. ///D. D.

■ SPECIMEN ACADEMICUMDE

LECTIONELIBRORUM FRUCTUOSA j

Quo d,VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPS.

PR^SIDE

PETRO NICOLAOCHRISTIERNIN»

PHIL, et J. Ü. D. LOG. et METAPH, PROF. REG. et ORD.

PRO GRADUv

PUBL1C0 EXAMINI SUBM1TT1Tstipendiarius regius

CARQLUS BERGMAN,HELSINuüS

TN AUDIT. GUST. {MAJ. D. I JUNII A. MDCCLXXXV.<

Horis A. M. Solitts.

UPSALIAE,Typis Dire£fc. Joh. Edman, Reg. Acad. Typogr.

s.'iE. R:/E. M:TIS

SI TMM.E FIDEI VIRO,» ' . • • N

Regis Regnique Svio Gothici SENATORI,Arcis Regime Urbisqve Stockholmensis

PR^FECTO Supremo,

Academi^ Åboensis CANCELLARIO;

Ordinum Regiorum EQUITI et COMMENDATORIIllustrissimo ac Excellentissimo

LIBERO BARONI4

DOM. C A R O L OS P A R R E

SACRUM.

§. I.Ledionis utilitas ac necejjitas.

um in finem litteris operam navamus, ut natu«ram cognofcere & natur® Au&orem venerariamareque difcamus, atque fic fapientiores, me-liores, utilioresque in focietate humana eva-

damus. Ad cognitionem profuturam facile adqvirendam,qvatuor fere funt ftudiorum gradus: audire, legere, na-turam fcrutari & vieditari. Präster intelligentian! verbo¬rum & reruna, opus eft, ut fciamus Joqui & fcriberepure & perfpicue, tum copiofe ornateque. Poll: vivamfidelis & eruditi doftoris in elementis fcientiarum roa-

nudu&ionem, nihil ad folidam doårinam adfpirantibusutiiius eft librorum le&ione, qv® non tantum defeåumviv® inftitutionis interdum fupplet, verum etiam adcognita repetenda, amplificanda, corrigenda aut confir-manda, rnagnam vim magnümque momentum habet.Vires intelligendi ar£tioribus terminantur limitibus, &veritatum ambitus longe amplior eft, qvam ut omniafine duce & comite ipfi obfervare, aut propria medita-tione invenire, aut in converfatione cum aliis difcerequeamus. Hinc alioru^i eruditio in fcriptis obvia , tamad intelleftum illumin -ndum, amplificandum & locuple-tandum, qvam ad animum emendandum, atqve utili-ter occupandum, & guftum mentis perficiendum, pru-denfer adhiberi & poteft & debet, Qv^propter legen-

A 2 di

a De LeSiione f * "1

di ftudium, debito ordine inftitutum, eft nobiliflimaanimae exercitacio, in veritatibus inveftigandis, & firmi-us menti imprimendis, qvas non tantum ufum multipli-cem verum etiam deleclationem adfert. Qvod enitnmotus & alimentum eft corpori , id adtenta & fru&uo-fa leåio eft animse. Ea fcilicet eft memorice & mencishumanae conditio, ut, nihil difcendo, dedifcamus: ideo-qve litteratorum omnium officium eft, plus minus pro£Etate & viribus, cognitionem fuam qvotidie perficere,& illi inprimis fcientiae , cui fe dipårunt , operam alt-qvam navare. Sin minus, eos degenerare & cadere ne¬mo non obfervabic. Ut vero finem intenrum faciliusconfeqvamur, icgulas qvajdam in legendo obfervandas,qvaj ad tria capita vel ad bas tres qvaffiiones potiffimumrevocari poftunt. i) Qjsenam adeffe debent reqvifita, an-teqvam leffio cum fruédu inftitui poffit? 2)Qva?nano fcriptaqvilibet legere debeat/? 3) Qvomodo rite legere debet?Quicumqve perpendit, qvam intempeftivae & praepo-fterac a nonnullis interdum fufcipiantur le&iones, is fe-qventes cautelas, qvas fpeciminis Academici loco edereconftituimus, commilitonibus noftris plane fuperfluas3haud forte judicabit.

§.ii.Qvanam ad lectionem utilita fufcipiendam in

lege?ite reqvirantur.In le£tione auftorum ad fcientiam comparandam, prima

eura eft, ut eorum rite percipiatur (ententia. Nemo itaqvecum fructu fcriptorem legit, nifi qvj lingvam ejus ita callet,ut ad (enfum verborum penetrare valeat. Fruftra qvoqvcfae-pius legimus verfiones librorum ab interpretibus adornafas,qvi utriusqve linguae non fatis gnari fuerunt, ideoqve ien-tentiam fcriytioriginarii inepte& inadaeqvate propofuerunt.

