Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus...

142
Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2008-09 Strafbare Poging en Strafbare deelneming Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’ Ingediend door Maxime Bonny (studentennummer: 20034099) (major: Burgerlijk recht en Strafrecht) Promotor: doctor-assistent Joachim Meese Commissaris: Alexandra De Moor

Transcript of Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus...

Page 1: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

 

Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent

Academiejaar 2008-09

 

 

 

 

Strafbare  Poging en Strafbare deelneming  

 

 

Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’

Ingediend door

Maxime Bonny

(studentennummer: 20034099)

(major: Burgerlijk recht en Strafrecht)  

 

Promotor: doctor-assistent Joachim Meese Commissaris: Alexandra De Moor 

  

 

Page 2: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  ii 

Woord vooraf  

Bij het begin van mijn masterproef stel  ik het ten zeerste op prijs iedereen te be‐

danken die bijgedragen heeft tot het tot stand komen ervan. 

In de eerste plaats dank ik mijn geachte promotor, doctor‐assistent Joachim Meese, 

die mij de mogelijkheid geboden heeft dit werk tot een goed einde te brengen, mij 

de nodige middelen ter beschikking stelde en altijd op een geduldige manier klaar 

stond met woord en daad. 

Daarnaast  dank  ik  ook  speciaal  meester  Patrick  Arnou,  advocaat  aan  de  balie 

Brugge, bij wie ik altijd welkom was om zijn bibliotheek te raadplegen. 

Mijn dank gaat bovendien ook uit naar mijn ouders. Zij hebben mijn werk doorge‐

lezen en hebben mij gewezen op grammaticale fouten. 

Gent, 15 mei 2009 

Maxime Bonny 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Page 3: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  1 

Inhoudstafel  

Woord vooraf ......................................................................................................................... ii 

 

Inhoudstafel ........................................................................................................................... 1  

Deel 1: De rechtsfiguur van de strafbare deelneming in het Belgische Strafrecht................................................................................................................................. 4 

 

I  Inleiding............................................................................................................................. 5  

II  Algemene oriëntatie...................................................................................................10  

III  Welke theorie wordt in ons rechtsstelsel aangewend?................................14 A.  Theorie van de onzelfstandige deelneming of de zelfstandige deelneming ...14 B.  Relatieve of absolute onzelfstandige deelneming ...................................................16 C.  Objectieve verzwarende omstandigheden .................................................................18 1)  Situatie voor het GÖKTEPE arrest............................................................................................18 2)  Situatie na het GÖKTEPE arrest ................................................................................................20 

 

IV  De constitutieve elementen van de strafbare deelneming..........................22 A.  Misdrijf waaraan deelgenomen wordt ........................................................................22 1)  De noodzaak van een hoofdmisdrijf........................................................................................22 2)  Deelneming aan misdrijf dat effectief gepleegd wordt ...................................................24 3)  Een misdrijf dat niet noodzakelijk voltooid dient te zijn ...............................................25 4)  Deelneming aan onopzettelijke misdrijven .........................................................................27 

B.  Wilsovereenstemming tussen de verscheidene deelnemers............................... 28 1)  Kennis ...................................................................................................................................................29 2)  Opzet .....................................................................................................................................................31 3)  Bewijs ...................................................................................................................................................32 4)  Inadequate wilsovereenstemming ..........................................................................................32 

C.  Positieve deelnemingsdaad ............................................................................................. 35 1)  Deelneming door onthouding ....................................................................................................35 2)  Tijdstip van de positieve deelnemingsdaad.........................................................................39 

 

V  Soorten van deelnemingsvormen..........................................................................40 A.  Daders of mededaders ......................................................................................................41 1)  Materiële daders ..............................................................................................................................41 2)  Morele daders ...................................................................................................................................46 3)  Medeplichtigen .................................................................................................................................53 

  

Page 4: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  2 

VI  De  verantwoordelijkheid van rechtspersonen in het Belgische strafrecht .......61 A.  Historiek ................................................................................................................................ 61 B.  Algemeen ............................................................................................................................... 62 C.  De geviseerde rechtspersonen ....................................................................................... 63 D.  De misdrijven die in aanmerking komen ...................................................................63 E.  Samenloop van verantwoordelijkheid van rechtspersonen en natuurlijke personen.........................................................................................................................................64 F.  De bestraffing van een rechtspersoon..........................................................................65 

 

VII  De bestraffing van de strafbare deelneming...................................................67 A.  Algemeen ............................................................................................................................... 67 B.  Bestraffing van de daders en mededaders .................................................................67 C.  Bestraffing van medeplichtigen ..................................................................................... 68 1)  Medeplichtigheid aan een misdaad .........................................................................................68 2)  Medeplichtigheid aan een wanbedrijf ....................................................................................68 3)  Quasi‐medeplichtigen....................................................................................................................69 

 

VIII  Recente ontwikkelingen in het Belgische strafrecht ..................................70 A.  Inleiding .................................................................................................................................70 B.  Georganiseerde criminaliteit.......................................................................................... 71 1)  Algemeen.............................................................................................................................................71 2)  Begrip criminele organisatie ......................................................................................................72 3)  Strafbare gedragingen...................................................................................................................74 4)  Kaalplukwet .......................................................................................................................................76 

C.  Terroristische misdrijven ................................................................................................ 77 1)  Algemeen.............................................................................................................................................77 2)  Begrip terroristisch misdrijf .......................................................................................................77 3)  Terroristische groep ......................................................................................................................78 4)  Strafbare gedragingen...................................................................................................................79 

D.  Bendevorming ..................................................................................................................... 79 1)  Algemeen.............................................................................................................................................79 2)  Begrip bendevorming....................................................................................................................80 3)  Bestraffing ..........................................................................................................................................81 

E.  Witwassen.............................................................................................................................. 82 1)  Algemeen.............................................................................................................................................82 2)  De preventieve wet van 11 januari 1993..............................................................................83 3)  De repressieve maatregelen inzake witwassen .................................................................85 4)  Mededaderschap en medeplichtigheid ..................................................................................86 

 F.  CONCLUSIE ............................................................................................................................. 90 

 

IX  Besluit ............................................................................................................................91 

 

 

 

 

 

Page 5: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  3 

DEEL 2: De strafbare poging ...........................................................................................93 

 

I  Inleiding...........................................................................................................................94 

 

II  Algemene oriëntatie...................................................................................................96 

 

III  Le trajectoire du crime ............................................................................................99  

IV  De pogingleer ........................................................................................................... 104 A.  Algemeen ............................................................................................................................ 104 B.  De subjectieve pogingleer ............................................................................................. 104 C.  De objectivistische pogingleer..................................................................................... 106 

 

V  De constitutieve bestanddelen van de strafbare poging............................. 109 A.  Algemeen ............................................................................................................................ 109 B.  Het moreel element......................................................................................................... 109 C.  Het materieel element .................................................................................................... 112 1)  Het begrip ........................................................................................................................................ 112 2)  Onderscheid tussen voorbereidingshandelingen en uitvoeringshandelingen.. 113 

D.  Het specifieke element................................................................................................... 114  

VI  De ondeugdelijke poging...................................................................................... 119 A.  Begrip................................................................................................................................... 119 B.  Objectivistische visie ...................................................................................................... 119 C.  Relatieve en absolute ondeugdelijke poging .......................................................... 121 1)  Absoluut onmogelijke poging.................................................................................................. 121 2)  Relatief onmogelijke poging .................................................................................................... 123 

 

VII  Het putatieve misdrijf .......................................................................................... 125 A.  Omgekeerde dwaling...................................................................................................... 125 B.  Omgekeerde feitelijke dwalingen .............................................................................. 126 C.  Absurde misdrijven ......................................................................................................... 126 

 

VIII  De bestraffing van de poging............................................................................ 127 A.  Algemeen ............................................................................................................................ 127 B.  Poging tot misdaad .......................................................................................................... 127 C.  Poging tot wanbedrijf...................................................................................................... 127 D.  Poging tot overtreding ................................................................................................... 128 

 

IX  Besluit ......................................................................................................................... 129  

BIBLIOGRAFIE................................................................................................................... 130 

Page 6: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  4 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Deel 1: De rechtsfiguur van de strafbare deelneming in het Bel‐gische Strafrecht. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Page 7: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  5 

I Inleiding  

1. De strafbare deelneming wordt in België met enig ontzag getypeerd als een “mo­

nument de la technique juridique”1. Het klassieke leerstuk van de strafbare deelne‐

ming wordt geregeld omschreven als een netelig leerstuk. 

2. Als we spreken over het klassieke leerstuk van de strafbare deelneming of kort‐

weg de strafbare deelneming, bedoelen we de bepalingen van Hoofdstuk 7 van het 

boek 1 van ons Belgisch Strafwetboek (art. 66‐69 Sw.). Deze bepalingen zijn voor 

een groot gedeelte het werk van J.J. Haus, die als hoogleraar belast was met de re‐

dactie van het nieuwe strafwetboek.  In deze hoedanigheid redigeerde hij de ont‐

werpteksten  die  als  uitgangspunten  dienden  voor  de  commissie  voor  de  herzie‐

ning  van  het  strafwetboek.  Na  de  goedkeuring  door  de  commissie werden  de  al 

dan niet geamendeerde teksten voorzien van uitgebreide rapporten door J.J. Haus. 

In 1869, na de inwerkingtreding van het strafwetboek, verscheen “Principes génér­

aux du droit pénal belge”2. Het werk bevatte de eerste en meteen ook de belang‐

rijkste commentaren op het nieuwe strafwetboek. In die commentaar werd ruim‐

schoots aandacht besteed aan het klassieke leerstuk van de strafbare deelneming. 

Gezien de afwezigheid van rechtspraak op dat ogenblik, had zijn werk vooral een 

hoog theoretisch gehalte.                                                                     

3. Als we vandaag de hedendaagse boeken over het algemeen strafrecht doorne‐

men, kunnen we evenwel enkel vaststellen dat de verhandeling van J.J. Haus tot op 

dit ogenblik nog altijd de meest uitgebreide is. Daardoor kunnen we toch verwon‐

derd  zijn  over  het  feit  dat  de  benadering  van  J.J.Haus  nauwelijks  aan  geldings‐

kracht blijkt verloren te hebben.   

4. De rechtsfiguur van de strafbare deelneming leeft als het ware een sluimerend 

bestaan. De bepalingen zijn sinds de inwerkingtreding van het strafwetboek nau‐

welijks gewijzigd. Bovendien wordt er vanuit de rechtsleer weinig belangstelling of 

interesse  getoond,  dit  in  tegenstelling  tot  onze  buurlanden  Nederland  en  Duits‐                                                        

1 F. TULKENS en M. VAN DE KERCKHOVE, Introduction au droit pénal. Aspects juri­diques et criminologiques, Brussel, Kluwer, 2003, p. 391. 2  J.J.  HAUS, Principes  généraux  du  droit  pénal  belge,  (tweede  uitgave),  Ι,  Gent,  Li‐brairie générale de Ad. Hoste, 1874, nrs. 445‐558 en nrs. 342‐429. 

Page 8: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  6 

land. Daar wordt het leerstuk over de strafbare deelneming door de rechtsleer en 

de rechtspraak aanhoudend verfijnd en wordt er op geregelde  tijdstippen aange‐

stuurd op een herijking, actualisering en aanvulling van de wettelijke bepalingen. 

