6". D. J.DISSERTATIO ACADEMICA;

DE

u s uHISTORI ;•

POLITICO magk,quamETHICOiQ_U A M ,

ADSENT. AMPL.PH!L. ORD. IN REG. AC.UPS,

PRiESIDE,MAG. CAROLO

FRED. GEORGII,Histor. PROFESS. Reg. et. Ord. Fac.

Phil. H. t. DECANO,PRO OBTINENDIS SUMMIS IM PHILO,

SOPHIA HONORIBUS,PUBLICO EXAM1NI MODESTE SIST1T

SAMUEL JUSLENIUSVESTER-GOTHUS.

IN AUD1TORIO CAR. MAJ. D. XI. JUNILanni mdcclxr. ' >

H.P. MS.

U f S A L I £.

Bilkopinnan,

VÄLBORNA FRU

CATHARINASCHULTZ,Min Huldefta Moder,

Sä litetfom barn kunna updragafigfjelfva, omde i fina fpåda ar /kulle handléfi lämnas, fämycket fibrre är deras förbindel/} ? fom nådt den

lye*

lyckan, att af håva Föräldrar omt handha/vas. Jagftannar biUigt i en vlrdnadsfull häpenhet, då jag be¬tänker den AUvifa Fhrfynens nådiga jkickelfe , [omock fatt mig bland dejfa lyckeligas antal; Ock ehu¬ru Han täcks rijä, igenom en Kär Faders tidiga ha-dankallande, och en fvår tryckande fattigdom , lik¬väl qvarlämnat en Huld Moder,fom med hina (kul-dror burit den drygafie delen, och Hvars välgärnin¬gar äro ftorre, <fw att de nog värdigt kunna befkrif-vas. Min fkuld år fåledes oände lig, och min ofor-mhgenbet, att pä något fått kunna afborda den [am¬ma , lika flor. Lägg derfore Min Huldefta Moderän en vålgerning till den förra mängden. Tillät attdejfa blad Eder upoffras, fom ett litet vedermale afden barnfliga kärlek och tackfamhet, hvilka hos migaldrig/kola upbora. Herren gåré Min Kärefta Mo¬ders dagar få länga, fom fällahnfkar af trognaftehjerta

Min Kårefta Moders

lydigj/e fortSam. jusLENius*

VlRIS,Amplißimo Maxtmeque Remerehd$,

D:no VILH. CAROLOVICTORIN,

S. S. TlvDOCT. Celebcrrimo, FAST. & ?RM?.Lid.ecopenfium Adcuratiffimo,

nec non

Amplißimo atque Confultiffim®

D:NO JONTGARLSTEDT,

Pr.ovinciss Helfingiorienbs GAMERARIO Spe-ctatiffimOj

Adfinibus Suis DilediiTimis.

"t eftra:, Adfines Honoratiffimi, erga mecaritatis, nolcctusquc vere fracerni, memor,hafee, Vobis, in tefleram gratiffimi animi3pagelias.do, dico, dedico,

Cariflimorum 'Nominum Veftrorum

cultor indefcjju?Sam. Juslenius.

Bo c» Da'

- ' '.

Iftoriam, illam rerum gerenda*rum vetut animam, in omnesvitx partes mirificam transfun«derc utilitatem, nemo , qui e-am vel a limine falutavit > ive-rit inficias. Hxc aliarum fcf-erieiarunt lux eft, atque viamr

cuique, in iis, quxad has comparandas fpe£fcant9defudanti apcrit. In Hiftoriatanquam in auguftamundi theatro, intueri licet hominum, in omni for- *tuna, ingenia, mores, difla, fa&a, confilra, ar-morum adparatus, prxlia , in prxlifs ancipiten*fortunx aleam, bellorum dubios eventus. Illincpetuntur exempla illuftria virtutum, vitiorum, fa-lutaria fempcr, fi bona mens eligit atque excerpitw 7tJnde T* LIVIUS fin prxfat. ad Hift.Rom. )r Hoctttui efly inquit, prrfcipue in Cognitions verumfaluw