Gum

Librorum frttftuofa. i

Cum enim res tradita? nonnifi per vocum notas cognofcan-tur, qvi (ermonis vim & genium non percipit, is pafllmqvoqve in rerum judiciis caecutiat, hallucinetur , deliret ynecefte eil. Percipietur fententia auctoris, fl perfpeotusfuerit ejus dicendi modus, & peculiares fignificantesqveejus diftiones intelJigantur. Si fcriptor fuerit antiqvus,mutationes, qva; in verborum ufu, lapfu temporis ac-ciderunt, tenend# iunt, ut vocum fignificatus, eo tem*pore, apud eam gentem , in ea religione vel fefta, qvi-bus vivebat & fcribebat auftor inteliigendus, habeatur,Variat q via ftilus, pro genio tum dicentis, tum eorumad qvos fcribit. Unde eorum etiam, qvos alloqvitur,,qvaiitates, characteres, mores, confvetudines, opinionesreceptas, judicandi & ratiocinandi methodum cognofce*re utile eft ; qvia ad haec in libro non raro alluditur,Scopus prteterea generalis, qvem fibi propofuit ÄUctor7ex ejus diitis eruendus efb, fi eum aperte vei in praefa-tione vel alibi indicaverit. Hifce praecognitis, multaerunt clara & perfpicua, qva? alioqvin eflent obfcuranec facile intelligenda. Inutilem qvoqve operarn infcientiis excolendis illi conlumunt , qvi iibros per-egrina lingva confcriptos legere fatagunt, qvam adhucnon fatis didicerunr. Deniqve fi qvis frugem aliqvamconfeqvi velit, nec temere qvocumqve impetus rapicvagari debet: ftatim ab initio conftituat, oportet, qvous-qve progredi cupiat, qvidve fua le&ione adipifci defi-deret. Sic namqve in iis prscipue rebus elaborabit, qvaead finem praefixum conferunt. Neqve fine (peciali fco-po, ullius libri le£tio eft fufcipienda, ut ifti convenien-ter integra le :tio facilius adtemperart, adtentio excitari& rite dirigi poflit. In hac inflitutione ad id conten-dendum, qvod eft optimum & perfeftiftimura, qvate-nus diicentis ingenium & fortuna ferat, aut vitse genus,cui qvis deftinatur fmar. Hinc alia (ciamus leviter, alia-mediocriter, alia adcurate. Leviter qv^dam, ob exi-

A 3 guum

6 De LeSlione

guum ufum in vita: genere, qvod nobis propofituru eft,ac ejusmodi efl fatis elementa h2ufifle. Mediocriter alia,ob ufum majorem, & qvod fine iis folide intelligerevel defendere ea nefciamus, qvx fcopus funt ftudiorumnoftrorum. Exa&e vero, qvae potiflimum tangunt vita:genus, qvod ingredi volumus. Multum expedit, pri-usqvam legendi negotium adgrediamur, fapientiores &peritiores in confilium adhibuilTe. Etenim refta inftifu-tio ac praevia monitio ubiqve magnum momentum ha¬bet , in litteris longe maximum. Neqve enim ftatimadefi: difeenti Judicium, qvod ufii longo multoqve labo-re vix tandem paratur^

§. III.\ln libris legendi* prudenti deleffu opus efl.Ut literarum ftudiofus inteliigendi facultatem felici-

ter excolat, & voluntatem boni & mali cognitione acguftu emendet, neutiqvam ipfi perinde efl, qvalia feri-pta legat, & qvos cogitandi ac vivendi duces' irnitan-dos ample&atur. His temporibus, qvibus immane qvan-tum auSus eft feribentium & fcripturientium numerus,periculum eft, ne in libros ftudiofi incidant inutiles, autpravos legant, qvs opera a feientiarum vel virtutis tra-mite , cum roaximo damno, incautos juvenes abducerepoteli. Si enim mens Ioco veras doktrins, ideis vagis,figmentis, opinionibus, praejudieiis atqve erroribus im«buatur, eodem fere modo adolefcit ac corpus, qvodalimentis venenatis vel inlalubribus fuflentatur. Jndeprofefto oritur totius animalis imbecillitas, corpus adqvaslibet fun&iones iners & ineptum evadir, omnesqvevires & faeultates, partim inutiles partim noxias fiunt*dum eas rite dirigere nefeit. Magna igitur fludioforumcura in eo vertitur, qvamam & qvalia feripta potiffi-

mum

Lifoorum fruEluofa. 7•

V . /

mum evolvere debeant, atqve in eo negotio magnacautione & prudeoti deledu opus ed, ne bonas horasinutili labore perdant, vel animum ac mores noxiiscogitatis, plane corrumpant ac delorment. Ideo a ftu-diorum Academicorum initiis, librorum cum frudu le¬gendorum catalogus habendus efl, a qvo in litterarumftudio percurrendo, juvenis haud facile recedat. Cumvero ab hujus catalogi perfedione maxime pendeant pro-greflus, nonnifi a Magiflris peritiflimis & exqvifitiorisjudicii ducibus in qvolibec fcientiarum genere expeten-dus & exfpectandus efl. In eo qvoqve locum relin-qvirnus ifliusmodi fcriptis, qvi relaxationis animi caufla,atqve ob pulcras cogitationes & ftili elegantiam non-numqvam legi poffunt. Ex hifloria naturali, civili, Ec-clefiaflica & litteraria iflae lediones, ceteris paribus, ma¬jori cum frudu peti debent, qvam a fabulis & comoediis.