Het probleem blijkt erin  te bestaan dat het  leerstuk van de strafbare deelneming 

niet  voldoende wordt  geproblematiseerd. We moeten  ons  dus  grondig  en  gefun‐

deerd afvragen of de  artikelen 66‐69 Sw. nog wel  altijd  een voldoende adequaat 

instrument vormen voor de beteugeling van  ‘een collectief optreden’ of van  ‘mis‐

drijven die in collectief verband worden gepleegd’. 

5. In 1867 was de wetgever duidelijk nog niet vertrouwd met nieuwe vormen van 

criminaliteit die vandaag frequent voorkomen: de georganiseerde misdaad en elke 

vorm  van  terrorisme,  bendevorming  en  samenzwering.  Het  strafwetboek  schoot 

hier dus schromelijk te kort en de leerstukken over de strafbare poging, strafbare 

deelneming  en  bendevorming  dienden  aangepast  te  worden.  F.  VERBRUGGEN 

maakte ons hier enkele jaren geleden attent op3. 

6. De nieuwe oplossingen die dringend moesten aangereikt worden zijn er ook ge‐

komen door middel van de wet van 10 januari 1999. Die wet betreft de criminele 

organisaties en de wet van 19 december 2003 handelt over terroristische misdrij‐

ven. Het strafwetboek voorziet nu dus nieuwe bepalingen ter bestrijding van cri‐

minele  organisaties  en  terroristische  groepen  zonder  de  bepalingen  inzake  de 

strafbare deelneming te wijzigen4. Het betreffen wel geen nieuwe vormen van da‐

derschap of medeplichtigheid. Het moet duidelijk onderscheiden worden van het 

klassieke leerstuk van de strafbare deelneming doordat nu geen sprake meer dient 

te zijn van een effectief gepleegd misdrijf. Vanaf nu kan louter preventief opgetre‐

den worden. 

7. Dat de strafbare deelneming weinig aandacht kreeg is deels ook te wijten aan de 

rechtspraak. Bij rechtspersonen werd aanvankelijk aangenomen dat zij geen mis‐

                                                        

3   F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen  in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse  Vereniging  voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 54. 4  A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2005, nrs. 7‐12. 

Page 9: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  7 

drijven konden plegen en bijgevolg ook niet gestraft konden worden: societas de­

linquere non potest5. Met de invoering van de wet van 4 mei 1999 tot invoering van 

de  strafrechtelijke  verantwoordelijkheid  van  rechtspersonen  werd  de  strafbare 

deelneming,  ter bestrijding van misdrijven die gepleegd werden in de schoot van 

een  rechtspersoon  op  een  zijspoor  geplaatst.  Rechtspersonen  kunnen  ook  straf‐

rechtelijk verantwoordelijk gesteld worden als de misdrijven een intrinsieke band 

hebben met de verwezenlijking van hun doel, of als die voor hun eigen rekening 

gepleegd worden. De identificatie met een natuurlijke persoon is niet meer vereist. 

8. Het wetgevend ingrijpen illustreert duidelijk dat er onvoldoende kennis bestaat 

over  het  klassieke  leerstuk  van  de  strafbare  deelneming.  F.  VERBRUGGEN  illu‐

streert dat ook6. De bestaande vormen van daderschap en medeplichtigheid kun‐

nen  evengoed  verder  aangevuld  en  uitgewerkt  worden  in  plaats  van  specifieke 

misdrijfomschrijvingen, die door de wetgever op maat gemaakt zijn voor de aan‐

pak van de georganiseerde criminaliteit, in het leven te roepen. 

9. De strafbare deelneming wordt dus duidelijk in een buitenspelpositie geplaatst. 

Daardoor wordt de kans reëel dat het leerstuk enkel nog toegankelijk wordt voor 

ingewijden. 

10. Er  is een duidelijk demarcatieprobleem. De grenzen van de strafbare deelne‐

ming dienen helder afgebakend te worden. Enerzijds moet bij een delict een grens 

getrokken worden  tussen  de  strafbare  en  niet‐strafbare  betrokkenheid.  Daarom 

dienen, net zoals voor elk ander misdrijf, de constitutieve elementen van het deel‐

nemingsmisdrijf duidelijk te zijn. Anderzijds moeten we een duidelijk onderscheid 

maken  tussen wie  als  dader moet worden  beschouwd  en wie  als medeplichtige.                                                   

Daarenboven kan ook de relevantie van de wettelijke differentiatie  in de bestraf‐

fing van daders en medeplichtigen in vraag gesteld worden. 

                                                        

5  F. DERUYCK, De rechtspersoon in het strafrecht, Gent, Mys & Breesch, 1996, nr 10, 6 en 7. 6  F.  VERBRUGGEN,  “Strafbare  voorbereidingshandelingen  in België:  een  autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse  Vereniging  voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 158‐162. 

Page 10: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  8 

11. Een tweede probleem is het gebrek aan conceptuele zuiverheid en terminologi‐

sche  eenduidigheid7.  Er wordt weinig  aandacht  besteed  aan  de  theoretische  uit‐

gangspunten en de constructie van de deelnemingsfiguur. Geleidelijk werd door de 

rechtspraak een deelnemingsconstructie ontwikkeld en werd het onderscheid tus‐

sen mededaderschap  en medeplichtigheid  uitgewerkt.  Dat  vormt  een  fundament 

voor de deelnemingsconstructie. Het wordt getypeerd als een onzelfstandige deel‐

nemingsconstructie. Die ontwikkeling heeft gezorgd voor een labyrint aan termen 

waarbij  door  het  bos  de  bomen  niet meer worden  gezien.  Een mooie  illustratie 

daarvan is de verwarring tussen enerzijds de nuttige hulp die door de medeplich‐

tige verleend wordt en anderzijds de noodzakelijke hulp die door de mededader 

verstrekt wordt. 

12. Het rechtsvergelijkend onderzoek wordt beperkt tot het onderscheiden en af‐

bakenen van eigen juridische begrippen ten opzichte van gelijkaardige begrippen 

in andere rechtsstelsels. Zo wordt een beter inzicht in het eigen recht verworven. 

In de  loop van de masterproef komen bepaalde verschillen,  gelijkenissen of  aan‐

dachtspunten uit onze buurlanden aan bod met betrekking tot het leerstuk van de 

strafbare deelneming. 

Enkele onderzoeksvragen van de masterproef worden hieronder kort opgesomd. 

13. In deze verhandeling zullen verschillende vragen aan bod komen: 

‐de juiste afbakening van het leerstuk van de strafbare deelneming? 

‐welk systeem inzake de strafbare deelneming wordt in België gebruikt? 

‐wanneer is er sprake van strafbare deelneming? 

‐wat zijn de constitutieve bestanddelen van de strafbare deelneming? 

‐hoe kunnen rechtspersonen bestraft worden  in het kader van de strafbare deel‐

neming? 

                                                        

7  J. VANHALEWIJN, “Bijdrage tot de studie van de strafbare deelneming in het Bel‐gisch strafrecht”, RW 1962, k. 1522. 

Page 11: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  9 

‐welke zijn de te onderscheiden deelnemingshandelingen (da‐

der/mededader/medeplichtige)? 

‐wat zijn de recente ontwikkelingen in verband met de strafbare deelneming? 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Page 12: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  10 

II Algemene oriëntatie  

14. Wat veronderstelt de strafbare deelneming nu in concreto?  

15. Als we gaan kijken naar de op algemene wijze omschreven delictsomschrijvin‐

gen, wordt  uitgegaan  van  de meest  eenvoudige  situatie.  Concreet  komt  het  erop 

neer dat de materiële delictsinhoud uitgevoerd wordt door één persoon. Kortom 

één misdrijf gepleegd door één dader8. Enkel de persoon die in dergelijk geval het 

misdrijf  heeft  gepleegd,  zal  dan  ook  strafrechtelijk  aansprakelijk  gesteld worden 

voor het  desbetreffende gepleegde misdrijf9. 

16. Er werd bij de redactie van ons strafwetboek nog geen rekening gehouden met 

vormen van georganiseerde criminaliteit, bendevorming en terrorisme zoals we de 

fenomenen  tegenwoordig of  actueel kennen. Hieraan werd grotendeels  tegemoet 

gekomen door de creatie van een op maat gemaakte wetgeving. 

17. De situatie verandert wanneer één misdrijf door meer dan één persoon wordt 

gepleegd. De criminele bedrijvigheid manifesteert zich dus niet enkel en alleen bij 

een individu maar ook in groepsverband10. Er is dus medewerking aan één en het‐

zelfde misdrijf door verscheidene personen. Hun bijdrage kan bestaan uit het ver‐

schaffen van noodzakelijke hulp zoals wapens leveren of onderdak verschaffen. Zo 

ontstaat dus een eenheid van misdrijf en veelheid aan deelnemers. Het toekennen 

van een definitie aan de rechtsfiguur strafbare deelneming is niet eenvoudig ver‐

mits dit in geen enkele wettekst kan teruggevonden worden. Impliciet kunnen we 

de definitie afleiden uit hoofdstuk 7 van het strafwetboek doordat daar gesproken 

wordt  over  “Deelneming  van  verscheidene  personen  aan  een  zelfde  misdaad  of 

wanbedrijf11” 

                                                        

8    L.  DUPONT  en  R.  VERSTRAETEN, Handboek  Belgisch  Strafrecht,  Leuven,  Acco, 1989‐90, nrs. 560‐561.  9  C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 328. 10  C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐Scientia, 1976, nr. 1170. 11  J. D’HAENENS, Strafbare deelneming, in APR, Brussel, 1959, nrs. 1‐3.  

Page 13: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  11 

18. Enerzijds moeten we de strafbare deelneming duidelijk onderscheiden van de 

rechtsfiguren eendaadse en meerdaadse samenloop. In dergelijke gevallen gaat het 

over  een  reeks  van  verschillende misdrijven die  gepleegd worden  door  dezelfde 

persoon.  Anderzijds  moeten  we  de  samenloop  onderscheiden  van  een  collectief 

misdrijf waarbij verscheidene misdrijven als één misdrijf worden beschouwd ver‐

mits  ze één geheel vormen en de uitvoering van hetzelfde opzet betreffen12. Een 

voorbeeld kan hier zijn dat iemand een wapen steelt om daarna met dit wapen een 

carjacking  te plegen. Het wapen en de wagen worden gestolen met de bedoeling 

een bankoverval te plegen. De drie verschillende misdrijven hebben hetzelfde op‐

zet namelijk de overval op het bankkantoor. Dit zal gekwalificeerd worden als een 

collectief misdrijf. 

19. Het fenomeen van de strafbare deelneming wordt door de Belgische strafwet‐

gever op drie verschillende manieren geregeld. De rechtsleer beschrijft   primo de 

noodzakelijke deelneming (participation essentielle): sommige misdrijven kunnen 

nu eenmaal  enkel worden gerealiseerd mits  er  samenwerking  is  tussen verschil‐

lende  personen.  De  pluraliteit  van  daders  is  een  noodzakelijke  en  wezenlijke 

voorwaarde of een constitutief bestanddeel van het misdrijf. Voorbeelden hiervan 

zijn  bendevorming  (art.  322  –  324  Sw.)  en  criminele  organisaties  (art.  106  e.v. 