bre

) - c ^

Ire ac fmgiferum, omnis te exempli documeiita, inUJußri pofita rnonumento, intueri: inde tibi tuaqiie.Reipubitcx, quaA imitere capias; inde fesdum ince-ptu9 fesdum exitu, quod Ergo quod alioquinmagno labore, perlongo temporis fpatio, neebnevits nonnunqaam difcrimine, effet perdifcendum, idabsqiie fingulari furotu, maximoque cum fruftu,celeri le£tionis ala pervolare poteft Hiftoriarumcul-tor. Nihil auribus hauriendum, nihil fpe&andumoculis fe offert, quod in amplo hoc vits fpeculocontemplari nequeat. Tantum itaque abeft, ut inintimiores fcientiarumpenesrent recéffus, ut potiusoleum , quod ajunt, & operam perdant, qui ftu-dium Hiftoricum negligunt. Quernadmodum enimilli, quorum prora maris fecat undas, optata nonattingunt litora, nifi navigantium regulas, tanquamamuffim fequantur; lic Ethico aut Politico ftudio©peram navaturi ad metam non pervenient, nid abipfo fonte, Hifloriam loquor, bibant. Et quam-vis utrlque non fpernendum commodet ufum, ar-€Eiori tarnen vineulo cum Civili, quam Ethica fei¬en tia , conjun&am efle eam, paucis oftendere in-duximus in animum. Sed quoniam arEtis circum-fcribimur temporis anguffiis, ut exili conatui, neeadargumenti dignitatem adtemperato faveas, C.L„mitioremque adhibeas cenfuram omnibus conten-do precibus»

$. n.Prius vero quam ad rem ipfam apertius exp7a-

sancLam adgrediamur, paucula genera tim monuis-fe

& ) 3 { »

fe baud abs re fuerit de Hiftorite natura & diie,quo intelligahtur melius , quat deinceps fumus ex¬po fituri. Hiftoriam non incommode definit DE-GOR. WHEAR (in Relect. hiem.) per notitiam r,e-rum fingulärwm, eo fine fufceptam, ut earum me¬moria confervetur 5 atqiie inde univerfalia evidenti-us confirtnentur, quibus ad bene beateque vivendmninfiruazzmr. Cui confentit definido , quam traditGERH. JOH. VOSSIUS (üb. de arte Hift. c. IV.).Et (ic res , quas fuo Hiftoria coercebit amplexu,non fun.t nid fingulares; qua quidem fubjeÖa fibimateria, qiium ab anibus & fcientiis aliis, tum e-tiam a Poed diftingvitur Hiftoria: H (j,h yåg nciri-(nZ) inquit, ARISTOTELES de arte Poetica, fiel.X-Xov rå kstBéte, Y) $s 'Icopla 10L xä-S? 'éxotZQV. Åeyst Sedvero non res fingulares omnes, cujus demum cun-que ordinis fuerint & momenti, dignas fatis funt.,in quibus exponendis defudet Hifloricus: in rebus,akCICERO (de Orat. Lib.II.j, magnis memoriaqucdignis Hifloria verfatur. Sunt autem illa ctfyopttY}-ficvivTix, quas moribusformandisinfervierint,vitaequeirxftruendse hiimanaqfive eam generacim fpeQ:es,fivereftringas ad gubernationem domus, Schöbe, Ec-clefias, ReipublicasCvid. VOSSIUM 1. c.). Itaqueqyumnonnifi utilitatem, humano conciliandarn ge-neri, fpe&et Hiftoricus,religioni ducat (ibi, jucun-dis mendaciis, fi£fcisque, & ad leves oble&andos•legentium animos, compoiitis unice narrationibus,facrum profanare opus; id enim fabularum Roma*nenfium architeäi fibi habeant proprium ? utpote

