Voeding en chronische ziekten. Leerdoelen:Relaties te benoemen tussen: - leefstijl (met name voeding, lichamelijke activiteit en roken)- biologische risicofactoren (sexe, lichaamsgewicht/ -samenstelling,

bloeddruk, serumcholesterolgehalte (LDL en HDL))- gezondheid (prestatievermogen, fitheid en ziekte).

Chronische ziekten algemeen- duur = minimaal drie maanden - komt terug en is niet te

genezenGrotendeels veroorzaakt door leefstijl en genetische factorenMeest voorkomende coronaire hartziekten

Angina pectoris  Hartinfarct Cerebrovasculair accident

(CVA) / beroerte  Embolie  Hartritmestoornissen Hartfalen  TIA

*deze complicaties noemen we dan ook wel ‘hart- en vaatziekten’

Begrippen: - hart- en vaatziekten = verzamelnaam voor alle aandoeningen die

betrekking hebben op het hart en de bloedvaten- atherosclerose = slagaderverkalking, zorgt voor beroerte of

hartaanval. Langzaam voortschrijdend verouderingsproces van slagaders.

- coronaire hartziekten (CHZ)= aandoeningen die worden veroorzaakt door afwijkingen in de kransslagaders. De twee bekendste diagnosen zijn het acuut hartinfarct en angina pectoris.

- hartinfarct = plotselinge afsluiting van bloedvat- hartfalen = hart pompt minder goed, gevolgen; kortademigheid. - herseninfarct = plotselinge afsluiting van bloedvat in hersenen- Hypertensie: hoge bloeddruk, kan genetisch bepaald zijn maar kan

ook worden veroorzaakt door voedings- en/of bewegingspatroon.

Cholesterol Algemeen: Indeling 

- Endogeen: gemaakt door lichaam - Exogeen: voeding 

Functie- Galzure zouten - Hormonen (o.a. oestrogeen, testosteron)- Vitamine D- Celmembraan 

Te veel - Verhoogd risico hart- en vaatziekten 

Cholesterol uit voeding niet van invloed op cholesterol in bloed. Het is goed voor ons en we hebben het nodig. Als jouw bloed wand beschadigt is, dan gaat cholesterol eraan vast zitten en hoopt het op. 

Cholesterol in bloed: LDL en HDL Het is geen cholesterol, maar het vervoert het cholesterol

- LDL cholesterol (low density lipoproteïnen) = slechtBrengt het weer terug naar het bloed, wat een ophoping veroorzaakt

- HDL cholesterol (high density lipoproteïnen) = goed Vervoeren naar de lever. Een teveel aan cholesterol wordt afgevoerd naar lever.

LDL – Loser HDL – Hero

Hypertensie: Er is sprake van een hypertensie als de gemiddelde bloeddruk > 140/90 mmHg is. Op de lange duur kan hypertensie echter leiden tot ernstige  complicaties: hersenbloeding, hartinfarct, nierfunctiestoornissen, netvliesbeschadigingen.

Bij essentiële hypertensie is er geen duidelijk aanwijsbare oorzaak, maar spelen veel factoren een rol. De belangrijkste zijn: overgewicht, weinig lichamelijke activiteit en een hoge natriumconsumptie. Verder spelen een rol: hoge alcoholconsumptie, lage inname van kalium, calcium, magnesium, visolie en voedingsvezel, hoge koffieconsumptie. 

- Overgewicht: overgewicht verhoogt de kans op het ontstaan van hypertensie. Bij dikke mensen met een te hoge bloeddruk neemt de bloeddruk af als zij vermageren. 

- Natrium: sommige mensen zijn erg gevoelig voor een hoge dosis natrium, terwijl bij andere de bloeddruk nauwelijks stijgt door een grote natriuminname. 

- Alcoholconsumptie: er is een duidelijk verband tussen het dagelijks gebruik van meer dan drie alcoholische consumpties en verhoogde bloeddruk. 

- De hoeveelheid kalium en andere elektrolyten in de voeding: het kaliumgehalte van de voeding heeft een beschermende werking tegen de bloeddruk verhogende werking van natrium. Bij calcium en magnesium worden soortgelijke verbanden gevonden. 

De belangrijkste preventiemaatregelen tegen hypertensie zijn het voorkomen en bestrijden van overgewicht en het matigen van alcoholgebruik. 

De behandeling van hypertensie bestaat primair uit een aantal leefstijladviezen. Bij onvoldoende resultaat wordt daarnaast met medicijnen behandeld. 

- Leefstijladviezen: meer bewegen, stoppen met roken- Voedingsadviezen: streven naar een goed lichaamsgewicht, natrium

beperken, matigen van alcoholgebruik, koffiegebruik matigen of vervangen door cafeïnevrije koffie. 

Hart- en vaatziekten Aangeboren afwijkingen

- Syndroom van down- Defecten (bijv. gaten in de wand tussen de linker en rechter

hartkamer en gaten in de wand tussen de linker en rechter hartboezem)

De afwijkingen gaan gepaard met stoornissen in de grote bloedsomloop die op hun beurt weer gevolgen hebben voor de zuurstof- en energievoorziening van weefsels.Erfelijke factorenFamiliaire Hypercholesterolemie (FH) Familiaire hypercholesterolemie (FH) is een erfelijke aandoening waardoor het cholesterolgehalte in het bloed sterk verhoogd kan zijn. 

- FH komt voor bij ongeveer 1 op de 400 mensen. Mensen met FH krijgen, onbehandeld, vaak 25 jaar eerder hart- en vaatziekten dan mensen zonder FH.

Familiaire hyperlipidemie: te grote hoeveelheden cholesterol en triglyceridenaanmaak door de leverErfelijk laag HDL-cholesterolErfelijk hoog cholesterol is onder te verdelen in een aantal vormen. Familiaire Hypercholesterolemie (FH) is de meest bekende vorm. Andere vormen van erfelijk hoog cholesterol zijn:

- Familiaire gecombineerde Hyperlipidemie (FCH)- Erfelijk Laag HDL-cholesterol

De oorzaak van FH is een kleine afwijking in het DNA.

Door de afwijking in het DNA kan uw lever het cholesterol niet goed uit het bloed opnemen. FH is erfelijk. U krijgt het via uw moeder of vader. Als u FH heeft, is er 50 procent kans dat uw broer, zus of kind ook FH heeft.

LDL-cholesterol is flink verhoogdHet LDL-cholesterol is gemiddeld twee keer hoger dan normaal. Het totaal cholesterol is meestal meer dan 8 mmol/l. De waarden hoeven echter niet altijd extreem verhoogd te zijn. De lever werkt niet goedDe lever haalt overtollig LDL-cholesterol uit het bloed met zogenaamde receptoren. Bij FH heeft de lever maar de helft van het normale aantal receptoren. Eén van de twee genen die deze receptoren maken, werkt niet of onvolledig. Zeer zeldzaam: FH van beide oudersOngeveer 1 op de miljoen mensen erft van beide ouders FH. De lever heeft dan geen receptoren om het LDL-cholesterol uit het bloed te halen. Het LDL is zeer hoog. Op jeugdige leeftijd kunnen dan al hart- en vaatziekten optreden. MutatiesFamiliaire Hypercholesterolemie wordt veroorzaakt door een mutatie (een afwijking) in een gen. De bekendste mutatie is die van het LDL-receptor gen.

Er zijn ook zeldzamere aandoeningen bekend, die lijken op FH en waarbij veranderingen op andere genen gevonden worden. De verschillende mutaties die FH veroorzaken worden met een nummer aangeduid:FH1: LDL-receptor gen mutatiesFH2: apolipoproteine B mutatiesFH3: NARC1 gen mutatiesMisverstanden FHFH is niet altijd bij de geboorte aanwezig, het kan ook pas later ontstaanDit is onjuist. FH is een erfelijke aandoening die u vanaf de geboorte meekrijgt van een of beide ouders. Het is wel zo dat de aandoening vaak pas op volwassen leeftijd wordt ontdekt.Als ik gezond leef, krijg ik geen erfelijk hoog cholesterolDit is onjuist. Bij erfelijk hoog cholesterol werkt de lever niet goed. Hierdoor komt er te veel cholesterol in het bloed. U kunt dus heel gezond leven en toch een hoog cholesterol hebben.Familiaire gecombineerde Hyperlipidemie (FCH)

Ongeveer 1 op de 300 Nederlanders heeft FCH. De lever maakt te grote hoeveelheden cholesterol en triglyceriden aan. Het LDL-cholesterol is meestal matig verhoogd en het triglyceridengehalte vaak sterk. Het HDL-cholesterol is meestal te laag.

De aandoening uit zich meestal in de leeftijd van eind 20, begin 30. Vanaf het moment dat FCH tot uiting komt, is het risico op een hartinfarct sterk verhoogd. FCH heeft geen uiterlijke kenmerken. Onderhuidse cholesterolafzettingen die bij mensen met FH soms voorkomen, komen bij FCH niet voor. FCH komt vaak in combinatie met overgewicht en diabetes voor. Erfelijkheid wordt daardoor vaak niet opgemerkt.

Erfelijk Laag HDL-cholesterolOngeveer 1 op de 25.000 mensen heeft een erfelijk verlaagd HDL-cholesterol. Meestal is het triglyceridengehalte ook verhoogd. De erfelijke aandoening wordt veroorzaakt door een niet goed werkend eiwit in het lichaam. Een laag HDL-cholesterol kunt u ook krijgen door roken, bepaalde medicijnen, diabetes en obesitas.FDB en FD

- Erfelijke vorm van hoge bloeddruk- Overgewicht (zowel erfelijk als omgevingsfactoren)

Verworven aandoeningen- Coronaire hartziekten - Beroerte, ook wel aangeduid met cerebrovasculaire

aandoeningen/accidenten (CVA)Coronaire hartziektenCoronaire hartziekten zijn aandoeningen die worden veroorzaakt door afwijkingen in de kransslagaders (coronairarteriën). De twee bekendste diagnosen zijn het acuut hartinfarct en angina pectoris. Pijn op de borst is een kenmerk van beide diagnosen. Bij een hartinfarct is er sprake van plotselinge, hevige pijn in de borst die lang aanhoudt. Bij angina pectoris zijn de klachten over het algemeen minder hevig en korter durend. de hersenbloeding.We gaan nu verder in op coronaire hartziekten.

Coronaire hartziekten: ziekten van het hart ten gevolge van atherosclerose ((slag)aderverkalking).Meest voorkomende coronaire hartziekten:

- Hartinfarct- Angina pectoris- Hartfalen- Ritmestoornissen

1. Er zit plaque in een kransslagader2. De laag endotheelcellen op de plaque scheurt open3. Er vormt zich een bloedprop4. De bloedprop of stukje plaque blokkeert de bloedtoevoer naar het

hart5. Er kan geen zuurstof en voedingstoffen naar het achterliggende

deel van het hart worden vervoerd6. Een gedeelte van het hart sterft af

Beroerte

TIA is een herseninfarct en een bloeding, dus een overkoepelende term. CVA/beroerte: hierbij is er een kortdurende stoornis van de bloedtoevoer naar een deel van de hersenen, waardoor hersenbeschadiging ontstaat met vaak ernstige gevolgen. Belangrijkste oorzaak is een tijdelijke obstructie in een bloedvat. Andere oorzaak is een bloeding in de hersenen. 

Wanneer een CVA de linkerhersenhelft treft 🡪 mogelijk rechtszijdige verlammingen en spraak aangetast (afasie). Wanneer een CVA de rechterhersenhelft treft 🡪 mogelijk linkerzijde lichaam verlamt en er kunnen cognitieve stoornissen optreden, zoals problemen met kortetermijngeheugen, niet kunnen concentreren. Accident in de hersenstam 🡪 gevolgen voor het evenwichtsgevoel. 

Een beroerte vaak voorafgegaan door één of meerdere TIA’s. Deze kunnen ook kleine hersenbeschadigingen veroorzaken. Met bloedverdunnende middelen kan een CVA voorkomen worden. 

Twee fasen bij een CVA- de acute fase; duurt één tot twee weken - de revalidatiefase; duurt zes maanden tot twee jaar. 

Patiënt is meestal erg ziek tijdens acute fase. Eerste uren na het CVA kans op overlijden groot. Vaak slikklachten, sondevoeding. Sondevoeding via een PEG wanneer men verwacht dat patiënt langer dan twee weken niet kan slikken. 

De eethouding waarbij men het best kan slikken en ook het minst kans heeft dat er voedsel in de luchtpijp komt, is zittend, met het hoofd rechtop en de schouders iets naar voren. Er wordt vaak voedsel gegeven dat makkelijk gekauwd en geslikt kan worden: pap, vla, yoghurt, soep. 

Na een CVA kan de voedingstoestand makkelijk verslechteren door slikklachten, moeheid en angst. Energetische en eiwitbehoefte zijn verhoogd door een verhoogd metabolisme als reactie op het trauma. Dit hypermetabolisme kan 4 weken duren. Verschillen in benadering revalidatie CVA

- Ene benadering probeert men patiënt zoveel mogelijk te leren met de gezonde kant van het lichaam. 

- Andere benadering probeert men de aangedane zijde zoveel mogelijk te stimuleren, waardoor meer symmetrie in het lichaam ontstaat. 

De veronderstelling is dat het herstel hierbij op lange termijn groter is. NDT: de hulpverlener benadert hierbij altijd de aangedane kant. Dus als iemand linkszijdig verlamt is, gaat de hulpverlener links van hem zitten.Symptomen - Scheef gezicht- Spraakstoornissen- Verlammingsverschijnselen aan arm of been

Risico’s cerebrale vaatziekten - Hoge bloeddruk - Hoge cholesterolspiegel - Suikerziekte- Roken - Overgewicht - Bepaalde ritmestoornissen - Alcoholisme

Hartinfarct We spreken van een hartinfarct als er sprake is van een plotselinge afsluiting van een kransslagader b.v. door een bloedstolsel. Een deel van de hartspier sterft dan af. Er ontstaat littekenweefselSymptomen - Beklemmende pijn in de borststreek- Misselijk, transpireren- Uitstraling naar linkerarm, beide armen, - Schouderbladen, kaakbeenderen of hoofd- Pijn verdwijnt niet bij rust

Risico’s - Man-zijn (meer mannen dan vrouwen hebben er last van)- Hart- en vaatziekten in de familie (erfelijke aanleg)- Roken (rokers hebben een twee keer zo grote kans op een

hartaandoening dan niet-rokers; stoppen met roken doet de kans op hartproblemen binnen 15 jaar tijd weer met 50% afnemen)

- Hoge bloeddruk- Voeding- Suikerziekte (diabetes mellitus) - Te weinig lichaamsbeweging - Overgewicht - Stress

Angina pectoris Angina pectoris, letterlijk ‘pijn op de borst’, wordt veroorzaakt door een tijdelijk tekort in de bloedtoevoer van het hart. Belangrijkste oorzaak is een vernauwing van de kransslagaders door plaque. Een deel van de hartspier krijgt te weinig zuurstof.Symptomen- In begin treden klachten vooral op bij inspanning, na zware maaltijd,

bij heftige emoties, vooral pijn op borst- Zweten, misselijkheid- uitstralende pijn naar de onderkaak, hals, schouderbladen, armen,

rug of maag- Moe, kortademig, duizelig, slecht slapen

Hartfalen

Bij hartfalen is de pompfunctie van het hart verminderd. Het hart pompt niet genoeg bloed rond en er ontstaan klachten zoals vermoeidheid of vocht vasthouden.Symptomen - Vermoeidheid- Kortademigheid (vooral bij inspanning)- Hartritmestoornissen- Opgeblazen gevoel, minder eetlust en een moeilijke stoelgang- Koude handen en voeten- Prikkelhoest (vooral bij plat liggen)

Oorzaken - Hartinfarct- Hoge bloeddruk- Hartklepaandoening- Ritmestoornissen- Hartspierziekten- Virus- Aangeboren hartafwijking

Ritmestoornissen Een hartritmestoornis is een terugkerende verstoring van het hartritme. Het hart slaat dan te snel, te langzaam of onregelmatig.Symptomen - Hartkloppingen- Hartoverslagen- Een pijnlijk of drukkend gevoel op de

borst- Zweten- Misselijkheid- Een licht gevoel in het hoofd- Een onprettig, angstig of benauwend gevoel

Oorzaken - Een hoge leeftijd- Een hartinfarct in het verleden- Een operatie aan het hart- Het gebruik van bepaalde middelen zoals tabak, alcohol en drugs- Een aangeboren hartafwijking

Hoe ontstaan hart en vaatziekten en andere welvaartsziektenBelangrijke risicofactoren- Overgewicht en metabool syndroom- “ongezond” voedingspatroon- Roken- Hypertensie- Hypercholesterolemie- Overgewicht- Weinig lichamelijke activiteit- Overmatig alcoholgebruik- Diabetes mellitus

🡪 Veel van deze factoren zijn te beïnvloeden door een gezondere leefstijlGenetische factoren

- Hyperlipidemie kan genetische bepaald zijn - Erfelijke relatie tussen hyperhomocysteïnemie en het versneld

optreden van atherosclerose

Metabool syndroom

- Van een metabool syndroom is sprake bij 3 of meer van bovenstaande symptomen:

o Overgewicht (schadelijk buikvet)o Te hoge bloeddruk

o Slecht cholesterolgehalteo Hoge concentratie van triglyceriden (vetten)o Insulineresistentie (hoog glucosegehalte)

- Alle vijf genoemde symptomen zijn risicofactoren die los van elkaar de kans op hart- en vaatziekten (en diabetes) verhogen. Bij een combinatie van die symptomen tegelijk, is dat risico nog veel groter. Mensen met het metabool syndroom lopen gemiddeld een verhoogd sterfterisico van 27%. Uit recente onderzoeken blijkt overigens vooral de hoeveelheid buikvet daarvoor bepalend. Hoe meer buikvet iemand heeft, hoe hoger het sterfterisico.

