

KANATLIHAYVANLARINŞOKLAMAYÖNTEMİİLEKESİMİVEFIKHÎHÜKÜMLERİ

ŞABANKÜTÜK,DUMLUPINARÜNİVERSİTESİİSLAMİİLİMLERFAKÜLTESİARAŞTIRMAGÖREVLİSİ

Bu tebliğde tavukların şoklama yöntemi ile kesimi meselesi ele alınacaktır. Öncelikliolarak Hanefi mezhebine göre kesim ahkamı kısaca ele alınacaktır. İkinci kısımda kanatlıhayvanlarınmodern teknikler ile kesimmetotları incelenecektir. Bumodernmetotlar temelolarakikitanedir.Birincisihayvanlarınelektrikileşoklanmasıdır.Elektriklişoklamayöntemiisesuluvesusuzolmaküzereikikısımdır.İkincimetotisekanatlılarıngazileşoklanmasıdır.Gazileşoklanmayöntemihayvanı temelolarakkarbondioksitgazınamaruzbırakarakbilinçkaybınauğratma yöntemidir. Üçüncü kısımda ise modern tekniklerin İslam’a göre uygunluğu vehelalliği meselesi Hanefi mezhebi bağlamında tartışılacaktır. Tebliğde konunun daha iyianlaşılmasıiçinyeryerresimlerkullanılacaktır.

KANATLI HAYVANLARIN KURUVE SULU YOLUM YÖNTEMLERİNİN FIKHÎ AÇIDANANALİZİ

ÜMMÜEYMENBALBABA,İSTANBULÜNİVERSİTESİİSLAMHUKUKUABDYÜKSEKLİSANSÖĞRENCİSİ

Tavuk,hindi, kaz,ördekgibi kanatlıhayvanlar, insan sağlığı içinbol veucuzproteinkaynağı olmasına rağmen hayvanların beslenme şartları, kesim yöntemleri, tüylerinyolunması ve iç organlarının çıkarılma aşamaları, birçok riski bünyesinde barındırmaktadır.Bu tebliğde, sadece kanatlı hayvanların tüylerinin yolunması süreci ele alınacaktır.Kesimhaneye getirilen hayvanların tüylerinde dışkı, toz, pire gibi pislikler barınmaktadır.Ayrıcakesimaşamasındadahayvanınbedeninekanbulaşmaktadır.Tebliğin ilkaşamasındahayvanınvücudunabulaşanpislikler,necasetbağlamındadeğerlendirilecektir.Bunailaveten,suyunnezamanneciskabuledildiğinitespitetmekamacıyladurgunveakarsubağlamındasu ve necaset ilişkisi incelenecektir. Bunu yaparken, sadece Hanefimezhebi alimlerine aitmetin ve şerhlerden istifade edilecektir. Tebliğin ikinci aşamasında, kesimhanelerde, tüyyolumsüreciiçinyaygınolaraktercihedilenkuruyolumvesuluyolumyöntemlerininişleyişiincelenecektir. Bu yöntemler sürecinde, hayvanınetinenecasetin sirayet etme riski vardır.Buna ek olarak, yolum süreci birçok necasetin barındığı temiz ve hijyenik olmayan birortamdır. Bu sebeple, hayvanın etine necasetin sirayet etme riski ve hijyen koşullarınınürününhelalliğineetkisitespitedilmeyeçalışılacaktır.Yolumaşamasındakihijyenkoşullarınıiyileştirmek amacıyla uzmanlar tarafından öne sürülen alternatiflerin ne ölçüde isabetliolduğu tespit edilmeye çalışılacaktır. Bunları yaparken alanın uzmanları tarafından yapılananalizvegözlemlerdenistifadeedilecektir.Tebliğinsonaşamasında,Hanefimezhebialimlerivekanatlıhayvanbilimiuzmanlarındaneldeedilenverilerdoğrultusundakanatlıhayvanlarınkuruvesuluyolumyöntemlerifıkhîaçıdananalizedilecektir.

