Ζ-ΰ

D. D.

DIS S E II T A T I O1

Ε X S i STENTI A Μ D Ε I,EX VI, QUA IIyEC HERUM UNIVERSITAS

DE IPSO ADMONET, COMPROBATURA ^

QUAM'

VENIA MAX» VEN» FAG. THEOL. UPSÄL.·

Ρ R JE S I D ET

DOCT» SVENÖNE LUNDBLADS. THEOL. PROFESSORE KAISEN. REG. ET ORD,

PRO CANDIDATURA THEOLOGICA.

F. F.

HAG. A Ν D. A D. L 6 T Η Μ A %COLLEGA SCHOL. UPS.

ffi AU DIT. GUSTAV. DIE XIII DEC. MDCCCXXIV.

Η. A. M. S.

EXCUDEBANT REGI® ACADEMl® TYPOGRAFI«·

(j^enus humanuni j quod, re terrestri et coelesti concretum,terrae coelique partes circumfert, vim utriusque eificacem omniaevo patitur. Corpus ex terra ereatum, terrae terrestriumque vi-rium leges experitur, mirisque afficitur modis. Animus, cujus O-rigo omni materia longe" altius quaerenda est, in summa coelitempla adscendens, et in ima terra viscera descendens, rebus,qua; sint, vel extra vel inträ vel supra se impellitur. Quasi sti-muium, mente di vina coortum, sibi inditum sentit, a quo nullarequies, nec sistere datur, sed qui motu saepe vehementi, or-ganis hominum quasi catenis rotisque utitur, quas movet, agit,versat. Nihil est in terris tam altum et profundum, neque ae-theriis in oris tam sublime et arduum, nec quidquam tam exi-guum aut grande, quin in id quendam quasi indicetn propellat,duos ubique mundos monstrantem , quorum alter sine altero necintelligi nec sentiri posset. Animum utrorumque rebus et viri¬bus sollicitando, modum ac rationem, qua actu exsistunt, pro¬bat, summumque eorum indicando, rem quandam per se divi-inam, Deum, oculis quodammodo atque sensibus manifestat. Re¬

ne

3;

ne en im excitatus, suique conscius, rerumque gnarus, animus il-ie in se ceterisque omnibus, naturam quodammodo pervestigat,non tantum naturatam , sed etiam naturantem quandam, cujus vi¬res a viribus illius. secernit et internoscif. Quibus cniin actibus,utraque animo vires suas cogniras reddit, iis individualitatem ex-sistentire sure probat. Quis est, qui prarer rtrum vires, vires arebus alienas senserit, nec affirmaret, harum etiam esse aliquoclprincipium. Qui se resque p:a*sentes, pr ast er i tas, visibiies et in-visibiles, cogcoscere avet, nec nisi ex parte cognoscit, cernetne,sibi cum i Iiis omnibus, non modo cognationem quandam acci-disse, sed esse etiam aliquod cognoscendi piincipium se ina jus»quod omnia constiruit, et quod infinitum fTnito inest, adest, ineoque em ine t ? Qui animum habet cum corpore adolescentem,nec nisi reveiatione, reru.ni cognitione informatur, nonne agnosce-re debet, genus nostrum, si primordia illius loqueris, et qua cor¬pus et qua animum, omne non modo habere initium a vi qua-dam creatrice, sed ne ullum. quid em hodie incrementum, sineope ejusdem conservatrice et revelante, cogitari posse.

Ab ultima etiam genens nosrri experientia r vis illa, quares quredam per se divina, Deus, ex. cmnibus sese rebus exse-

rit, et maximam exsistentire sure ffdem facit, mirime levis fuit.Erenim terra quanta quanta est, coelurnque, et intirnum cujusquepectoris, semper theatra fuerunt, in quorum sceuis s'upendis, qua¬si persona quredam, div.inatn quandam Substaotiam, fidei no-stras spectandam offert, docetque, totidem esse exsistentire illius·divina?; monumenta et vestigia, quot sint,, hu jus rerum universi.

tatis,

tatis artificia et miracula. Quippe, quum exteriora quasvis ex-teriores, interiora interiores afficiunt sensus, res non solumipsas exsistunt, neque tantum earum artificium et magnificentia,sed a rebus etiam diversa quasdam, vestibus non minus adaman-tinis quam astheriis induta majestas.