Sw.). Secundo is er het geval waarbij het deelnemen door verscheidene personen 

aan  een  zelfde  misdrijf  een  verzwarende  omstandigheid  vormt  (art.  471  voor‐

laatste  lid  Sw.  participation  circonstance  aggravante)13.  Tertio  is  er  de  strafbare 

deelneming zoals geregeld wordt in artt. 66‐69 Sw. Het betreft die gevallen waarbij 

meerdere personen een misdrijf plegen, hulp verschaffen, bijstand verlenen ed. 

20.  De  toevallige  deelneming  is  niets  anders  dan  het  klassieke  leerstuk  van  de 

strafbare deelneming of  gewoon de  strafbare deelneming. Het  klassieke  leerstuk 

                                                        

12 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 190. 13    J. RUBBRECHT,  Inleiding  tot het Belgisch  strafrecht,  Leuven, Wouters, 1958, p. 183‐184; L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch Strafrecht, Leuven, Acco, 1989‐90, nr. 560; F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België:  een  autopsie  zonder  lijk”,  in  F.  VERBRUGGEN,  E.  PRAKKEN  en  D.  ROEF, Voorbereidingshandelingen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse Vereniging voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 54. 

Page 14: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  12 

regelt de situatie waarbij een misdrijf, dat perfect door één persoon alleen uitge‐

voerd kan worden, de facto door meerdere personen samen wordt gepleegd. 

21. De noodzakelijke deelneming (participation nécessaire) betreft de misdrijven 

waarbij de medewerking van verscheidene personen een constitutief bestanddeel 

uitmaakt.  De medewerking  van  verschillende  personen  aan  het misdrijf  is  in  dit 

geval noodzakelijk14. Oplichting en bedriegerij zijn daar voorbeelden van. Hieron‐

der kunnen we ook de nieuwe deelnemingsvormen zoals de deelneming aan een 

criminele organisatie (art. 324ter Sw.) en deelneming aan een terroristische groep 

(art.  140‐141  Sw.)  onderbrengen.  Het  bestaan  van  een  criminele  organisatie  of 

terroristische groep, wat een constitutief bestanddeel is, wijst op de betrokkenheid 

van meerdere personen15. 

22. De samenwerking van meerdere personen kan in bepaalde gevallen een objec‐

tieve  verzwarende  omstandigheid  vormen.  De  verantwoording  daarvoor  wordt 

gevonden  in het  feit van het grote collectieve gevaar dat die  samenwerking voor 

onze  maatschappij  veroorzaakt.  Als  in  groep  wordt  opgetreden  zal  de  pakkans 

kleiner worden voor de dader. Bovendien is het risico voor de maatschappij aan‐

zienlijk groter.  

23.  Vandaag  worden  we  geconfronteerd  met  nieuwe  fenomenen  zoals  de  zoge‐

naamde  groepscriminaliteit.  Aanvankelijk  had  de wetgever  hier weinig  aandacht 

voor. Nu is groepscriminaliteit niet meer weg te denken uit onze moderne samen‐

leving. In het bijzonder gaat het dan over bendevorming en georganiseerde crimi‐

naliteit in al haar aspecten. Bepaalde wetgevende initiatieven hebben dit dan ook 

recent aangepakt. 

24. In het kader van het klassieke leerstuk van de strafbare deelneming moeten we 

ook nog artikel 100 Sw. vermelden. Ten gevolge van dit speciale artikel zullen de 

bepalingen van het  algemeen deel  van ons  strafwetboek niet  van  toepassing  zijn 

                                                        

14 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse  Vereniging  voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 55. 15 I. ONSEA, De bestrijding van de georganiseerde misdaad, Antwerpen, Intersentia, 2003, nrs. 22‐27. 

Page 15: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  13 

ten aanzien van de misdrijven, opgesomd in de bijzondere strafwetten16. Tenzij de 

bijzondere wet uitdrukkelijk verklaart dat de bepalingen van boek 1 van het straf‐

wetboek toch van toepassing zullen zijn. Ondertussen is het volledig normaal dat 

de bepalingen in boek 1 van toepassing zijn op alle misdrijven zoals opgesomd in 

het Belgische strafwetboek.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                        

16 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse  Vereniging  voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 58. 

Page 16: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  14 

III Welke theorie wordt in ons rechtsstelsel aangewend?  

A. Theorie van de onzelfstandige deelneming of de zelfstandige deelneming  

25.  Volgens D’HAENENS worden, met  het  oog  op  de  juridische  structuur  van  de 

strafbare deelneming, verschillende systemen vooropgesteld. We kunnen drie sys‐

temen  van  elkaar  onderscheiden:  de  theorie  van  de  zelfstandige  deelneming,  de 

theorie van de onzelfstandige deelneming (accessoriteit van de deelneming) en de 

theorie van de deelneming als verzwarende omstandigheid17.  

26. De situatie in België is duidelijk. Er wordt gebruik gemaakt van de theorie van 

de onzelfstandige deelneming of de accessoriteit van de deelneming. Dit betekent 

dat de deelnemers eenzelfde misdrijf hebben gepleegd.  

27. Onzelfstandige deelneming betekent dat een deelnemingsgedraging uit zichzelf 

niet als strafbaar bestempeld zal worden. Dergelijke deelnemingsgedraging dient 

samen te hangen met een hoofdfeit dat op zichzelf strafbaar gesteld wordt18. Con‐

creet betekent het dat een deelnemingsgedraging een strafbaar karakter krijgt als 

ze bijdraagt tot iets dat wel strafbaar is. 

28.  Zelfstandige  deelneming  daarentegen  betekent  dat  de  deelnemingsgedraging 

uit  zichzelf  strafbaar  is  zonder dat een band moet bestaan met een hoofdfeit dat 

wel strafbaar is. 

29. De theorie van de onzelfstandige deelneming wordt gevolgd in België, Neder‐

land,  Frankrijk,  Duitsland  en  Oostenrijk.  Het  hoofdfeit moet  dus wederrechtelijk 

zijn  opdat  de  deelnemingsgedragingen  strafbaar  gesteld  kunnen  worden.  Als  er 

geen  sprake  is  van  een  hoofdfeit  dat  strafbaar  is,  zal  bijgevolg  ook  geen  sprake 

kunnen zijn van strafbare deelneming. 

                                                        

17 J. D’HAENENS, Strafbare deelneming, in APR, Brussel, 1959, nrs. 5‐11. 18 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse  Vereniging  voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 62. 

Page 17: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  15 

30. Door de wet wordt in concreto geen onderscheid gemaakt tussen een dader of 

een mededader  van  een  bepaald  gepleegd misdrijf19.  In  het  Belgische  strafrecht 

wordt  het  onderscheid  tussen  een  dader  en  een mededader  op  het  punt  van  de 

vervolging niet gemaakt (infra). Dat blijkt uit art. 66 Sw. waar enkel gepraat wordt 

over  “daders” en niet over  “mededaders”20. De Belgische wetgever beschouwt de 

uitvoeringshandelingen dus als uitvoeringshandelingen van hetzelfde misdrijf. Er 

wordt met andere woorden uitgegaan van een objectief gegeven, namelijk het mis‐

drijf, dat een eenheid zal vormen21. 

31. De theorie kan aangetoond worden aan de hand van een eenvoudig voorbeeld: 

een vrouw vermoordt haar buurman met een bijl en die bijl, bestemd om het mis‐

drijf te plegen, heeft ze gekregen van haar broer. Daarenboven heeft die broer haar 

aangezet om het misdrijf te plegen. Volgens de theorie van de onzelfstandige deel‐

neming zijn de broer en de zus schuldig aan hetzelfde strafbare feit (criminalité d’ 

emprunt22).  De  vrouw  wordt  bijgevolg  strafbaar  gesteld  als  uitvoerder  van  de 

moord en de broer wordt schuldig bevonden als aanzetter van de moord.  

32. Dit verschilt grondig van de common lawlanden, waar aanzetting als het ware 

een zelfstandig misdrijf uitmaakt.  In concreto betekent dit dat de deelnemers elk 

een  afzonderlijk  misdrijf  hebben  gepleegd.  Weer  kunnen  we  het  bovenstaande 

voorbeeld aanvoeren. Dit zou dan betekenen dat de broer schuldig wordt bevon‐

den  aan  aanzetting  en  de  vrouw wordt  veroordeeld  voor moord.  In  de  common 

lawlanden wordt dan ook gebruik gemaakt van de zelfstandige deelneming, waar‐

bij de deelnemingsgedraging uit zichzelf strafbaar  is zonder dat sprake moet zijn 

van een strafbaar hoofdfeit. 

33. In België zal de aanzetting op zich in principe geen misdrijf uitmaken. Hier be‐

staan wel verscheidene uitzonderingen op. Er bestaan in ons strafwetboek bepaal‐

de  afzonderlijke  strafbepalingen  met  betrekking  tot  het  aanzetten  tot  een  mis‐

                                                        

19 Cass. 15 oktober 1986, RW 1987‐88, 21, noot M. DE SWAEF.  20 Cass. 8 februari 1977, Arr.Cass. 1977, 644. 21 J. D’HAENENS, Strafbare deelneming, in APR, Brussel, 1959, nr. 6. 22 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 329. 

Page 18: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  16 

drijf23. Die strafbaarheidstellingen zorgen ervoor dat aanzetting in bepaalde geval‐

len toch strafbaar gesteld wordt. Voorbeelden zijn terug te vinden in ons strafwet‐

boek: aanzetting tot rassenhaat of aanzetting tot oorlogsmisdaden24. Dit komt ver‐

der in onze masterproef nog aan bod. 

 

B.  Relatieve of absolute onzelfstandige deelneming  

34.  In  België  wordt  dus  de  theorie  van  de  onzelfstandige  deelneming  gevolgd. 

Daarnaast moeten we ons de vraag stellen welke specifieke stroming van de theo‐

rie  van de onzelfstandige deelneming  in België  aangewend wordt. Betreft  het de 

theorie  van  de  relatief  onzelfstandige  deelneming  of  de  theorie  van  de  absoluut 

onzelfstandige deelneming? 

35. De absoluut onzelfstandige deelneming houdt in dat de criminaliteit in hoofde 

van de deelnemer van het misdrijf bepaald wordt op basis van de  kwalificatie van 

het  feit  in  hoofde  van de dader25.  In  deze  situatie worden  alle  verzwarende om‐

standigheden,  zowel  de  objectief  verzwarende  omstandigheden  als  de  subjectief 

verzwarende omstandigheden,  toegerekend aan alle deelnemers van het misdrijf. 

De verklaring daarvoor is dat de verzwarende omstandigheden een deel gaan uit‐

maken van een bepaald misdrijf, waardoor ze bijgevolg ook betrekking hebben op 

alle deelnemers van dat bepaalde misdrijf26. Die zienswijze heeft uiteraard nadeli‐

ge en onrechtvaardige gevolgen ten opzichte van de deelnemers, die ook aanspra‐

kelijk  kunnen  gesteld  worden  voor  niet  voorziene  of  gewilde  verzwarende  om‐

standigheden.  Dat  lijkt  echter  niet  in  overeenstemming  te  zijn  met  het  beginsel 

nullum crimen sine culpa. Dat is dan ook de reden waarom dat systeem in het Bel‐

gische  recht  niet  aangewend wordt, maar  bijgevolg wel  gekozen wordt  voor  het 

systeem van de relatief onzelfstandige deelneming. 