3.OTURUM: ŞAHISLAR-KURUMLAR-MESELELER

AZINLIKFIKHITARTIŞMALARI(FİQHAL-AQALLİ kYĀT)

MUHAMMED ALİ ARSLAN, OSNABRÜCK ÜNİVERSİTESİ İSLAM İLAHİYATI FAKÜLTESİ YÜKSEK LİSANSÖĞRENCİSİ

İletişim ve ulaşım alanındaki süratli ve muazzam gelişmenin etkisiyle Dünya, adetaküçükbir köyedöndü. FakatDünyadakibuhızlı ve külli değişme,özellikleMüslümanlar içinbirçokproblemideberaberindegetirdi.Modernleşenveküreselleşendünyada,insanlarartıkdoğup, büyüdükleri coğrafyalarda kalmayıp, çok uzak ve çok farklı coğrafyalara göç ya daseyahat etme imkânına kavuştu. Fakat finans sisteminin değişmesi, küreselleşme vesömürgeciliğinetkisiyleDünya’daadaletsizbirgelirdağılımıdaortayaçıktıvebuadaletsizgelirdağılımı, birçok coğrafyada ekonomik ve siyasal nedenlere bağlı büyük göçler yaşanmasınaneden oldu. Son üç yüz senede ekonomi ve siyasi sahada çok büyük gelişme kaydedenAvrupalı devletlere, sömürgeciliğin de etkisiyle, çoğunluğu Müslüman olan coğrafyalardanbüyük göç akımları başladı. Nitekim bugünMüslümanların yaklaşık üçte biri, gayr-iMüslimülkelerdeyaşamaktadır.

Aslında İslam hukukunda yaygın olan görüşe göre, bir Müslümanın, İslam olmayanmemleketlere Îlâ-yı Kelimetullâh ve dîn-iMübîn-i İslam’ı temsil etmek haricinde yerleşmesicaiz görülmemiştir. Ancak ekonomik ve sosyal şartlar ve İslami hükümleri bilmemeninetkisiyle,milyonlarcaMüslüman,gayr-iMüslimcoğrafyalaragöçettiler.Hernekadarbugayr-iMüslimülkelerdeanayasalolarakdinvevicdanözgürlüğüolsada,Müslümanlarbuülkelerdebirçokdînivesosyalproblemlerlekarşıkarşıyakaldılar.Durumufehmetakripiçinmisalolarakfaizvekadınlarlatokalaşmameselelerinielealalım:İslam’dafaizinhertürlüsüharamdır.Fakatküreselleşen dünya, özellikle gayr-i Müslim ülkelerde câri olan sistem, faiz sistemidir. BirMüslümanın,buülkelerdefaizebulaşmadanişkurması,yadaev,arabagibitemelihtiyaçlarınıkarşılamasıhatta camibile yapması çok zordur. Yanibir yandabuönemli ihtiyaçlar ve faizebağlısistem,öbüryandaİslam’ınemirveyasakları.

Diğerbirmisalde:nâmahremolankadınlarlatokalaşmameselesidir.İslam’dabirerkekyadakadın,helâliolmayankarşıcinsledeğiltentemasındabulunmak,kapalıbirmekândatekbaşlarınadahikalamaz.Fakatgayr-iMüslimülkelerdetokalaşmabiradethalinegelmişolup,bunuyapmamaçokbüyükbirgörgüsüzlük,hattahakaretolarakdeğerlendirilmektedir.Hattabazimuhafazakârbatılıülkelerdeise,tokalaşmaâdeti,radikalMüslümanbelirlemetestiolarakkullanılmaktadır.Yani bir yanda radikal İslamcı damgası ya da görgüsüz yaftası, öbür yandaİslam’ın emir ve yasakları. Avrupalı Müslümanlar bu ve benzeri problemlerle her günyüzleşmekteler.

İşte İslam tarihinde nâdir görülen bu hassas durum için, Hâlihazırda mevcut olangeleneksel Fıkhın ve geleneksel fıkıh usulünün, gayr-i Müslim ülkelerde yaşayanMüslümanlarınsoruvesorunlarınayeterligelemeyeceğinidüşünenbirçokâlimvemünevverzevat, (Eski Ezher Şeyhi el-Tantavî, Prof.Dr. TahaCabir El-Alavânî ve Yusuf El-Karadavî gibi)Türkçe’de ‘’Azınlık Fıkhı’’,Arapça’da “Fıkhü’l-ekalliyât” veya “Fıkhü’l-câliyât”, İngilizce’de ise“Fikhonminorities”, “Fikh forminorities”başlıklarıaltındabir çözümyoluaramaktave fikirüretmektedirler.Bu zamanvemekân şartlarının kilit rol oynadığı vemodern yaşam tarzınındikkatealındığı,yenibirfıkıhvefıkıhsistemiteklifidir.Bizbutebliğde,bumeseleyibirazdahayakından inceleyip, bumeseleyedairmuasır âlimvemünevverlerimizin görüş veönerileriniortayakoymayagayretedeceğiz.