§• IV.Regula: generales eligendi libros.

• ✓

Ea efl humanae mentis imbecillitas, ut licet in mu-farum caflris omni fludio ad fummam eruditionem con-

tendamus, fic qvoqve longe abluturi fimus a fummo.Hinc eruditionis alumnis propofitum efle debet, ut ni¬hil utile penitus nefciant. Saltem >eo contendendum ,

qvatenus ingenium cujusqve & fortuna ferat. Sed cumpauciflimis, ut in omnibus excellant x efl concefliim, ideodeledum librorum rediffime fieri putamus. Si qvis1) Ea fcripta potifliruum eligat & trädet, qvac fuo pe-euliari inflicuto & vit« generi, cui dv flinatur, maximeinferviant. Nihil invita faciendum mine<va. Suum au-tem qvemqve ingenium ad aliud a'qve aliud vivendigenus trahit. Omnia vero ftudia ad praxin vitae referen¬da funt.

- : - - .2.)

8 De LeSfione

2.) Fx his optimos & folidiflimos in qvolibet fcien-tiarum genere potius legat relegatqve, qvam plurimosmediocres, aut qvi infra mediocritatem fubfiftunt. Prio¬res ingenium formanc & excolunt, qvod ceteri retar-dant, & non raro erroribus deformant. Pro optimishabentur, qvi doctorum manibus funt triti, & eorumdiuturno adplaufu adprobati, qvi multorum feculorum«tatibus interire haud potuere. Eft enim tempus pro¬bat« doftrin« index, cuncforum , qv« vana fiint, necmagni momenti, vaftator. Plurimi noftro «vo magnaaucioritate & eruditorum diariorum adplaufu fcribunt,verum tempus judicium feret, num qvid perpetuitatedignum proferant. Profefto inter mille fcripcores no-vos, vix unus feculum agnofcit.

3.) Ideo multorum feculorum ;urlicio & experientiacomprobatos tutius eligimus, qvam diariorum fama &:laudibus celebratiftimos, qvos tarnen non plane neglige-re debemus. Prtejudicium novitatis & fuga sdfidui la-boris, praefentis «tatis preecipua vitia eile videnrur. Lau«des & vituperia librorum in fcriptis litteratorum perio-dicis, f«pe ab ignorantia, partium ftudio aliisqve adfe-dibus originem ducunt, unde iis haud femper fidendum.

4.) Mala nota publice infignieos, neqve avide ad-petat, /udicio & rerum ufu nondum fatis confirmatus,fed eos ad maturefcendi corrigendiqve tempus difFerat.Ad verum a falfo difcernendum, & ubi latet invefti-gandum , excultum mentis acumen & longiori experien¬tia firmatum judicii robur reqviritur. Ac poftqvam a-nimus bonis principiis ita imbutus & praeparatus eft, /utexternam veritatis fpeciem animadvertere, ac fallaciarnfpecioforun? verborum detegere valeat, non fine fru&uIsgi poftunt ejusmodi ingeniofa fcripta, etfi erronea.Hac in lettione veritas mag's elucef, convi&io fit firmi-

or,

Librorum fruftuofa. 9

or, noftraqve cognitio pofl adcuratum contrarias opi-nionis examen , uberior , folidior & clarior redditur.

5.) Nemo iraqve folidioris eruditionis cupidus, itarecentiorum operibus inhaereat, ut veterum fimul confule-re monumenta intermittaf. Graeci enim & Romani audo-res clafficijinprimis in hiftcria, oratoria & poefi, qva par-tem etiam in Philoföphia, ipfårum artium ac difciplina-rum initia & fontes fuppeditant, atqve exempla in fcri-bendo cum laude imitanda monflxant, Eorum fenten-tias infelledum haud raro excitant & extendunt, atqveimaginationis ingeniiqve campum feliciter dilatant,

6.) Ledio pulcrorum poématum & aliorum fcri-ptorum a feliciori ingenio profedorum , fua qvoqveutilitate haud caret , modo prudenter , & ad ani-mum , aliis laboribus feflum, recreandum fubinde ad-hibeatur. Exqvifitior namqve & nobilior humanifatis(enlus animo imprimicur, virtutis pulcricudo & vitio-rum defcrmitas fortius fefe juvenibus infinuant, jocis &facetiis ingeniofis ftulcitiam valide reprehendere difcunt,modumqve facile, argute, prudenter & exade fen-fa animi exprimendi adqvirunt, dum elegantioribus hi-fce humanitatis ftudiis, fuam nonnumqvam commodantoperam. At fi in ulla re alia, certe in bac cayendum,ne qvid nimis. Ingenium acutum, floridamqve imagi-nationem, qvas Galli una voce Efprit vocant, laudariIsepius audiunt juvenes, ingeniofosqve homines maximiplerumqve fieri obfervant, cum contra folidas eruditio¬nis rediqve judicii pretium raro celebratur. Hinc easdotes j qvas ejusmodi laudes ipfis accerfere polfunt, o-mni animi contentione adqvirere nituntur, pofthabitisdodrinis (olidioribus & utilioribus, Jam vero dubioearet, illam fcientiam, qva qvilibet reipublicae infervi-re decrevit, maximam operam & diligentiam reqvirere,a qva adfidue coienda per jucundiores alias exercitatio-