- Mensen met het metabool syndroom lopen een verhoogd sterfterisico van 27%.

OorzakenOvergewicht door teveel en ongebalanceerde voeding icm te weinig lichaamsbeweging. Door het overgewicht neemt de insulineresistentie toePrevalentie van het metabool syndroom hangt samen met opleidingsniveau 🡪 hoe lager geschoold des te hoger de prevalentie.

Overgewicht in het algemeenDe belangrijkste oorzaak is overgewicht veroorzaakt door teveel en ongebalanceerde voeding in combinatie met te weinig lichaamsbeweging. Door overgewicht neemt insulineresistentie namelijk toe (= de ongevoeligheid voor insuline), waardoor de glucosespiegel stijgt. Deze ontwikkeling leidt uiteindelijk tot diabetes, maar zet ook allerlei hart- en vaatproblemen in gang.Buikvet in het bijzonderMeer specifiek is er de laatste jaren belangstelling voor het fenomeen buikvet. Zo blijkt buikvet nog sterker de kans op hart- en vaatziekten te voorspellen, dan overgewicht op zichzelf. Het is om die reden dat een taillemeting een betere voorspellende waarde heeft voor hart- en vaatziekten dan uw BMI getal (BMI staat voor Body Mass Index en is uw gewicht gedeeld door hel kwadraat van uw lengte).Waarom is buikvet zo bepalend?In een recente grootschalige Europese studie is aangetoond dat slanke mensen tussen de 50 en 60 jaar met een buikje meer kans lopen te overlijden dan mensen met een normale taille. Het was al bekend dat dikke mensen met veel buikvet eerder overlijden, maar nu blijkt dat een grote tailleomvang altijd de kans op sterven vergroot, ongeacht het gewicht van mensen. De reden is dat buikvet schadelijke stoffen

produceert die in een kettingreactie achtereenvolgens de suikerstofwisseling verstoren, de bloeddruk verhogen en daardoor het proces van aderverkalking versnellen.OvergewichtOvergewicht: hierbij is sprake van een te grote hoeveelheid lichaamsvet ten gevolge van energetische overvoeding. Hierbij spelen fysiologische, psychosociale en genetische factoren een rol. 

Overgewicht in onze samenlevingDe prevalentie van overgewicht stijgt de laatste decennia zo sterk dat er sprake is van een epidemie. Een verontrustend verschijnsel is de toename van overgewicht bij kinderen.  

Overgewicht kan psychosociale problemen veroorzaken  🡪 - Dikke mensen voldoen niet aan het slankheidsideaal, ze worden

gediscrimineerd- Veel dikke mensen hebben negatief zelfbeeld, vinden zichzelf niet

aantrekkelijk en vinden zichzelf slap omdat ze hun gewicht niet onder controle kunnen houden 

Dik zijn brengt ook een aantal fysieke complicaties met zich mee: - Kortademigheid- Verminderde glucoseintolerantie- Er is een risico voor het krijgen van: 

o Diabeteso Hyptertensieo Verhoogd lipidengehalte in het bloedo Hart- en vaatziekten 

- Kanker- Verminderde vruchtbaarheid- Seksuele problemen - Slaapapneu - Complicaties bij operaties- Zwangerschapstoxicose- Artrose - Spataderen - Hiatus hernia- Galstenen - Jicht- Smetdermatose - Hyperlipidemie- Glucose intolerantie en diabetes type 2

Het is belangrijk om na te gaan waar het overmatige vetweefsel zit: op de buik en in de buikholte of op de heupen en op de dijen. 

Vetafzetting op buik en in de buikholte is een gevolg van een verlaagd HDL-gehalte, hoge bloeddruk en verhoogd nuchtere glucosegehalte. Dit wordt metabool syndroom genoemd. Er is dan een sterk verhoogde kans op hart- en vaatziekten en diabetes type 2. Mannen hebben sneller vetafzetting op de buik en in de buikholte. Bij vrouwen wordt het vet vooral afgezet op de heup en de dijen. Na de menopauze neemt bij vrouwen de vetafzetting op de buik toe.

Mogelijke oorzaken van overgewichtKenmerk van overgewicht: een te hoog percentage lichaamsvet als gevolg van een langdurige positieve energiebalans. Energie-inname = energieverbruik + energieopslag

De energie-inname is dus groter dan het energieverbruik. Ook is er sprake van bewegingsarmoede. De meeste mensen hebben een laag energieverbruik

Koolhydraten, eiwitten, vetten en alcohol leveren energie. Koolhydraten zijn vooral de directe energielevering en worden dan ook altijd snel geoxideerd. Eiwitten die niet nodig zijn voor opbouw, worden evenals koolhydraten snel geoxideerd. Wanneer de voeding veel koolhydraten en eiwitten bevat, kunnen deze worden omgezet in lichaamsvet. 

- 1 gram eiwit = 4 kcal - 1 gram vet = 9 kcal - 1 gram koolhydraten = 4 kcal - 1 gram alcohol = 7 kcal - 1 gram voedingsvezel = 2 kcal 

Het energieverbruik bestaat uit het basaal metabolisme, de voeding geïnduceerde thermogenese en de lichamelijke activiteit. Van deze componenten is vooral de lichamelijke activiteit te beïnvloeden. Door meer lichaamsbeweging wordt de hoeveelheid benodigde energie een beetje verhoogd, misschien net genoeg om de energiebalans in evenwicht te brengen. 

Overgewicht is een complex probleem. Bij het ontstaan kunnen veel factoren een rol spelen:Fysiologische factoren

- Corticosteroïden zijn hormonen van de bijnierschors die het vastleggen van het vet in het lichaam bevorderen. Als er te veel van deze hormonen worden geproduceerd, of als deze hormonen als geneesmiddel worden gegeven, ontstaat makkelijk overgewicht. 

- Overgewicht wordt vaak toegeschreven aan een niet goed functionerende schildklier. Het schildklierhormoon bepaalt het basaal metabolisme. Bij een laag basaal metabolisme wordt weinig energie verbruikt, waardoor gemakkelijk overgewicht ontstaat.

- Bij de regulatie van de voedselinname spelen honger en verzadiging een belangrijke rol. Een lege maag geeft een hongergevoel. Het hongergevoel wordt gestimuleerd door het zien, ruiken en proeven van voedsel. Een volle maag geeft een gevoel van verzadiging. 

- Bloedglucosegehalte speelt belangrijke rol in honger en verzadigingsgevoel. Als het bloedglucosegehalte te laag is, ontstaat een hongergevoel. Na het eten van een maaltijd stijgt dit weer, waardoor hongergevoel verdwijnt. Alvleesklier reageert hierop door aanmaken van insuline, waardoor bloedglucosegehalte weer daalt. Tussentijds bloedglucosegehalte op peil gehouden door voorraad glycogeen uit de lever. 

Gevoelens van honger en verzadiging komen vanuit de hersenen; vanuit de hypothalamus, waar zich het honger- en verzadigingscentrum bevindt. Bij de regulatie van honger en verzadiging spelen allerlei stoffen een rol die de communicatie verzorgen tussen zintuigen, het maag-darmkanaal, het bloed en de hypothalamus. Deze stoffen geven de signalen van deze verschillende systemen door en worden daarom boodschappers of transmitters genoemd. 

Serotonine: neurotransmitter die het verzadigingscentrum stimuleert. Een tekort aan serotonine leidt tot overeten (vooral koolhydraten). Oestrogenen: (vrouwelijk geslachtshormoon). Spelen ook een rol bij de regulatie van honger en verzadiging. Als oestrogenengehalte is verhoogd 🡪 meer honger. (bijv. tijdens menstruatie). Opioïden: (endorfinen). Natuurlijke pijnstillers. Ze remmen het hongergevoel. Mogelijk worden eetbuien veroorzaakt door een verlaagd endorfinegehalte. 

Psychische factorenEten kan een compensatie betekenen voor onaangename gevoelens. Tekort aan liefde en waardering, eenzaamheid, verveling, spanningen en depressieve gevoelens worden weggegeten. 

Sociale factoren- Arbeid die weinig energie vraagt- Toenemende drukte in het verkeer waardoor veel kinderen niet

meer fietsen en buiten spelen- Veel mogelijkheden voor vrijetijdsbesteding die weinig energie

kosten- Beschikbaarheid van veel, relatief goedkoop en smakelijk voedsel- Steeds grotere porties

Genetische factoren - Een aantal chromosoomafwijkingen veroorzaken een syndroom

waarbij obesitas deel uitmaakt van de ziekteverschijnselen. 

- Afwijkingen op een gen waardoor de eetlustregulatie zodanig is verstoord dat ernstige obesitas ontstaat, zijn zeldzaam. Het meest bekend is de genmutatie waardoor de productie van het verzadigingshormoon leptine ontbreekt. Hierdoor is sprake van een ongeremde eetlust, die goed te behandelen is door het inspuiten van het hormoon leptine. 

- Een genetische aanleg kan wel een belangrijke rol spelen. Iemand met aanleg voor overgewicht wordt niet dik als hij gezond eet en voldoende beweegt, maar wordt gemakkelijk dik als hij te veel eet en/of te weinig beweegt. 

Perinatale factoren - Te vroeg geboren kinderen hebben meer kans om later dik te

worden. - Borstvoeding heeft mogelijk een beschermende werking op het

ontstaan van overgewicht op latere leeftijd

Behandeling van overgewicht De behandeling van overgewicht bestaat uit het verlagen van de energie-inname en het verhogen van het energiegebruik, dus een verandering op het gebied van voedings- en bewegingsgedrag. Een combinatie van voedingsadviezen, lichaamsbeweging en psychosociale begeleiding is daarom aan te bevelen. 

De behandeling moet gericht zijn op blijvend gewichtsverlies. In de begeleiding moet daarom aandacht worden besteed aan het terugvallen in oude gewoonten. Ook is het belangrijk om aandacht te besteden aan de motivatie. Het behandelen van overgewicht is een zaak van multidisciplinaire aanpak en lange duur. In de Richtlijnen Diagnostiek en behandeling van obesitas bij volwassenen en kinderen en de Zorgstandaard Obesitas staan duidelijke instructies over diagnostiek en behandeling. 

Energiebeperkt dieet: de hoeveelheid energie wordt beperkt door de hoeveelheid vet, suiker en alcohol te verminderen. De voeding is zo samengesteld dat aan de behoefte aan de essentiële voedingsstoffen wordt voldaan. 

Soms wil men veel afvallen door langdurig te vasten. De voeding bestaat dan alleen uit energievrije dranken. Om deficiënties te voorkomen worden mineralen en vitaminepreparaten gebruikt. Deze methode is niet aan te bevelen, omdat er ernstige complicaties kunnen optreden. 

Laagenergetische diëten: drankjes en poeders of koeken die de maaltijden vervangen. Daarbuiten mag niets gebruikt worden, behalve

water en energievrije dranken. In de Warenwet is een aantal eisen aan dit soort voedingen gesteld.LCD (low calorie diet): 800-1200 kcal per dagVLCD (very low calorie diet): 420-800 kcal per dag

Intermitterend vasten: dit is bijvoorbeeld één of twee dagen in de week niet eten of heel weinig eten. 

Vermageringskuren en afslankmiddelen: door enkele weken een kuur te volgen wordt het slankheidsideaal bereikt. Al dit soort diëten hebben gemeen dat ze niet gericht zijn op het langdurig veranderen van het eetgedrag. Ze zijn eenzijdig, misleidend en soms duur. Behalve kuren worden er telkens nieuwe afslankmiddelen op de markt gebracht. Vaak gaat dit vergezeld met folders met indrukwekkende onderzoeken en voorbeelden van de resultaten die je met het product kunt bereiken. Bij nadere inspectie blijkt de onderbouwing zwak en blijken de middelen geen resultaten te geven. 

Lichaamsbeweging: door extra lichaamsbeweging wordt meer energie verbruikt. Hierdoor zal men afvallen. Het directe effect valt tegen, omdat het totale energieverbruik slechts voor een beperkt deel door lichaamsbeweging wordt bepaald. 

Medicijnen: kunnen op verschillende oorzaken van overgewicht aangrijpen: remming van de eetlust, verhogen van de stofwisseling, remmen van de resorptie van nutriënten in het maag-darmkanaal. Orlisat: een medicijn dat resorptie van vet remt doordat het de lipase deels onwerkzaam maakt. Er wordt 30% minder vet geresorbeerd bij normale dosering. 

Maagballon: een met water gevulde ballon wordt in de maag gelegd. Via een slangetje dan in de neus zit kan de ballon meer of minder gevuld worden, zodat de patiënt een constant vol gevoel heeft. (bij BMI > 30 en BMI > 28

Bariatrische chirurgie: (bij ernstige obesitas BMI > 35 of morbide obesitas BMI > 40)

- Restrictieve chirurgie: een deel van de maag wordt buiten werking gesteld (maagverkleining)

- Malabsorptieve chirurgie: een deel van de dunne darm wordt buiten werking gesteld

- Restrictieve malabsorptieve chirurgie: een combinatie van beide vormen

Begeleiding gericht op cognities: geschikt voor mensen met eetbuiten en lijngericht eetgedrag. Deze vorm van begeleiding helpt mensen zich bewust te worden van irrationele ideeën die ze hebben over hun eetgedrag en activiteitenpatroon, over hun lichaam en over voedsel, en deze ideeën vervolgens te vervangen door meer rationele ideeën. 

Begeleiding gericht op gedrag: het gaat om het afleren van ongewenst gedrag en het aanleren van gewenst gedrag. Hierbij wordt gebruik gemaakt van operante conditionering, een principe uit de gedragstherapie. Dit is een leertheorie waarin gedrag waarop positieve ervaringen volgen, wordt versterkt door gedrag dat negatieve ervaringen oplevert wordt afgezwakt en verdwijnt. Onderdelen van de begeleiding bij het gedrag zijn: bewust worden van het eigen gedrag; verandering of beheersing van de prikkels dit tot gedrag aanzetten; het benadrukken van de positieve gevolgen van het gewenste gedrag en van de negatieve gevolgen van het ongewenste gedrag.  