MUHAMMEDZAHİDEL-KEVSERÎ’NİNFIKHAMODERNYAKLAŞIMLARAELEŞTİRİSİ

NUMANKOCAOĞLU,İSTANBULÜNİVERSİTESİİSLAMHUKUKUABDYÜKSEKLİSANSÖĞRENCİSİ

Toplumların hayatına etki eden hadiseler, yeni bir takım düşüncelere de kaynaklık ederler. Modernite de gerek Batıda gerekse İslam dünyasında farklı fikir akımlarının doğmasına sebep olmuştur. Modernitenin İslam dünyasında tesir ettiği alanların başında toplum hukukunu da düzenleyen fıkıh ve metodolojisi olan usul-ü fıkıh gelmektedir.

Modern dönemde Müslümanların Batının gerisinde kalmasını fıkıhla irtibatlandıran çevreler, ıslah-tecdid-ihya, ve reform kavramları çerçevesinde yeni bir anlayışla meseleyi çözüme kavuşturmaya çalışmışlardır. Buna karşılık bazı müellifler de klasik fıkıh anlayışının devamından yana tavır almışlardır. XIX. yüzyılda Kahire, bu tartışmaların yapıldığı merkezlerden biridir. Osmanlı’nın son döneminde yetişmiş, “Meşihat Ders Vekaleti” gibi önemli vazifelerde bulunmuş güzide âlimlerden Muhammet Zahid el-Kevserî, Mısır’a hicret ettiğinde kendisini bu tartışmaların içerisinde bulmuş, kaleme aldığı eserlerle meseleye katkıda bulunmuş önemli bir kişiliktir.

Tebliğimizde modernitenin fıkhî anlayışa tesirlerini, Müslüman düşünürlerin meseleye tecdid-ıslah kavramları temelinde yaklaşma sebeplerini ve Kevserî’nin gazete-mecmualarda yayınlanan ıslah-tecdid karşıtı makaleleri, risaleleri ve muhtelif kitaplara yazdığı mukaddimeleri çerçevesinde onun, modern yaklaşımlar karşısında ki eleştirilerini ortaya koymaya çalışacağız.

GÜNÜMÜZDE YENİ EKONOMİK ŞARTLAR VE DEĞİŞEN ZENGİNLİK ORANLARINA GÖREZEKATNİSAPLARINASILBELİRLENECEK?

ŞAHİNHANCANOV,ULUDAĞÜNİVERSİTESİTEMELİSLAMİBİLİMLERABDDOKTORAÖĞRENCİSİ

İslamda zenginlerden alınıp fakirlere verilen mali ibadet çeşitlerinden zekatın Hz.Peygamber tarafından günün piyasa şartlarıda göz önünde bulundurularak nisaplarıbelirlenmiş ve daha sonrakı dönemlerde de bu oranlar fıkhi kaynaklarda belli ölçülerdekorunmaya çalışılmıştır. Fukaha, daha çok zekatın ibadet olma vasfını öne çıkararak zekatnisabı miktarlarının da taabbudi olduğu ve genellikle değişmeyeceği görüşünübenimsemişlerdir. Bu nisapların korunmasında klasik dönemde piyasa şartları ve zenginlikoranlarında radikal kırılmalarınyaşanmamışolmasınındaetkiliolduğu ifadeedilebiilir. Fakatgünümüzde klasik döneme nazaran hem sanayi, hem finans ve üretim alanlarında yaşananköklü değişiklikler ve değişen zenginlik oranlarından hareketlemodern dönemde bazı islamhukukçuları nisabın değişen zenginlik oranlarına göre yeniden değerlendirilmesi ve tespitedilmesinin gerekliliği üzerinde durmuşlardır. Çağdaş islam hukukçuları konuyu, nisabmiktarlarının taabbudiolmadığı ve gününpiyasa şartları eksenindeoluştuğunu ifadeederektemellendirmeyeçalışmışlardır.Fakatmoderndönemdenisabmiktarlarının taabbudiolduğuve hiçbir şart ve durumda değişiklik kabul etmeyeceğini savunan alimlerde az değildir.Bildirimdegünümüzdevarolanbuikieğilimintemelbakışaçılarınıkarşılaştıracakvedeğişenşartvedurumlardanisabınhangikriterlerlebelirlenebileceğiüzerindedurmayaçalışacağım.