D nes

10 De LeSiione

nes nemo abduci debet. Nemo pulcritudine elegantio-rum artium & litterarura ita capiatur, ut principalis fci-entiae faftidium contrahat. Hic profe&o morbus in fu-turo munere eft perniciofilFimus, qui animum mollemSc (beordern reddit, ut mafeulam eruditionem & (oli-diores meditationes contemnat prorfus Sc rejiciat. Quideleftationis magis , qvaro officii Sc muneris cauffa ftu-dia colunt, ideoqve in legendi? poématibus, feriptisfcenicis aut fabulis Romanenfibus praeeipuam operamcollocant, Uli a fine principali ftudiorum plane recedunt,unde publica damna & omnium litterarum decrementatandem feqvuntur. Hoc qvippe manifeftum eft, judi-cio acri, etiam ab ingenio feparato , fuum femper con-ftare pretium Sc ufum, cum contra ingenium absqve fei-entia & judicio, nil nifi voces & figmenta, auribus for¬te & imaginationi prima vice grata, menti ofFerat, im-mo confufionem Sc errores re vera & faepius pariat.Veri igitur & boni ingenii bafis Sc fundamentum a re-

judicio* petitur, fine qvo fidelis memoria, fecunda-que imaginatio in veritatis indagatione & adplicationeplus officerent qvam juvarent, Verbo: ita colenda (unthumanitatis ftudia, ut animum exhilarent, atqve ad (o-lidiores meditationes alacriorem reddant ; ut flores Scornamenta ftudiofi colligant, ad feientiam exornandamSc uberiori cum fruvftu adplicandam ; ut guftum purio-rem adqvirant, minime vero eundem mollem & efFe-nainatum aeeipiant.

7.) Qvicunqve pra;terea ex feriptis pulcris & ele¬ganter confignatis deleftationem qvsrit, ea feiigere de¬bet, qvae animi propenfiones Sc mores neutiqvam cor-rumpant, Sc ad prava perpetranda alliciant Sc invicenf.Multi qvi noftra jetate ingenii laudem aueupantur, handalia melius ratione ad eam fe perventuros exiftimant,qvam fi fundamenta religionis, cum naturalis tum reve-

latae,

Librorum fruttuofa. ix

lata?, partim dubiis & cavillationibus, partim jocis 5cfacetiis convellere, faltim dubia redciere Äuduerint. Qvas'qvidem induftria, ut, qvod res eft, libere dicamus, miler-rima profeåo eft, omniumqve vere fapientum contem-tu digniftima. Qvid enim miferius ac ftultius, qvarares faluberrimas & folatii pleniffimas, humano generiereptum ire ? Qvidve imprudentius, qvam adverfus ea,in qvibus fumma noftra Felicitas vel fumma roiferia ver-titur, cavillari atqve jocari, iicqve in illud periculum,qvo non aliud majus cogitari poteft, nullo metu fe con-jicere; qvod fi verum tandem deprehendetur, seternaimminet pernicies; fin minus, illud tarnen metuifle abeoqve Tibi cavisfe, haud qvaqvam noceret. Scripta igt-tur, q vas fan&iftimas religionis doclrinas impugnant,qvac a bonis & caftis moribus fedueunt, qvas pietatis &probitatis fulcra deftruere nituntur, ab imperitis juveni-bus neutiqvam legi debent. Prava enim fi femel inhae-ferinc ingenio juvenili , diclu mirum qvara difficulterpoflint evelli. Nihil profefto eft pulcrum ac venuftum,qvod (ans rationi & religioni divinitus datas adverfatur.Argufas di<ftiones in opere honeftati & pudori adver-fanti, non magis aeftimandas funt, qvam forma venuftain meretrice, qvasqve eo perniciofiores cenfendas, qvomagis gratiam & innocentias fpeciem, vitiis pravisqveactionibus conciliare videntur. Qvantam in reprehen-fionem corruptionis & miferias hujus & futuras genera-tionis, haud ineurrit ille ingeniofiflimus feriptor, qvi cumdecus fuas gentis & generis humani honos efle potuiflet,utriusqve flagellum & dedecus evadit, qvi caftitatislaudem minuere ftudet, qvi pudorero pedibus concul-cat, atqve ad extortas humanitatis lacrimas ridet, qvipolt fata in ipfo fepulcro peccare, mulrorumqve malo-rum au&or efle ptrgit. Plurimi fane illius feripta avi-de qvaerunt, & cum voluptate pervoivunt, qvamvis fuf-