Terra, de hac vi et suggesta per se divini, Deinotione, admonemur. Exsistentia cujusiibet operis revela¬ta, primi ejus principii exsistentia revelatur. Artem et ar¬tificium artificis notio, ut umbra corpus, sequitur, sen-titque spectator, non rerum tantum prasstantiam, sed aucto¬ris etiam majestatem, mentem cnim eanvque summam, terra ejus-que partes manifestem faciunt. Qui pervestigat, quales res,qua totum et qua partes sint, et quam singulas singularum mun¬di esse videantur, amorc rubere salutarique tangi solet religio—ne. Per quam inentem qnasritur: quis hane terrae molem pro-duetam construxit, constructam conservat in aere suspensam ?quis terras ejus et aquas divisit? quis illam nusquam interruptamrerum seriem, qua omnia naturas regna, quasi catenis, innume-ris juncturis coagmentantur, conjunxit ? quis superficiem illius,tanfa rerum omnium adfluentia ornat, ut de illa, Stellas omnesmatutinas saltasse, coelitesque jubilasse dicantur? quis strueturam,formam, situm, numerum aptavit? per eam oceulta vox respon.-det: Is, qui ante exstitit, quam haec omnia facta sunt: en! terraest caslatum opus, cujus partes litteras sunt, nomen sanctissimtAuctoris sistentes.

Summum

4

Summum vero etiam, quod in rebus videtur, nec videturtotum , nec ipsa res est, nec pars quaedam ejus, quod manibustangi potest. Quo res materias fastigium obtinuere, eo natura;cujusdatn subtilioris patefactio continuatur. Ex rerutn nescioqua emanatione, Divini illius, Dei, notiones, ut radii ex soleadiluunt. Quemadmodurn horum primi auroram, ita illarumprimas animum collustrant. Quamvis solem ipsum nondum vi.deat terra; adscriptus, tarnen ex eifectu de caussa certior factus,manifestandum exspectat, nec illum esse dubitat. Dispellunturmentis tenebras luce adventicia coeli. Promicat mundus, ex quoomnia proveniunt, in quem omnia redeunt. Hunc iucis fontemversus, aurora illa excitati trahimur omnes, haud secus ac in-fans, qui ex ititus demonstrato ad ubera fertur materna. La-tentem vult, am af, quaerit, sitisque vires adquirit bibendo. Sen-titur, nedum et fidei et intelligentias sese patefacit vis Dei crea.trix, quie desiderium et sui lueem in creatis reliquit, quorumnon minus, quam sacrorum oraculorum ore, de exsistentia sualoquitnr.

Templis coeli et sideribus magnis, de vi illa divina et innos et in nobis efficacissima, admonemur. Convexum coeli, iu-cis oceanus videtur, qui, quamvis fontem rivulosque occultet, ta¬rnen exsistentiam illius ipse probat, quando animo nostro nonminus quam corpori, res nutrientes reddit, viresque coeli re-creantes. Est asther quasi velum, in quo mens quaedam infinita,iniinitam adeo artem, rerum tum nurnero, tum ordine, tumforma, umbra atque luce commonstravit» ut, qui illam nul-

5

lam esse judicet, ipse mentis expers habendus sit. Aut illeest qussi pallium, insignibus distinctum, quo summa qusedammajestas obducitur, perlucidum tarnen, ut Iilum, qui ipsumgestat) jam oculis quadamtenus manifestet, jam jfidei trans-mittat suspiciendum. Siderum longam Seriem coronarummore in tethere magno pendentium , et tanquam ceruleo intecto amplissimisque lacunaribus radiantium, contemplantes, vimviriutn coelestium, cum summa quadam voluptate, experimur,ipsumque, qui amplissimum et magnificum templum collastrat,prtesentissimum suspicimus, vim rerum, quas oculi vident, a di-vinte majestatis sensu, rerum notioni proximo, accuratissime secer-nentes. Quot ilumina lucis, e congestarum ut apparent, autconglobatarum coeli stellarum circulo, quem etiam ingenia mor-talium modo viam lacteam, modo niveam plateam flnxerunt, adcorporis lumina defluunt, totidem fere lumina divinum aliquodlumen de se in animo nostro accendit. Quot quasi geminse,manuura pedumque congestoris et conculcatoris splendorem invia illa referentts, ex astlicre micant, quot insuper quasi globiignif?ri sunt, qui ad utrumque illius latus, quasi Majestatis cu·jusdam faces flammantes, vestigia ejus collustrant, totidem subli-mis Dei éxsistentite notiones sunt, quas in animo nostro creant.Quum Aurora flammulam porrigit, qua interiora coelestis thea-tri, stellasque ante ipsain in scenam productas obvelat, avumpatremque prtesignat, quorum uterque exsistentiam suam rebus,quas creant, recreant, ornant, satis probant, quamvis urerque quidsit, diligenti cura abdiderit. Sole quasi lacrymas coeli abster-gente, Iridemque colorum numero absolutam ex illis pingente,

erigitur,

6

erigitur, non solum inier coekim el tefram, sed in animis etiamhominum, inter pectoris coelique convexa, scala qutedam Jaco~bea, in qua Deus et angeli adscendunt et descendunt. Denubibus albicantibus Zephyro vectis serenum illius quasi jubarart i Jer. De fraciis nubium moiibus , quum inter crebros ignes,saevientes ventos, imbresque inundantes, poli intonant, terraquein maria vertuntur, quis numinis notione caret, cujus ante oratremor pailorque saltant nutu omnia concutieniis? Quis spectacu-Jum, nec auctorem quodammodo vidit, qui quasi tentoria ex-

pandit coelos, animosque spectatutn intromittit ?