                                                        

23 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 329. 24  Art. 136septies, 3° Sw. 25  L.  DUPONT  en  R.  VERSTRAETEN, Handboek  Belgisch  Strafrecht,  Leuven,  Acco, 1989‐90, nr. 561. 26 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 330. 

Page 19: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  17 

36.  Volgens  de  oorspronkelijke  Code  Pénal  van  1810  kregen  in  Frankrijk  de au­

teurs  en complices  dezelfde  straffen. Aanvankelijk betekende dat dus een  toepas‐

sing van de absolute onzelfstandige deelneming. Frankrijk richtte zich op België en 

zag dat het door België gevolgde systeem relatief was waarbij de straffen van de 

daders en mededaders niet identiek waren. De nieuwe Code Pénal van 1994 heeft 

zich vervolgens gebaseerd op het bij ons  in België aangewende systeem. De com­

plices worden nu gestraft, alsof ze zelf de daders zijn van een bepaald misdrijf. Dat 

betekent dat enkel de objectieve en niet de subjectieve verzwarende omstandighe‐

den toegerekend zullen worden aan de complices27. Dat lijkt ons een belangrijke en 

logische  evolutie  in Frankrijk,  vermits de  subjectieve  verzwarende omstandighe‐

den nu eenmaal persoonlijk zijn en enkel toegerekend kunnen worden aan de per‐

soon in kwestie. 

37. Nederland  heeft  zich  ook  gebaseerd  op  het  systeem dat  van  toepassing  is  in 

België.  Er  wordt  wel  niet  specifiek  gesproken  over  relatieve  of  absolute  onzelf‐

standige deelneming. Het Nederlandse principe bestaat erin dat de persoonlijke of 

subjectieve verzwarende omstandigheden enkel van toepassing zijn op de perso‐

nen  voor wie  ze  effectief  gelden.  De Nederlanders  passen  dus  impliciet  een  sys‐

teem van relatief onzelfstandige deelneming toe28. Zo ligt dit ook volledig in de lijn 

van de Belgische gedachtegang. 

38. Als besluit kunnen we stellen dat enkel de objectieve verzwarende omstandig‐

heden  toegerekend  kunnen  worden  aan  alle  deelnemers  van  het  misdrijf29.  De 

deelnemers worden gestraft alsof ze zelf de daders zijn van een bepaald misdrijf. 

Dat  betekent  dan  ook  dat  de  subjectieve  verzwarende  omstandigheden  niet  van 

toepassing kunnen zijn in hoofde van de deelnemers. 

                                                        

27 Artikel 126 Code Pénal. 28 Artikel 50 Sr. 29 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse  Vereniging  voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 63. 

Page 20: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  18 

C.  Objectieve verzwarende omstandigheden 

 

1) Situatie voor het GÖKTEPE arrest  

39. De objectieve verzwarende omstandigheden worden  in principe  toegerekend 

aan alle deelnemers van het misdrijf30. De subjectieve verzwarende omstandighe‐

den  daarentegen worden  enkel  en  alleen  toegerekend  ten  aanzien  van  de  dader 

vermits  het  gaat  om  persoonlijke  verzwarende  omstandigheden.  De  objectieve 

verzwarende omstandigheden zijn onlosmakelijk verbonden met het strafbaar feit. 

Bovendien hebben de objectieve verzwarende omstandigheden betrekking op de 

materialiteit van het strafbaar feit. Ze zijn niet eigen aan de dader, zoals bij de sub‐

jectieve verzwarende omstandigheden, maar zijn  inherent aan een specifiek mis‐

drijf. Een voorbeeld van een objectief verzwarende omstandigheid  is brandstich‐

ting  bij  nacht  (art.  513  Sw.).  Zo  een  objectieve  verzwarende  omstandigheid  kan 

dus toegerekend worden aan elke deelnemer van het betrokken misdrijf. 

40. In kader van de zaak GÖKTEPE, waarin een roofmoord werd gepleegd, werd de 

doodslag beschouwd als een objectieve verzwarende omstandigheid van de dief‐

stal.  Het  artikel  475  Sw.  bepaalt:  “Doodslag,  gepleegd  om  diefstal  of  afpersing  te 

vergemakkelijken of  om de  straffeloosheid  ervan  te  verzekeren, wordt gestraft met 

levenslange  opsluiting”.  De  heersende  rechtsleer  en  rechtspraak  zijn  het  erover 

eens dat deze objectieve verzwarende omstandigheden van toepassing zullen zijn 

in hoofde van alle daders en deelnemers aan het misdrijf, zelfs als de deelnemers 

niet op hoogte zijn van de verzwarende omstandigheden of de verzwarende om‐

standigheden niet gewild of voorzien hadden31. 

41.  Er  wordt  dus  helemaal  geen  rekening  gehouden  met  een  eventueel  onder‐

scheid  tussen het hoofdfeit enerzijds en de verzwarende omstandigheden ander‐

zijds. Dat heeft tot gevolg dat een Assissenjury zich niet over de individuele straf‐

rechtelijke verantwoordelijkheid van mededaders of medeplichtigen kan uitspre‐

                                                        

30 J. CONSTANT, “La loi pénale‐ l’infraction‐ le delinquant”, in Traité élémentaire de droit pénal: principes generaux du droit pénal positif Belge, Liège, Imprimeries nati‐onales, 1965, nr. 253; Cass. 6 januari 1993, Arr.Cass. 1993, 16. 31 EHRM, Göktepe v. Belgium, T.Strafr. 2006, 78, noot P. HERBOTS. 

Page 21: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  19 

ken. De persoonlijke aansprakelijkheid van de deelnemers komt dus niet aan bod 

voor wat de doodslag betreft vermits de objectieve verzwarende omstandigheden 

automatisch  toegerekend  zullen  worden  aan  de  deelnemers  aan  het  misdrijf32. 

Men kan dat dus beschouwen als een vorm van risicoaansprakelijkheid in hoofde 

van de deelnemers. 

42. Zowel de rechtsleer33 als de rechtspraak34 hebben geen probleem met de au‐

tomatische  toerekening.  De  aangehaalde  reden  is  de  zogenaamde  risicoaanvaar‐

ding. De ratio legis hiervan is dat iemand er zich van bewust moet zijn dat hij of zij 

op vrijwillige basis deelneemt aan een misdadige  situatie. Daarom moet die per‐

soon dan ook alle risico’s die eraan verbonden zijn aanvaarden ook al zijn bepaalde 

risico’s niet gewild. Die risico’s zullen dan de objectieve verzwarende omstandig‐

heden uitmaken. 

43. Het EHRM heeft dan ook geoordeeld dat het recht op tegenspraak hier aange‐

tast wordt en dat het bovendien ernstige en nadelige gevolgen met zich meebrengt. 

44. Het werd dus hoog tijd dat deze situatie verholpen zou worden en er meer re‐

kening zou gehouden worden met de strafrechtelijke individualiteit van de mede‐

daders. Bovendien moeten we vaststellen dat hierdoor  lijnrecht  ingedruist wordt 

tegen het belangrijke beginsel van het recht op een eerlijk proces zoals bepaald in 

art. 6 EVRM35. 

45. Recent laaide deze discussie omtrent het al dan niet laten doorwerken van de 

objectieve verzwarende omstandigheden opnieuw op in de zaak Delespesse. 

 

 

 

                                                         

32 EHRM, Göktepe v. Belgium, NJW 2006, 28. 33  J.  D’HAENENS,  Strafbare  deelneming,  in APR,  Brussel,  1959,  nr.  111;  C.J.  VAN‐HOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch Strafrecht,  ΙΙ, Gent,  Story‐Scientia, 1976, nr. 530. 34 Brabant 17 juni 1986, RW 1986‐87, 1928. 35 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 333.  

Page 22: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  20 

2) Situatie na het GÖKTEPE arrest  

46.  De  situatie moest  dringend  aangepakt worden  om  te  vermijden  dat  er  in  de 

toekomst nog verdere schendingen plaatsvinden van het recht op een eerlijk pro‐

ces36. Het probleem bestond er vooral  in om de belangstelling van het parlement 

op te wekken zodat er snel een wetsontwerp ingediend kon worden. Het probleem 

kon in principe op een veel snellere manier aangepakt worden op voorwaarde dat 

het Hof van Cassatie zijn zienswijze zou aanpassen37. 

47. Het wetsontwerp heeft ervoor gezorgd dat doodslag gepleegd bij diefstal in de 

toekomst  enkel  toegerekend  wordt  aan  de  deelnemers,  als  zij  er  materieel  aan 

hebben meegewerkt38.  

48.  Daarnaast  is  het  uitgangspunt  bij  de  straftoemeting  gewijzigd.  Een  nieuwe 

schuldvorm, namelijk kennis wordt toegevoegd. Als er kennis is  in hoofde van de 

deelnemer, worden hem de objectieve verzwarende omstandigheden toegerekend. 

De  subjectieve  verzwarende  omstandigheden  worden  niet  toegerekend  doordat 

het uitgangspunt  in de strafmeting uitgaat van het  feit dat de deelnemer bestraft 

wordt alsof hij zelf het misdrijf heeft gepleegd39. 

49. Door het invoegen van de kennisvereiste wordt als het ware een einde gemaakt 

aan de automatische toerekening van de objectieve verzwarende omstandigheden. 

50.  De  zaken  Göktepe  en  Delespesse  behandelden  in  beide  gevallen  het  misdrijf 

roofmoord. Daarnaast bestaan uiteraard ook nog andere objectieve verzwarende 

omstandigheden zoals brandstichting bij nacht. Het is ook belangrijk te vermelden 

dat  het  Hof  van  Cassatie  de  automatische  toerekening  van  de  verzwarende  om‐

standigheden zoals bedoeld in artikel 468, 474 en 475 Sw. onverenigbaar acht met 

artikel 6 EVRM en artikel 14 IVBPR. 

                                                        

36 Art. 6 EVRM. 37 EHRM, Göktepe v. Belgium, RABG 2005, 1465, noot D. VAN DER KELEN en L. GY‐SELAERS. 38 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 475 van het Strafwetboek, Parl. St. Kamer 2005‐06, nr. 2279/1. 39 Dit besluit kon ik trekken uit een interview met J. VANHEULE. 

Page 23: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  21 

51. Het belang van het Europees Hof voor de rechten van de mens mag dus zeker 

niet worden ontkend voor ons Belgisch strafprocesrecht. Het zorgt namelijk voor 

een grote ommekeer in onze wetgeving. Die leek aanvankelijk voorbijgestreefd en 

heeft, onder  invloed van het Europees Hof, een evolutie ondergaan naar een sys‐

teem  waarbij  de  objectieve  verzwarende  omstandigheden  slechts  aangerekend 

worden indien ze daadwerkelijk toegerekend kunnen worden aan de deelnemers 

van een welbepaald misdrijf40. Zo blijft de individualiteit van de straf, ten opzichte 

van  de  verschillende  deelnemers  van  een misdrijf,  gegarandeerd  en wordt  in  de 

toekomst geen inbreuk meer gepleegd op het beginsel van het recht op een eerlijk 

proces, dat gegarandeerd wordt door het EVRM41. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                        

40 EHRM, Göktepe v. Belgium, T.Strafr. 2006, 78, noot P. HERBOTS. 41  J.  ROZIE,  “Het  lot  van  de  objectieve  verzwarende  omstandigheden:  liever  een latrelatie dan een gedwongen huwelijk....”, NC 2008, p. 264‐271; F. KUTY, “Les cir‐constances aggravantes réelles et  la théorie de  l’emprunt materiel de criminalité: la consecration du principe de la responsabilité pénale”, RCJB 2008/2, p. 214‐250. 