B 2 fici-

12 Dt LeSHone

ficienti rationis & judicii robore deftituanfur, reprtefen-tationibus ejus ad fallendum conpofitis refiftendi. Pravzeimprefliones in mentibus haud firmatis & imperitis al-tiores radices agunt, & vix dein (altera difficulter exfiir-pari pofiunt. Non pauci verborum lepore ita capiun-tur & fafcinantur, ut veritatem prodant & deferant. Non¬ne fiepius accidit, ut is, qui initio tantum leriptoris in-geniura & argutias mirabatur, defeétu firmorum princi-piorom & lolidae feiend«, tandem in caftra ejus planetranfeat, & incredulus ac religionis virtutisqve contem-tor fiat? „ ^

8.) Vitanda deniqve effc niraia & tumultuaria di-verforum voluminum & variarum rerum le&io, qvaememori« officit, confufionem parit, atqve bonarum ftu-diofura artiura libris qvafi fepultum, ab aliis officiisavertit, & human« focietati inutilem reddit. Necefiariaqvilibet praeferat utilibus, & utilia jucundis. NeqVe uni-ce legere debemus fcripta lingvis pcregrinis exarata,fed libros claflicos lingva vernacula editos, (iraul dili-genter percurrere decet, ut noftra lingva magis'excola*tur, majoremqve indies copiam, puritatem & elegan-tiam obtineat. Ante omnia adtenta Sacrae Scripturae le-&io oranibus & fingulis utilis & necceflaria efl:,animo humili & adfe&ibus rninime mancipato traftandaefl:, ut viam aeternae lalutis teneamus.

, §• v.Qvo modo & qvo ordine felefäi Auftores legendi ?

Non fatis eft compertura habere qvinam legendifint, fed etiaro, qvomodo cum certa utilitate in iis ver-fandum fit, explorandum. Sapienter fecerit, qvi fiepein mentem revocat fuum vicae genus, eoqve dirigit o-snnem ftudiorum rationem, ulurus potius licteris, qvara

Librorum fru&uofa. 13

fruiturus. Cum vero cognitionis noftra? amplificanda?3 cor-rigendseaut confirmanda?, vitteqve dirigendse caufa, meu¬tern noftrarn aliorum dictis & fcriptis illuftrare ftudeamus,ideo ad legendum accedens, operam dare debet, utcjvse ab auiftoribns narrantur fafta vel traduntur dogma-fa, rite inteliigat, & memoria? roandet Tibi profutura. Inhoc negotio (pecialiorem ordinem ab omnibus conftan-ter obfervanduro, nemo facile pra?fcribere poteft. Qvi-libet lectiones fuotempori, loco, setati, conditioni, tem-peramento, fuis paftionibus, neceftitatibus moribusqveinter fociales receptis adcommodaf. Nonnuilfe tamenregulae inter legendum cum frudu obfervari polTunt.Sine omni ordine vagari, temerariurn föret & inconful-fum. Certis regulis nimis ar&e adftringi, coaclum vide¬tur. Ma lim in legenao du&um animi qvam anxias ie-ges feqvi; qvia melius haerent, qva? Jibenter legimns..De ordine & modo legendi, generali?, tantum mone-bimus, qv® per omnia ftudiorum genera fe diffundunt.

Difciplipae eruditae, vel funt Iingvarum vel rerum.Herum doftrina eft vel univeifaliuro, vel fingularium.Pofterior illa vocatur hiftoria, qva? cum lingvse ftudiooptime conjungitur. Cum enim hiftoria parrim rerumnaturam defcribat, partim res geftas & fata hominumnarret: ex naturali qvidem communia rerum pa?ne o-mniura vocabula difcemus: ex geftorum illas hauriemusO/

proprias perjonarum ac locorum äppellationes, fine qva-rura notitia non poétv, non orafores, non ullum- in-telügi poteft fcriptorum genus. Ut redificare volentisprior eft fundamenti & materialium cura3 poftea autemftruåuras: ita fe res habet in doctrinarum ftudiis. Aprimis & facilioribus (emper eft ordiendum. Hinc aftudio hiftoria? naturalis, & geographiae compendfs, ti-rones cum frudlu incipere polTunt. Unde enim major& umverfalior utiftas, qvam ex plantarum, animalium

B 3. 8c

14 De LeSiione

Sc mineralium cognitione comparari poteft, qvorum eftfreqvens in vita ufus Sc neceftlcas. Ipfa qvoqve rerumnaturalium obfervatione, notiones animo ingenerantur, &veritatem defcriptionum propria experientia examinare& cognofcere valent. Hiftoriam naturalem Sc delineatio-nera orbis cerrarum, excipit Compendium hiftorias civi¬lis, Biblicre Sc Ecclefiaftic«, qvs fa£la continent, qvo¬rum cognitio , tam in vita communi qvam in fcientiisutiiis eft, qvagqve do&rin« & elementis religionis, nonfine fruftu fortaftis prsemittitur, vel cum Catecheticisdogmatibus conjungitur. Et licet pueri in bis leftioni-bus nonnulla fubinde memori« mandare debeant, qvxnondum fatis intelligunt; fuo tarnen tempore funt pro-futura, Sc clarius perf'picienda, poftqvam intelle&us aliacognitione imbutus & excultus fuerit.