Preventie van overgewichtDe overheid heeft in 2009 een beleid ingezet waarin de gemeentelijke overheid verantwoordelijk is voor het initiëren en uitvoeren van preventie van overgewicht. Belangrijke uitspraken zijn:

- Gezonde voeding en voldoende beweging; voorlichting door het voedingscentrum en het NISM

- Richtlijnen goede voeding en de Nederlandse Norm Gezond Bewegen vormen de basis

- ‘Maak de gezonde keuze gemakkelijk’, denk hierbij aan een gezond aanbod in sportkantines, op school en op het werk en aan de industrie de rol om een gezonder aanbod te leveren. 

- Geïntegreerde lokale aanpak- Faciliteren en verbeteren van de infrastructuur waardoor fietsen,

lopen en buitenspelen worden gestimuleerd.- Extra aandacht voor kinderen, jongeren en hun ouders.

Er zijn bepaalde risicosituaties waarin de kans groot is dat het lichaamsgewicht toeneemt:

- Tijden en na de zwangerschap- Na de menopauze- Na stoppen met werken of van werk veranderen- Na stoppen met roken- Starten met medicijnen die gewichtstoename stimuleren

Welke factoren spelen een rol bij overgewicht? - Energieverbruik neemt af; - Ongezonde eetgewoontes; - Overgewicht tijdens de kinderjaren; - Weinig bewegen.

Voeding en hart- en vaatziektenRol van voeding bij het ontstaan van hart- en vaatziekten

- Hoog cholesterolgehalte in het bloed = hoger risico- Vet in de voeding speelt een belangrijke rol- Het soort vet is van belang

o Een grote hoeveelheid verzadigde vetzuren in de voeding gaat samen met hogere incidentie van HVZ

o Verlaging van de hoeveelheid verzadigde vetzuren en verhoging van meervoudig onverzadigde vetzuren neemt de kans op HVZ af 

Vetzuren en cholesterol verhogende werking: niet alle verzadigde vetzuren verhogen het serumcholesterol, met name de C12-C16 vetzuren. Stearinezuur (C18:0) en de korteketenvetzuren hebben geen cholesterol verhogende werking. 

Verdeling enkelvoudig onverzadigde vetzuren- Transvetzuren- Cis vetzuren

Verdeling meervoudig onverzadigde vetzurenN-6-familie (onder andere linolzuur)N-3-familie 

Linolzuur: verlaagt het LDL en het totale serumcholesterolgehalte en daardoor de kans op hart- en vaatziekten. Een te ruim gebruik van linolzuur heeft echter als nadeel dat ook het HDL verlaagt wordt.

Vetzuren n-3-familie: verlagen de kans op hart- en vaatziekten, niet zozeer door invloed op het cholesterolgehalte van het bloed, als wel door de invloed op andere risicofactoren voor HVZ. 

N-3-vetzuren in vis: hebben een bloeddrukverlagende werking en verminderen de samenklontering van bloedplaatjes. Ze gaan ritmestoornissen tegen en verminderen daardoor waarschijnlijk de kans op een plotselinge hartstilstand.

Andere stoffen in de voeding en de invloed daarvan op hart- en vaatziekten

- Vitamine E, bètacaroteen- Vitamine C

- spelen mogelijk een rol als antioxidant

Rol van flavonoïden Stoffen die in thee, groente en fruit voorkomen. Er is een verband gevonden tussen een hoge inname van deze stoffen en een lage incidentie van sterfte door HVZ.Relatie alcoholconsumptie en HVZ

- Hoge alcoholconsumptie 🡪 verhoogd risico op het krijgen van HVZ- Matige of regelmatige alcoholconsumptie = lagere incidentie van

HVZ gevonden- Nog niet duidelijke of dit daadwerkelijk zo is- Flavonoïden in rode wijn 🡪 antioxidatieve werking 

Koffie en HVZ- Caféstol (stof in koffie) heeft een cholesterol verhogende werking - Wanneer koffie gefilterd wordt blijven deze stoffen achter in het

filter en is de drank dus niet cholesterol verhogend

Voedingsvezels en HVZ- Bij vezels uit groente en fruit is er een verband aangetoond met een

lagere incidentie van HVZ- Waarschijnlijk hebben vezels een gunstig effect op de bloedlipiden 

Foliumzuur en HVZ- Foliumzuurverrijking of -suppletie zou mogelijk een rol kunnen

spelen bij het verlagen van de kans op HVZ- Speelt een belangrijke rol in de stofwisseling van homocysteïne

(=aminozuur dat niet gebruikt wordt voor de eiwitsynthese, maar ontstaat als tussenproduct in de stofwisseling van methione)

Preventie hart- en vaatziektenRisico HVZ

- Serumcholesterolgehalte beneden 5 mmol/L = risico gering- Serumcholesterolgehalte boven 5 mmol/L = risico neemt langzaam

toe- Serumcholesterolgehalte boven 6,5 mmol/L = risico neemt versneld

toeOftewel: hypercholesterolemie 

Met roken neemt de kans op HVZ toe: 17%Mannen hebben meer kans op HVZ dan vrouwen: 38%Vrouwen hebben minder kans op HVZ dan mannen: 20%

Leefstijladviezen - Niet roken- Voldoende bewegen (minstens vijf dagen per week fietsen,

wandelen etc.)- Gezond eten (richtlijnen goede voeding)- Beperken van alcohol- Streven en handhaven van een goed lichaamsgewicht: BMI <25 of

middelomtrek <80 cm (vrouwen), <94 (mannen)

Insuline Insuline is een hormoon dat wordt geproduceerd in de alvleesklier. Dit hormoon is nodig voor transport van glucose en aminozuren. Hierdoor komen energieleverende stoffen in de cel en wordt ervoor gezorgd dat de bloedglucosespiegel na een maaltijd niet te hoog wordt.

- Bevordert de vet- en eiwitsynthese in de cel - Stimuleert in de lever de omzetting van glucose in vetzuren 

Antagonisten: hormonen die tegengesteld werken aan insuline en die bloedglucosespiegel doen stijgen: glucagon, glucocorticoïden en groeihormoon. Normoglykemie: de normale waarden hiervan liggen tussen 3,8 en 7,9 mmol glucose per liter bloed. Is de bloedsuikerspiegel lager dan 3,8 🡪 hypoglykemie. Bloedsuiker hoger dan 7,9 🡪 hyperglykemie. 

Hyperglykemie: waarden boven de 7,9 mmol glucose per liter bloed. Bij een tekort aan insuline stijgt de bloedsuikerspiegel. Dit veroorzaakt verschillende verschijnselen: dorst, veel plassen, glucosurie, moe, jeuk en afvallen. 

Hypoglykemie: bloedglucosespiegel onder 3,8 mmol/L. Kan ontstaan wanneer er te veel insuline wordt ingespoten. Wanneer het glucosegehalte te ver daalt, komt er een tegenregulatie op gang. Het lichaam probeert het lage bloedglucosegehalte te corrigeren door afgifte van hormonen die tegengesteld werken aan insuline. Als gevolg van deze tegenregulatie ontstaan er verschijnselen: hongergevoel, transpireren, hartkloppingen, snelle pols, zwaar ademen, trillen, tintelingen in de handen en voeten etc.

Voedingsadvies bij hypoglykemieBij een (dreigende) hypoglykemie moeten zo snel mogelijk koolhydraten worden genomen: advies is 20 gram. Glucose in opgeloste vorm wordt het snelst geresorbeerd en is daarom het meest effectief. Na circa 20 minuten kan het bloedglucosegehalte gecontroleerd worden, wanneer het nog steeds te laag is moet er nog wat extra glucose genomen worden.

Glucosurie: glucose in de urine, ontstaat als de bloedglucosespiegel de nierdrempel overschrijdt; deze waarde ligt bij circa 10 mmol/l. 

Ketoacidotisch coma: wanneer er onvoldoende glucose in de cellen komt, schakelen deze over op vetverbranding. Bij een absoluut tekort aan insuline kan een tekort aan glucose zo groot zijn dat er een onvolledige vetverbranding plaatsvindt er en ketoacidose ontstaat.

Oorzaken hypoglykemie- Te weinig eten ten opzichte van de reeds gespoten insuline- Lichamelijke inspanning die wordt verricht zonder extra

koolhydraten te eten- Er wordt te veel insuline gespoten- Verkeerde spuittechniek waardoor de insuline te snel in het bloed

komt- Te veel bloedglucose verlagende geneesmiddelen- Alcohol zonder iets te eten erbij, of te veel alcohol- Vertraagde maag-darmontleding

Diabetes type 1: hierbij bestaat een absoluut tekort aan insuline. Er wordt geen insuline geproduceerd door een defect in de bètacellen. Defect meestal veroorzaakt door een auto-immuunreactie. Diabetes type 1 manifesteert zich vooral op jongere leeftijd en wordt behandeld met insuline en dieet. Erfelijkheid speelt bij diabetes type 1 een hele kleine rol. 

Diabetes type 2: hierbij bestaat er een relatief tekort aan insuline. Dit tekort kan veroorzaakt worden door twee factoren. [1] De bètacellen produceren wel insuline, maar ze reageren niet alert genoeg op de bloedglucosespiegel. De insulineafgifte is dus onvoldoende om de pieken in de bloedglucosespiegel op te vangen. [2] De tweede factor is insulineresistentie in lever-, spier- en vetweefsel. Deze wordt veroorzaakt door een afname van het aantal receptoren op de celmembraan die insuline moeten binden en verminderde affiniteit van deze receptoren voor insuline.

Insulineresistentie “Als je lichaam niet meer goed reageert op insuline is het er ongevoelig voor geworden, oftewel resistent. Je hebt dan insulineresistentie.” Insulineresistentie is vaak een aanloopje tot diabetes. Mensen met diabetes (type 2) zijn altijd insulineresistent. Daarom krijgen ze vaak medicijnen die het lichaam weer gevoeliger maken voor insuline. Ook afvallen en meer bewegen maken het lichaam gevoeliger voor insuline. oorzaken zijn vooral overgewicht en te weinig lichaamsbeweging, voeding en stress. Maar ook erfelijke aanleg maakt dat sommige mensen eerder insulineresistent worden dan anderen. Zo zijn er mensen met flink overgewicht die niet insulineresistent zijn, en slanke mensen die er wel

mee te maken hebben. hoofdtaak van insuline is om voedingsstoffen (bloedsuiker (glucose)) op te slaan in je lever, spieren en vetcellen. Normaal gesproken zijn je cellen gevoelig voor insuline, waardoor je met gemak een gezond gewicht kunt bereiken en behouden. Als je ongevoelig bent geworden voor insuline is er sprake van insulineresistentie.Eilandjes van langerhans: In de alvleesklier wordt insuline gemaakt. De cellen die insuline maken, zitten bij elkaar in groepjes: de eilandjes van Langerhans. bij mensen met diabetes type 1 valt het afweersysteem de eilandjes aan. Die raken daardoor zwaar beschadigd. De insulineproducerende bètacellen zijn grotendeels vernietigd en maken dus geen insuline meer aan.Diabetes Mellitus Diabetes mellitus: een stoornis in de stofwisseling van koolhydraten, eiwitten en vetten door een absoluut of relatief tekort aan insuline. Oorzaak diabetes type 2- Insulineresistentie wordt veroorzaakt door overgewicht, met name

door te veel abdominaal vet. Erfelijkheid speelt bij diabetes type 2 een grotere dan bij type 1, er zijn echter veel verschillende genen betrokken bij dit proces. Omgevingsfactoren bepalen in hoge mate of de diabetes tot expressie komt. Daarnaast ook door weinig lichaamsbeweging, Overgewicht, ongezond eten, roken, ouder worden

Andere vormen van diabetesMODY: maturity onset diabetes of the young

- Overgewicht en insulineresistentie spelen geen rol maar het is een autosomaal dominant erfelijke ziekte 

LADA: latent autoimmune diabetes in adults- Een auto-immuunziekte; in het bloed worden antilichamen gevonden

tegen de bètacellenZwangerschapsdiabetes

- Kan ontstaan vanaf de vierde maand in de zwangerschap door hormonen die in de placenta aangemaakt worden. Een aantal van deze hormonen remt de werking van de insuline. Hierdoor komt extra glucose beschikbaar voor het kind. De pancreas van de moeder moet er echter voor zorgen dat het bloedglucosegehalte niet te veel stijgt. Als de pancreas tekortschiet, ontstaat diabetes. Na zwangerschap verdwijnt diabetes, maar kans op diabetes type 2 wel verhoogd hierna. 

Prevalentie van diabetesNaar schatting 1 miljoen mensen met diabetes in Nederland. Hiervan is een kwart niet gediagnosticeerd. De grootste groep (80-90%) wordt gevormd door mensen met diabetes type 2. Deze groep zal de komende

tijd sterk groeien door de toenemende vergrijzing en de toename van obesitas.

ComplicatiesAfwijkingen aan nieren, zenuwen, ogen en bloedvaten. Omdat deze complicaties mede veroorzaakt worden door sterkt schommelende bloedglucosegehaltes, is het streven naar normoglykemie een belangrijk doel voor de behandeling. 

2 manieren om bloedglucosegehalte te bepalen- Het percentage hemoglobine dat gebonden is aan glucose meten:

hoe hoger het bloedglucosegehalte, des te meer glucose er gebonden wordt aan hemoglobine. Deze bepaling wordt gedaan door de (huis)arts, praktijkondersteuner of diabetesverpleegkundige

- De patiënt zelf kan op elk moment van de dag nagaan hoe hoog het bloedglucosegehalte is door een druppel bloed op een strip te laten vallen en deze strip in een bloedglucosemeter te doen, binnen enkele seconden kan de patiënt aflezen hoe hoog het bloedglucosegehalte is

Belangrijk doel in de behandeling van diabetes 🡪 streven naar normoglykemie en het voorkomen van complicaties. 

De behandeling berust op drie pijlers: geneesmiddelen, voeding en lichaamsbeweging. Diabetes type 1 behandeld met insuline. Bij Diabetes type 2 is leefstijlinterventie soms al voldoende. Eventueel nog insuline aanvullend. 

Bij diabetes type 2 (afvallen)- Behandeling met een dieet aangevuld met medicijnen- 80% van de patiënten is te zwaar en heeft te grote buikomvang - Lichamelijke activiteit wordt gestimuleerd om de

insulinegevoeligheid te doen toenemen- Energiebeperkt dieet bij een patiënt met BMI hoger dan 25 🡪 door

afvallen neemt de insulinegevoeligheid toe; het streven is een gewichtsreductie van 5-15% en een afname van de buikomvang van 10%

- Focus moet liggen op het aanleren van een gezond voedings- en beweegpatroon

- Aandachtspunten: voldoende inname van groente, fruit en volkorenproducten; de vetbronnen moeten vooral bestaan uit onverzadigde vetten en de eiwitbronnen vooral uit plantaardige eiwitten

- Bij afvallen met diabetes type 2 is begeleiding van een diëtist uiterst belangrijk

- Wanneer het lukt een goed lichaamsgewicht te bereiken en te handhaven, is het soms voldoende een dieet op te stellen waarin de maaltijden regelmatig over de dag zijn verspreid, zodat sterke stijgingen van de bloedglucosegehaltes voorkomen worden

Alsnog hoge bloedglucosewaarden? 🡪 medicijnen naast het dieetVoedingsadvies bij diabetes Richtlijnen Goede Voeding: de voeding bij diabetes wordt samengesteld volgens de Richtlijnen goede voeding. Omdat de kans op hart- en vaatziekten bij diabetes verhoogd is, wordt extra goed gelet op het gehalte aan vet en met name het percentage verzadigd vet. voor eiwit wordt 10-20% aanbevolen, tenzij er sprake is van microalbuminurie. Het koolhydraatgehalte van de voeding bedraagt minimaal 40 energieprocent. 

Afstemming koolhydraten en insuline: bij het gebruik van insuline hangt het ervan af hoe vaak er insuline wordt toegediend en welke soort insuline. Zie hieronder kort overzicht.

