Stress en hartresonantie, vlaamse vereniging hartpatiënten, oostkust, november 2013

Hartresonantie

Dirk Laverge

20 november 2013

4 delen

literatuur

oefeningen

hartresonantie

Hart (metaforisch)

1 Ons hart….

in oude culturen

in religie

metaforen

spreuken

India

• 4000 BC

• hart = verantwoordelijk

voor emoties en gevoelens

• Yoga: hart = innerlijke guru

China

• hart = zetel van het verstand

• symbool*

• polsslag **

Japan• shinzen (orgaan)

• kokoro (verstand

v/h hart)

Egypte

• hart = wezen van het menselijk

bewustzijn *

Griekenland

• hart = zetel van

het verstand

Turkije

• Het oog van het hart

vergist zich niet.

yoga

• hart is de zetel

van het

bewustzijn*

Happinez nr 2 , 2011

Thomas Carlyle

• “It is the heart

that always sees

before the head

can see it.”*

Wijsheid van oude spreuken

• Recht uit het hart spreken

• Volg je hart

• Iemand in je hart sluiten

• Iets doen met hart en ziel

• Je hart uitstorten

• Laat het niet aan je hart komen

• Uit het oog, uit het ….

• Play from your heart

Conclusie

• gemeenschappelijke noemer?

• hart = centrum van −intuïtie−verbondenheid met anderen

Oefening• wijs jezelf even aan?*

• wat is het meest betrouwbaar?

• Zoek eigen voorbeelden

Conclusie

Hart = innerlijk kompas

volg je hart…

• makkelijker gezegd

dan gedaan….

• we leren ook niet hoe

we dit kunnen doen

• nu wél met hartresonantie

Deel 2

literatuur

oefeningen

hartresonantie

Hart (metaforisch)

hart-ritme

hart-ritmevariabiliteit

coherentehart-ritmevariabiliteit

HART : indrukwekkende prestaties

• werkt meestal zonder onderbreking−70 tot 80 jaar−Liefst zonder ‘onderhoud’ of

‘reservestukken’…

• hoe vaak slaat ons hart?−dag?−jaar? *

het hart is méér dan een pomp• 1°autonoom

netwerk van

neuronen−soort kleine

hersenen*−40 000 neuronen in

en rond het hart

• 2°hormonenfabriekje−eigen voorraad adrenaline−hormoon ANF = regelt bloeddruk−hormoon oxytocyne = liefdeshormoon*−deze hormonen werken rechtstreeks in

op de hersenen.

oxytocine

Bron: DS 13/02/2010

• 3° bij elke hartslag stuurt

het hart

elektromagnetische

signalen naar gans het

lichaam−dit kan aangetoond worden

op op een afstand van enkele meters….*

bron: http://relaxforhealthnow.com/images/C.gif

hart – brein communicatie

• neurologisch

• biochemisch−hormonen −neurotransmitter

s

• fysisch−bloeddruk golf

Hartritme

• kennen we van ECG bij

cardioloog (fietsproef)

• polar hartslagmeter−start to run−….

Hartritme

• iedereen kent wel z’n hartslag −bij rust…−bij sport..

• zone training

• inademen−hartritme

• uitademen−hartritme

• conclusie : ademhaling

heeft sterk impact op het hartritme!

oefening

• word je bewust van je ademhaling

• aandachtsoefening:−teken je ademhaling*

• vel papier• 1 min.• potlood gaat mee en

met in en uitademen (beweging borstkas) = golfbeweging

hart-ritme



Hartritmevariabiliteit (HRV)

• Hartritme bv. 70 = is een wiskundig

gemiddelde….

• maar in realiteit versnelt en vertraagt

het hart voortdurend

• die pauze tussen 2 hartslagen is nooit

gelijk = sinusaritmie*

• reeds veel studies (>10.000 wet. art.)**

0 1 2-0.5

0

0.5

1

1.5

2

m V

olts

Hartritme variabiliteit

2,5 seconden hartslag data

.859 sec. .793 sec. .726 sec.