2.) Ad intelligentiam in abftraåis difciplinis exco-lendam, ftudium Geometri« & Arithmetices, tamqvamomnium facillimum primo loco adolefcentibus commen-damus, qvia notiones rerum ibi traditarum in oculosincurrunt, Sc veritas propöfitionum ac vis demonftra-tionis mediante vifu perlpici Sc expendi poteft.

3.) Elementa Pfychologi« Empirie«, qv« conlinenthiftoriam qvamdam naturalem operationum animas no-ftr«, qvatenus fenlu intimo dignofei poftunt, hifee pras-millls (uccedere poftent, ex qvibus ad Logicam, Cos-mologiam generalem & Metapbyficam ac Philofophiammorum facilior tranfitus.

4.) Hoc ordine feliciter jaåis feientiarum funda-mentis, ad fcopum ftudiorum in Theologia, Juris-prudentia , Medicina, aut vita deniqve Politica Sc litte-rata, inofFenfo magis pede progreditur juvenis. Inprincipali cui fe dieavit feientia, ex au&oribus laudatis-fimis compendium qvoddam optimum, primo legerenecefle eft, in qvo totius feienti« prineipia, partes, com-

pa-

Librorutn fnt&uofa.

pages ac ftructura, clare & nitide fimul menti repraefen-tacur. In hujus ftudio diu immorandum, diligenter il-lud effc evolvendum, donec familiäre, proprium & inpromtu fit, atqve ad illud referre debet, qvtecumqvedein de eodem argumento alibi Jegerit. Qvemadmo-dum enim qvi ptöuram aliqvam penitus cognofcerecupit, totam primo imaginem ac textum ejus, atqveomnium partium inter fe connexum ac proportioneraluftrare folet, poftea vero fingulariura partium decusatqve artificium; fic etiam in fcientias atqve artis ali-cujus plena comprehenlione fieri confentaneum e(t. Ne-qve arbitretur fludiofus litterarum, fe in compendiotali edifcendo, fruftraneam operam ponere, qvia inampliori earum rerum trailatione, eorumdem forte fitrepetitio. Nam fcientite aut artis alicujus prascipua fun-damenta, non femel fed faepius & freqventiffime incul-canda funt, ut animo h^reant, q via tantum qvisqveex his tenet, qvantum meminit, ac in cafibus datis ad-plicare poteft; & numqvam fingularium partium ufusaut dignitas, eo qvo par efl modo, comprehendetur,nifi qvomodo cum reliqvis cohsreant , & qvem ad femutuo refpe£tum partes habeant, ante omnia fit perfpe-£tum. Inde demum ad eos, qvi vel eadem fufius at¬qve exaclius pertraftant, vel de fingulis fcientise illiuspartibus uberiores tra£tatus confcripferunt, progredi pot¬efl, ut qva: compendiarie antea cognita funt, totaamplitudine fua poflea patefcant. Sic enim qvo unuraqvodqve referri debet, redlius capit.

5.) Dum principali fcientite inprimis fludetur, adalios elegantes fcriptores nonnunqvam divertere non tan¬tum jucundum , fed utile qvoqve efl ftudiofis: qvia menshac varietate interdum reficienda e/t, qvae alioqvin inuno nimium diu defixa torpefcif r aut fatigarur; & tumcommodifÜme elegantiorum litterarum uium & adpli-

cati-

a

16 De LeSiione

cationem perfpicit, qvando in rerutrt feriarum indagatio^ne & contemplatione verlatur.

6.) Qiii fe variis dodtrinas partibus inftruere cupic,qvod in aliis prxclarum obfervat, proprium Tibi reddat,per u(um & imitationem. Ideo ex aliorum auclorumledlione, lua qvoqve adverfaria förment &c augeant ftu-diofi, & ea qvas inter cetera eminent, aut inlignioremulum habent, in iuos fedes ac locos ordinate colligant,ut ea tanqvam ex thefauro aliqvo, qvando opus erit, inufus (uos depromant.

7.) In ipla leåione primum opus eft, ut didla re-die intelligarous, & lententiam auctoris adcurate adle-qvamur. Hunc in finem, non inutilis nobis videtureorum roethodus, qvi audlorem egregium & profun-dum de argumento magni momenti legentes, cito &hiftoriee tantum illum perluftrant, ea mente, ut libriinftitutum, principia & generalia qvas compledtitur mo-menta perlpiciant. Verum in iterata & adtentiori ledtio-ne, propior fcopus fcriptoris, ejus principia, totaqvefyftematis connexio plenius percipi & aitius indagari de-bent, nihiiqve in ca praetermittere licet, qvod non fiebene intelledlura & examinatum. Au&orem ergo, qveraevolvit, intenta mentis acie, non raptim veri ftudiotusperleget.