Hoeveelheid insuline en koolhydraten Bij tweemaal per dag insulinetoediening zijn tussenmaaltijden

belangrijk Bij eenmaal basale insuline en driemaal maaltijdinsuline op een dag

zijn tussenmaaltijden niet altijd nodig Vanuit hier koolhydraatgehaltes berekenen

Wanneer er geen insuline wordt gebruikt, moet de voeding goed verdeeld worden over de dag (om glucosepieken te voorkomen)

Koolhydraatgehaltes van voedingsmiddelen meten en zo menu bepalen

In water oplosbare voedingsvezels: het gebruik van groente, fruit, peulvruchten, haver en maïs wordt aanbevolen, omdat deze voedingsmiddelen in water oplosbare voedingsvezels bevatten. Deze voedingsvezels vertragen de maagontlediging en zorgen in de dunne darm voor een geleidelijke resorptie van koolhydraten. Hierdoor is de glucosepiekbelasting na een maaltijd minder groot.

Glykemische index (GI): wordt gebruikt om het effect van voedingsmiddelen op de bloedglucosespiegel te vergelijken. Voor het bepalen van de GI wordt de bloedglucosecurve gedurende 2 uur na inname van een voedingsmiddel met 50 gram koolhydraten vergeleken met 50 gram glucose. Een hoge GI betekent dat de bloedglucosespiegel snel stijgt en een hoge waarde bereikt na de inname van het betreffende voedingsmiddel.Suiker en diabetesSuiker is lange tijd taboe geweest. Men dacht dat mono- en disachariden sneller verteerd zouden worden en geresorbeerd dan polysachariden.

Hierdoor zou het bloedglucosegehalte na het gebruik van mono- en disachariden sneller en hoger stijgen dan na het gebruik van polysachariden. Uit verschillende onderzoeken bleek de GI van suiker niet hoog te zijn, zelfs lager dan van een aantal zetmeelrijke voedingsmiddelen.

Suikervrije voedingsmiddelen (met zoetstoffen dus) Voordeel is dat ze niet bijdragen aan de koolhydraatbelasting Maar het gebruik van bijvoorbeeld suikervrij gebak, koekjes,

chocolade is alsnog niet zinvol 🡪 deze voedingsmiddelen bevatten over het algemeen veel (verzadigd) vet

Suikervrije producten zijn vaak erg duur Term suikervrij kan erg verwarrend werken, het betekent namelijk

dat er geen suiker aan is toegevoegd maar het product kan wel koolhydraten bevatten (bekend voorbeeld: vruchtensappen)

StressStress in de vorm van spanningen, frustraties en angsten kan oorzaak zijn van een ontregeling van de diabetes. Hoe dit proces precies verloopt, is niet bekend. 

Misselijkheid en brakenWanneer iemand met diabetes misselijk is en weinig eet, zonder dat er sprake is van koorts of infectie, bestaat er gevaar voor hypoglykemie. Zo mogelijk wordt de hoeveelheid insuline verminderd.

Diabetes en zwangerschapGedurende een zwangerschap vinden er grote veranderingen plaats in de hormoonhuishouding. In het eerste trimester is er verhoogde gevoeligheid voor insuline en bestaat er een grotere kans op hypoglykemie. Later in de zwangerschap neemt de productie van hormonen toe waardoor de bloedglucosespiegel stijgt en de vetafbraak toeneemt. De behoefte aan insuline is hierdoor verhoogd.Voor de zwangerschap moet de diabetes optimaal gereguleerd zijn. Het begin van de zwangerschap is immers nooit precies te bepalen en juist in de eerste twee maanden van de zwangerschap is het belangrijk dat de glucosewaarden goed zijn in verband met de aanleg van diverse organen. De kans op aangeboren afwijkingen bij kinderen van vrouwen met diabetes is groter naarmate de bloedglucosewaarden hoger zijn in de eerste twee maanden.

Begeleiding van diabetespatiënten Diabetes is een ziekte die sterk ingrijpt in het dagelijks leven van de

patiënt Omgaan met dieet en insuline of tabletten Zijn reacties leren kennen bij hypo- of hyperglykemie Goede educatie en begeleiding draagt heel veel bij

Belangrijk hulpmiddel: de NDF (Nederlands Diabetes Fonds) zorgstandaarden 🡪 uitgangspunt is het patiënten perspectief en zelfmanagementHart en vaatziekten en homocysteine

- Homocysteïne (eiwit) is een stof die in onze lichaamscellen ontstaat bij de eiwitstofwisseling door omzetting van methionine

Methionine Homocysteïne Cysteïne (ontgiftende functie in het lichaam)

- Teveel homocysteïne wordt afgebroken door foliumzuur (b11, in andere landen b9), vitamine B6 en B12 (zijn co-enzym bij afbraak homocysteïne)

- Als je een tekort hebt aan een van deze vitamines wordt de afbreking van homocysteine ook vertraagd.

Werking homocysteine:- homocysteïne heeft een rol in het genereren van vrije radicalen. - Deze radicalen beschadigen de cellen die een bloedvat bekleden en

de cellen van het gladde spierweefsel in de vaatwand.Hoe homocysteïne in het lichaam werkt is nog niet precies bekend, maar men vermoedt dat homocysteïne in ieder geval een rol heeft in het genereren van vrije radicalen. Deze radicalen beschadigen de cellen die een bloedvat bekleden en de cellen van het gladde spierweefsel in de vaatwand

- Erfelijke hyper-homocysteïnemie op jonge leeftijd HVZ.- Relatie tussen homocysteïne gehalte in bloed en risico HVZ

HVZ en vrouwen - Tot menopauze lagere kans dan mannen op hart en vaatziekten- Na de menopauze stijgt de kans op hart- en vaatziekten voor

vrouwen- Oestrogenen zijn de beschermende factor tot de menopauze- Toch krijgen meer vrouwen dan mannen hart- en vaatziekten

- Symptomen zoals pijn op de borst en pijn tussen de schouderbladen zijn de ‘mannelijke’ norm

- Symptomen bij de vrouw lijken op overgangssymptomen, daardoor wordt het ziektebeeld minder snel herkend.

Opvliegers Zeurderig en moe Hartkloppingen Vermoeidheid Onrustig en angstig gevoel

Hart- en vaatziekten (HVZ) treden bij vrouwen gemiddeld 10-15 jaar later op (dus ouder dan 55-60 jaar) dan bij mannen. Dit komt omdat vrouwen tot aan de menopauze (laatste menstruatie) worden beschermd door vrouwelijke hormonen (oestrogenen), die de vaatwand van de kransslagaders van het hart beschermen en het HDL-cholesterol op peil houden. Oestrogenen hebben ook een bloedvatverwijdend effect. Na de menopauze produceren vrouwen minder oestrogenen en wordt het risico op HVZ dus groter. Dit is ook het geval bij vrouwen die vroeg in de overgang komen (jonger dan 50). Er zijn ook vrouwen met een natuurlijk verminderd oestrogeenspiegel. Er is dan sprake van een verlaagde bescherming en dus een verhoogde kans op HVZ. Maar er zijn ook vrouwen die op jongere leeftijd een hartaandoening ontwikkelen, onafhankelijk van de oestrogenen. Vrouwen kunnen andere symptomen hebben bij hartklachten dan mannenVrouwen zijn zich niet bewust van het grote risico dat zij lopen op hart -en vaatziekten (HVZ). Zij zullen de klachten daarom niet gauw in verband brengen met hun hart. Vooral niet als deze 'vaag' zijn. Vrouwen herkennen in hun klachten niet het klassieke beeld, dat zij in hun hoofd hebben over een (naderend) hartinfarct. Zij nemen als maatstaf of zij wel of geen borstpijn hebben. En omdat dit bij vrouwen nogal eens ontbreekt of niet prominent aanwezig is, schrijven zij hun klachten toe aan stress, oververmoeidheid, het ouder worden, de overgang of aan andere aandoeningen die zij al hebben. Het gevolg is dat vrouwen een hartinfarct kunnen doormaken, zonder dat zij dit zelf weten. 

Kanker Kanker is samen met hart- en

vaatziekten belangrijkste doodsoorzaak 

4% van NL bevolking heeft kanker of heeft het in het verleden gehad 

Prevalentie van borstkanker is er grootst

Het ontstaan van kanker in 3 fasen - Initiatiefase: er treedt een verandering op in het genetisch

materiaal van een cel. Deze verandering kan worden veroorzaakt door straling, chemische verbinding of een virus. 

- Promotiefase: de veranderde cel vermenigvuldigt en groeit uit tot een tumor. 

- Progressiefase: de tumor groeit uit tot een kwaadaardig gezwel. Promotie- en progressiefase kunnen tientallen jaren duren en zijn waarschijnlijk omkeerbaar. 

Voeding is een samenstelling van allerlei chemische verbindingen waarvan een aantal het ontstaan van kanker kan bevorderen (carcinogeen). Er zijn ook een aantal voedingsmiddelen die kanker kan voorkomen of afremmen (anticarcinogeen).

Risicofactoren - Roken:

Longkanker Kanker in hoofd-

halsgebied Slokdarmkanker Maagkanker

Kanker is een opeenhoping van afwijkende cellen die zich via ongeremde celdeling vermenigvuldigen en zich naar andere delen van het lichaam verspreiden. Deze verspreiding kan plaatsvinden doordat de cellen omliggend weefsel binnendringen en/of via de bloedbaan en het lymfestelsel uitzaaiingen (metastasen) op afstand veroorzaken

Alvleesklier Blaaskanker Borstkanker

- Overgewicht en obesitas Alvleesklierkanker Baarmoederkanker Borstkanker Dikke darmkanker Endeldarmkanker Nierkanker Slokdarmkanker Eierstokkanker

- <Groenten - <Fruit- >Rood vlees - >Vleeswaren, - <Voedingsvezel

Lastig vast te stellen: Dikke darmkanker Borstkanker Nierkanker Kanker hoofd halsgebied Longkanker

- >Calcium Prostaatkanker bij mannen

- Alcohol Blootstelling aan alcohol draagt bij aan: Borstkanker Dikke darm Endeldarmkanker Kanker in mond- en keelholte

Preventie van kanker Kanker die het gevolg is van intrinsieke factoren (zoals erfelijke mutaties), kan alleen voorkomen worden met screening en gepast ingrijpen in een vroeg stadiumKanker die het gevolg is van extrinsieke factoren (zoals chemicaliën, roken, straling, virussen), kan voorkomen worden door blootstelling aan die factoren te vermijden of te beperkenPreventie door leefstijl Leefstijlfactoren die preventief werken tegen kanker:

Voorkomen van overgewicht

Roken is de grootste en gevaarlijkste risicofactor voor het krijgen van kanker. 19.000 mensen krijgen jaarlijks kanker door roken. Dat is 19% van alle kanker in Nederland. In totaal sterven er jaarlijks ongeveer 44.000 mensen aan kanker. Wanneer we kijken naar de sterfte aan kanker door roken, dan komt uit het TNO onderzoek naar voren dat bijna 28% van de kankersterfte gerelateerd is aan roken.( jaarlijks 12.000 mensen in Nederland)Risicofactoren.

Het aantal extra sterfgevallen aan kanker in 2010 door overgewicht en obesitas is 1619. Dat is 3,8% van alle sterfgevallen door kanker in 2010

De kans om één van de betrokken kankersoorten te krijgen is voor mannen in de hoogste risico-categorie (≥4 glazen/dag) 16,0% en voor vrouwen 27,5%.

Ruim volkorengraanproducten, groente, peulvruchten en fruit eten  Matigen van rood vlees en bewerkt vlees Beperken van alcohol en zout (zout kan het slijmvlies van

maagwand aantasten) Melkproducten gebruiken 

Vitamine A: speelt een rol bij de celdifferentiatie van epitheelcellen, daardoor mogelijk beschermende werking tegen kanker. Bèta-caroteen kan worden omgezet in vitamine A. Bèta-caroteen, vitamine C en vitamine E hebben een antioxidantwerking. Vitamine C en E blokkeren de vorming van nitrosaminen uit nitriet. 

Seleen: speelt een rol bij het voorkomen van oxidatieve schade, doordat het onderdeel is van enzymen die reactie tussen antioxidanten en vrije radicalen versnellen. 🡪 beschermende werking tegen kanker. 

Calcium: speelt een rol bij preventie van colonkanker. 

Vezels: kunnen in het lichaam de vorming van enzymen stimuleren die een groot aantal kankerverwekkende stoffen omzetten in onschadelijke stoffen. 

Bioactieve stoffen Flavanoïden: zijn antioxidanten en hebben beschermende werking tegen kanker. Organozwavelverbindingen: beschermende werking tegen kanker door een stimulerende werking van het GST-detoxificatiesysteem en door antibacteriële werking.Preventie maatregelen Voorlichting: roken, Uv-Licht, zonlicht Inenten: HPV-vaccinatie Screening: Borstkanker, darmkanker Richtlijnen goede voeding 2015

Uit cohortonderzoek komt naar voren dat er een verband is tussen de consumptie van groente en een lager risico op darmkanker

Tussen de consumptie van groene bladgroente en een lager risico op diabetes en longkanker.

Voedingsadvies bij kanker Waarom een goede voedingstoestand essentieel is bij behandeling van kanker

- De patiënt is beter bestand tegen de complicaties van chirurgische therapie/radiotherapie en/of chemotherapie

- Immunologische afweer wordt gunstig beïnvloed waardoor minder infecties optreden en wonden sneller genezen 

EPA: een n-3-vetzuur dat het cachexiesyndroom beïnvloedt. EPA remt de productie van cytokinen waardoor het ontstaan van cachexie kan worden afgeremd. Dit effect kan alleen worden bereikt als EPA in farmacologische hoeveelheden wordt gegeven en de voeding voldoende energie en voedingsstoffen bevat.

Verschillende therapien: Chemoradiatie: hierbij wordt gelijktijdig chemo- en radiotherapie toegepast om tumorcellen te doden. Hormoontherapie: heeft als doel de groeistimulerende hormonen te remmen van hormoongevoelige tumoren. Doelgerichte therapie (targeted therapy): remt factoren die de groei van kankercellen beïnvloeden of werkt via het immuunsysteem.VoedingsproblemenVoedingsproblemen komen vaak voor bij patiënten met kanker. De helft van de mensen met kanker is ondervoed. Sacropenie: wanneer verlies van spiermassa samengaat met toename van vetmassa. Factoren waardoor ondergewicht 🡪 veranderd metabolisme, voedingsproblemen door tumor en slechte eetlust.Metabolisme Door de tumor ontstaan er verandering in de stofwisseling van koolhydraten, eiwitten en vetten. Deze veranderingen komen door cytokinen die door de tumor worden geproduceerd en door het lichaam als reactie op de tumor. Cytokinen bevorderen ontstekingsreacties en veroorzaken anorexie. Anorexie-cachexiesyndroom: verhoogde vetoxidatie, versterkte afbraak spiereiwitten. Cachexie: sprake van progressief verlies van spiermassa en verlies van eetlust door toename van cytokinen. Er is sprake van 10% of meer gewichtsverlies in de laatste zes maanden.Anorexie

- Veroorzaakt door verhoogd gehalte aan cytokinen en door malaise - Belangrijkste kenmerk van anorexie is snelle verzadiging- Door kanker veranderingen in smaakdrempels - Soms ontstaan er aversies tegen voedingsmiddelen

Adviezen bij smaak- en reukveranderingen- Houd er rekening mee dat veranderingen in smaak en reuk

wisselend kunnen zijn- Leg uit dat de klachten normaal zijn en na de therapie meestal weer

overgaan- Leg uit waardoor de klachten ontstaan- Adviseer minder bekende gerechten en producten te gebruiken; de

smaak valt minder tegen- Breng zo veel mogelijk variatie in de voeding- Breng variatie aan in de consistentie van de voeding- Adviseer in plaats van warm vlees: koud(e) vlees/vleeswaren, vis,

omelet, kaas, peulvruchten- Adviseer voorzichtig te zijn met bittere producten- Adviseer ijsblokjes te maken van energieverrijkte dranken en deze

aan dranken toe te voegen of ze op te zuigen- Adviseer kant-en-klaarmaaltijden; niet zelf koken in verband met

etensgeuren- De kamer waar gegeten wordt goed ventileren- Zorg voor een goede mondhygiëne

Regelmatige screening – wanneer kanker gediagnosticeerd wordt, is het belangrijk om het gewichtsverloop bij te houden. Bij vormen van kanker of behandelingen waarbij meestal ernstige voedingsproblemen ontstaan, is in een zo vroeg mogelijk stadium het voedingsadvies van een diëtist noodzakelijk.Bij een goed voedingsadvies moet rekening gehouden worden met

- Hoeveel gebruikt men (snelle verzadiging)?- Welke voedingsmiddelen gebruikt men?- Zijn er bepaalde aversies?- Zijn er smaakveranderingen?- Zijn er bepaalde voorkeuren?- Hoe is het dag- en nachtritme?