A 2 qui

# } 4 ( #qui parum ad utilitatem , ad dele&ationem, oti-umqiie male feriatorum fallendum referant plera-que. Ita tarnen veritatem indeque pendalam uti«litatern fe&etur Hidoricus, ut non omnem abji«ciat curam, gratis quidem, fed innoxiis &verita-tem non laefuris delinimentis legentinm capiendi-a-nimos; hoc enim condimento temperata veritasfa-cilius in mentes influet, & altiores agetradices (vid.LUCIAN. 7iisVl<rogfay avyyfdtysiv). Ut vero prae*terea, quem qmerit, confequatur finem Hiftoriaefcriptor, non fatis ip(i crit continentem pertexererernm geftarum feriem , fed fimul meminifte eumoportet rationum & movendum caufTarum, quasmentes agitaverint ad belk fufcipienda, pacis foe-dera jungenda , vel rumpenda, compulerint. Ver-bo, non modo cafus eventusque verumJed ratio etia?ncaufftque nofcwtur (vid.TAGT. Annal.L. XIV).Hoc i\ obfervaverit ille, qni ad Hiftoriam conden-dam adpellitanimum, seternitati fcribet, hoc eft,monumentarelinquet, unde omnis pofteritas, quodprivatim , quodque publice conducat, hauriat,Qua vero hoc het ratione, id fequitur tit paucisjam indicemus.

§. m.Ea eft humanas mentis natura, ut partim in

turpi verfemur ignoratione corum, quae divina ex-rgit voluntas, partim defides fimus in honeftatis Scvirtutis ftudioemetiendo: adeo ut ad felicitatemobTtinendam intereffe videatur quam maxime, ut lint,quas homines fui admoneant officii, Sc torpentera

ex-

; ) 5 C

cxcitent ignaviam. Philofophorum prsecepta per-multum quidem huc faciunt, fed delicatum adeoplerosque tenet fadidium, ut ad faluberrimas re-gulas & demondrationes exquifitiflimas furdos fepraebeant, nifi pulchra virtutis facies & vitiorumdcformitas quafi coram exhibeantur fpe&and^.Hane ego gloriam merito delegavero Hidoriae, utquse non Rerum modo publica rum viciflitudinesfortus & occafus, fed privatorum quoque exponatfata, doceatve, quac praemia ornaverinc gnavos vir¬tutis cultores, quaeque pcenas proje&am expiave-rint fccleftorum prötervitatera & ne^uiffima aufa*Itaque quisquis in hoc, -vere Archimedeum, fpe-culum infpexerit, non poted non cernere, qu&maculae vitam deformem humanam , qui cultus&ornamenta illam deceant, qui fcopuli vitandi, & quavia graffari quis oporteat ad gloriam & felicitatem.Prascipue vero hinc illi petendi funt dirrtuli, quilangventem animum incitaturi fint ad honeda quas-vis feflasda & fugienda turpia. Si enirn Mil-tiadis fpe&ata tropxa Themidocli excuffcre veter-nutn, nec turpi eum defidia indormire fiverutic, StCsefar ad vifam Alexandri imaginem ingemuit 3

quafi pertaefus ignaviam fuam, quod nihil memo-rabile a fe a£tum efiet, ea aetate, qua Alexanderterrarum orbem fubegiffet (vid. SVETON. L*I.c. VII) j quantum acriori ftimulo eo impellenturmortales, ut gediant ipfi fuper fua moliri laudelabores, dum egregia aliorum fafta St pulccrrimtfacinorum prsemia litterarum monumentis adpofte-

A 3 rita-

?$? } d (ritatem transmifta Iegunt, _ Hane Hiftoriae nonfpernendum arum fpe&avit CICERO, dum iilamvocitat Magiftram vita, & DIONYSIUS Halicar-riajjenfis, qui eandem adpellat (piÅQ?o'(piav sa itstaa-fåiypdruv. Sed vero, licet negari non poifit, quinHiftoria dt cuiiibet privatim, ad vicam reOe infti-tuendam, utiiis admodnm , non ideo tarnen quis-quam dixerit efTe eam ita necefiariam, ut fine ilii-us adminiculo nulla condi poffint morumprscepta,aut nulla inveniantur extra iliam virtutis incitamcn-ta. FaQ:um enim efb eruditorum induftria, ut alia^& viam, qua dt .eundum, monftraturas, & frige-feens ftudium inflammaturas, faces fint detefhe, ne-que adeo omoibus, ad feiicitatis metam properan^tibusj almae fupplicare Hiftori# dt neceffe.