8.) Si lector incidat in loca obfcura & difficiliora,ne haereat, Commentatores aut peritos Magiftros confu-lat, mediaqve hermenevtica adhibeat. Si nec hasc 0«mnia explicent, notandus locus & pergendum, dum tem-pus & ledlio continuata removeant hane difficultatem.Si enim propofitiones fcriptoris interdum videantur va-?gas & minus claraeex confeqventiis, qvas ex iis in-fert, determinari & illuftrari poflunt principia. Qvandocontra alios dilputat, ex fedula objeåionum qvas refel-lit conlideratione, ejus opiniones & genuinos pluriumiocorum fenlus, in lucem qvoqve protrahimus. Si ob-

Librorum frufluofa. 17

fcuritas remanet, fufpendendum eft judiciair). Non eniraturpe qveedam ignorare.

f VI.Ut leffio maximum qvem-pojfit ufum habeat, de rebus

ibi traditis Judicium rede feratur.Non fatis efl mentem Auctoris ejusqve opiniones

ex lectione operis confeqvi. Praecipuus ex ea obtinendusfrudus eft, ingenium fuum perficere, incognitas verita¬tes perfpicere , atqve fe ipfum de argumento propofitoplanius inftruere.

1,) Qvi de veritatibus incognitis vel incertis certiopfieri cupit, eoqve animo ad iectionem accedit , fuamignorantiam, & qvousqve cognitio ejus extendatur, riteperpe.ndere debet. Si enim ignorantite & fluftuantis ani-mi fenfu vivide tangitur, & qvorfum tendat, femper co-gitat, multo alacrius adtentionem oranera ad ea in qvo-libet argumento capita ad amuflim ponderanda diriget,qvae ipfi maxime obfcura & dubia fuerunt. Caveat tamen,ne res difficiliores, & ad fuum captum pro ftudiorumracione nondum adcommodatas penetrare tentet, qvoinani labore, a ftudiorum amore avocaretur.

2.) Sincero veritatis amore, & animo a pra?judicatisopinionibus, qvantum fieri poteft, libero, le&ionem li-bri fufcipiet, ut veritatis lucem apertis oculis animadver-tere qveat. Qvemadmodum judiciis, fic interprctationinocent temere prsconceptae fententiae, ftudium partium,& omines adfeétus immoderati. In Auctorum diflentien-tium iectione difpiciendum, ne illorum verba in fen-ium falfum & odiofunv detorqveantur, qvod vulgo acci-dit iis, qvi animo carpendi & refellendi, aliorum fcriptaevolvunt. At purum & ardens ventatis indagandac ftudi¬um, nullibi magis necefTarium eft, qvam in Jegendis li-bris, qvorum auctoritas maxime valet; ut funt facri

C fcri -

De LeSlione

fcriptores in religione, & Iegum Codices in jurispruden-tia. Nam ad hypothefeos noftr« confirmationem reperien-dam, pleruraqve proniores Turnus, qvam ad audorumfen(a (ine partium lludio candide detegenda. Si adver-fus hos fcopulos cauti fempcr efle voluiflent viri do£ti,tot in religione revelata controverfue, tot lites in forovix occurrerent.

3.) Scripta profunda & debito ordine compofita ,ubi mutua eft inter partes relatio & dependentia, ur, pri¬ma ad feqventia ledorern fenfim deducant, pedetentinolegi debent, non pef fältum, conftanfer, non faftidiofe,in naturali rerum connextone, fine hiatu. Hinc Jenteprocedere debent juvenes, nec plura ac difflciliora fimulfulcipiant, fed principiis facilibus & fecundis diu imnio^rentur, donec clare iis innotefcant, eaqve familiaria fibireddiderint, ut cum fiudu ad magis ardua & abfcon-dita progredi poflint.

4.) Cum le£lione conjungatur diügens meditatio;qvoties vel minus clare corpprehenfa, vel uiteriori dilqvi-fnione digna, vel ad plura alia viam oftendere, qvaeanimo obveriantur, legenti videantur. Hac occafionealios, qvi eadem de re icripferint, adeat, ut hujusmodicomparatione, argumentum plenius cognofcat, & e mul-Cis comparet judicium. Hxc cautio inprimis necetfariaeft, qvoties recenciores bene a veteribus excogitata &difta demoliri, ac rebus claris, tenebras offundere nitun-tur; receptiffimorumqve fcriptorum audoritatem delere,ut luam reponant.

5.) Maximo qvoqve in fcientiis frü<ftu qvotidie ex-ploranaus notitia? incrementa, a nobis ipfis fcilcitando?Qvos progreflus hodie fecerim ? Qyid.novi aut momen-tofi didicerim ? Qvot occafionibus cognitio adqvifita uti-lirer adpücari poteft? Hoc fecum reputando & mente re-colendo, perr.epta firmius & clarius menti infidebunt.