Energie-eiwitverrijkt dieet: wordt bij een verslechterende voedingstoestand gegeven om afname van spiermassa tegen te gaan. Eiwitbehoefte is verhoogd door inflammatie. Voor volwassenen is de behoefte 1,0-1,2 gram per kg lichaamsgewicht. 

Begeleiding: is naast een gericht voedingsadvies van belang. Anorexie kan immers ook het gevolg zijn van angst en spanningen. Praten over deze angst en goede informatie over de behandeling kunnen een deel van de angst wegnemen.

Suppletie: 30-50% van de mensen gebruiken op eigen initiatief voedingssupplementen om hun weerstand te verhogen. Suppletie van vitamines en mineralen is alleen zinvol als er tekorten zijn. Bij kanker

gelden niet alleen de gewone risico’s van een teveel aan vitamines en mineralen maar er zijn aanwijzingen dat de tumorgroei erdoor gestimuleerd kan worden. 

Vette vis bevat n-3-vetzuren EPA en DHA. Deze remmen de productie van cytokinen waardoor inflammatie wordt afgeremd. N-3-vetzuren zouden daarom ook sacropenie en cachexie tegengaan.

Voedingsadviezen bij de behandeling van kankerRadiotherapie: het behandelen van kanker met behulp van stralen. Deze stralen beschadigen de levende cellen zodanig dat deze direct afsterven of zich niet meer kunnen delen. Niet alleen de pathologische cellen worden aangetast, maar ook de gezonde. Chemotherapie: de behandeling van kanker met cytostatica, medicijnen die de celdeling remmen. Ook hierbij worden niet alleen de pathologische cellen aangetast, maar ook de gezonde, hierdoor ontstaan bijverschijnselen.Bijverschijnselen verschillen adv:

Plaats van bestraling, grootte bestralingsveld, de dosis  Bij chemotherapie zijn het soort geneesmiddel en dosering van

invloed op bijverschijnselen  Individuele gevoeligheid

Klachten bij chemotherapie en radiotherapie Chemotherapie Misselijkheid, braken, malaise, vermoeidheid,

pijnlijke mond door infecties, droge mond en reuk- en smaakveranderingen

Bestraling hoofd-halsgebied

Droge mond, pijnlijke mond en keel door ontstekingen, taaislijmvorming, reuk- en smaakveranderingen, passageproblemen

Bestraling maaggebied

Misselijkheid en diarree

Bestraling dunnedarmgebied

Darmkrampen en diarree

Bestraling colongebied

Darmkrampen, diarree met slijm, loze aandrang, incontinentie en obstipatie

Voedingsadvies kanker in het buikgebied: aan te bevelen om frequent kleine maaltijden te gebruiken, omdat de verterings- en resorptiefunctie van het maagdarmkanaal verminderd is. 

Vocht:  door cel vernietiging ontstaat een verhoogde concentratie aan afbraakproducten die via de urine moeten worden uitgescheiden. Men moet minimaal 1,5 liter vocht per dag gebruiken. Te weinig drinken bevordert het gevoel van misselijkheid.

Voedingsadviezen bij chemotherapie en radiotherapieSlechte eetlust

Kleine maaltijden, gerechten die de patiënt graag lust, zo nodig bijvoeden met sondevoeding

Misselijkheid, braken

Kleine maaltijden, voldoende drinken, etensgeuren vermijden, niet drinken tijdens het eten (maar ervoor en erna), koud voedsel proberen als warm niet lukt, na het eten niet direct gaan liggen, let op mondhygiëne, een antibraakmiddel geven

Pijnlijke mond en keel

Vermijd scherpe voedingsmiddelen (neutraliseren met room bv.), vermijd heet voedingsmiddel, vermijd ‘hard’ voedsel, ijskoud voedsel en drank verminderen de pijn, drinken met een rietje, goede mondhygiëne voor en na het eten

Droge mond & slikproblemen

Drinken tijdens het eten, gebruik veel jus en saus, brood dik besmeren of aan twee kanten besmeren, slijmvormende voedingsmiddelen vermijden (zuivel), bij sterke slijmvorming slijmoplossende voedingsmiddelen gebruiken (koolzuurhoudende dranken bv.), goede mondhygiëne voor en na het eten, eventueel voor en/of na het eten kauwen op kauwgom 

Diarree, krampen

Voldoende drinken, zorgen voor voldoende elektrolyten en glucose; eventueel ORS, drinken van melk beperken

Verminderde afweerLeukopenie: tekort aan witte bloedcellen door schade aan het snel delende beenmergweefsel. Dit komt door chemo- en radiotherapie. De patiënt is hierdoor zeer kwetsbaar voor micro-organismen. Voedsel en sommige bacteriën in de darm vormen belangrijke vorm van besmetting. Het maag-darmslijmvlies is beschadigd, waardoor het maag-darmkanaal goede ingang vormt voor de micro-organismen. Om de schade aan beenmerg te herstellen wordt er stamceltransplantatie uitgevoerd. 

Kans op infecties verkleinen: de groei van bepaalde micro-organismen in de darm wordt met  behulp van antibiotica geremd en er wordt kiemarme voeding voorgeschreven.

Kiemarme voeding: wil zeggen dat de patiënt geen rauwe dierlijke producten, geen voorgesneden groente en fruit en geen onvoldoende verhitte producten mag gebruiken. Alle andere risicorijke voedingsmiddelen zoals slaatjes, schepijs en snacks moeten gemeden worden. Van adequate voeding naar comfortvoedingAdequate voeding: het voorkomen van tekorten aan macro- en micronutriënten, zodat er geen ondervoeding en deficiëntieziekten ontstaan. Doelen op korte of middellange termijn.

Palliatieve voeding: voeding die primair gericht is op het welbevinden van de patiënt van de patiënt en een zo goed mogelijk antwoord vindt op de klachten die samenhangen met voeding. Palliatieve voeding is onderdeel van de palliatieve zorg.

Palliatieve zorg: actieve zorg voor patiënten wiens ziekte niet meer reageert op curatieve behandeling. Het doel van palliatieve zorg is het bereiken van de best mogelijke kwaliteit van leven voor zowel de patiënt als diens naasten.

Van adequate voeding naar palliatieve voeding - Wanneer de ziekte zich snel progressief ontwikkelt en de

levensverwachting kort is, is de patiënt meer gebaat bij palliatieve voeding

- De hulpverlener moet de patiënt en diens naasten duidelijk maken dat de ziekte en niet een tekort aan voeding en vocht de fysieke achteruitgang en dood veroorzaakt

- De voeding draagt vooral bij als psychische component- Voeding moet worden aangepast op de klachten

Alternatieve therapieën 30-40% van de patiënten die voor kanker worden behandeld gaan op zoek naar alternatieve therapieën, naast de reguliere behandeling. 

- Orthomoleculaire geneeskunde- Antroposofische geneeskunde- Paranormale geneeswijzen - Reiki - Acupunctuur- Diëten zoals het Moermandieet en het Houtsmullerdieet- Kankerpatiënten kiezen voor deze therapieën omdat ze er hoop uit

putten en het gevoel hebben dat ze zelf kunnen meewerken aan genezing. 

Moermandieet: vegetarische voeding in combinatie met supplementen. In het dieet spelen groente, citrusfruit, volkorenproducten, groene erwten en eidooiers spelen een grote rol. Zuivel in de vorm van karnemelk. Kwark en jonge kaas is met mate toegestaan. Vlees mag niet gebruikt worden, bouillon van vlees wel.

Houtsmullerdieet: hierbij wordt veel aandacht besteed aan de verhoudingen tussen verschillende vetzuren. In het dieet wordt een ruime portie vette vis voorgeschreven. Vlees mag alleen bij uitzondering gebruikt worden. Verder bestaat de voeding uit ruime hoeveelheden groente en fruit, volkorenproducten en magere of halfvolle melk.

Voeding en zwangerschapLeerdoelen De student kan:

- het normale verloop van de zwangerschap, de gewichtstoename tijdens de zwangerschap en de weefsels die in gewicht toenemen globaal beschrijven

- de betekenis van de zwangerschap voor de behoefte aan energie, macronutriënten, micro-nutriënten en voedingsvezel beschrijven

- de wijzigingen van de voeding door hypertensie beschrijven- de verhoogde kans op obstipatie in het laatste trimester en de

manier waarop dit met voedingsaanpassingen voorkomen kan worden

- de misselijkheid in het begin van de zwangerschap en de voedselvoorkeuren en aversies beschrijven

- indien wenselijk, voorstellen tot verbetering formuleren en motiveren vooral ten aanzien van: energie, voedingsvezel, foliumzuur, ijzer, calcium, vitamine D3, vitamine A, zink en vitamine B6.

Zwanger worden Voor de zwangerschap - Een vrouw die zwanger wil worden, moet haar voedingsgewoonten

aanpassen…maar ook mannen (onder- en overvoeding hebben impact)Meestal is een vrouw al enkele weken zwanger voordat zij dit weet, terwijl juist in de eerste weken bepaalde aspecten schadelijk kunnen zijn (gebruik van alcohol, roken, gebruik van medicijnen, toxoplasmose, listeriose, te veel vitamine A, kalebaskalk, tekort aan foliumzuur)

Foliumzuursuppletie al beginnen voor de conceptie. Vrouwen die zwanger willen worden, wordt aangeraden per dag 0,4 mg foliumzuur te gebruiken. 

De zwangerschap wordt in drie perioden onderverdeeld:- De eerste drie maanden, waarin alle organen van de foetus worden

aangelegd- De tweede drie maanden, waarin de organen zich verder

ontwikkelen- De derde drie maanden, waarin het accent ligt op groei

3 maanden vóór de conceptie: - 400 mcg foliumzuur/dag B11:

Verlaagd het risico op spina bifida (open ruggetje), hartafwijkingen en schisis (hazenlipje) met 50-70% verminderd de kans op een hazenlipje.

Verhoogt het geboortegewicht Embryo kwaliteit en zwangerschapskans.

- Mediterraan dieet Zwangerschapskans -> 40 % meer kans Foetale groeivertraging ->2,8 keer meer kans op normaal

geboortegewicht- Gezond gewicht

Bij een over- ondergewicht geeft beide een kans op miskraam. Voeding en zwangerschap Een gezonde voeding voor de zwangerschap is om verschillende redenen belangrijk:

- Door het verbeteren van de leefstijl van de moeder én de vader wordt de kans op een zwangerschap groter.  

- Een betere voedingstoestand van de moeder tijdens de zwangerschap geeft meer kans op een normale zwangerschap en een gezond kind. 

- Energiebalans is belangrijk. Zowel onder- als overgewicht leiden tot minder kans op zwangerschap en meer kans op complicaties tijdens de zwangerschap bij moeder en kind. 

- Een slechte groei in de baarmoeder heeft gezondheidseffecten op latere leeftijd. 

Situaties waarin een grotere kans bestaat op een slechte voedingstoestand zijn:

- Tienerzwangerschappen- Snel opeenvolgende zwangerschappen- Meerlingzwangerschappen- Veelvuldige misselijkheid en braken- Overmatig alcoholgebruik- Gebruik van drugs

Resultaten hongerwinteronderzoek Afhankelijk van timing voedingstekort: - Vroege zwangerschap:

Normaal geboortegewicht Verhoogd risico overgewicht, metabool syndroom en diabetes

- Late zwangerschap: Kleine kinderen Verhoogd risico overgewicht en diabetes type 2

In geval van overgewicht: afvallen voor de zwangerschap, zodat je met een gezond gewicht de zwangerschap ingaat. - Tijdens de zwangerschap geen dieet volgen om af te vallen. - Overgewicht kan een effect hebben op de werking van de placenta.

- Vrouwen met overgewicht hebben een grotere kans op:o Miskraamo Vroeggeboorteo Zwaardere baby

- Hogere kans op zwangerschapsdiabetes en hoge bloeddrukObesitas (BMI > 30) van de moeder aan het begin van de zwangerschap lijkt samen te hangen met een minder goede gezondheid van het kind op latere leeftijd.Het kind heeft later meer kans op:

• Overgewicht• hoge bloeddruk• hart- en vaatziekten• diabetes type 2

De zwangerschap wordt in drie perioden onderverdeeld:- De eerste drie maanden, waarin alle organen van de foetus worden

aangelegd- De tweede drie maanden, waarin de organen zich verder

ontwikkelen- De derde drie maanden, waarin het accent ligt op groei groei

foetus en aanleg vetreserve bij moeder

Verhoogde voedingsbehoeften - Suppletie van 400 mcg foliumzuur tot 8 weken na conceptie (10e

week zwangerschap)- Suppletie van 10 microgram vitamine D pd- Verhoogde behoefte aan ijzer en jodium - Omega 3 vetzuren (DHA) - Eventueel extra aandacht voor vitamine A, B12 en zink

Ongemakken - Vermoeidheid

o Oorzaak Tekort aan ijzer (bloedarmoede) Slaapproblemen Slaapstoornissen

- Misselijkheid (in het begin)o Oorzaak: A.g.v. hormonale veranderingen:

Verlaagde maagtonus, voedsel blijft hierdoor langer in de maag

Hierdoor en door verlaagde darmmobiliteit ontstaat een verhoogde resorptie van voedingsstoffen

o Adviezen: veel kleine maaltijden licht ontbijt op bed koolhydraatrijke voeding

o Adviezen niet op basis van wetenschappelijk bewijs aangetoond, maar deze blijken in praktijk goed te werken

- Obstipatieo Oorzaken:

Door verhoogd progesterongehalte is maag- darmmotoriek verminderd

Kind drukt op darmen, darmen kunnen minder verwerken.

Vaak minder beweging Gebruik ijzerpreparaat

o Adviezen: Vezelrijke voeding Voldoende vocht Voldoende beweging Geen laxeermiddelen

- Bloedarmoedeo Bij bloedarmoede bevat het bloed te weinig rode

bloedcellen of zit er te weinig hemoglobine (Hb) in deze cellen.

o Oorzaak tijdens zwangerschap: gebrek aan ijzer te weinig foliumzuur of B12 erfelijke afwijking

o Adviezen: ijzerpreparaat foliumzuurpreparaat/B12 gevarieerde voeding

- Brandend maagzuuro Oorzaak:

Druk van kind op de maag, later in zwangerschapo Advies:

Voor het naar bed gaan niet teveel eten Extra kussen gebruiken

- Toename eetlust- Gebitsproblemen

o Oorzaak: Door hormonale veranderingen is het tandvlees

gevoeliger, er ontstaan eerder bloedingen en ontstekingen

o Advies: Goede gebitsverzorging en - controle Niet teveel zoete producten

Voedselveiligheid en zwangerschap Listeriose

- (uit rauwe producten en koud te eten kant en klaarmaaltijden) besmetting kan miskraam, vroeggeboorte of doodgeboren kindje veroorzaken

- Adviezen:- Geen rauwe producten eten (bv. rauwmelkse kazen, rauwe dierlijke

producten)- Rauwe groente e.d. goed wassen- Gerookte kant-en-klare vis vermijden of goed verhitten

Toxoplasmose- Infectieziekte door parasiet. - Besmetting van foetus kan schade aan zenuwstelsel en ogen

veroorzaken.