§. IV.^ -

Et primum quidem hunc in cenfum fuo iurevocandse flint fabulae, quäs Grasci otm$ vel dnoÅo-yxc adpellitare folent. Eft autem apologus, deft-nienteSCALIGERO(v.Poet.^. 83.),narratio fiäadere quapiam, cum adtributione zä&zg aut ijüxg, vel:cum oratione, vel fine eay ut ex ea a liquid ad hu•mana comvioda defignetur. Nimirum obliqua vi-tiorum infe&atio, quae in fabuiis regnat, multo eft,ad excitandos' Se coirtmovendos animos, efficacioraperta quavis reprehendone & dmplici monitit.Vulpeculse aftutiam, vim ieonis, lupi rapacitatem,<k mordacitatem denique canis, apto effielam arci-ficio, quisquis vel legerit, velaudierit, hon poteftnon ftimulo quodam admoneri 6c tangi pudore, d

} 7 ( 0

ipfe cognatis vitiis fuerit adfinis. Hinc morum do-flores lapienter admodum feveriora prxcepta hifccmollire condimentis fveverunt: & qui ad omnes ad-monitiones & caftigationes obduruerant, illi, velunico audito apologo, ad meliorem rediere fru-gem. Exemplo fueric tumulcuans Romana plebs,qux ubi in facrum fecefTerat montern, audita a Me¬nenio Agrippa fabula diffidentium in corpore hu-mano membrorum, eo eft indufta, ut, depofitaira, ad fuos redierit penates, & concordix vinculocum patribus jungi fe pafia (it (vid. LIV. L. ILc»XXXIL), Hunc apologorum ufum delineavitPHiEDRlJS) in Prxfat. Libr. II.);

Exemplis continetur JEfopi genus >Nec aliud qiiidquam per fabula$ quafitur,Quam corrigatur errar ut mortalimn,Acuatque fe diligens indußria.

Aliam vero prxterea nobis aperuerunt viamad vitx emendationem, qui morum charaÉfceres, explurium obfervata vitx ratione, confuerunt. Ethos quidem, parum abefl, quin dicam melius comftiluiffe Ethicx Philofophrx parti, quam omnes &Philofophos & Hiftorix conditores. Videlicet ne¬mo facile eft mortalium, quin naturalem habeat&honeftasis & refti fenfum, & generatim faltem fel¬at, quo debeat tendere: atque adeo inid prxcipueefl: adiabarandum , ut obliviofus excutiatur fopor& virtuiis amore inftammetur mens* Fiet autemhoc comraodidime > (I vitx nxvi Sc decora, vivis

^ ) 8 ( &"

depi&a coloribus, ob oculos ponantur. Nequcquidem negandum cft, quin ab Hiftoricis compo-fits hominnm vits iftiusmodi nobis fiftant fpecu-lum, in quo vitia fpe&entur & virtutcs; Sed cumHiftorici (it dicere, qualcs fuerint hominis mores ,non quales debeant effe, Sc in nullius non vita bo¬na fint malis immerfa, ac lub virtutis umbra fspi-us vitia oclitefcant, non faciie in ullius hominis de-fcripta vita perfeftam cernes ve! vitii imaginem,vel virtutis, nec, nifi admodum fueris perijpicax,in continenti a&ionum variarum ferie internofcesquod certum prodat Vitium, ab eo , quod repre*henfione careat. Huic incommodo medentur fieéiQci morum charaftcres. Quemadmodum enimpi.Öor imaginem cffe&urus Veneris, omnibus abfo-iutam numeris, non ad unius exemplar virginisillam exprimit, cum nulla fit adeo formofa, quinfuis laboret nsvis, fed imaginationis ope, pluresfibi prsfentes fiftit facies, & ex fingulis ca delibat,quae confummando infcrviant operi: ita morumexpreffurus chara&eres, non vitium adumbrat,vclvirtutem, qualia in hoc vel illo deprehenduntur,fed qus in pluribus obfervat, ea omnia, praecifisheterogeneis, in unam quafi tabulam conjicit, utinde nafcatur imago, qualis in nemine uno inve-nitur.. Itaque mirum non eft, fi hujuscemodi mo¬rum notationes Sc faciiius moveant animos & for-tius, quam ulls. ab Hiftoricis ad vivum expreffieimagines. Eadem cum illis via & ad cundem fi-mem tcndunt comcediac 5 utpote. quse vitia homi-