6») Eumdem in finem utile qvoqve eilet, fcriptorumoptimorum fciagraphiam qvamdam vel epitomen ador-

nare.

Lifoorum fruciuofa, 19

nare, aut analyfin operis fcribere, fiatim poft finitamlettionem, ne qvidqvarn neceflarium ex animo excid*c.

7.) Etli ilili eiegantia & orationis ornatus pretium fo-lidi & perlpicui fcnpci mnlfum augeat, cura tarnen &adtentio adhibenda efi, ne verborum vi aut lepore lafci-nati, rerum ipfarum Judicium relinqvamus.

8.) Ubi inter legendum menda aut errores fe ob-fervare putat litteratus, eos in libro obfervationum, qvemhunc in-finem parat, notare debet, fi per ingenii vi¬res iiceat, emendet. Si methodo fcriptorem peccare cre-dat, adcuraciuri & aptiori ordine, materias difponere ten-fet. Nec minori diligentia colligit & exfcribit loca pul-cerrima, cogitationes novas, vi vidas, fententias fortes,& nobili fenfu gravidas, vel lepores verborum & ele-gantiam perioriorum: c\vx omnia prout exercnaticr fue-rit, Si majores fecerit progreflus, majori etiam facilitateac voluptate obfervabit. Sic fenfim ea imitandi, pure& concinne fcribendi confvetudinem adipifcetur.

9.) Si juvenibus ea opportunitas contmgere pofTit, utplures aroici ejusdem operis le^Slioni, eodem tempore in-cumbant, & fibi mutuo communicent obfervationes, qvasunusqvisqve fecit; majoiem fru&uro ex ledisonibus iftisfinguli percipknt. Ob eamdem rationem, fi diverfostra&atus de eadem materia legant & meditentur, poftea-qve de hoc argumento inter fe conferant, roultomagis adcuratam & completam rei pertra&atce unusqvis¬qve adipifcetur cognitionem. Nec ulla haberi potefi ju-cundior fimul & utilior fludendi methodus, qvam inejusmodi focietatibus litterariis. Huc qvoqve conferf,ut confortia cum viris probis Sc doJis jungantur, a qvi-bus bona confilia accipeie; qvs didicerunt fortius im-primere & limare, hominumqve & librorum notitiamconfeqvi podunf.

10.) In legendis rerum geftarum hiHoriis, fcriptorisaucloritas & dcxteritas diiigenter examinanda elf, & ex

C 2 qui:

20 De LeSiione

qvibus fontibus fide dignis fua haufit inqvirendum. Fa&aqvoqve, qvse narrantur, ajodicioqvod au&or interponit,& conclufionibus qvas deducit, adcurate diflingvi debent.Praeterea ad oexum causfarum & effe&uum diligenter ad-

N

tendendum, neqve permittenduro, ut raritas tantuqi &magnitudo eventuum, fufpenfum animum teneant, Tedde ufu & adplicatione rerum prascipue cogitandum.

11.) Ubi autem dogmata traåantur, principia pofi-ta adtente funt ponderanda , vis argumentorum , qvibusfententise probantur, vel refelluntur, expendenda, feries-qve ac connexio confeqvenriarum examinanda, ut ali-qvid certi & demoflrati de materia propofita, in menteftatui pofiif. Tempus & labor in veritatis indagatio-ne, eius momento refipondere debent. Tn fpeculativis,ea principia, ex qvibus plurimse ducuntur conleqvenfiaj;in practicis, qvx ad noftram & aliorum utilitatem maxi-mefaciunt; in religione, qvse ad ejus intiraam naturam& fundamenta pertinent, qvo majori adtentione digna, eopenitius funt fcrutanda. Sic failaciis., qvibus vel confilio,vel levitate fua addu&i, fucum fibi ipfis aliisqve haud ra-ro faciunt fcriptores, (everum rationis examen opponitur.

12.) Cum q vis legir fcripta, qv£ ad animi emendationem, & mo*tum direftionem deftinantur, funm confcientiam interroget, funm vivendirationem cum regulis traditis conferat; adverfus vitia <& adfe&us qvibusindulfit, fe praemuniat, <Sz ad virtutis conftans ftudium feie excitet; verbo;ea omnia, qvs ad animi litum lpeflat e poffunt, fibi adplicet; ut non folumdo£lior fed rnelior ßa fapientior ftudiis fuis evadat.

15.) Deniqve probe peniirandum, qvod über naturae in omni lhldiofimul fit apei iendus & fcrutandus ; in eo vero non tänt,um Dei opera eo-rumqve ufus, verum etiam honn'num propenfiones cou fiderar i praecipuemerentur. Speciatim qviübet femet ipfum exploret, fuiqve animi ftudia,fuatn vitam, fua facta & fata adtente contempletur, eoqve modo librumProvidentia live gubernationis Divinae , oculis fuis fubjiciat, qvo ftudisnulium aliud excellentius magisqve profuturum dari potefl,

. s. D. G.