Oorzaak:- Eitjes in halfgaar/rauw vlees. - Via uitwerpselen van katten- Door kattenbak te verschonen - Niet gebraden vlees - Ongewassen groente - Ongewassen handen na het werken in de tuin

Adviezen:- Voorkom contact met jonge katten. - Werk niet zonder handschoenen aan in de tuin.- Dek de zandbak af. - Was groente goed voor gebruik. - Eet alleen vlees dat door en door gaar is. - Let op goede hygiëne in de keuken. - Wissel keukengereedschap tijdens bereiding, na contact met rauwe

ingrediënten.- Was u handen altijd tussendoor met water en zeep- Gebruik kalebaskalk wordt afgeraden

• Wordt gebruikt tegen ochtendmisselijkheid, maar bevat veel lood dus wordt sterk afgeraden.

• Gevaar: bevat hoog gehalte aan lood- Te hoog loodgehalte:

• Tast bloed aan• Tast centrale zenuwstelsel aan• Tast werking nieren aan• Verhoogt kans op vroeggeboorte, laag geboortegewicht en

mentale retardatieMatig met gebruik van kaneel: mogelijk teratogeenSoftenon was een medicijn dat hielp bij misselijkheid en dat het hielp bij het slapen. Uitiendelijk helpte het de vrouwen erg goed maar zorgde ervoor dat de kinderen groeide zonder bovenste lichaams ledematen.

Kwaliteit voeding - Eiwit

o Opbouw weefsel van onder andere borsten, placenta en foetuso Extra Eiwit 5 – 10 g/d

- Foliumzuuro Van belang bij synthese nucleïnezuren en daarmee voor een

normale celdeling en celgroei

o Preventie open ruggetje en hazenlip (voor en begin zwangerschap)

o Nodig 400 mcg/do (volwassenen 200-300 mcg/d)

- Vitamine Ao vorming epitheelcelleno goede werking van de ogeno belangrijke rol bij groeio goede werking immuunsysteemo Zwangeren moeten oppassen met teveel vitamine A

1000 mcg/dag Normaal: 800 mcg/dag Voldoende via voeding

- Ijzer: Feo Vorming hemoglobine o Zuurstoftransport in het bloedo Ijzer nodig voor bloedtoename bij de moeder, de bloedvorming

bij de foetus, o vastleggen ijzervoorraad foetuso 2de trimester 10 mg/dag extrao Absorptie beter in zwangerschap en verlies minder doordat

geen menstruatie plaatsvindto Fe-rijke voeding gebruikeno Eventueel ijzerpreparaat gebruiken

- Vitamine Do Goede opname van calcium en fosfor uit de voedingo Vastlegging van Calcium in tanden en botteno Nodig 10 microgram per dag extra (preparaat)

- Calciumo Opbouw en onderhoud botten en gebito Goede werking zenuwen en spiereno Bloedstollingo Transport van stoffen in de celleno Nodig 1000 mg/d zelfde als normaal, via voeding (resorptie is

verhoogd)- Vitamine B6

o afbraak en opbouw aminozureno regulering werking van bepaalde hormonen

o groei, bloedaanmaako goede werking afweersysteem en zenuwstelselo Nodig B6: 1,7 mg/do normaal: 1,3 mg/do via voeding

- Zinko onderdeel enzymen (opbouw eiwitten, groei, vernieuwing van

weefsel, stofwisseling, immuunsysteem)o Nodig 15 mg/do Normaal: 9 mg/do via voeding

Schadelijke gewoonten en zwangerschap

- Alcoholmisbruik kan leiden tot:o mentale retardatie,

groeiachterstand en aangeboren afwijkingen

- Roken: - Drugs:

o geboorteafwijkingen, miskraam

Andere gewoonten die de aanstaande moeder tijdens de zwangerschap moet mijden, zijn: 

- Gebruik van medicijnen- Vitaminepreparaten en andere voedingssupplementen zonder

medische begeleiding- Roken: leidt tot lager geboortegewicht- Drugsgebruik geboorteafwijkingen, miskraam- Ruim koffiegebruik- Het volgen van een vermageringsdieet- Het gebruik  van rauw of halfgaar vlees, de vrouw kan geïnfecteerd

raken met toxoplasmose. Het is voor de vrouw zelf een onschuldige ziekte waarvan ze nauwelijks iets merkt. Bij de foetus kan de ziekte echter blijvende schade veroorzaken aan een aantal organen. Ook is het af te raden in verband met kans op besmetting  met de bacterie listeriose. Het komt niet veel voor, maar de gevolgen kunnen bij zwangerschap ernstig zijn, omdat listeriose een abortus kan veroorzaken. De bacterie komt dus voor in rauwe producten zoals zachte kazen van rauwe melk en voorverpakte gerookte vis. 

- Een te hoge inname van vitamine A vergroot de kans op aangeboren afwijkingen in de eerste maanden van de zwangerschap. 

- Het gebruik van kalebaskalk (witte klei wat door vrouwen uit Afrika en Suriname wordt gebruikt bij ochtendmisselijkheid, om de spijsvertering te stimuleren of om af te vallen en uit gewoonte) kan schadelijk zijn voor het ongeboren kind, omdat het teveel lood bevat. Het tast het bloed, het centrale zenuwstelsel en de nieren aan. Het verhoogd de kans op vroeggeboorte, een lager geboortegewicht en mentale retardatie. 

- Kaneel bevat coumarine, een stof die in hoge dosis mogelijk voor misvorming in de ontwikkeling van de baby zorgt.

Later in de zwangerschapIn het tweede en derde trimester van de zwangerschap, als de organen zich verder ontwikkelen en het kind uitgroeit, onttrekt het kind steeds meer voedingsstoffen aan het lichaam van de moeder. Een te sterke toename in lichaamsgewicht moet voorkomen worden in verband met verhoogde kans op pre-eclampsie. Zwangerschapsdiabetes is een complicatie die om een aangepaste voeding vraagt. 

- De hoeveelheid energie die nodig is voor de verhoogde stofwisseling en voor de vorming van een vetdepot wordt geschat op 300 kcal in het tweede trimester tot 400 kcal in het derde trimester. 

- De behoefte aan eiwit ligt 5-10 gram boven de normale behoefte. - De vorming van het skelet van de groeiende foetus vraagt extra

calcium, ongeveer 150 mg per dag. In deze verhoogde behoefte kan worden voorzien door een verhoogde resorptie van calcium in het maag-darmkanaal, mits een goede voeding wordt gebruikt en er sprake is van een goede voedingstoestand.

- Vitamine D is belangrijk voor een goede resorptie van calcium. Omdat vitamine D oplosbaar is in vet, is het voor een aanstaande moeder niet verstandig alleen vetarme voedingsmiddelen te gebruiken. De adequate inneming per dag is 10 mcg voor de totale duur van de zwangerschap. 

- Extra ijzer is nodig voor de bloedtoename van de moeder, de bloedvoorziening van de foetus en het in de laatste maanden vastleggen van een ijzervoorraad door de foetus. 

In de tweede helft van de zwangerschap nemen het plasmavolume en het hartminuutvolume sterk toe. De bloeddruk neemt echter niet toe, doordat de perifere weerstand van de vaten afneemt door vasodilatatie. Is deze vasodilatatie onvoldoende of is er sprake van vasoconstrictie, dan neemt de bloeddruk wel toe. Dit noemt men zwangerschapshypertensie. 

Wanneer de hypertensie aanhoudt, nemen het plasmavolume en het hartminuutvolume af en vermindert de doorbloeding van de organen. Door een verminderde nierdoorbloeding treedt proteïnurie op en door een verminderde doorbloeding van de placenta groeivertraging van de foetus. Met noemt dit de ziektebeeld pre-eclampsie. 

Bij een deel van de aanstaande moeders treedt zwangerschapsdiabetes op. Omdat een gestoorde koolhydraatstofwisseling schadelijk is voor de

foetus, moet de diabetes met behulp van insuline en een aangepaste voeding worden gereguleerd. 

Overgewicht in de zwangerschap geeft een verhoogd risico op pre-eclampsie en zwangerschapsdiabetes. Ook neemt het risico op complicaties tijdens de bevalling toe. 

Bevalling en kraambedAls de bevalling lang duurt, is het niet voldoende alleen wat vocht te gebruiken. Het is belangrijk om het bloedglucosegehalte op peil te houden. Normaal eten is niet aan te raden: de spijsvertering zou te veel energie vragen, de kans op braken wordt verhoogd en bij een onverwachte keizersnede onder narcose wordt de kans op complicaties vergroot. 

Beter is het om regelmatig koolhydraatrijke dranken te gebruiken en eventueel wat lichte kost. Vlak na de bevalling hebben de meeste kraamvrouwen behoefte aan iets warms. 12.5 LactatieperiodeLactatie: het voeden van een zuigeling met moedermelk. De voeding van de zogende moeder verschilt niet veel van de voeding aan het eind van de zwangerschap. De benodigde hoeveelheid energie is sterk toegenomen. Bij een melkproductie van 800 ml is de toename ongeveer 650 kcal.

De vochtinname vereist extra aandacht. De behoefte aan vocht is sterk verhoogd, omdat de afgifte via de melk is verhoogd. De behoefte loopt op tot 2 a 2,5 liter per dag. 

Omdat vette vis kleine hoeveelheden dioxines kan bevatten, wordt geadviseerd deze niet meer dan tweemaal per week te gebruiken. Roofvis en rivierpaling worden afgeraden.  

Het gebruik van kalebaskalk tijdens zoogperiode sterk afgeraden. Dit verhoogt de kans op achterstand in de mentale ontwikkeling. 

Advies - Gevarieerde voeding

o Vette vis o Vette vis bevat n-3-vetzuren die belangrijk zijn voor de aanleg

en groei van het centraal zenuwstelsel. Daarom is het advies om in ieder geval eenmaal per week vette vis te eten. Vette vis bevat echter ook verontreinigingen zoals dioxines en kwik.

Daarom aanbevolen om niet meer dan 300 gram per week vette vis eten. 

- Geen lever- Foliumzuur bij zwangerschapswens- Vit D preparaat vanaf 2de trimester- Geen alcohol- Niet roken- Medicijnen alleen op doktersvoorschrift- Geen rauw vlees- Goede hygiëne

Voeding en religie Leerdoelen De student is in staat:

- voedingspatronen van in Nederland wonende Turken, Marokkanen, Creolen en Hindoestanen te benoemen en op hoofdkenmerken te beschrijven.

- van het voedingspatroon Turken, Marokkanen, Creolen en Hindoestanen de gezondheidskundige consequenties te benoemen en te vergelijken met het gebruikelijke Nederlandse voedingspatroon;

- aan te geven hoe een foodmarketeer de markt van ‘Nieuwe Nederlanders’ beter kan bedienen.

Situatie in NederlandGrove schatting (CBS 2016)

- Ruim 3,8 miljoen allochtonen:- waarvan ca. 2,1 miljoen niet-westerse allochtonen

Niet-westerse migranten:- Turken ca. 395.000- Surinamersca. 348.000- Marokkanen ca. 374.000- Antillianen ca. 147.000- Somaliërs- Afghanen - Irakezen - Iranese

In het kader van vluchtelingenmigratieBij de niet-westerse groepen speelt religie vaak een grote rol in het voedingspatroon. Verder is er weinig bekend over de voeding van migranten maar omdat het om een zeer heterogene groep gaat, kunnen we een aantal overeenkomsten onderkennen. En daarbij is er natuurlijk ook het een en ander bekend over de oorspronkelijke voedingsgewoonten. 

Westerse migranten:- Polen- Roemenen - Bulgaren 

In het kader van arbeidsmigratie

Migranten en hun voeding- Meeste migranten komen uit gebieden van de wereld met een

lagere levensstandaard- Oorspronkelijke voeding vaak soberder en minder industrieel

bewerkt- Men besteedt veel tijd en zorg aan het bereiden van voedsel - Meeste migranten komen uit warme landen; andere producten dan

in Nederland- Voedsel is sterk verbonden met de gastvrijheid; altijd genoeg eten

en geen gepaste hoeveelheden - Weigeren van aangeboden voedsel kan onaardig of zelfs beledigend

overkomen - Religie heeft vaak grote invloed op de keuze van bereidingswijze van

voedsel 

Derde generatie niet-westerse migranten: kleinkinderen van de mensen die hier in de jaren zeventig van de vorige eeuw kwamen werken, is een nog jonge bevolkingsgroep (80% is jonger dan 20 jaar). De jongeren nemen gewoonten over van hun leeftijdsgenoten, ook op voedselgebied.

Dat betekent dat het gebruik van bijvoorbeeld fastfood, energydrinks en alcohol bij deze groep jongeren toeneemt.

Voeding en religie - Symbolische betekenis voedsel- Heilig zijn van bepaalde dieren- Onrein- Vasten

Religies:- Christelijk

o vasten o geen vlees op vrijdag

- Joodso KOOSJER: wat je mag eteno wel herkauwers (rund, schaap, geit)o varkens verbodeno visseno ritueel geslacht vleeso melk en vlees niet tegelijko vasten o verboden; kruipende dieren en roofvogels

- Islamitischo Religie heeft grote invloed op de keuze en bereidingswijze van

het voedsel o Varkensvlees is verboden: dit is onrein o Men gebruikt: rundvlees, schapenvlees en kip o Vlees moet afkomstig zijn van ritueel geslachte dieren o Bij voorkeur van Turkse of Marokkaanse slagero Gebruik van alcohol is verboden 

- Hindoeïsmeo Geloof in reïncarnatieo Koe is heiligo Vasten: geen zout, gebakken of gekruide gerechten, kip, vlees,

ei en viso Geloven in reïncarnatie en staan daarom zeer terughoudend

tegenover het doden van dieren o Deel van hen eet vegetarisch o Niet-vegetariërs eten geen rund- en varkensvlees; alleen

kleine dieren zoals kip of viso Op religieuze feestdagen feestelijke gerechten; vaak

vegetarisch 

Turkse en marokkaanse voeding Islam

- Schapen- en lamsvlees- Thee- Veel zoete tussendoortjes - Ook veel rozijnen, nootjes, bloempitten, honing, dadels- Veel vetten, oliën- Alle gerechten tegelijk opgediend op grote schaal- Afwisseling in gerechten- Voorkeur voor 1 broodmaaltijd en 2 warme maaltijden- Kruiden: munt, knoflook, korianderblad, kaneel

Vastenmaand: het hoogtepunt in het islamitische jaar: Ramadan (Marokkaans) of Ramazan (Turks); er wordt gevast van zonsopkomst tot zonsondergang. De islamieten verschillen onderling van opvatting over de vraag hoe streng er moet worden gevast (onthouding van voedsel, dranken, medicijnen per os, injecties) en voor wie uitstel en ontheffing kan worden aangevraagd. 

Suikerfeest: de vastenmaand wordt afgesloten met het Suikerfeest, dit wordt uitgebreid gevierd met veel feestelijke, vooral zoete gerechten. 

Offerfeest: het belangrijkste feest voor Islamieten, dit wordt gevierd met lekkere gerechten en veel Turken en Marokkanen laten voor dit feest een schaap slachten.Verboden:- varkensvlees(producten)- niet ritueel geslacht vlees- alcoholische dranken

Verplicht:- vasten tijdens ramadan- ritueel geslacht vlees

Aanbevolen:- ¾ eten van wat je op kunt- eten delen; gastvrij!

Broodmaaltijd: brood met (schapen)kaas, olijven, rundersalami, ei, honing of ander zoet beleg. Er wordt vaker witbrood gegeten dan bruinbrood. Turkse en Marokkaanse broden zijn vaak groot en rond.

Vasten Bij langere tijd onvoldoende voedsel 🡪 glycogeenreserves uitgeput. Er zijn enkele mechanismen die tekort aan glucose tegengaan: 

De spiercellen verbruiken zo min mogelijk glucose en schakelen zo veel mogelijk over op vetverbranding. 

De lever vormt glucose uit aminozuren en vormt ketonlichamen die door hersenen worden gebruikt voor energievoorziening. 

Het lichaam gaat zo zuinig mogelijk om met de energie door het basaalmetabolisme te verlagen. Hierdoor kan het lichaam vrij lang zonder voedsel. 

