Symposium Energietransitie Healthcare

september 2019

In dialoog over energietransitie en verduurzaming in de zorgSamen met u en vele andere collega’s uit de zorg, onze professionals en beleidsmakers voerden we op 27 september jl. op het kantoor van Royal HaskoningDHV in Amersfoort een motiverende dialoog tijdens het symposium ‘Energietransitie in de zorg’. Het werd een memorabele middag vol informatie, kennisdeling, energieke discussies, steunen in de rug en vooral heel veel momenten van herkenning met betrekking tot de vraag die toch nog bij veel van u leeft: ‘Hoe dan?’ Wij hopen dat onze sprekers u een eind op weg hebben geholpen.

Waarom wilden we dit symposium? De adviseurs van Royal HaskoningDHV hebben veel ziekenhuizen als klant. Daar merken ze dat niet elk ziekenhuis even ver is in zijn aanpak van de energietransitie. Sommige hebben zelf al veel onderzocht en zijn goed op weg met het uitvoeren van de Klimaatwet, waarin staat dat we de CO2-uitstoot moeten gaan reduceren. Andere hebben zich zelfs al ontwikkeld tot trendsetter, tot voorbeeldziekenhuis door bijvoorbeeld de Green Deal te ondertekenen of samen met de gemeente een nog ambitieuzere doelstelling vast te stellen. Daar tussenin troffen we ziekenhuizen die nog in de sfeer zitten van ‘ach, we zijn een bestaand ziekenhuis, dat gaat onze deur wel voorbij…

Al die verwarring leidde ertoe, dat wij ons als Royal HaskoningDHV afvroegen of wij die ziekenhuizen zouden kunnen helpen door met hen in dialoog te gaan over: wat is nou die wet- en regelgeving?

Daarom nodigden we Selina Roskam van RVO Nederland uit als spreker: zij nam ons, als kennismakelaar, mee door het landschap van energietransitie en met name het beleidskader in Nederland. Wim Maassen van Royal HaskoningDHV, initiator en trekker van het ASHRAE-REHVA Guidebook ’Towards Energy Neutral Hospital Buildings’, wilden we erbij hebben om in te gaan op de vraag: Als die wetgeving er is, hoe interpreteer je dat nou? Hoe moet je dat lezen? Zijn er goede voorbeelden uit het buitenland? En hoe projecteer je dat op je eigen ziekenhuis?

Jochem Pluijmackers van Isala deelde in zijn presentatie welke stappen Isala zet op weg naar toekomstvast zorgvastgoed. Hij benadrukte het belang om toch vooral in gesprek te gaan met het bestuur over de financiële kaders en consequenties, om hen zo mee te nemen in je plannen. En Rinus Vader van Royal HaskoningDHV benadrukte in zijn betoog: ziekenhuizen, jullie staan er niet alleen voor! Banken, verzekeraars en overheden zijn ook bezig en voor hen is de wet- en regelgeving nog strikter dan in de zorg. Hij toonde ons hun aanpak en lichtte toe welke inspiratie wij daar uit kunnen halen.

Dit symposium hebben we georganiseerd met als doel om een dialoog te faciliteren, waarbij we met elkaar in gesprek kunnen aan de hand van het betoog van de verschillende sprekers. En er mogelijk iets van leren. Voor ons allemaal geldt, dat we nu nog in de unieke positie verkeren om invloed uit te oefenen op de betreffende (concept)wetgeving. Om haar zelf in te kleuren. Nemen we die kans nu niet, dan wordt de definitieve wetgeving voor ons ingekleurd en staan we over vijf jaar voor een

voldongen feit! Wacht dus niet af, maar zorg dat je weet waar het over gaat. Dat je weet wat juist is voor jouw ziekenhuis, zodat je van daaruit de dialoog kunt voeren.

Hieronder vindt u een compacte samenvatting van het betoog van alle sprekers. Aangevuld met de spontane reacties van enkele deelnemers in de zaal.

Heeft u nog vragen over de energietransitie en verduurzaming in de zorg? We horen het graag!