70 BPM 76 BPM 83 BPM

© Copyright 1997 Institute of HeartMath

pubmed

Oorzaken: HRV

• naarmate we ouder worden vermindert

die veranderlijkheid.• bij geboorte = veranderlijkheid het grootst• kind = emotioneel zeer flexibel *• bij naderen van dood = kleinst• indien interval gelijk blijft = probleem (**)

citaat D. Servan Schreiber

• onderzoek in gerespecteerde en niet

in twijfel te trekken

wetenschappelijke tijdschriften

(Lancet, Circulation) bevestigen:−“als de veranderlijkheid van het

hartritme is verdwenen, reageert het hart niet meer op emoties, en kan het niet meer ‘remmen’*…..

• oorzaak?−omdat we onze fysiologische rem

(parasympaticus) niet goed onderhouden…

−we bedienen ons voortdurend van het gaspedaal (sympaticus)• metafoor: fysionomie = auto *

hart-ritme



hartresonantie

• = coherente hartritmevariabiliteit

• de mate van regelmaat in de

variatie

• een grote variatie kan −ofwel regelmatig −ofwel chaotisch zijn.

60

70

80

90

HE

AR

T R

AT

E

1 50 100 150 200

60

70

80

90

HE

AR

T R

AT

E

TIME (SECONDS)

FRUSTRATION

APPRECIATION

© Copyright 1997 Institute of HeartMath

emoties gereflecteerd in hartritme patroon*

• dus zekere resonantie tussen

verschillende ritmes−ademhalingsritme−hartritme−bloeddruk−hersenritmes

• hart = centrale ritmische kracht !

hartresonantie

• door het hart te controleren, leren

we ons emotionele brein te

controleren,

en omgekeerd.

Biofeedbackapparatuur

• Je kunt direct op een scherm zien hoe

jouw hartritme van moment tot moment

varieert.

• Spiegel van je emoties.

• Veel mensen denken dat emoties je

“overkomen”.

De stressmeter laat zien dat

je ze kunt sturen.

heart math app.

bron: www.heartmath.com

http://www.heartmath.com/

bron: nuvtiaal.nu , video op: http://www.stresseraser.nu/stresseraser

http://www.stresseraser.nu/stresseraser

iPhone applicatie

• gewone hartritme

conclusie

• -4000 BC 2013

• oude spirituele moderne

techno

kennis* (ECG, fmri

scans, ..)

leveren bewijs

• dus: spirituele kennis en wetenschap komen samen

= unieke aan hartresonantie

gewoon bezig op pc oproepen hartcoherentie telefoon rinkelt…

pro contra

• levert overtuigend

bewijs

• overstijgt daarmee

‘zweverige new

age’

• duur*

• afhankelijk

apparatuur

• na enkele keren:

niet echt meer

nodig…

Wie past het reeds toe?• managers bedrijven

− Londen: Shell, BP, HP, Unilever, ….− US: Motorolla, video BBC

• ziekenhuizen − daling uitstroom verpleegkundigen (Chicago)

• Leger− NATO piloten

• onderwijs: − betere examenresultaten

• Hogent : start to breath (DS, dec. 2010, vrt nieuws)• US: lager onderwijs

video: http://www.youtube.com/watch?v=-VrNJxJLVnc&NR=1 • UK: universiteiten (Harvard).

− zie filmpje

http://www.youtube.com/watch?v=-VrNJxJLVnc&NR=1

ABC news: Stanford univ.