Page 24: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  22 

IV De constitutieve elementen van de strafbare deelneming  

52. We kunnen drie constitutieve elementen onderscheiden bij de strafbare deel‐

neming. Deze constitutieve elementen zullen hieronder één voor één aan bod ge‐

bracht worden.  Ten  eerste  betreft  het  de wilsovereenstemming,  ten  tweede  een 

misdrijf  waaraan  deelgenomen  wordt  en  ten  slotte  is  er  een  positieve  deelne‐

mingsdaad  vereist42.  Deze  constitutieve  bestanddelen  kunnen  niet  rechtstreeks 

afgeleid worden uit de tekst van de wet zoals bepaald in de art. 66 en 67 Sw. 

 

A. Misdrijf waaraan deelgenomen wordt  

1) De noodzaak van een hoofdmisdrijf  

53. Het dient te gaan om een deelnemer die door zijn inbreng bijdraagt tot de vol‐

trekking van een hoofdmisdrijf43. In België wordt de theorie van de onzelfstandige 

deelneming gevolgd, en daaruit vloeit noodzakelijk voort dat  iemand het misdrijf 

als deelnemer niet volledig in al haar bestanddelen pleegt, maar wel op een of an‐

dere zijn bijdrage  levert aan het misdrijf. De deelnemingsdaad is nu eenmaal een 

accessorium van een strafbare gedraging die op zichzelf bestaat. De deelnemings‐

handeling op zich zal niet strafbaar gesteld worden, als ze niet gelinkt kan worden 

aan een hoofdmisdrijf. 

54. Het  is wel  vereist  dat  het misdrijf  door  de wet wordt  gekwalificeerd  als  een 

wanbedrijf of een misdaad. Dat betreft dus feiten die bestraft worden met een cri‐

minele of correctionele straf. Dat kan duidelijk afgeleid worden uit de bewoordin‐

gen  van  de  art.  66  en  67  Sw. Het  komt  er  concreet  op  neer  dat  deelneming  aan                                                         

42 J. CONSTANT, “La loi pénale‐ l’infraction‐ le delinquant”, in Traité élémentaire de droit pénal: principes generaux du droit pénal positif Belge, Liège, Imprimeries nati‐onales, 1965, nr. 242. 43 F. TULKENS en M. VAN DE KERCKHOVE, Introduction au droit pénal. Aspects ju­ridiques et criminologiques, Brussel, Story‐Scientia, 1991, p. 264‐265; J. CONSTANT, “La loi pénale‐ l’infraction‐ le delinquant”, in Traité élémentaire de droit pénal: principes generaux du droit pénal positif Belge, Liège, Imprimeries nationales, 1965, nr. 258. 

Page 25: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  23 

zelfmoord niet  strafbaar  zal  zijn  vermits  zelfmoord  geen misdrijf  is44.  Er  bestaat 

wel geen enkele bepaling die zelfmoord strafrechtelijk beteugelt. Wel moet opge‐

merkt worden dat als men iemand op zijn of haar uitdrukkelijk verzoek doodt, die 

daad als moord beschouwd wordt. In dat geval zal men toch strafbaar gesteld kun‐

nen worden. 

55. Het feit dat overgegaan wordt tot het contraventionaliseren van een wanbedrijf 

heeft absoluut geen  invloed op de  toepassing van de strafbare deelneming. Deel‐

neming aan een gecontraventionaliseerd misdrijf is dus wel mogelijk45. 

56. Overtredingen zullen, in beginsel, niet in aanmerking worden genomen voor de 

toepassing van de strafbare deelneming aangezien in dergelijk geval de deelnemer 

als dader wordt beschouwd46. Het feit dat het hier louter materiële feiten betreft, 

kan  als  reden worden  aangehaald.  Bovendien  zijn  overtredingen niet  ernstig  ge‐

noeg. De wet stelt dergelijke feiten dan ook gewoon strafbaar. In die context is een 

gewilde samenwerking tussen verschillende personen dan ook uitgesloten. 

57. Het  is  ook mogelijk  dat  een  bepaalde  gedraging  niet meer  strafrechtelijk  ge‐

sanctioneerd wordt,  doordat  bepaalde  rechtvaardigingsgronden  in  het  leven  ge‐

roepen worden. Ten gevolge van objectieve rechtvaardigingsgronden verliest een 

strafbaar  feit  zijn wederrechtelijk karakter,  zodat geen sprake meer kan zijn van 

een misdrijf. In dergelijke gevallen zullen de deelnemers niet bestraft kunnen wor‐

den.  

58. Als het subjectieve rechtvaardigingsgronden betreft, dan zullen de deelnemers 

niet bevrijd worden. In dergelijk geval verdwijnt enkel de schuld in hoofde van de 

dader. Het betreft hier echter persoonlijke rechtvaardigingsgronden zoals de min‐

derjarigheid van de dader. Het misdrijf op zich blijft wel nog bestaan, zodat deel‐

neming aan het misdrijf mogelijk blijft. 

                                                        

44 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch Strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐Scientia, 1976, nr. 1190; J. D’HAENENS, Strafbare deelneming, in APR, Brussel, 1959, nr. 35.  45  P.  TRAEST,  Ontwikkeling  van  nieuwe  deelnemingsvormen.  Preadvies  voor  de Vereniging voor de vergelijkende  studie van het  recht van België en Nederland, s.l., 2006, p. 4. 46 Cass. 16 november 1959, Arr.Cass. 1960, 231. 

Page 26: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  24 

59.  Zelfs  als  de  hoofddader  van  een welbepaald misdrijf,  waaraan  iemand  heeft 

deelgenomen,  overleden  is  of  als  de hoofddader onbekend blijkt  te  zijn  voor het 

gerecht dan kan die persoon zelf nog altijd veroordeeld worden op grond van de 

deelneming aan dat misdrijf47. De  identiteit van de hoofddader  is  in zo een geval 

niet relevant. 

60. Er bestaan ook schulduitsluitingsgronden. Die schulduitsluitingsgronden heb‐

ben helemaal geen invloed op het wederrechtelijk karakter van een bepaald straf‐

baar  feit.  Dit  heeft  dan  ook  tot  gevolg  dat  de  deelnemers  in  geval  van  bepaalde 

schulduitsluitingsgronden niet vrijuit gaan48. 

61. Amnestie heeft tot gevolg dat een strafbare gedraging nooit geacht wordt een 

misdrijf  geweest te zijn. Amnestie heeft enkel betrekking op de persoon in kwestie 

doordat de amnestie een persoonlijk karakter heeft. Deelnemers aan het misdrijf 

kunnen  dus  nog  altijd  bestraft worden,  tenzij  die  personen  zelf  zouden  voldoen 

aan de voorwaarden van de amnestie49. Volgens die hypothese zullen de deelne‐

mers eveneens bevrijd zijn en niet langer bloot gesteld zijn aan vervolging. 

 

2) Deelneming aan misdrijf dat effectief gepleegd wordt  

62. Het misdrijf waarover tussen de deelnemers een wilsovereenstemming om het 

te plegen bestond, moet effectief worden uitgevoerd. Zoniet is er geen sprake van 

strafbare deelneming. Er is namelijk ook geen sprake van een hoofdmisdrijf50. 

63.  Het  Belgische  rechtsstelsel  vertoont  hier  een  duidelijk  verschil  met  de  An‐

gelsaksische landen. In België moet sprake zijn van een effectief gepleegd misdrijf. 

In de common  lawlanden wordt daarentegen de  rechtsfiguur  ‘conspiracy’  erkend. 

Die  rechtsfiguur  houdt  in  dat  bepaalde  personen  onderling  afgesproken  hebben 

                                                        

47 L. DUPONT, Beginselen van strafrecht, Ι, Acco, Leuven, 1983, nrs. 635‐639. 48  L.  DUPONT  en  R.  VERSTRAETEN, Handboek  Belgisch  Strafrecht,  Leuven,  Acco, 1989‐90, nr. 574. 49 P.E. TROUSSE, “Les principes généraux du droit pénal positif Belge”, in Les novel­les: corpus juris Belgici, Ι, 1956, Brussel, Larcier, nrs. 1949‐89.  50 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 335. 

Page 27: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  25 

om een misdrijf te plegen. Ook als het misdrijf niet effectief uitgevoerd wordt, zul‐

len die personen toch strafbaar worden gesteld. 

64.  Hoewel  ‘conspiracy’  in  België  niet  aangewend wordt,  benadert  ons  strafwet‐

boek in bepaalde artikels deze rechtsfiguur sterk. Dan wordt gesproken over indi‐

viduele strafbaarheidstellingen. Ze worden bovendien ook niet beschouwd als mo‐

daliteiten van de strafbare deelneming. Bendevorming of het lidmaatschap van een 

criminele organisatie zijn daar voorbeelden van. In die situaties wordt de aanwe‐

zigheid van meerdere daders beschouwd als een constitutief bestanddeel van het 

misdrijf en wordt bijgevolg niet gesproken over deelneming. Doordat dit los staat 

van de strafbare deelneming zoals bedoeld in de art. 66 en 67 Sw., zal hier opge‐

treden kunnen worden zelfs als nog geen sprake is van een effectief gepleegd mis‐

drijf. 

 

3) Een misdrijf dat niet noodzakelijk voltooid dient te zijn51  

a. Deelneming aan een poging  

65. Als we spreken over deelneming  is het vereist dat wel degelijk deelgenomen 

wordt aan een bepaald misdrijf. Uiteraard is het  in bepaalde gevallen niet vereist 

dat het misdrijf ook effectief wordt voltooid. Het kan immers een poging tot mis‐

drijf  betreffen.  Dergelijke  pogingen  zullen  toch  strafbaar  gesteld  worden,  zodat 

iemand kan veroordeeld worden voor deelneming aan een poging52. 

66. Het is ook mogelijk dat de strafbare deelneming zich situeert op het niveau van 

de voorbereidingshandelingen. De voorwaarde is wel dat er daarna een begin van 

uitvoering  heeft  plaatsgevonden.  In  dergelijk  geval  volstaat  het  dat  één  van  de 

                                                        

51 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht,  ΙΙ, Gent, Story‐scientia, 1976, nr. 1191. 52  L.  DUPONT  en  R.  VERSTRAETEN, Handboek  Belgisch  Strafrecht,  Leuven,  Acco, 1989‐90, nr. 568; C. DE ROY, “De strafbaarheid van voorbereidingshandelingen en uitvoeringshandelingen”, in Strafrecht en Strafprocesrecht. ΧΧΧΙΙe Postuniversitai­re Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2007, p. 521; Gent 6 mei 1953, RW 1953‐54, 703. 

Page 28: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  26 

deelnemers  een  daad,  die  beschouwd  kan worden  als  een  begin  van  uitvoering, 

heeft verricht. Er mag dan wel geen sprake meer zijn van een vrijwillige of sponta‐

ne terugtred. Dan is iemand immers niet meer vervolgbaar53.  