Meestal wordt er een stuk vanaf gebroken en wordt er boter opgesmeerd of in de olie gedoopt. Warme maaltijd: bestaat uit een graanproduct (rijst, macaroni, noedels, bulgur, couscous of peulvruchten (linzen, kikkererwten) met schapenvlees, rundsvlees, kip of vis en verschillende groenten. Ook wordt er meestal brood gegeten bij de warme maaltijd. Couscous: een Marokkaans product, meestal gemaakt van tarwe. De couscous wordt in een speciale pan (tajine) gestoomd boven een mengsel van vlees en groente. Dolma’s: typisch Turks, met gehakt en rijst gevulde groenten; bijvoorbeeld gevulde tomaten, gevulde aubergines of gevulde druivenbladeren. 

Turkse voeding Ontbijt- brood (Nederlands of, bij voorkeur, Turks brood)- hartig beleg: Turkse schapenkaas, zwarte olijven, Nederlandse kaas,

eieren, knoflookworst, rundersalami- zoet beleg: jam, honing

thee (Nederlandse of Turkse, vrij sterk met suikerWarme middag- en avondmaaltijd- brood- soep (rode linzen, vermicelli, kip, yoghurt)- stoofpotten- groente (snijbonen, sperziebonen, prei, spinazie, aardappelen,

wortel, ui, tomaat, paprika, aubergine, courgette, champignons)- vlees (rund, kalf, schaap, lam, kip)- rijst of bulgur (gebroken tarwe)

Algemeen- Groente vaak gebakken of gesmoord- Salades- Tafelzuur (tomaat, witte kool, augurk, sperziebonen, pepers; in

zomer in het zuur gelegd voor in de winter)- Bijgerechten: yoghurt (soms met knoflook, zout, komkommer,

muntblaadjes)- Dranken- Typisch Turkse gerechten: Dolma’s. Dit zijn met gehakt en rijst

gevulde groenten, bijv. gevulde tomaten, gevulde aubergines of gevulde druivenbladeren. 

- Bulgur: Turks graanproduct dat bestaat uit gebroken en gestoomde tarwe.

- ‘s middags: verdunde yoghurt, thee, water

- ‘s avonds: verdunde yoghurt (ayran)Marokkaanse voeding Ontbijt- Nederlands brood (wit of bruin)- hartig beleg

o kaas (Nederlandse of schapenkaas)o vleeswaar (rookvlees, worstjes)o olijven

- zoet beleg: jam en honing- ‘s ochtends koffie of thee (Marokkaans of Nederlands)- rest van dag: vooral thee- soms maaltijdsoep

Warme middag- en avondmaaltijd- Stoofpot (Tajine)

o vlees (lam, schaap)o groente (altijd ui en tomaat, soms wortel, sperziebonen,

aardappelen, courgette, doperwten, kikkererwten, paprika, spruitjes, bloemkool, snijbonen, prei, spinazie, pompoen) met pruimen, rozijnen, noten

- Brood - Soep is meestal geen voorgerecht, maar tussengerecht of

avondmaaltijdAlgemeen- Gastvrij!- Vleesgerechten (kip, lam, schaap, soms rund en kalf)- Vis- Orgaanvlees- Gebruik sterke oude boter- Zetmeelproducten

o Aardappelen (frites, gebakken)o Pasta, rijst minder vaako Couscous met name tijdens feestdagen

Couscous: Marokkaans product, meestal gemaakt van tarwe. Het wordt in een speciale pan gestoomd boven een mengsel van vlees en groente.

- Salades en tafelzuurDranken: frisdrank, sap, (karne)melk, water, Marokkaanse theeNagerecht: meestal fruitTurkse voedingsstoffen tegenover Nederlandse - Hoge consumptie peulvruchten, groente, fruit, brood en vlees

- Lage consumptie vis en alcohol- Meer haem-ijzer, zink VV en TV- Minder Koolhydraten, vitamine A en calcium, Vitamine D.

Marokkaanse voedingsstoffen tegenover Nederlandse Hoge consumptie aardappelen, brood, vetten en olien Meer haem-ijzer en vitamine B12Voedingspatronen turken/ marokkanen Weinig precieze gegevens- Vergeleken met Nederlands voedingspatroon wat gezonder:- minder verzadigde vetten

o meer koolhydraten, m.n. zetmeelo minder alcohol

Effect op gezondheid (marokkaans/turks) - Dik zijn teken welvaart en schoonheid- Maar ook: extreem lijnen- Maag-darmklachten

o ploegendienst; op andere tijdstippen eten, vastenplicht- Obstipatie

o veel witbrood en rijst- Tandcariës en overgewicht

o nemen slechte gewoontes NL over- Vitamine D tekort

o voorkomen rachitis, osteoporose en osteomalacie: vitamine D preparaat

- Voorziening vitamine B2 en calcium in gevaaro Bij te weinig gebruik melkproducten

- Lactose-intolerantie- Voorziening vitamine B1 en C in gevaar

o Indien noten en fruit vervangen door snoep en snacksSuriname Surinamers in Nederland: 

Creolen  Hindoestanen

Bevolking:- Hindoestanen islam/ hindoeisme - Creolen christendom - Javanen islam

- Indianen- Chinezen• Ieder volk bracht eigen traditie/ religie mee.

Algemene voedingspatroon - Creolen: twee broodmaaltijden en een warme maaltijd

o bak- en kookbananen, wortelknollen, zoete aardappel, moksi alesi, pom

- Hindoestanen: bij voorkeur twee warme maaltijden - (india) : rijst, roti, massala (= een kerriemengsel), chutney (=

vruchtenpuree met kruiden en smaakmakers)- Het ontbijt wijkt niet veel af van het Nederlandse ontbijt (witbrood,

boter, kaas, ei, zoet beleg, vlees)- Lunch is als het ontbijt of de warme maaltijd- Men maakt veel gebruik van gezouten vlees of gezouten en

gedroogde vis- Een maaltijdsoep is ook zeer gebruikelijk- Door de invloeden van veel verschillende culturen gebruikt men veel

verschillende kruiden en specerijen- De hindoestanen gebruiken geen rundvlees- Veel Surinamers maken zelf limonade die bij de maaltijden en

tussendoor gedronken wordt- Tussendoor eet men graag fruit- Javanen (indonesië): rijst, groente, pinda’s, kip, tofu (tahoe), tempeh

(van sojabonen)- Nederlanders: gezouten kabeljauw (bakkeljauw), gezouten rundvlees

(zoutvlees), zuurkool, gedroogde erwten en bonen- Indianen: cassave en andere wortelknollen, maïs, meloen, banaan.

Gerookte en gedroogde vis.

Warme maaltijd: bestaat uit rijst, knollen (cassave, yam, napi, tayer, aardappelen), peulvruchten (witte bonen, bruine bonen, erwten) of bakbanaan met vlees, kip, vis of garnalen en groente. Roti: typisch Hindoestaans gerecht, een soort hartige pannenkoek die gevuld wordt met aardappelen of erwten, eventueel geserveerd met kip.Treven: een treef is een voedingsmiddel dat taboe is, treven zijn niet algemeen, maar verschillen per familie.Effect op gezondheid (surinamers) - Overgewicht- Cariës- Hoge bloeddruk- Maagproblemen: veel kruiden/peper in combinatie met alcohol- Weinig vitamine C- Weinig vezel

- Lactose-intolerantie: vaak meer bij volwassenen, deels genetisch bepaald

- Hindoestanen, veel diabetes: genetische aanleg, verkeerde voedingsgewoontes, gebrek aan lichaamsbeweging en stress

Algemene gezondheidontwikkelingen Over het algemeen bevat de voeding van migranten ten opzichte van NL voedingspatroon: 

- Minder verzadigde vetten - Meer koolhydraten, vooral zetmeel - Minder alcohol 

Eventuele problemen voorziening vitamines Vitamine B2 en calcium

Wanneer er weinig melkproducten worden gebruikt Geldt met name voor kinderen en vrouwen die

zwanger zijn of borstvoeding geven Vitamine B1 en C

Wanneer tussendoortjes zoals noten, zelfbereide gerechten en fruit worden vervangen door snoep etc.

Vitamine D Door het gebruik van olie in plaats van margarine of boter bevat de weinig vitamine D

Onvoldoende vitamine D-vorming via de huid (vanwege donkerdere huidskleur of bedekking (hoofddoek, boerka)) 

Om rachitis, osteomalacie of osteoporose te voorkomen is het voor alle leeftijdsgroepen belangrijk om een vitamine D-preparaat te gebruiken

Turkse en Marokkaanse moeder en borstvoeding- Afname van de duur van borstvoeding- Ze beginnen eerder met bijvoeding- Problemen met borstvoeding en het bereiden van

zuigelingenvoeding 🡪 ze missen vaak steun en adviezen van vrouwen die ervaring hebben met borstvoeding

OvergewichtPrevalentie van overgewicht, obesitas en diabetes is bij de Turkse, Marokkaanse en Surinaamse bevolkingsgroepen groter dan bij de autochtone bevolkingsgroep. 

- Factoren die hierbij een rol kunnen spelen: - Verslechteren van een voedingspatroon: veel vet, veel zoete

producten, te weinig groente, fruit en volkorenproducten- Minder beweging- Hindoestanen hebben een aangeboren constitutie waardoor zij een

veel grotere kans hebben op diabetes type 2- Een vitamine D-tekort

Marktkansen- Slimme winkelier richt zich op niet-Westerse allochtonen’

o In aanbod van etnische levensmiddelen valt veel te winneno 3 miljard euro omzet in etnische levensmiddelen

Voeding en sport Leerdoelen De student kan:- onderscheid maken tussen: recreatie-, wedstrijd- en topsport en

breedtesport, tussen kracht-, duur en teamsport in verband met de verschillende eisen die door deze verschillende vormen van sport aan de voeding worden gesteld

- regulatiemechanismen beschrijven waarover het lichaam beschikt bij lichamelijke activiteit

- de verschillende soorten energievoorraden in het lichaam beschrijven en onder welke condities daar meer of minder energie uit wordt vrijgemaakt

- met betrekking tot de glycogeenvoorraad beschrijven hoe een optimale (maximale) voorraad verkregen wordt en wat het belang ervan is voor het uithoudingsvermogen.

- de gewenste verdeling van energie met betrekking tot vetten en koolhydraten beschrijven

- de optimale eiwitvoorziening voor duur- en krachtsporters vaststellen- de optimale vochtvoorziening voor alle soorten sporters beschrijven- de gewenste verdeling van maaltijden op een training en wedstrijd dag

beschrijven- voor micronutriënten aangeven aan welke de sporter een verhoogde

behoefte heeft en waarom- in voorbeeldsituaties aangeven hoe aan de verhoogde energie en

nutriëntenbehoefte kan worden voldaan- populaire voedingsadviezen in verband met diverse sportactiviteiten

beoordelen en de mythen erin onderkennen- het gebruik van sportdranken (zowel dorstlessers als energiedranken)

op hun belang voor de verschillende soorten sporters beoordelen- het gebruik van verschillende soorten sportvoedingssupplementen met

vitaminen, mineralen, spoorelementen, aminozuren en in de voeding voorkomende “prestatieverhogende stoffen” zoals creatine, cafeïne en carnitine beoordelen

- de verkrijgbaarheid en de prijsstelling van sportvoedingssupplementen, preparaten en dranken beschrijven en beoordelen.

Voordelen van sporten: V02: Indicatie aërobe uithoudingsvermogen

Hoge VO2 waardes: goede samenwerking verschillende systemen (hartlongsysteem) die zorgen voor

o Aanvoer, transport, opnemen en verbruik van O2 Hoe hoger VO2, hoe beter O2 wordt omgezet in energie

o (conditie ↑) Afhankelijk van lengte, leeftijd, gewicht, lichaamsbouw,

vetpercentage, bloedvolume, hemoglobinelevels….ect

Relatie tussen voeding en prestatie: Je vergelijkt jezelf tussen jezelf en een sportauto, wat hebben jullie beide nodig - Brandstof & computer en techniek

(koolhydraten)- Vermogen , bouwstof en aandrijving en

vermogen (eiwitten)- Onderhoud en ondersteuning (water,

mineralen, vitaminen)- Roest en aanslag. (suiker, vetten)

Voor het samentrekken van spiercellen heb je energie nodig, in de vorm van ATP. Deze energie kan vrijgemaakt worden door glucose (koolhydraten) en vetzuren (vetten) te oxideren. Uit glucose wordt sneller energie vrijgemaakt dan uit vet. Bovendien is er voor de oxidatie van glucose minder zuurstof nodig dan voor de oxidatie van vetzuren. Glucose kan ook zonder zuurstof energie leveren. Voor zeer kortdurende explosieve inspanning is anaerobe verbranding van glucose effectief. als er bij langdurende inspanning zuurstoftekort ontstaat treden er lokale acidose en spiervermoeidheid op. De energie die het lichaam nodig heeft, komt vrij door de afbraak van koolhydraten, vetten en eiwitten. Katabole reacties: de reacties die plaatsvinden in de cel. Anabole reacties: Het lichaam breekt niet alleen moleculen af, maar bouwt ook grotere moleculen op (bijv. eiwit uit aminozuren, vet uit vetzuren etc.). Ze kosten energie. Stofwisseling/metabolisme: katabole en anabole reacties samen. 

Als koolhydraten en vetten zijn afgebroken tot glucose en glycerol, kunnen ze verder in de cellen worden afgebroken om energie te leveren. Aminozuren moeten eerst worden ontdaan van stikstof. Stikstof wordt in lever afgesplitst onder vorming van ammoniak. Dit heet desaminering. Ammoniak is giftig, dus lever zet het om in ureum en verlaat het lichaam via nieren. 

Aerobe afbraak: reacties waar zuurstof voor nodig is. Bij afbraak van glucose, vetzuren en aminozuren zijn pyrodruivenzuur en acetyl-Co-A van belang. Deze chemische stoffen vormen schakel. 

ATP (adenosinetrifosfaat): de belangrijkste energiedrager. Dit is een stof waar de cel onmiddellijk energie uit kan vrijmaken door een fosfaatgroep af te splitsen. Er ontstaan dan ADP en P.  In de spiercellen zit een zeer kleine voorraad aan ATP, die voor maximaal 1 seconde aan maximale inspanning bevat. ADP kun je zien als een lege batterij die wordt opgeladen in de mitochondrien (energiecentrale) waardoor ATP ontstaat. ATP verlaat volgens “de energiecentrale” en geeft energie in de cel. door creatinefosfaat (fosfaatsplitser) wordt ADP heel snel omgezet in ATP, creatinefosfaat is aanwezig in de spier/hersencel zelf. De hoeveelheid creatinefosfaat is genoeg voor 7 tot 10 seconden maximale inspanning en speelt een rol in de spier- en hersencellen wanneer hele snelle actie is vereist. Een mens heeft per dag circa 40-60 kilo ATP nodig om in zijn energiebehoefte te kunnen voorzien. Wanneer een mens voldoende ATP in voorraad zou hebben voor een dag, zou hij veel zwaarder zijn. Een hele kleine voorraad is voldoende en veel effcienter, maar dat betekend wel dat er continu ATP gevormd moet worden. Dit gebeurt door de afbraak van koolhydraten, vetten en eventueel eiwitten.

Energiebalans: Het lichaam moet in balans blijven: wat eruit gaat is gelijk aan wat erin gaat. Energiedisbalans is als je bijvoorbeeld minder beweegt dan dat je eet. - Meer vet- Minder snelheid- Minder behendigheid- Gezondheid gaat achteruit mentaal en welvaartsziekten.

meer beweegt dan dat je eet- Je verliest vet en spieren- Leidt tot prestatieverlies op school en sport- Fysieke en mentale gezondheid gaat achteruit

o Ziekte o Blessure

o Groeiachterstando Overtraining

Energiebalans is van groot belang EnergiegebruikKun je uit rekening - Spijker hoven

formule o Gewicht,

lengte, leeftijg, geslacht

o Je berekent je Energiegebruik in rust in kcal per dag (24 uur) adhv. (schatting)

- Physical activity level (pal)o In schalen in hoeveel je beweegt, o Hoe meer je beweegt hoe groter de factor.