num

) 9 C #

num ita infe&entlir, ut fiiam cuique dent pcrfo-nam, quam per totum drama tuebitur ita, ut fuioblTvifcatur nunquam, nunquammentito vultn con-fundat fpe&antes, & decipiat. Quo fit, ut quodfibi Vitium fumfit exagitandiim Poeta, ejus omnesdeformitatis notas, fine errore ullo, quisque fpe-ftantium cernat; quod non peneque ufu'venirefoletillis, qui inHiftorix immiffi campum, expres-fa humana: vitx decora vel dedecora jubentur ob-fervare. Nec eil, quod credas ex ipfa demumre-rum veritate, quamfanfte adeo profitetur Hiftoria,liuic noftrae pras xmulis fabulis palmam hoc in ar-gumento deierendam effe neceffiario, cumperplu-rima vulgataque fatis doceant experimenta, nonminorem multo his, quam ilii, inefie forte animoscommovendi vim, fleclendique facultatem.

§. VI.Ex illis, qux ha&enus funt di&a, liquere ar«

bitror Ethicum Hiftorix ufum eximium quidemes-fe, fed non necefiarium adeo, quin illa, in mori-bus & noftris & aliorum emendandis, carerepos-fimus. At vero, qui in politico decurrere campofine periculofis offcnfis geftit, ei profefto, fi cuialii, pernecefTaria eft exquifita Hiftorix cognitio,ut quae fxpius illum, nifi cum maximo pablicxreidamno,nonpoteft deficcre.Qui Rempnblicam guber-nandam fufcipit, hoc nonadjutus fubfidio, i.s per-inde facit, ac fi quis vaftum maris xquor fragilivellet carina percurrere, nec cvnofura notata, nec

B He-

0 ) xo I

Heljcc. Non eft Politici, dum od clavum fedetReipublicae, otiofe dormire , fed apertos condnue8t inccntos habebit ocuios; quam fieri poted, fol-lertiffime in podcrum providebit, hoc cd, ea dru-et confilia, quibus omnes fortuiti prascaveantur of-fenfus, maximusquc felicitatis cumulus addaturCi-vitari» Id ut- fiat, fagaciffime odorabitur, quid expraterito & prüfend datu in poderum (it nafcitu-rum: nam, prscter obfervatum ledulo caufiarum&effeftuum ncxum, non ed aliud fundamentum,cuiReipublicse falutaria fuperftrui conlilia poffint. Sedvero in mundo Politico & Morali omnia funt con-tingenda & ancipitis eventus; non hic ut in regnoPhyfico, caufla cauflaenexa hunc neceflario gignitcffefhim., Sola, quantumvis fagaciffima, prcelén-tis (latus fcrutatio non ménti infinuat certam futu-ri notitiam. Ad cafus itaque fimiles hic ed confu-giendum. Hsec vel illa Respublica fimilibus olimconvedita fuit circumdancibus rebus , quas hunc,,illum, peperere effeäum , tridisque vel loeti even¬tus adtulere confecutionem: inde p-robabili admo-dum conjeftura a-ugu retur animus, eundem etjarohic futurum effe rerum exitum. Atque hinc ea ex;-ftruuntur confilia, quibus commoda fata promove-fintur , arceantur tridia» Innituntur autem illa con¬filia folerti comparatione datuum, pradentis &pra>teritorum: illius cognitionem adcurata cujusqueobfervado & fcrutatio gignit, horum vero memo-riam fubminidrabit Hidoria , fida illa rerum geda-rum cuftos. Ufas ergo Hißerria, verba funtVG&-