 

b. Poging tot deelneming54  

67. Om te kunnen spreken van deelneming is een misdrijf vereist. Dat kan een vol‐

tooid misdrijf zijn, maar het kan evengoed een misdrijf  in gepoogde vorm betref‐

fen. Zo een redenering sluit de mogelijkheid van poging tot deelneming uit. Voor‐

beeld: als  iemand aangezet wordt  tot het plegen van een moord en de dader uit‐

eindelijk  afziet  van  de  moord,  dan  blijft  de  persoon  die  hem  heeft  aangezet  de 

moord te plegen, straffeloos. Hoe verwerpelijk de aanzetting ook is,  toch blijft hij 

straffeloos. 

68. Dit vraagt toch enige nuance. In bepaalde gevallen bestaat toch de mogelijkheid 

om een poging tot deelneming strafbaar te stellen. De  gevolgloze aanzetting wordt 

in dergelijke  gevallen bestraft  als  zijnde een misdrijf  sui  generis. Het betreft hier 

autonome strafbaarheidstellingen van poging tot deelneming55: 

‐ een misdadig aanbod doen tegenover een bepaalde persoon of een misdadig aan‐

bod  aanvaarden  van  een  bepaalde  persoon56.  Dergelijk  voorstel  of  aanbod  kan 

mondeling  of  schriftelijk  gesteld  worden.  Het  aanvaarden  zal  strafbaar  gesteld 

worden  doordat  het  een  criminele  overeenkomst  betreft.  Het  is  evenwel  niet 

noodzakelijk  dat  het  criminele  aanbod wordt  aanvaard,  opdat  het  strafbaar  zou 

zijn. Als het aanbod door de persoon die als geadresseerde wordt aangeduid, aan‐

vaard wordt, zal ook hij uiteraard strafbaar zijn57. De aanleiding om een misdadig 

                                                        

53 F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht en Strafprocesrecht voor bache­lors, deel 1, Maklu, Antwerpen, 2006, nr. 349. 54 J. D’HAENENS, Strafbare deelneming, in APR, Brussel, 1959, nr. 39. 55 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 336. 56 Wet 7 juli 1875 tot bestraffing van het aanbod of het voorstel om bepaalde mis‐daden te plegen, BS 9 juli 1875. 57  Assisen  Oost‐Vlaanderen  28  november  1985, RW  1985‐86,  2862,  noot  M.  DE SWAEF.  

Page 29: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  27 

aanbod strafbaar te stellen kan aangetoond worden aan de hand van een historisch 

gesitueerd voorbeeld. Er was sprake van een aanbod dat uitging van een persoon 

met  de  Belgische  nationaliteit.  Men  deed  een  aanbod  om  Bismarck  te  vermoor‐

den58.  Naar  aanleiding  van  dit  voorval  werd  de  aanzetting  strafbaar  gesteld.  In 

Duitsland  was  een  poging  tot  deelneming  reeds  wel  strafbaar  gesteld  door  het 

Duitse strafwetboek. Men sprak in Duitsland over een Duchesne misdrijf. 

‐Personen publiekelijk aanzetten tot het plegen van misdrijven59. Deze wet bevat 

twee bepalingen. De eerste bepaling heeft betrekking tot een openbare aanzetting 

die effectief uitwerking heeft gehad. De andere bepaling maakt de gevolgloze aan‐

zetting strafbaar. Deze tweede bepaling staat los van het leerstuk van de strafbare 

deelneming60. 

‐Ook het aanzetten van personen tot het plegen van drugsmisdrijven is op zich ook 

strafbaar61. 

 

4) Deelneming aan onopzettelijke misdrijven  

69.  In principe zal deelneming aan een onopzettelijk misdrijf volledig uitgesloten 

zijn. Volgens het Hof van Cassatie is het immers niet mogelijk dat bij misdrijven uit 

onvoorzichtigheid of de zogenaamde onachtzaamheidsmisdrijven sprake kan zijn 

van strafbare deelneming62. Men kan echter niet deelnemen aan een misdrijf dat 

niet opzettelijk gepleegd werd. 

                                                        

58 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht,  ΙΙ, Gent, Story‐scientia, 1976, nr. 1250; F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorberei­dingshandelingen in het strafrecht, Preadviezen voor de Nederlands­Vlaamse Vereni­ging  voor  Strafrecht  8  oktober  2004  te  Tilburg,  Nijmegen, Wolf  Legal  Publishers, 2004, p. 51. 59 Wet 25 maart 1891 houdende bestraffing van de aanzetting tot het plegen van misdaden of wanbedrijven, BS 26 maart 1891. 60 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht,  ΙΙ, Gent, Story‐scientia, 1976, nr. 1249. 61 Art. 3 Drugswet. 62 Cass. 16 oktober 1972, Arr.Cass. 1973, 165. 

Page 30: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  28 

Wat uiteraard wel tot de mogelijkheden behoort is dat de verschillende betrokken 

personen  elk  afzonderlijk  als  dader  strafrechtelijk  aansprakelijk  gesteld  worden 

doordat zij elk als dader gezien kunnen worden van een welbepaald onopzettelijk 

misdrijf. Dat is als de verschillende deelnemers een fout of onvoorzichtigheid heb‐

ben begaan63. 

 

B. Wilsovereenstemming tussen de verscheidene deelnemers  

70. Het stellen van een deelnemingshandeling op zich zal niet volstaan vermits er 

een  connectie moet  bestaan  tussen  enerzijds  de  daad  van deelneming  en  ander‐

zijds  het  gepleegde misdrijf64.  Een  deelnemingshandeling  op  zich  is  nu  eenmaal 

niet  strafbaar,  rekening houdend met de  in België  toegepaste  theorie van de on‐

zelfstandige deelneming. Dat betekent dat de deelnemingshandeling moet gekop‐

peld worden aan een hoofdfeit dat wel strafbaar gesteld wordt.  

71. De aanwezigheid van een dubbel moreel bestanddeel is  een noodzakelijkheid 

naast  de  positieve  daad  van  deelneming.  Dat  dubbel moreel  bestanddeel  betreft 

enerzijds  de  kennis  en    anderzijds  het  opzet  in  hoofde  van  de  deelnemers65.  Ie‐

mand moet effectief op de hoogte zijn van het feit dat hij of zij gaat bijdragen tot de 

                                                        

63 Cass. 15 oktober 1986, RW 1987‐88, 20, noot M. DE SWAEF; C. VAN DEN WYN‐GAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Strafrecht in hoofdlijnen, Ant‐werpen, Maklu, 2006, p. 234. 64 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht,  ΙΙ, Gent, Story‐scientia, 1976, nr. 1209. 65  J. D’HAENENS, Strafbare deelneming, in APR, Brussel, 1959, nr. 135; C. DE ROY, “De  strafbaarheid  van  voorbereidingshandelingen  en  uitvoeringshandelingen”,  in Strafrecht  en  Strafprocesrecht. ΧΧΧΙΙe  Postuniversitaire  Cyclus Willy  Delva  2005­2006,  Mechelen,  Kluwer,  2007,  p.  522;  F.  VERBRUGGEN,  “Strafbare  voorberei‐dingshandelingen  in  België:  een  autopsie  zonder  lijk”,  in  F.  VERBRUGGEN,  E. PRAKKEN  en  D.  ROEF,  Voorbereidingshandelingen  in  het  strafrecht,  Preadviezen voor de Nederlands­Vlaamse Vereniging voor Strafrecht 8 oktober 2004  te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 68; Gent 10 november 1961, RW 1962‐63, 899. 

Page 31: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  29 

voltrekking  van  een  misdrijf66.  Er  moet  bijgevolg  wetens  en  willens  gehandeld 

worden door de deelnemers. 

72. Uit de tekst van de art. 66 en 67 Sw. kan die dubbele vereiste niet onmiddellijk 

teruggevonden worden. Het element kennis kan wel afgeleid worden uit artikel 67 

Sw., maar wat het opzet betreft kunnen we dit nergens terugvinden in enige wet‐

teksten. 

 

1)  Kennis  

73. Kennis impliceert dat de persoon die een daad van deelneming stelt, duidelijk 

en nauwkeurig weet heeft van de omstandigheid dat hij deelneemt aan een straf‐

rechtelijk beteugeld wanbedrijf of misdaad67. Er kan bijgevolg gesproken worden 

over  een  samenspanning  tussen  meerdere  personen.  Er  heeft  namelijk  vooraf‐

gaand overleg plaatsgevonden. 

74.    Door  die  kennis wordt  de  vereiste  en  noodzakelijke  band  gecreeërd  tussen 

enerzijds het misdrijf waaraan wordt deelgenomen en anderzijds de handeling die 

bijdraagt tot de totstandkoming van het misdrijf.  

75. Het  is belangrijk dat de deelnemer duidelijk kennis heeft van alle omstandig‐

heden  die  aan  het  feit, waaraan  zijn medewerking  verleend wordt,  het  kenmerk 

geven  van  een wanbedrijf  of  misdaad.  Het  is  evenwel  niet  vereist  dat  hij  op  de 

hoogte  is van de bijzondere uitvoeringsmodaliteiten van het desbetreffende mis‐

drijf. Hij dient dus niet specifiek op de hoogte te zijn van de plaats of het  tijdstip 

van uitvoering van het misdrijf68. Bovendien moet hij als deelnemer ook niet nood‐

                                                        

66 J. CONSTANT, “La loi pénale‐ l’infraction‐ le delinquant”, in Traité élémentaire de droit pénal: principes generaux du droit pénal positif Belge, Liège, Imprimeries nati‐onales, 1965, nr. 243. 67 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 331; Cass. 9 december 1986, Arr.Cass. 1986‐87, 473. 68 Corr. Brussel 18 april 1974, RW 1974‐75, 496, noot A. VANDEPLAS. 

Page 32: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  30 

zakelijk weten ten nadele van welke persoon het misdrijf gepleegd zal worden69. In 

concreto betekent het dat men niet dient  te weten wie het slachtoffer wordt van 

het bepaalde misdrijf waarover, een wilsovereenstemming bestond tussen de ver‐

scheidene deelnemers. 

76. Als de deelnemer, medeplichtige of dader duidelijk kennis heeft van het feit dat 

hij  deelneemt aan een misdrijf  of misdaad, maar verzaakt om meer kennis op  te 

doen omtrent het misdrijf, heeft dat niet tot gevolg dat hij onbewust deelneemt aan 

een misdrijf. Het betekent wel dat hij wil deelnemen aan om het even welk mis‐

drijf70. Die vorm van medewerking zal volgens de zienswijze van het Hof van Cas‐

satie gelijkgesteld worden met opzettelijk handelen71. Hij had immers eenmaal de 

mogelijkheid om zich beter en grondiger te informeren omtrent het te plegen mis‐

drijf. 

77. Concreet betekent het dat als iemand geen weet heeft van het feit dat hij deel‐

neemt aan een bepaald misdrijf, hij ook niet strafbaar kan zijn. De kennisvereiste is 

absoluut. Men zal ook niet strafbaar zijn wanneer men in principe kan vermoeden 

of veronderstellen dat hij deelneemt aan een misdrijf. De reden hiervoor bestaat in 

het feit dat de vereiste van kennis een noodzakelijkheid uitmaakt maar op zich niet 

voldoende is. Naast de kennis moet ook sprake zijn van deelnemingsopzet. Kennis 

van een misdrijf op zich volstaat niet, daarnaast moet hij ook een misdrijf als deel‐

nemer willen plegen.72. 