Gerard Jansen Dagvoorzitter

Royal HaskoningDHV

Symposium Energietransitie in de Zorg 3

Beleid en ontwikkelingen rondom duurzame zorggebouwen Selina Roskam Kennismakelaar Duurzame utiliteitsbouw, RVO Nederland

De kern van Selina Roskams betoog: aarzel niet, en ga vooral aan de slag met het verduurzamen van je gebouw! Er zijn zoveel redenen om het wél te doen. In het klimaatakkoord is afgesproken dat iedereen zijn steentje bijdraagt aan het verduurzamen van de gebouwde omgeving en dat geldt dus ook voor ziekenhuizen. Die hikken daar echter tegenaan, omdat ze onder andere tegen de financieringsvraag aanlopen. Ziekenhuizen staan op het standpunt: wij zijn er niet voor energiebesparing, maar voor goede zorg. Selina Roskam denkt dat elk ziekenhuis wel over een ‘gebouw- professional’ beschikt, die er voor kan zorgen dat er geen energie wordt verspild. Want energie verspillen kost ook geld. Zij raadt aan om te onderzoeken waar je geld zou kunnen besparen, en om helder aan je zorgbestuurders uit te leggen dat energiebesparing óók geld oplevert.

Ga er dus gewoon als professional in jouw zorggebouw mee aan de slag, beklemtoont Roskam. En richt je dan niet alleen op kleine zaken als de verlichting vervangen, maar maak een groot plan om het integraal en in zijn geheel aan te pakken, zoals in een portefeuilleroutekaart.

Inclusief een strakke (onderhouds-)planning: het ene jaar doen we dit, het andere jaar doen we dat. Pak het planmatig en professioneel aan over je hele portefeuille.

Ga naar een hoger professionaliseringsniveau dan je misschien als energiecoördinator gewend bent. Stap uit die aarzeling, zet het op papier en betrek financiële collega’s erbij. Ook als het misschien niet meteen goed is, heb je in ieder geval die eerste stap gezet. Dan kun je iets aan je bestuur laten zien. Realiseer je dat alle ziekenhuizen een portefeuilleroutekaart moeten maken, waarin ze duidelijk aantonen hoe zij omgaan met hun portefeuille.

Nieuwsfeit: Voor hulp bij het nemen van deze verduurzamingsstappen kun je met ingang van 10 oktober jl. voor hulp aankloppen bij het Expertisecentrum Verduurzaming Zorg (EVZ).

www.dezorgduurzaam.nl

“Ziekenhuizen vormen een essentiële schakel binnen ons gezondheidszorgsysteem, binnen onze samenleving. Maar net als alle andere gebouwen in Nederland moet ook een ziekenhuisgebouw voldoen aan de geldende wet- en regelgeving. Welke keuzes maak je dan als technisch of logistiek manager? Als bestuur? Baseer je je uiteindelijke keuzes op de korte termijn, door zoveel mogelijk financiën en middelen over te houden om je gezondheidszorgproces nóg beter te maken? Of ga je investeren in je gebouw, en zet je een belangrijke stap vooruit door te kiezen voor langetermijninvesteringen, zoals de energietransitie? Met dit symposium wil Royal HaskoningDHV care- en cure- instellingen met elkaar in verbinding brengen, om zo wederzijds begrip te kweken en kennis, inzichten en ervaringen met elkaar te delen.”

Eva Klein Schiphorst, Director Business Unit Public Buildings, Royal HaskoningDHV

Wim Maassen Senior Consultant Energy and Sustainability,

Royal HaskoningDHV

Wim Maassen beklemtoonde dat de energietransitie in volle gang is en dat er veel staat te gebeuren.

Ook ziekenhuizen en zorginstellingen moeten aan de slag vanwege het klimaatakkoord en Green deal-afspraken. Ze kunnen nu met een eigen instellingsroutekaart input leveren voor de routekaarten die eind 2020 voor de sectoren Cure en Care worden vastgesteld. De vraag is natuurlijk: hoe stel je zo’n routekaart op? Koplopers als de UMC’s zijn al begonnen en er zijn al enkele routekaarten gemaakt. Ook zijn er inmiddels al handleidingen opgesteld voor instellingsroutekaarten.