Res a rebus bene distingventibus, multas etiam occurrunt,qua: ad ea qua; fiunt, pertinere non videntur, et qua;, non ni-si singulis vita; momentis, eadem magnificentia patefiunt atquede exsistentia Dei admonent. En coelorum miracuiis haud mi-nora nonnunquam inträ pectus ger is Ϊ Oracula audis, ideas ac-

cipis, motusque praeter ordirtem persentis. Mundo haud ratoines, in quo quidem res nullae tactiles, nulJaque oculorum fidenixte, plurima; tarnen, qua; efFectuum vi, vera ad.sunt rationc.Ut "ventus quo vult spirat, vocemque ejus audis, sed r.escisunde veniat. et quo feratur,'' ita iguoras sed sentis spiritum atuo alienum, quo interdum afflaris. Quemadmodum in obscu-ris viridariis, aut a;dificiis, aut templis, radiis lucis interfulgen-tibus, omnia renident meliora, ita coeco in corpore mentisque

' *tenebris, omnia sa;pe nova rident dignitate et amoenitate. Quasiflammula; coelestes pectus lambunt. Res qusedam coelestis terre-strem interfulgere sentitur. Sentitur regnum Dei inträ bominem

esse,

7

esse, spiritumque esse divinum, qui humano majestate augustior,ope rationis atque sensus in animo, tanquam in arce, regnat.Sen tit ur nonnunquam, qui in iucis fiuminisque aetherei fastigio,idemque in imo et summo pectore ambulat, soleque absente lu.cetn inducit, vestesque calefacit. Sentitur, qui in tertium coe-lutn animos attoiiit, eosque temporum et locorum itnmemoresfacit, Etenitn, quemadmodum ex oceano, sal sas nonnun¬quam aqua;, vi qu^dam supera, in sublime tolluntur, et 1Lquata; terris meliores redduntur, ita animus tuus, coe-lesti nonnunquam vi correptus, sinu quasi divino gestatur, inquo recreatus atqne renovatus melior ad se redit. Quo altiusattolleris et circumferris, co defiecatior redderis, eoque numme-rosiores res discernis. Partim inträ et extra te nova; conspi-ciuntur, partim veteres ornantur. Carpitur nova quasi aura vi¬talis. Alii afilatus atque motus sentiuntur, alias venustates atqueturpitudines, alia oblectamenta, alii tenores, qnam qua; res ma-teriae adferant. Novum conspicitur coelum, quod quasi specu-lum aut glacies animus tuus excipir, medioque in illo quasi sol,.Divinum per se, elucet, quod aliter speculo et glaciei, aliter vere.et hieme, aliter saxis, aliter glebis adest,.

Ita vi rerum omnium terrestrium et coelestium,. et elemen¬torum rerumque invisibilium, de exsistentia Dei admonemur.Si igitur res quaevis effectu suo prior est, si sensus de rebusalienis, in quovis sentiente ex vi illarum profectus, exsistentiamillarum. probat; atqui ex omnibus, qua; in aprico et adytis re¬

rum

8

rum sunt, sensus exsistentire Dei rebus ipsis proximus est, normealle idem sensus, sentientem quemvis evincet, vim movenfem, Dcum,seque certe, ac se ipsum, sentientem, exsistere. Evincet. Quoinquam jure dixerit quispiam, id esse, cum quo commerciumhabet, et de quo sensus quosdam in semet excitari sentit, eoetiam Deum esse, necessum est, fateatur, a quo nulla non retashominum commota fuit, et cujus vim animus quilibet, rerumextra se peritus statuumque suorum conscius, non minus sentit,quam sui ipsius corporis incitamentnm. Qua quis denique hdedixerit, esse quoddam corpus, a quo sidera coelestia , qua* invi-cem attrahuntur et repelluntur pendent; et solem planetarumducem; ea etiam mentem quandam divinam, Deum esse fatebi-tur, a quo, haud secus ac illa a corpore suo centrali, regun-tur atque moderantur hominum anitni.

ι lim Κ|Ί|Ι