 

 

 

                                                        

69  Cass.  9  december  1986,  RW  1987‐88,  856,  noot  M.  DE  SWAEF;  Cass.  18  mei 1993, RW 1994‐95, 359, noot B. SPRIET. 70 Cass. 16 december 2003, T.Strafr. 2004, 357. 71 Cass. 16 december 2003, RABG 2005, 542, noot L. DELBROUCK. 72 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse  Vereniging  voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 68. 

Page 33: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  31 

2) Opzet  

78. Het  is  eveneens  vereist  dat  de  verschillende personen  een overeenstemming 

bereiken  tot het plegen van een misdrijf. Als deelnemer moet  iemand dus weten 

dat hij deelneemt aan een bepaald misdrijf of dat hij een handeling stelt die de rea‐

lisatie van het misdrijf mogelijk maakt. Bovendien moet de deelnemingsdaad ge‐

steld worden met het duidelijke opzet een misdrijf te plegen. 

79. Het opzet in hoofde van de deelnemers verschilt ten opzichte van de hoofdda‐

der van het misdrijf. Het is niet gelijk te stellen met het opzet als het subjectief de‐

lictsbestanddeel  van het hoofdmisdrijf. Het  volstaat dat men als deelnemer weet 

dat  er  sprake  is  van  bijzonder  opzet  in  hoofde  van  de  dader  die  het  hoofdfeit 

pleegt. Er dient  immers geen sprake te zijn van bijzonder opzet  in hoofde van de 

deelnemer. Een gewoon opzet volstaat hier. Schriftvervalsing is daar een sprekend 

voorbeeld van. Het bijzonder opzet is aanwezig in hoofde van de dader, doordat hij 

door  de  schriftvervalsing  iemand wetens  en willens  benadeelt.  In  hoofde  van de 

deelnemer daarentegen is geen sprake van een bijzonder opzet maar van een ge‐

woon  opzet,  vermits  hij  gewoon  de  schriftvervalsing  op  zich  technisch mogelijk 

maakt. 

80.  Er  moet  sprake  zijn  van  wilsovereenstemming  tussen  de  betrokken  deelne‐

mers van het misdrijf. De combinatie kennis en opzet maakt het misdadig overleg 

uit  tussen  verschillende  personen  die  een  gemeenschappelijk  doel  vooropstellen 

en dat doel proberen te verwezenlijken door de medewerking van eenieder73. Zo‐

wel de rechtsleer als de rechtspraak nemen het standpunt in dat de personen be‐

trokken bij een misdrijf enkel vervolgd kunnen worden als de samenwerking tus‐

sen hen wetens en willens plaatsvond74. 

 

 

                                                        

73 Cass. 9 december 1986, RW 1987‐88, 856, noot M. DE SWAEF; Gent 10 novem‐ber 1961, RW 1962‐63, 899. 74 Cass. 9 oktober 1990, Arr.Cass. 1990‐91, 156. 

Page 34: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  32 

3) Bewijs  

81. Het bewijs,  te  leveren door het openbaar ministerie, zal  logischerwijze voort‐

vloeien uit overleg dat tussen de verschillende betrokken personen werd gevoerd. 

Als geen bewijs wordt gevonden van dergelijk overleg is het mogelijk dat het stil‐

zwijgend plaatsvond. Dat kan afgeleid worden uit de concrete omstandigheden75. 

 

4) Inadequate wilsovereenstemming  

82. De wilsovereenstemming  tussen de dader(s)  en deelnemer(s) moet  specifiek 

zijn. Dat betekent dat de wilsovereenstemming betrekking moet hebben op “een­

zelfde  welbepaald  misdrijf76”.  De  specifiteit  van  de  wilsovereenstemming  is  een 

noodzakelijke vereiste77. Als twee personen afspreken een huis binnen te dringen, 

waarbij  de  ene documenten uit  de  kluis  ontvreemdt  en de  andere de  vrouw des 

huizes verkracht, zal er geen deelneming zijn. In dat geval worden beide personen 

elk  aansprakelijk  gesteld  voor  een  afzonderlijk misdrijf.  De  ene  persoon  zal  ver‐

oordeeld worden voor diefstal van documenten en de tweede persoon zal veroor‐

deeld worden voor de verkrachting van een vrouw. Concreet betekent dit dat het 

voorgenomen misdrijf overeen moet stemmen met het gepleegde misdrijf.  In dat 

geval zal de wilsovereenstemming adequaat zijn. 

83. Het  is mogelijk dat het misdrijf  zoals gepleegd door de hoofddader plots een 

andere  vorm  aanneemt  of  afwijkt  van  het  misdrijf  dat  vooropgesteld  werd  en 

waarover  een  wilsovereenstemming  bestond.  In  zulke  situaties  kan  gesproken 

worden  van  een  inadequate wilsovereenstemming. Hierbij  kunnen  zich  verschil‐

lende situaties voordoen: ander misdrijf, ander slachtoffer en een onbepaald mis‐

drijf. 

                                                        

75 Cass. 3 juli 1950, Arr.Cass. 1950, Ι, 691. 76 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht,  ΙΙ, Gent, Story‐scientia, 1976, nr. 1216. 77 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 334.  

Page 35: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  33 

a.  Ander misdrijf  

84. Als de dader overgaat  tot het plegen van een ander misdrijf dan het misdrijf 

waarover de wilsovereenstemming bestond, dan heeft dat tot gevolg dat de vereis‐

te band die door de kennis en het opzet werd gecreeërd  tussen de daad van deel‐

neming en het misdrijf verbroken wordt78. Er wordt nu immers een ander misdrijf, 

waarover geen wilsovereenstemming bestond tussen de deelnemers, gepleegd79. 

85. Er kan een onderscheid gemaakt worden  tussen  twee verschillende situaties, 

waarbij de aard van het misdrijf dezelfde blijft. Het  is mogelijk dat het gepleegde 

misdrijf  zwaarder  is  dan  het  misdrijf  waarover  wilsovereenstemming  bestond, 

maar het is ook mogelijk dat het misdrijf lichter is dan het misdrijf waarover wils‐

overeenstemming bestond. 

86. Als het gepleegde misdrijf van dezelfde aard is en zwaarder is dan het misdrijf 

dat vooropgesteld was en waarover wilsovereenstemming bestond tussen de da‐

ders  en  deelnemers,  zal  de  deelnemer  strafbaar  zijn  voor  het  misdrijf  dat  oor‐

spronkelijk het  voorwerp uitmaakte van de wilsovereenstemming.    Indien A een 

wapen  levert  aan B met  het  oog  op  slagen  en  verwondingen, maar B  vermoordt 

met dit wapen de persoon die ze wilden afpersen. In dergelijk geval wordt A niet 

beschouwd als deelnemer aan moord of doodslag. 

87. Indien het gepleegde misdrijf van dezelfde aard is en lichter is dan het misdrijf 

dat vooropgesteld was en waarover wilsovereenstemming bestond tussen de da‐

ders en deelnemers, zal de deelnemer strafbaar gesteld worden op basis van het 

lichtere  misdrijf  dat  werd  gepleegd.  Een  persoon  wordt  bijvoorbeeld  niet  ver‐

moord maar krijgt enkel zware slagen toegediend. 

88. Het  is  ook niet  ondenkbaar  dat  de  aard  van het misdrijf  volledig  anders  uit‐

draait dan het misdrijf waarover wilsovereenstemming bestond. Weer kan het on‐

                                                        

78 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht,  ΙΙ, Gent, Story‐scientia, 1976, nr. 1218. 79 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse  Vereniging  voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 70. 

Page 36: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  34 

derscheid gemaakt worden tussen een zwaarder of lichter misdrijf dan het misdrijf 

waarover wilsovereenstemming bestond80. 

89.  Als  het  gepleegde misdrijf  een  andere  aard  heeft  dan  het misdrijf  waarover 

wilsovereenstemming  bestond  en  bovendien  zwaarder  is,  zal  geen  band  meer 

aanwezig zijn tussen de dader en de deelnemer. De deelnemer is niet meer straf‐

baar. Stel dat A een wapen levert aan B met het oog op diefstal, maar B vermoordt 

er iemand mee dan zal A niet beschouwd worden als een deelnemer aan moord. 

90. Indien het gepleegde misdrijf een andere aard heeft dan het misdrijf waarover 

wilsovereenstemming bestond en lichter is, zal ook hier geen band meer aanwezig 

zijn tussen enerzijds de dader en anderzijds de deelnemer waardoor de deelnemer 

dus niet strafbaar meer is. 

 

b. Ander slachtoffer  

91. De wilsovereenstemming kan al dan niet betrekking hebben op een misdrijf dat 

gepleegd dient te worden ten aanzien van een bepaald slachtoffer. De rechter moet 

in dergelijke gevallen nagaan wat de overeenkomst precies inhoudt tussen de da‐

der en de deelnemers81. 

92.  Voorbeeld: A  verstrekt  een wapen  aan B met  het  oog  op het  plegen  van  een 

overval op een welbepaald postkantoor. B vond de omstandigheden niet ideaal en 

ging bijgevolg over tot het plegen van een overval op een verder gelegen bankfili‐

aal. Het Hof van Cassatie oordeelde in dat geval dat de overeenkomst, zoals geslo‐

ten tussen de dader en deelnemer niet beperkend was. Zo kon A toch aanzien wor‐

den als deelnemer aan de overval op het bankfiliaal82. A had nu eenmaal kunnen en 

moeten  voorzien  dat  de  overval  eender  waar  kon  plaatsvinden.  De  deelnemer 

moet bovendien niet op de hoogte zijn van de bijzondere uitvoeringsmodaliteiten 

van het misdrijf zoals de plaats, tijdstip of het slachtoffer. 

                                                        

80 J. D’HAENENS, Strafbare deelneming, in APR, Brussel, 1959, nrs. 162‐165. 81 L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch Strafrecht, Leuven, Acco, 1989‐90, nr. 612. 82 Cass. 28 mei 1985, Arr.Cass. 1984‐85, 1338. 

Page 37: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  35 

c. Onbepaald misdrijf  

93. Als de overeenkomst tussen de dader en deelnemers met betrekking tot het te 

plegen misdrijf onbepaald is, dan zal de deelnemer toch strafbaar zijn als hij weet 

dat hij zijn medewerking verleent aan een bepaald delict, dat om het even welke 

vorm kan aannemen. In dergelijke gevallen wordt gesproken van een deelneming à 

toutes chances. De deelnemer heeft wel het besef deel te nemen aan een misdrijf, 

maar de concrete  invulling ervan  is voor hem onduidelijk en  laat hem ook koud. 

Daarom  kan  gesproken  worden  van  een  blinde  volgzaamheid  in  hoofde  van  de 

deelnemer83. Er is in een dergelijke situatie wel effectief sprake van kennis en op‐

zet waardoor de strafbare deelneming dan niet uitgesloten kan worden. 