Maassen benadrukt dat er veel mogelijk is en dat we niet moeten afwachten tot die sectorroutekaarten er zijn en dan pas kijken hoe je dat gaat oplossen. Juist in de transitie die nu plaatsvindt is het heel belangrijk dat je input levert en weet hoe je er zelf in staat. Wat jouw mogelijkheden zijn. Zijn oproep aan de zaal: ga dus vooral zelf aan de slag met die routekaart. Je kunt er niet omheen, je zult in de nabije toekomst stappen moeten gaan maken! Daarbij kun je nu met jouw eigen routekaart direct invloed hebben op sectorroutekaart die eind 2020 zal worden vastgesteld en het uitgangspunt vormt voor de partijen in de sector om stappen te gaan zetten.

Symposium Energietransitie in de Zorg 5

“Wij zijn al goed op dreef in ons topklinisch ziekenhuis, maar ik heb hier dingen gehoord die me triggeren. Ik ga zeker met nieuwe ideeën thuiskomen. Het verhaal van Selina Roskam van het RVO sprak me enorm aan. Zij had een goed verhaal over de verschillende maatregelen die er allemaal aankomen, de richtlijnen, de verschillende plekken waar je informatie haalt. Die informatie is waardevol. Ook de urgentie die zij aangaf landde goed in de zaal: begin in ieder geval, verzamel cijfers, en kijk dan waar je uitkomt. In feite is dat iets wat wij al een aantal jaren doen, omdat we verplicht zijn om elke vier jaar een energie-plan bij de overheid aan te leveren, waarbij we maatregelen met een terugverdientijd van 5 jaar of minder verplicht moeten uitvoeren. De uitdaging is echter: hoe komen we de komende jaren naar die 49% in 2030 en naar de 95% reductie in 2050?”

Geert Schrijver, Teamhoofd Vastgoedbeheer, Medisch Spectrum Twente

Als valkuil voor ziekenhuizen noemt hij, dat ze vaak zeggen: “We gebruiken zoveel energie, dat kunnen we niet zelf oplossen. De overheid stelt veel te hoge eisen aan ons. Wat we wel zouden kunnen doen is duurzame (wind)energie inkopen.” Een goed initiatief, meent Maassen, maar, benadrukt hij, weet wel dat de overheid aangeeft dat op afstand ingekochte duurzame energie niet wordt toegerekend aan je gebouw.

De opgave die er ligt volgens het klimaatakkoord is het verlagen c.q. naar nul brengen van de directe CO2-uitstoot (dus van fossiele brandstoffen als gas) die je bij je gebouw gebruikt. Dáár moet je mee aan de slag.

En hij noemt nóg een belangrijk punt: het risico dat we in de toekomst het elektriciteitsnet gaan overbelasten. Want als iedereen gaat denken ‘we halen alle energie wel uit het elektriciteitsnet’, dan krijgen we een probleem. De uitdaging is dus om een flexibele oplossing te verzinnen, waarbij je niet alleen overbelasting van het net en hoge energiekosten voorkomt, maar zelfs bijdraagt aan de flexibiliteit van het net. Denk hierbij aan het verlagen en/of uitstellen van een bepaalde energievraag en het zelf opwekken en opslaan van energie.