KATILIMCILAR

ABDULLAHDEMİRCİ İSTANBULÜNİVERSİTESİ

ABDULLAHDURMUŞ İSTANBULÜNİVERSİTESİ

ABDULLAHKÜSKÜ İSTANBULÜNİVERSİTESİ

ABDULLAHONUR İSTANBULÜNİVERSİTESİ

ABDULLAHTIRABZON İSTANBULÜNİVERSİTESİ

ADEMAZ HASEKİEĞİTİMVEARAŞTIRMAHASTANESİ

AHMETHAMDİFURAT İSTANBULÜNİVERSİTESİ

AHMETTEMEL İSTANBULÜNİVERSİTESİ

ALİAYDIN İSTANBULÜNİVERSİTESİ

AYŞEAKTAŞ BAYBURTÜNİVERSİTESİ

AYŞEYILDIRIM MARMARAÜNİVERSİTESİ

BATUHANBUĞRAAKARTEPE İSTANBULÜNİVERSİTESİ

BİRNURDENİZ İSTANBULÜNİVERSİTESİ

HALİMEÇINAR İSTANBULÜNİVERSİTESİ

MEHMETAliFINDIK İSTANBULÜNİVERSİTESİ

MERVEÖZDEMİR SAKARYAÜNİVERSİTESİ

MUHAMMEDALİARSLAN OSNABRÜCKÜNİVERSİTESİ

MUHAMMEDSELMANTÜFEKÇİOĞLU İSTANBULÜNİVERSİTESİ

MURATSARITAŞ İSTANBULÜNİVERSİTESİ

KATILIMCILAR

MÜRTEZABEDİR İSTANBULÜNİVERSİTESİ

NAZANKAPICI SAKARYAÜNİVERSİTESİ

NESLİHANMERVENURVURAL İSTANBULÜNİVERSİTESİ

NUMANKOCAOĞLU İSTANBULÜNİVERSİTESİ

ÖMERKARAOĞLU İSTANBULÜNİVERSİTESİ

SERDARÖZALP İSTANBULÜNİVERSİTESİ

SERVETBAYINDIR İSTANBULÜNİVERSİTESİ

ŞABANKÜTÜK DUMLUPINARÜNİVERSİTESİ

ŞAHİNHANCANOV ULUDAĞÜNİVERSİTESİ

ŞEYMAAKARTEPE MARMARAÜNİVERSİTESİ

ŞEYMAÖZDEMİR MARMARAÜNİVERSİTESİ

TUNCAYSANDIKÇI İSTANBULÜNİVERSİTESİ

ÜMMÜEYMENBALBABA İSTANBULÜNİVERSİTESİ

YASEMİNÇINAR İSTANBULÜNİVERSİTESİ

YASİRBEYATLI BARTINÜNİVERSİTESİ

III. İSLAM HUKUKU LİSANSÜSTÜ

ÖĞRENCİSEMPOZYUMU

DÜZENLEMEKURULU

PROF. DR. MÜRTEZA BEDİR

DOÇ.DR. NECMETTİN KIZILKAYA

YRD.DOÇ.DR. ABDULLAH TIRABZON

YRD.DOÇ.DR. AHMET TEMEL

AR-GÖR. MURAT SARITAŞ

AR-GÖR. YASİR BEYATLI

AR-GÖR. SERDAR ÖZALP

AR-GÖR. ŞABAN KÜTÜK

AR-GÖR. BATUHAN BUĞRA AKARTEPE

AR-GÖR. M.SELMAN TÜFEKÇİOĞLU