SU

) 11 (

Sil (in Orat. de utilit. Hiß), in civifi prtidentiaeßapertns. Siquidem Hißoria docet varias Rerumpu¬blicarum formas, varios gentium mores. Hißoria>quid publicis in conßliis agatur, qua cauf]a, quimodus er eventus3 narrat. Hißoria exponit,fÄöio r&z« Regibus C? fubditis, quomodo cum civi-bus atque exteris agendum fit: quomodo feditionesciviles, aut caßrenfes pracaveri queant, vel fedari.Hißoria demonfirat, qua pace vel beüo, Rempubli-cam e parva maximam rediderint, contra labe-faclarint, aut everterint.Ex Hißoria natu funt qua-tunque de Ulis pr<ecipiunt Rhilofophi. Ex Hißoriaexempla petita funt, quibus pr<ecepta heec compro-bentur ad cavenda alia, aliq ad imitandimi. PU[to¬na igitur & fundamentum prudcntia Civilis iffa*ßigiwn. Ita quidem VOSSIUS.

«. mS«d dixerit qnispiam, naturale ingenii acnmen

ufu excultum &politum, ctjam (ine multa Hifto-riae cognitione, & Civiii & Militari prüdentix cöm-parandae fufficere. Paucis refpondemus. Facilemquidem in Politico requirimus ingenii vim ; Ted ßquis, quam Hißoria prsebet, adfpernatus lucem,fuaeque unice confifus perfpicacix confilia ftruxerit,qux belia gerenda, qux pa&a ineunda> qux leges& inftituta condcnda &c, non melius rem fharnaget, quam fi quis fccundx imaginationis lufum fe-cutus, fuo in cerebro cxftrueret Phyßcum fyfte-ma, nullo fuffulcum e^erimentorum fundamento.Qui vero proprium cujusque ufum ad prudentiam

B z Civi-

0 - ) 12 (CiviJem gignendam fufficere dicbtanf, nx ill i non fatis per-penderéoiihi videntur, quam exiguum nobis natura cir-c amfcripferit vivendi circulum, quamque parum dimidii,li cui quidem contigerit illa, feeuii (urRciat experiendai Urs omnibus pernolcendis calibus&definiendis, quiReni-publicam adminidratnris fefe offerunt. Certe iHisnonra -

ro Respublica Ripatur rebus circumRantibus, i\\x in Poli-tico Radio occurrunt falebrac, ut totum te oporteat me -moria remetiri Hrfloriae campum , fi quidem velis defi-n i re, quomodo te illinc expedias, Expendere oportet, in-qu;t VOSSIUS (in Orat laud.), quam raro fingulis fe of[:~rpi verum magnarum occajio. Eoque itno in homine quaran-dam £r gravium refum ufum ejfepojje, at vixplurhtm: [al¬tem raro fante frigidam atatem (df rebus gerendisminus tdö¬veam: Zf ne fic quidem majorem, quam iinins hominis ettascomprebendat. In Hifloria autem multo amptior confiliorumeventuum efl midtitudo ac varietas. Immo complecHtur illa,auidquid'pene per experimenta homines omnes, omnibus' ier-ris, [ecuIis omnibusdidicere, (Conf. quihac cle re pluribus a-gitAGOST.MASCARDI,l£alus, deli'ArteHift T ratt terzo).Quid multa? Cum privata in vita, HiRorix, aliqua faltemratione, agant partes fabute atque apologi illius veroin lo-cum,pubiicaniii refpexerisvitam, quod poffit fuffici, rc-periatur nihil, co Rare velmdeexiftimaverim, latins,quamin morum Doclrina,per Civilis fcientisr campos HiRoria-rumpatere ufus. Et pnucis his pro ratione & temporis,& facultatum, & ingenii delibads fubfiRo: dum verbo ino-nuero, quod nemini non advertenti vel leviter animumpatere arbitror, ipft, de quo diximus, Politices Rudro,recenti jrern, quam antiquiorem, HiRoriam uberiores

multo pratbere extantioresque utilitafisfrudus