In control naar een duurzaam en toekomstvast zorgvastgoed Jochem Pluijmackers

Manager Gebouwbeheer, Isala

Jochem Pluijmackers maakt een stellig statement: Als je je energietransitie gaat organiseren in je organisatie, kijk dan niet alleen door een technische bril. Organiseer naast je techniek ook je bestuur om zo die energietransitie langjarig en heel voorspelbaar te gaan plannen. De valkuil is dat je denkt dat je alleen op technisch vlak moet investeren. Je moet juist investeren in combinaties van investeringen die niet alleen dienend zijn voor je energietransitie, maar ook dienend voor andere zaken. Denk daarbij aan verbouwing, uitbreiding of vervanging. Zoek dus naar combinaties en niet alleen naar dedicated investeringen voor energietransitie. Er is nog tijd genoeg om daar combinatie-investeringsmomenten te zoeken, stelt Pluijmackers. Ook vindt hij het belangrijk dat er een kapstok is waaraan je je transitiemomenten ophangt. Die kapstok moet je echter wel zien als een dynamisch ‘werkdocument’. Als er dus bijvoorbeeld op het innovatievlak ontwikkelingen zijn, moet je die

ontwikkeling heel makkelijk aan die kapstok kunnen ophangen en er een iets minder goede investering af kunnen halen. Het transitietraject ‘hard’, heel voorspelbaar en absoluut niet flexibel. Maar de oplossingen die je inzet die moeten wel flexibel zijn, want er gaat tussen nu en 30 jaar nog enorm veel veranderen. Over 30 jaar is een ziekenhuis een heel ander ziekenhuis dan zoals we het nu kennen. Jouw kapstok biedt je dan de mogelijkheid om ook die innovatieve, nieuwe oplossingen daar heel makkelijk aan op te hangen. Zo kun je elke keer gericht kijken of je daarmee je transitiedoelstellingen gaat bereiken.

Isala ontwikkelt een sterke visie over hun aanpak, over hoe ze de energietransitie willen aanpakken en loopt daar wellicht iets mee voor op andere ziekenhuizen. Die visie wil Isala graag uitdragen aan andere ziekenhuizen. En juist omdat Jochem en zijn team de uitdaging niet alleen technisch maar ook bestuurlijk benaderden, kregen ze het bestuur redelijk eenvoudig mee. Pluijmackers deed een oproep aan alle ziekenhuizen om niet allemaal het wiel opnieuw te gaan uitvinden, maar vooral best practices te delen en te benutten. Door elkaars kennis te delen en te leren van elkaars fouten maken we sneller grote stappen, aldus Jochem Pluijmackers.

Symposium Energietransitie in de Zorg 7

Rinus Vader Leading professional Energy Transition Built Environment,

Royal HaskoningDHV

Financierders, en ook vastgoedstrategen als Rinus Vader, zien veel vastgoed in de cure (en gedeeltelijk ook in de care) eigenlijk als incourant vastgoed, omdat de kasstroom van het ziekenhuis het enige onderpand is dat eronder zit. Het is in feite niet meer dan een machine om die kasstroom op gang te houden. Dus houd je gebouw op orde. Doe je dat niet, dan loop je het risico dat je financierder onrustig wordt en financieel gaat knijpen.

Met dat in het achterhoofd benadrukte Vader met betrekking tot het bekostigen van de energietransitie, dat we vooral ‘vóór’ in plaats van ‘na’ moeten denken bij energietransitie in de zorg. En dat daar de norm ‘Paris proof’ onverbrekelijk aan verbonden is. Breek nou niet je

“Ik was benieuwd naar de actuele status van de discussie over de verduurzaming van ziekenhuizen. Aan die behoefte is ruim-schoots voldaan. Dank daarvoor! De opgave is mijns inziens hoe de financiering van de noodzakelijke verduurzaming op de agenda van de Raad van Bestuur komt, zodat de juiste budgetten beschikbaar komen.”

Jitske de Haan, Sectormanager cure, Vitaal ZorgVast

“VWS faciliteert de zorgbranche (cure en care) bij het verlagen van de CO2 uitstoot en de energietransities vanuit de Green Deal- gedachte. Eén van de vier belangrijke pijlers uit de Green Deal is CO2-uitstoot/energie-transitie. We merken dat als je in strategische visies van een organisatie duurzaamheid meeneemt als pijler en dwarsdoorsnede, dat het dan voor de mensen in de organisatie een stuk makkelijker wordt om voorstellen voor verduurzaming te bespreken met managers en de bestuurders die beslissingen moeten nemen over grote investeringen.