Hogent: start to breathe

• vtm journaal:−Hogent−studentenpsycholoog: Vincent

Willemyns*

http://www.youtube.com/watch?v=IOJlir6keQk

Video NATO piloten

sport, dieren, …

• concentratiesporten−golf−boogschieten

• Link met huisdieren−kind speelt met hond

= spontaan in coherentie*

−oude mensen met huisdier leven langer, is geen toeval

HC: wat is het niet?• géén

ontspanningstechniek

zoals yoga,

mindfulness, zen…

• wel een actietechniek−kan zowel met een harstslag

van 150 als van 60

+ effecten HC: psychologisch• enquêtes bij managers na 1 maand

training:−minder stress −minder slapeloosheid−efficiënter vergaderen−helderder van geest

+ effecten HC: lichamelijk

• hersenen evenwicht

• AZS evenwicht

• hormonaal evenwicht

• daling bloeddruk *

Belangrijke achtergrondinformatie

• want link tussen−3 systemen −stress−hartresonantie

hersenenautonoomzenuwstels

elhormonen

1/3 Hersenen en hartcoherentie

• grofweg 3 lagen van hersenen


elhormonen

1°hersenstam

• of reptielenbrein

• oudste deel: 300 000 000 jaar oud

• ook bij: reptielen, vissen

• autonome functies−regeling lichaamstemperatuur−slaapritme, honger, dorst−ademhaling, hartritme−expressie van emoties *


elhormonen

2° emotionele brein

• of: limbisch systeem, primitieve hersenen*

• 200 000 000 jaar oud

• ook bij zoogdieren **

• functies−reukzin−reflexen−instincten−evenwicht tussen lichaamsfuncties

(homeostase)


elhormonen

3° verstandelijke brein

• of neocortex, hersenschors, cerebrum

• ‘slechts’ 100 000 jaar oud

• functie: −abstract denken−spreken, onthouden

• razendsnel gegroeid, maar …

niet altijd in staat om controle uit te

oefenen op andere delen

gevolg….


elhormonen

cfr. evolutie hersenen

• bottom-up circuits *−limbisch systeem neocortex−sterker ‘bedraad’ dan

• top-down circuits −neocortex limbisch systeem

• rol amygdala!!−FFF respons

• gevolg?


elhormonen

gevolg……bij stress

• limbisch systeem neemt de controle

over

(je merkt dat ook niet direct*)

• gevolg−onlogica−impulsiviteit −emotionele instabiliteit ….


elhormonen


elhormonen

Mr. Cortex

• één en al verstand

• onderdrukking van limbisch systeem

• gevaar: emoties onderdrukken− tegen zin gaan werken− tegen beter weten in huwelijk in stand houden

• gevolg−stress: emotionele en fysische klachten

• hartritmestoornissen, bloeddruk , immuniteit

• dus: je verstand voorrang geven op je hart

maakt ziek!*


elhormonen

Mr. Dinosaur

• één en al emotie

• neo-cortex staat op non-actief

• nadeel: impulsief, snel in paniek

• vb. levensbedreigende situatie = nuttig−limbisch systeem (gericht op overleven)

krijgt voorrang op cognitieve denken

• maar: uitsluitend je emoties volgen

maakt ook ziek…


elhormonen

ideaal • hoog IQ

• én hoog EQ

= in harmonie

= in flow

conclusie: HC en hersenen

• emoties gestabiliseerd

• frontale kwabben in cortex beter

bevloeid −fmRI scans *

sympathisch stelsel

• metafoor: GAS pedaal

• kenmerken:−hartritme versnelt (vb *)−spijsvertering valt stil−zweten−pupillen groter−glucose (vlugge energie)−productie: adrenaline en noradrenaline−controleert vecht- en vluchtreacties


elhormonen

parasympathisch stelsel

• metafoor: REM

• kenmerken:−hartritme vertraagt−spijsvering wordt geactiveerd−pupillen kleiner−neurotransmitter: acetylcholine

• gevolg:−rustgevend effect−energie wordt opgebouwd


elhormonen

conclusie

• beide systemen werken dus in

tegenovergestelde richting

• evenwicht tussen ‘rem’ en ‘gaspedaal’ is dus

belangrijk, beide moeten in topconditie zijn.