- Tabel van Ainsworth energiegebruik van inspanning, in kcal per kg

lichaamsgewicht per uur voor volwassenen.

Aanbevelingen per type sport- Duursport

o Wielrennen, midden en lange astand lopen, triatlon, zwemmen, snelwandelen, langlaugen, surfen en zeilen

o Primair energiesysteem (areobe glyscolyse, vetzuurverbranding

o Koolhydraten 6-10 g/kgo Eiwitten 1.2-1.6 g/kg

- Teamsporto Voetbal, hockey, volleybalo Primair energiesysteem: aerobe & anaerobe glycolyse o Koolhydraten 5-7 g/kgo 1.2 -1.5 g/kg

- Krachtsporto Gewichtheffen, turnen, sprinten, karate, discuswerpen,

speerwerpen, kogelslingeren, hoog- en verspringen, zwemmen (<100 m)

o Primair energiesysteem (crp, anaerobe glycolyse o Koolhydraten 4-7 g/kg o Eiwitten 1.5-w.7 g/kg

- Powersport o Primair energiesysteem anaerobe en aerobe glycolyse o Koolhydraten 6-12 g/kg o Eiwitten 1.5-1.7 kg o Fietsen, roeien, schaatsen, kayakken, 400-3000 m rennen

Via Energiesystemen zie je wat er gebeurt en wat je gaat gebruiken/verbruiken als je bijvoorbeeld gaat rennen. Binnen de eerst minuut, verbruik je je fosfaat voorraad (anearoob)- Daarna begin je anaerobe

glycolyse

TimingVerdeling van de dag/ week/ rondom inspanning Timing waarom: - 4 R’s

- Repair - Refuel- Rehydrate- Relax/rest

Voeding speelt een belangrijke rol bij progressieve training. Timing verdeling over de week: koolhydraten periodiseren, volgens principes. - fuel for the work

required - Train low compete high

Verdeling over de dag Optimale eiwittiming - Totale hvh per dag

moet sowieso voldoende zijn 0,8 to max 2.2. g/kg

- Min. 4 eetmomenten met min. 20 gram volwaardig eiwit

- Max. 0,45 g/kg eiwit per eetmoment muscle effect - Ongeveer ieder 3 uur zo’n eiwit moment - Voor het slapengaan 40 gram caseine eiwit: komt overeen met 450-

500 gram magere kwark.- maximal spiereiwitsynthese, spieradaptatie, herstel & eventuele

groei!Timing rondom inspanning : voor - Vertering koolhydraten duurt 4 uur- 1-4 u voor inspanning laatste hoofdmaaltijd, met- 1 tot 4g/kg koolhydraten - Weinig vet, vezels (vet en vezels zorgen ervoor dat voedsel minder

makkelijk worden verteerd) en matig eiwit - 60 min voor inspanning 30-60 g koolhydraten met evt. 5-10 gram

eiwitten (boterham, banaan)

Timing rondom inspanning : tijdens - Aanvullen van

koolhydraten, vocht en elektrolyten

- Vocht + elektrolyten = uiterst persoonlijk, afhankelijk van

o Genetica oLichaamsgrootteo Conditieo KlimaatoTrainingsintensiteit

Timing rondom inspanning : na Het is belangrijk om zo snel mogelijk de glycogeenreserves aan te vullen met koolhydraten.- Koolhydraten

o Verhoogde glycogeensynthesesnelheid Niet-insuline afhankelijke opname Verhoogde insulinegevoeligheid

o 2 uur wachten = 50% lagere synthese o Inname in korte

tijdsintervallen geeft maximale synthesesnelheid

- Eiwit o 20-25 g wei = snel,

caseine = langzaam o Dierlijk beter dan

plantaardig (bio, beschikbaarheid)

- Vocht en elektrolyten o Vocht: hoeveelheid is persoonlijk o Elektrolyten: gemengde maaltijd na inspanning voldoet

Water- en elektrolytenbalansVochtbalans: het lichaam bestaat voor ruim 60% uit water. Dagelijks gaat er een hoeveelheid vocht verloren door de uitscheiding van urine via de nieren, uitademing via de longen, verdamping via de huid en uitscheiding van feces via de darm. Onder normale omstandigheden is de uitscheiding en opname van water gelijk; de waterbalans in evenwicht.

De vochtbehoefte voor volwassenen is circa 40 ml per kg lichaamsgewicht. Een deel hiervan wordt geleverd via vast voedsel via oxidatiewater. De

rest moet via dranken worden opgenomen. Als vuistregel geldt dat volwassenen minimaal 1,5 liter drinkvocht nodig hebben. Bij zware inspanning, hoge omgevingstemperatuur en ziekte is de vochtbehoefte verhoogd. 

Vochtverdeling in het lichaam Intracellulair vocht: vocht dat zich bevindt in de cel Extracellulair vocht: vocht dat zich bevindt buiten de cel Het extracellulair vocht is verdeeld over ruimten tussen de cellen

(weefselvocht of interstitieel vocht) en in de bloedbaan en het lymfestelsel (vasculair vocht)

Het lichaamsvocht met daarin opgeloste deeltjes is voortdurend in beweging: in de cel, in en uit de bloedbaan, in en uit het lichaam. Het doel hiervan is voornamelijk de cellen voeden en van zuurstof voorzien en de afvalstoffen verwijderen. 

Het water beweegt zich in de richting waar zich de meeste elektrolyten bevinden. Het passeert daarbij een semipermeabele wand. Dit proces heet osmose. Omdat de elektrolyten de waterverplaatsing reguleren, gaat een verstoring in de elektrolytenbalans gepaard met een verstoring in de vochtbalans. Verstoringen in het evenwicht kunnen alle lichaamsfuncties beïnvloeden. Oorzaken van verstoringen zijn:

- Onvoldoende vochtopname: er ontstaat een vochttekort in het lichaam. De nieren kunnen een vochttekort gedeeltelijk compenseren door minder vocht uit te scheiden. De uitscheiding via de longen en de huid kan nauwelijks verminderen. Om de hoeveelheid bloed op peil te houden, wordt eerst vocht onttrokken aan de ruimte tussen de cellen en daarna aan de cellen zelf. De cellen drogen uit. Dit heet primaire dehydratie.

- Abnormaal vocht- en elektrolytenverlies: dit is meestal een acuut gebeuren, zoals bij braken en diarree, overmatig transpireren, bloedingen en brandwonden. Men verliest grote hoeveelheden vocht en natrium en in mindere mate ook kalium. Het vocht verplaats zich naar de hoogste concentratie, dat is nu richting cel. Hierdoor ontstaat tussen de cellen in de bloedbaan een watertekort. Dit heet secundaire dehydratie.

- Te hoge natriumopname: de concentratie natrium in de extracellulaire ruimten stijgt. Bij een normale nier- en hartfunctie wordt de overmaat aan natrium uitgescheiden. Als de nieren of het hart tekortschieten in hun regulerende werking, leidt de hoge natriumconcentratie tot een te grote hoeveelheid extracellulair vocht. De bloeddruk neemt toe en er ontstaat oedeem. Hoge bloeddruk die ontstaat door nier- en/of hartfunctiestoornissen heet secundaire hypertensie.

- Te hoge vochtopname: er ontstaat hyponatriëmie. De kans op overvulling van het lichaam door een hoge vochtopname is gering.

Het teveel aan water wordt gemakkelijk uitgescheiden via de nieren. Wanneer de nierfunctie gestoord is en de nieren weinig of geen urine meer produceren, kan overvulling ontstaan en is dialyse en eventueel vochtbeperking nodig. 

Vocht tijdens sport Tijdens het sporten verlies je vocht, de hoeveelheid ligt aan de duur, intensiteit, klimaat en kleding. Vochtverlies heeft invloed op de prestaties. Dorstgevoel is geen goede richtlijn omdat na 2% vochtverlies al een dorstgevoel ontstaat. Je kunt het meten hoeveel vocht je hebt verloren door bijvoorbeeld te kijken naar je gewicht met kleding aan. Vochtverlies is het verschil in gewicht voor en na de prestatie plus de hoeveelheid vocht die tijdens de prestaties is ingenomen. Voor optimale vulling is het aan te bevelen 2 uur voor de inspanning 500-1000 ml iso- of hypotone dranken te gebruiken, en vlak voor de inspanning nog 1-2 bekers (150-300 ml) vocht te nemen. Het vocht wordt gelijk gebruikt voor transpiratie.Tijdens inspanning wordt de wordt de maag-darmwerking onderdrukt. Het is dan ook erg belangrijk vocht in een vorm te nemen die de maag snel passeert. En snel wordt geresorbeerd. Drie factoren blijken daarbij een rol te spelen.

- Koolhydraatgehalte- Natriumgehalte- Osmolariteit

Dranken met 30-80 gram koolhydraten en 400-1200 mg natrium per liter worden het snelst opgenomen in de darm. Deze concentratie staat gelijk aan of lagen dan die van het bloed en noemen we isotoon (gelijke concentratie) of hypotoon (lagere concentratie).

Bij langdurige inspanning kan het vochtverlies oplopen tot 6 liter bij krachtsport tot 1-3,5 liter/

Energietoevoer tussen de maaltijden en tijdens vasten Het lichaam verbruikt continu energie. Het lichaam is in staat energieleverende stoffen op te slaan en weer vrij te maken. 

Vetzuren worden opgeslagen als 🡪 vet (triglyceriden)Glucose wordt opgeslagen als 🡪 glycogeen Eiwitten kunnen niet worden opgeslagen. Overtollige aminozuren worden opgeslagen als vet (ketogene aminozuren) of als glycogeen (glucogene aminozuren). Alcohol kan niet worden opgeslagen en wordt direct geoxideerd. Alcohol remt vetverbranding

Glycogeenvoorraad bevindt zich in lever en spieren, maar beperkte opvang. Als reservoirs vol zitten 🡪 koolhydraten omgezet in vet. Lever 🡪 100-150 gram Spieren 🡪 150-300 gram 

Energietoevoer tussen de maaltijden In de cellen worden voortdurend glucose en vetzuren geoxideerd voor levering van energie. Glucose en vetzuren geleverd door koolhydraten en vetten uit voedsel en uit glycogeen uit spieren en lever en uit lichaamsvet. 

Altijd voldoende vetzuren aanwezig, want vetvoorraad is groot. Omdat glycogeenvoorraad beperkt is, moet deze elke dag worden aangevuld. Glycogeenvoorraad van belang voor hersencellen en rode bloedcellen. Ze kunnen geen energie vrijmaken uit vetzuren, in tegenstelling tot de spiercellen. 

Bij vasten wordt lichaamseiwit afgebroken voor de vorming van glucose. 

Samen met het vetreserve, spierglycogeen en de leverglycogeen in het lichaam is er genoeg energie in voorraad om langdurig extreme sportprestaties te leveren. Naarmate de inspanning intensiever wordt, neemt de oxidatie van glucose toe en van vet af. Dat betekent dat bij intensieve sportinspanning de glycogeenvoorraad een bepalende factor kan zijn voor de prestatie.. tijdens langdurige intensieve inspanningen kunne de glycogeenreserves uitgeput raken, er moet geheel worden overgeschakeld naar vetzuurverbranding, hierdoor kan de prestatievermogen met 50% dalen. Er ontstaat een gevoel van slapte en duizeligheid, dat veroorzaakt wordt door een te laag bloedsuikerspiegel. Dit gevoel van malaise kan voorkomen worden door:

- Te zorgen voor een optimale vulling van de glycogeenvoorraad- Zo nodig tijdens de inspanning koolhydraten te gebruiken- De conditie te verhogen door training.

Voor het op peil houden van de glycogeenvooraad is een koolhydraatrijkevoeding nodig. Voor sporters die 4 maal per week trainen wordt een voeding van 60 energieprocent koolhydraten aanbevolen. Bij recreatiesport is 50-55% koolhydraten voldoende. De hoge koolhydraatbehoefte geld vooral voor duursport, daar is het 8-10 g/kg lichaamsgewicht of zelfs hoger. Bij krachtsport is de behoefte niet verhoogd. Voor belangrijke wedstrijden kan men de glycogeenvoorraden kunstmatig verdubbelen door de zogenoemde tapering-off methode. 3-5 dagen voor de wedstrijd wordt het koolhydraatgehalte van de voeding verhoogd, terwijl er minder getraind wordt. Het nadeel van stapeling van glycogeen is dat het lichaamsgewicht met 0,5-1,5 kg toeneemt, deels door extra glycogeen en deels door extra vocht dat door het glycogeen wordt vastgehouden. Daarom vult men liever tijdens de inspanning het glucosegehalte aan. De glycogeenvoorraad is voldoende voor

- 30 minuten krachtige explosieve sportinspanning- 45-90 minuten teamsport- 60-90 minuten miner intensieve, meer langdurige inspanning

(fietsen/hardlopen)Tijdens de inspanning kun je

- Koolhydraatsnack: eierkoeken, biscuits, rijpe bananen, mueslirepen. - Speciale sportrepen kunnen vaak veel vet bevatten.

- Koolhydraatrijke dranken zoals, vruchtensap, frisdrank, tweedrank, sportdranken met een hoog koolhydraatgehalte hebben als nadeel dat ze hypertoon zijn en daardoor dehydratie bevorderen en maag-darmklachten kunnen veroorzaken. Tijdens de inspanning wordt er dan ook isotone dranken aanbevolen. Hypertone dranken zijn gunstiger na de inspanning

Training heeft een positieve invloed op de energievoorziening tijdens de inspanning. Door vaker te trainen ontstaan er aanpassingen in de spier waardoor er een betere doorbloeding plaatsvind. En het aantal miochondrien neemt toe. Hierdoor is men in staat sneller energie vrij te maken uit vetten en raken glycogeenreserves minder snel uitgeput. Eiwitbehoefte van krachtsporters is tijdens de opbouwfase 2 gram per kg lichaamsgewicht en tijdens de onderhoudsfase 1.5 gram per kg lichaamsgewicht. De meeste sporters gebruiken genoeg eiwitten. vaak worden deze eiwitten helaas niet goed benut omdat de timing niet optimaal is. Er is bijvoorbeeld in de lichaam te weinig aminozuren. Daarom moeten eiwitten gegeten worden op het moment dat ze nodig zijn. Dat is na lichamelijke inspanning om de spieren zo goed mogelijk te herstellen. Daarnaast moeten de eiwitten ook van hoge biologische waarde zijn.

De praktijkVaak/ veel/ lang spierpijn: meer eiwitten/ beter verdeling van eiwit over de dag Zware benen/ algehele vermoeidheid: meer (langzame) koolhydraten Achterblijvende spiergroei: meer eiwitten en meer koolhydraten Toename vetmassa: minder (simpele) koolhydraten, suikers en minder (slechte) vetten

Vitamine- en mineralenbehoefte bij sport en gebruik van voedingssupplementenOmdat door extra lichaamsbeweging de energiebehoefte verhoogd is en er meer

opbouw en herstel van spieren plaatsvindt, is er een verhoogde behoefte aan vitamines die betrokken zijn bij de stofwisseling van eiwitten, vetten en koolhydraten: de B-vitamines. De behoefte aan ijzer, calcium, magnesium en zink is licht verhoogd, omdat er extra verliezen optreden via zweet. 

Extra vitamines en mineralen in de vorm van preparaten verhogen de prestatie niet. Een tekort aan vitamines en mineralen in het lichaam is wel nadelig voor de conditie en dus voor de prestatie. Tekorten kunnen voorkomen worden door een goede voedselkeuze. 

Er zijn enkele groepen die risico lopen op tekorten:- Sporters die 1,5-2 uur intensief trainen per dag- Kinderen jonger dan 12 die langer dan uur per dag sporten- Bij herhaalde, langdurige zware inpassingen met een zeer hoog

energieverbruik, zoals bij een meerdaagse etappewedstijd bij wielrennen

- Sporters die op hun gewicht moeten letten- Duursporters