Ben je bestuurder, borg duurzaamheid dan in je organisatie. Voor mij is de kracht van een symposium als dit, dat ik hier kan ik horen/proeven wat er speelt bij de mensen die verantwoordelijk zijn voor de gebouwde omgeving van een organisatie, met welke vragen men zit. Wij schakelen onder andere met de RVO, maar ook veel met brancheorga-nisaties. Het helpt als ik weet welke rol Royal HaskoningDHV daarbij kan spelen.”

Victor Stöcker, Programma-manager Duurzame Zorg, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS)

hoofd over de financiële kant, is zijn boodschap. Realiseer je wel verdraaid goed dat die er is, maar leg je cijfers van de diverse scenario’s eerst eens op tafel! En dat hoeft niet eindeloos duur te zijn, meent Vader, zeker niet met de Routekaart-aanpak die er nu is. Maak er een bestuurlijk stuk van, en géén technisch onbegrijpelijk stuk. Het dashboard moet gewoon helder en begrijpelijk zijn.

Daarbij benadrukte hij de belangrijke rol van de treasurer (de schatbewaarder/penningmeester). Met hem of haar moet je in gesprek gaan. Want, benadrukt hij, de enige die écht over de financiën gaat is niet de CFO, maar de treasurer. Dát is degene die het geld moet regelen bij de bank, die de financiering van alle processen binnen een ziekenhuis of zorginstelling regelt.

Het is ook de treasurer die elke drie maanden gesprekken voert met de zwaargewichten van uw financierder (meestal een bankconsortium, soms een belegger, soms allebei). Denk niet, dat die man of vrouw het zo moeilijk heeft, dat u niet bij hem aan hoeft te kloppen. Nee, meent Vader, het is precies andersom!

Als het ‘productiemiddel’ dat u moet managen (uw ziekenhuis is uw asset) onderuit gaat, of achterloopt bij wat die bankier denkt, dan gaat hij ‘financieel knijpen’, omdat hij denkt dat u niet in control bent. Zelfs niet met uw gebouw… Zorg dus dat je de energietransitie tijdig en goed doorvoert.

“Aanvankelijk bespeurde ik ’s middags onder de deelnemers zoiets van: zo lang het nog niet zeker is wat er van ons wordt verwacht, kan ik er nog niks mee. Maar uiteindelijk landde de opgave waar we met zijn allen voor staan: bepaal een einddoel en redeneer van daaruit terug. Breng je huidige situatie in kaart, dan weet je wat je moet doen om aan die opgave te voldoen en wat dat kost. Daarmee kan de sector in gesprek gaan met het ministerie. Hoe verdelen we deze last? Dat is best een lastige, financiële opgave, die overigens ook over de sectoren heen kan worden aangepakt. In mijn ideaalbeeld kunnen er afwegingen worden gemaakt hoe en waar we het meest voordelig CO2 kunnen reduceren. Wat doet iedereen binnen zijn eigen gebouw en zijn eigen organisatie, en wat gaan we op macroniveau doen? Wat moet de industrie, de gebouwde omgeving, de consument, het ziekenhuis doen? Wat moet er in verkeer en vervoer gebeuren? Het belangrijkste inzicht voor alle deelnemers: in ieder geval beginnen! Pluk eerst het laaghangend fruit; daar hebben we zeker nog een periode van vijf jaar voor. En houd je investeringen in de gaten met het oog op ‘van het gas afgaan’. Is het een ‘no-regret- investering’ die in lijn is met wat er verderop moet gebeuren? Vraag je af of je überhaupt wel verder moet met een pand. Is jouw pand misschien niet alleen energetisch, maar ook om allerlei andere redenen verouderd? Staat het op de juiste plek? Neem al dat soort vragen mee in je integrale langetermijn huisvestingsplannen.”

Martin Mooij, Head of Certification and Project manager DGBC Deltaplan, Dutch Green Building Council.

Symposium Energietransitie in de Zorg 9

Meer weten over energietransitie en verduurzaming in de zorg?

Royalhaskoningdhv.nl/gezondheidszorg