• zoogdieren: constant in evenwicht

• stress zorgt voor onevenwicht−vb. stresserende werklunch…**−chronisch activeren sympaticus put je energie-

reserves uit.


elhormonen

conclusie: HC en AZS

• HC zorgt dat beide systemen terug

in evenwicht zijn−activiteit sympaticus −activiteit para sympaticus


elhormonen

3/3 HC en hormonen

• bij stress−1° reactie: adrenaline (snel en kort)−2° anti-stress reactie (veel en lang)

• cortisol• DHEA


elhormonen

1°stresshormoon: adrenaline• adrenaline = vlucht-of-vechthormoon

• adrenalinerespons = snel−hartritme −bloeddruk −je verbruikt veel suikers−dopamine *−endorfines **

• vb. bijna botsing***


elhormonen

oermens vs. moderne mens

• adrenaline respons

= zeer nuttig

• overlevingsreactie

bij gevaar

• zelden levensgevaar

• maar

adrenalinerespons zit

wel ingebakken in

ons lichaam

• en treed op bij

minste stress


elhormonen

conclusie

• gevaar: −we leven van

adrenalinestoot naar adrenalinestoot

−genot van adrenalinerespons = verslavend


elhormonen

• maar−antistressreactie

(cortisol, DHEA) kan je niet eindeloos overeind houden *

−metafoor motor 24 u./24u draait*


elhormonen

langdurige stress

• bijnierschors = uitgeput

(cortisol )

• je wordt moe, prikkelbaar,

maar adrenaline houdt je

nog overeind

• stadium ‘opgejaagde

konijnen’, adrenalinejunkies


elhormonen

• gevaar jarenlang op

adrenalinestoten te

leven = depressie−bijnier maken minder

dopamine


elhormonen

conclusie: HC en hormonen

• verbetering hormonaal

evenwicht−DHEA (+100%)− cortisol (-23%)− productie IgA*

• effect gedurende 6 uur na 1 oefening


elhormonen

Deel 3

literatuur

oefeningen

hartresonantie

Hart (metaforisch)

DEEL 3: OEFENINGEN

• 3.1 intro: ademoefening

• 3.2 hartfocus

• 3.3 snelle coherentie

• 3.4 hart intuïtie

• 3.5 mededogen van je hart

in plaats van

externe boosters

• snelle suikers − snacks, cola, ..

• vitaminen

• week-end zee

• massage, sauna,

• joggen (runners high)

• relatie

• job

• geloof

interne bron

• onuitputbare innerlijke

energiebron = hart

visie

ademhaling•synchroniseert

hartritme•synchroniseert

hersenritme•synchroniseert

hormonaleritmes• impact

gedrag

per oefeninga)

waarom?

b)hoe?

c)wanneer

?

d)raak-

vlakken?

3.1 Intro: ademfocus

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

oefening

• word je bewust van je ademhaling

• aandachtsoefening:−teken je ademhaling*

• vel papier• 1 min.• potlood gaat mee en

met in en uitademen (beweging borstkas) = golfbeweging

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

conclusie

• kijk en vergelijk….

• tel nu de frequenties−6 keer?−10 keer?−14 keer?

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

conclusie

• probleem: doorgaans ademen we te

snel

• oplossing: bewust vertragen

• principe −5 seconden in , 5 seconden uit*−5+5 = 10 sec.−dus 6 x ademen in 1 minuut

• zo vertraag je de frequentie van ademen• en verdiep je de ademhaling

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

Goede ademhygiëne

• buikademhaling−handen op buik

• let ook op je houding:−rug recht,−voeten plat op grond*−benen niet gekruist

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

• inademing−stimuleert sympaticus −versnelt hartritme

• uitademing−stimuleert parasympaticus−vertraagt hartritme

• dus rustige ademhaling

brengt zenuwstelsel in balans

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

• adem = anker*

adem

geestlichaam

• Als je ademt in die frequentie−dus 6 ademhalingen / minuut−6 trillingen / 60 seconden−dus ademen in 0,1 Hz

• zo kom je spontaan in

hartresonantie*

• doe nu de oef. een 2° keer −tel pas achteraf!!

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

• in software van heartmath institute

wordt hier ook rekening mee

gehouden−in de trainingsfase−ademen in F6 (5 sec. in, 5 sec. uit)

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

http://www.spiritueelmagazine.nl/goede-ademhaling.html


http://www.spiritueelmagazine.nl/goede-ademhaling-2.html


3.2 hartfocus

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

a) waarom?

• emoties neutraliseren*

• Stress respons doorbreken

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

• niet de situatie is de oorzaak van

stress

• maar wél onze perceptie−in moment: hartfocus−achteraf: herkaderen

• Probleem van vorige week:• is het volgend jaar

nog zo belangrijk?

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

b) hoe?stap 1: focus op je hart

• ga met je aandacht naar je

hart of hartstreek

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

stap 2: adem in je hart

• In F6 (5 sec. in, 5 sec. uit)

• beeld je in dat je door je hart

(of borststreek) ademt−niet letterlijk …−is bij wijze van spreken

• tip: leg je hand op je hart (begin)

• helpt om je energie te focussen

op deze regio

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

c) Wanneer?

• midden in stresssituatie

• af en toe ‘bijtanken’ −pauze (werk)−onderweg (trein, bus, auto)

• maar ook op regelmatige basis−bv. Tijdens korte koffiepauze

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

d) Raakvlak 1

• basis: emotionele intelligentie−cfr. Daniel Goleman

• anecdote (kids en snoep)

−ABC van EQ*: • bewust worden van emoties en

stemmingen• verwoorden van “ “• verbanden zien tussen je gevoelens en

gedachten• en die emoties en stemmingen controleren

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

d) raakvlak 2

• pure mindfulness techniek−SAARA

• stoppen, ademen, aandacht, ruimte, activiteit hervatten (D. Dewulf)

• stoppen, landen, activiteit hervatten (B. Prins)

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

3.3 snelle coherentie

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

a) waarom?

• in ‘flow’ geraken−endorfines −oxytocines

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

flow = in de ‘zone’ zijn

bore-out burn-out

in de zone

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

b) hoe?

• stap 1: focus op je hart

• stap 2: adem in je hart (neutraal)

• stap 3: roep een warm gevoel op

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

warm gevoel oproepen?

• roep een gevoel van warmte op in je

hart of borstkas−roep een leuke herinnering op

(levendig)−denk aan een kind waarvan je houdt−of een huisdier (*)−afdaling met ski−zeilboot, … indien spontane glimlach = OK

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

oefening

• 2 minuutjes

• zoek even een beeld dat een warm

gevoel oproept (zie foto’s)

• probeer het zo helder en scherp

mogelijk voor ogen te brengen

• en gebruik dit bij de oef. straks

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

• niet aan dat beeld denken

• maar dat beeld voelen, herbeleven

• idee: met warme gevoelens kan je

je HRV sturen!!

• metafoor*

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

dus 3 stappen

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

oefening

• pas dit opnieuw toe−gedurende 2 minuten−Ev. terug met potlood

• wat voel je?

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

c) wanneer?

• éérst inoefenen−rustige omgeving−365 techniek

• 3 x per dag*• 6 x ademen /minuut (F6)• 5 min.

−dus: ‘automatisme kweken’ (conditioneren)

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

• eenmaal onder de knie:−vlak vóór meeting, onderhandeling, ….−toepasbaar midden in een onverwachte

stress-situatie!−‘ s morgens na

opstaan !!

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

vergeet niet….

• oefenen

• oefenen

• oefenen

• oefenen

• oefenen

• als je het dan écht nodig hebt, kan

je er spontaan gebruik van maken

WITI

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

a) waarom?

• tappen uit je diepste intuïtie

• helderder nadenken

• Knopen doorhakken

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

b) hoe?

• 1+2+3 van daarnet

• 4° stap: −vraag aan je hart wat een goede

oplossing kan zijn in de gegeven situatie

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

• verwacht géén tekstballon

met ‘de oplossing’

of een ondertiteling

• maar word je bewust van

kleine signalen, een ander

gevoel, of perceptie….

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

3.5 Mededogen van je hart

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

a) Waarom?

• afgeraken van steeds terugkerende

piekergedachtes

• herprogrammeren van slechte

gewoontes/herinneringen

• deblokkeren van oude gekneldheden

• let op:−trauma’s = psychiater of psycholoog !

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

b) Hoe?

• Stap 1 = bewust worden van een

specifieke negatieve emotie, angst,

spanning, gekneldheden (verleden)

• Breng ze ‘in kaart’

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

Zet ze op papieraanleiding? wat gevoeld?

(en waar?)hoe gereageerd?

kritiek van collega ongemak in keeltanden op elkaar

smile (maar inwendig koken)

ruzie tussen kids druk in voorhoofd boos roepen

…

• is een analyse tool

• dan weet je waarmee je aan de slag

kunt….

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

Stap 2

• focus op je hart−adem in je hart−en adem uit in je solar plexus

(zorgt voor een verdieping)

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

Stap 3

• dompel het gevoel nu onder in de

warmte van je hart−metafoor wasmachine

• Kijk met ‘mededogen’ naar

die situatie−EHBO = erken probleem, herken het,

benoem het, en omarm het

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

Stap 4

• vraag aan je hart om nieuwe

inzichten en kracht om beter met

het probleem om te gaan en je

gedrag te veranderen

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

c) Wanneer?

• ‘s avonds (vóór slapengaan)

• na meditatie (verdiepen ervan)

adem-focus

hart-focus

snellecoherenti

e

hart-intuïtie

mededogen

hart

literatuur

oefeningen

hartresonantie

Hart (metaforisch)

DEEL 4: LITERATUUR

http://store.heartmath.org/store/health/managing-hypertension

http://store.heartmath.org/store/health/managing-hypertension

David Servan-Schreiber

• uw brein als

medicijn

• www.guerir.org

http://www.guerir.org/

Kees Blase

• Slanker met je

hartritme

• David O’ Hare

en Kees blase

• http://www.hartfocus.nl

http://www.hartfocus.nl/

Luc Swinnen

• Stress is geen

probleem

• Luc Swinnen

• www.stressmanagement.be

http://www.stressmanagement.be/

http://www.stressmanagement.be/

Peter Aelbrecht

• Homo Energeticus

• Oefenboek

• receptenboek

• http://www.homo-energeticus.be

http://www.homo-energeticus.be/

http://www.homo-energeticus.be/

Doc Childre

• Transforming

stress

• Doc Childre

• www.heartmath.com

• www.heartmath.org



http://www.heartmath.org/

Engelstalig

http://store.heartmath.org/store/stress-solutions/transforming-anger

tijdschrift

Qi gong: hartklank (hao)

• de warmte van

het hoofd en je

hart, gaat in je

buik.− http://www.happinez.nl/insp

iratie/do-it-yourself/buikoefeningen/buikoefening/aflevering-1-de-onderbuik/

http://www.happinez.nl/inspiratie/do-it-yourself/buikoefeningen/buikoefening/aflevering-1-de-onderbuik/




gratis e-books• op site van

heartmath

http://endless-satsang.com/free-spiritual-ebooks.htm

http://endless-satsang.com/free-spiritual-ebooks.htm

websites

• heartmath.com ….org

• hartfocus.nnl

• nu vitaal

• wibo van gennip

• universe of possibilities

http://www.heartmathbenelux.com/

http://www.heartmathbenelux.com/

http://www.heartmath.org/

http://www.hartfocus.nl/

http://www.nuvitaal.nu

http://www.nuvitaal.nu/

http://www.wibovangennip.nl/

http://www.ca.uky.edu/HES/fcs/possibilities/index.htm

“take home message”

• luisteren naar de stem van je hart

is het meest betrouwbare kompas !!

tot slot

• nog eens alle woorden van deze

presentatie in één dia…..

Stress en hartresonantie, vlaamse vereniging hartpatiënten, oostkust, november 2013

Documents

Transcript of Stress en hartresonantie, vlaamse vereniging hartpatiënten, oostkust, november 2013