 

C. Positieve deelnemingsdaad 

 94. Om  te kunnen  spreken van  strafbare deelneming  is het noodzakelijk dat  een 

positieve deelnemingsdaad wordt gesteld zoals bepaald in de artikelen 66 Sw. en 

67 Sw84. 

95. Deze positieve deelnemingsdaad moet zich situeren voor of tijdens het misdrijf. 

Men kan de positieve deelnemingsdaad niet meer  stellen  eens het misdrijf werd 

gepleegd.85  

 

1) Deelneming door onthouding  

96. Bij  strafbare deelneming wordt  in principe enkel  rekening gehouden met het 

stellen van een positieve daad. In de praktijk houdt dat het stellen van een actieve 

daad van deelneming in. Zich ervan onthouden een daad te stellen, wordt in prin‐                                                        

83 Corr. Brussel 18 april 1974, RW 1974‐75, 496, noot A. VANDEPLAS.  84 J. CONSTANT, “La loi pénale‐ l’infraction‐ le delinquant”, in Traité élémentaire de droit pénal: principes generaux du droit pénal positif Belge, Liège, Imprimeries nati‐onales, 1965, nr. 255. 85 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 337. 

Page 38: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  36 

cipe niet in aanmerking genomen. Toch moet ook de vraag gesteld worden of deel‐

neming door onthouding niet mogelijk kan zijn en of  iemand  ten gevolge van de 

onthouding kan bijdragen tot het voltrekken van het misdrijf. 

97.  Gevolgd  door  heel  wat  jurisprudentiële  beslissingen  neemt  de  rechtsleer  de 

stelling aan dat deelneming door onthouding wel strafbaar gesteld kan worden86. 

Zich onthouden kan in bepaalde gevallen dezelfde gevolgen teweegbrengen als het 

stellen van een positieve deelnemingsdaad. Dat zou concreet betekenen dat deel‐

neming door onthouding mogelijk gemaakt wordt en aldus  strafbaar gesteld kan 

worden87. 

98. Er dient evenwel een onderscheid gemaakt te worden tussen enerzijds de lou‐

tere onthouding en anderzijds de gekwalificeerde onthouding of deelneming door 

onthouding88. 

99. De  loutere onthouding betekent  in  concreto dat  iemand die helemaal niet de 

verplichting had te handelen,  inderdaad niet gehandeld heeft. In dergelijke geval‐

len kan dan ook geen sprake zijn van strafbare deelneming. Het verzuim of de ont‐

houding heeft namelijk geen goedkeuring of aanmoediging tot het plegen van het 

misdrijf  uitgemaakt89.  Het  betreft  gevallen  van  schuldig  hulpverzuim.  Dat  is  in 

principe geen vorm van mededaderschap of medeplichtigheid, maar wel een apart 

misdrijf, doordat hulp bieden aan een persoon die zich in een benarde of levensbe‐

dreigende situatie bevindt, geweigerd wordt. Zo kan iemand als toevallige passant 

bijvoorbeeld nalaten een persoon van de verdrinkingsdood te redden. 

100. Wat de gekwalificeerde onthouding betreft kan een bepaalde tendens in ons 

rechtsstelsel worden waargenomen. 

Vroeger werd  gesproken  van de  rechtsfiguur  commissie  door  ommissie. Dit was 

een  oneigenlijk  verzuimdelict.  Concreet  betekent  het  dat  een  handelingsmisdrijf                                                         

86 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht,  ΙΙ, Gent, Story‐scientia, 1976, nr. 1207. 87  L.  DUPONT  en  R.  VERSTRAETEN, Handboek  Belgisch  Strafrecht,  Leuven,  Acco, 1989‐90, nrs. 587‐588  ;  J. RUBBRECHT, “Strafbare deelneming door onthouding”, RW 1961‐62, 2217. 88 Cass. 17 januari 2006, RABG 2006, 881, noot F. VAN VOLSEM. 89 Gent 25 juni 1999, T.Strafr. 2001, 32, noot T. DESCHEPPER. 

Page 39: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  37 

gepleegd wordt door verzuim. Het verzuim op zich is de strafbaar gestelde gedra‐

ging, waarbij geen rekening gehouden wordt met de gevolgen van het verzuim. Dat 

moet onderscheiden worden van het zogenaamde eigenlijke verzuimdelict, waarbij 

het verzuim aangewend wordt om een misdrijf te kunnen plegen. 

101.  Ondertussen  werd  art.422bis  Sw.  ingevoerd,  waarbij  het  schuldig  hulpver‐

zuim strafbaar werd gesteld. Het gevolg daarvan  is dat de  rechtsfiguur van com‐

missie door ommissie niet langer in de praktijk wordt toegepast, maar dat gebruik 

gemaakt wordt van dat artikel. Het schuldig hulpverzuim wordt nu beschouwd als 

een op zichzelf bestaand misdrijf. 

102. De rechtspraak stelde de bewuste nalatigheid gelijk met opzet waardoor als 

het ware een nieuwe vorm van daderschap in het  leven werd geroepen. Een ver‐

keerde toepassing van het moreel element heeft dus een nieuwe vorm van dader‐

schap in het leven geroepen. 

103. Aanvankelijk werd het door de  rechtspraak niet mogelijk geacht dat  sprake 

kon  zijn  van  strafbare  deelneming90.  Ondertussen  kan  aangenomen  worden  dat 

deelneming door onthouding wel mogelijk is. De gekwalificeerde onthouding of de 

deelneming  door  onthouding  bestaat  erin  dat  de  deelnemer  verzuimt  aan  een 

rechtsplicht. Dan wordt verzuimd aan een contractuele of een wettelijke verplich‐

ting  tot  handelen.  Bovendien moet  in  hoofde  van  die  deelnemer  effectief  sprake 

zijn van een bewuste en opzettelijke onthouding91. Het verzuimen aan een morele 

plicht kan niet  in aanmerking worden genomen aangezien dergelijke verplichting 

juridisch niet afdwingbaar kan gesteld worden92. De onthouding moet in principe 

effectief  gewild  zijn  door  de  deelnemer93.  De  onthouding  houdt  een  vorm  van 

goedkeuring of aanmoediging in en moet beschouwd worden als een bijdrage die 

werkelijk noodzakelijk  is voor de voltrekking van het misdrijf94. Door de onthou‐

                                                        

90  Cass.  24  september 1951,  Arr.Cass.  1952,  13;  Cass.  24  februari  1969, Arr.Cass. 1969, 600. 91  Gent  20  februari  1992, RW  1992‐1993,  305,  noot  J.  SOENEN;  J.  RUBBRECHT, “Strafbare deelneming door onthouding”, RW 1961‐62, 2211‐2220.  92 Corr. Brugge 28 augustus 1991, RW 1992‐93, 648, noot S. VAN OVERBEKE. 93  L.  DUPONT  en  R.  VERSTRAETEN, Handboek  Belgisch  Strafrecht,  Leuven,  Acco, 1989‐90, nr. 588. 94 Gent 25 juni 1999, T.Strafr. 2001, 32, noot T. DESCHEPPER. 

Page 40: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  38 

ding wordt de uitvoering van het misdrijf  bovendien vereenvoudigd of gemakke‐

lijker gemaakt. Het opzet  in hoofde van de deelnemer  is de absolute voorwaarde 

opdat er sprake zou kunnen zijn van deelneming door onthouding95. 

104. Er dienen dus drie voorwaarden vervuld te zijn, vooraleer sprake kan zijn van 

deelneming door onthouding. Ten eerste wordt een wettelijk voorgeschreven ver‐

plichting niet nageleefd. Ten tweede moet effectief sprake zijn van een aanmoedi‐

ging. Ten derde is er de aanwezigheid van een deelnemingsopzet. 

105. Recent is men hiervan afgestapt en heeft het Hof van Cassatie geoordeeld dat 

enkel de aanwezigheid vereist is van deelnemingsopzet enerzijds en een aanmoe‐

diging anderzijds96. 

106. Als we buiten onze landsgrenzen kijken, kunnen we concluderen dat de situa‐

tie daar gelijklopend is met die in ons Belgische rechtsstelsel. 

107. In Frankrijk is de loutere onthouding, net zoals bij ons, niet strafbaar en dit in 

tegenstelling tot de gekwalificeerde onthouding die er wel een vorm van strafbare 

deelneming kan opleveren97. Frankrijk  treedt wel op een  laksere manier op. Van 

zodra iemand op de hoogte is van een bepaald misdrijf en hiertegen niet opgetre‐

den wordt,  hoewel  de mogelijkheid  ertoe  bestaat,  dan  kan  die  als medeplichtige 

bestraft worden. Het dient in Frankrijk niet te gaan over het niet naleven van een 

juridische  plicht.  Het  volstaat  dat  iemand  niet  optreedt  hoewel  de  mogelijkheid 

ertoe bestaan had98. 

108.  In Nederland wordt  dezelfde  regeling  als  in  ons  rechtsstelsel  toegepast.  Ie‐

mand zal medeplichtig zijn, indien er een wettelijke of contractuele plicht tot han‐

delen bestaat. 

 

                                                        

95 J. D’HAENENS, Strafbare deelneming, in APR, Brussel, 1959, nr. 121. 96 Cass. 17 december 2008, http://www.cass.be (27 januari 2009), Concl. VAN‐DERMEERSCH. 97 E. GARCON, Code pénal, Ι, Paris, Larose et tenin, 1901, p. 264‐265. 98 Cass.fr. 28 mei 1980, D., 1981, I.R., 137, noot R. DE BOUBEE. 

Page 41: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  39 

2) Tijdstip van de positieve deelnemingsdaad  

109.  Vereist  is  dat  de  positieve  deelnemingsdaad  ofwel  gepleegd  wordt  vooraf‐

gaandelijk aan het misdrijf ofwel gelijktijdig met het misdrijf. Het komt er concreet 

op neer dat eenmaal het misdrijf voltooid is, geen sprake meer kan zijn van straf‐

bare deelneming. 

110. In tegenstelling tot de common lawlanden is de rechtsfiguur ‘complicity after 

the  fact’  niet  werkzaam  in  het  Belgische  strafrecht.  Een  daad  gesteld  nadat  het 

misdrijf  werd  voltooid  (post  factum‐deelneming)  kan  geen  aanleiding  geven  tot 

strafbare deelneming. Enige nuance is hier op zijn plaats.  In artikel 67 Sw. wordt 

gesproken over positieve deelnemingsdaden die als doel het vergemakkelijken van 

het misdrijf vooropstellen. Dat betekent dat het mogelijk is dat na het misdrijf nog 

bepaalde handelingen worden gesteld zoals het besturen van een vluchtwagen, om 

de dader  te helpen  zich  te onttrekken aan mogelijke  vervolgingen. Als  tussen de 

dader  en  deelnemer  daaromtrent  al  een wilsovereenstemming  bestond,  zal  toch 

sprake  kunnen  zijn  van  strafbare  deelneming.  Ook  in  Frankrijk  zal  een  deelne‐

mingshandeling, gepleegd na het misdrijf, slechts strafbaar zijn als er sprake is van 

een voorafgaande en duidelijke wilsovereenstemming tussen de dader en deelne‐

mer99. 

111. Stel dat er geen sprake was van een voorafgaande afspraak en er geen aanwe‐

zigheid is van een wilsovereenstemming, dan is het mogelijk dat de daad die na de 

voltooiing  van  het misdrijf wordt  gepleegd  toch  het  voorwerp  uitmaakt  van  een 

autonome  strafbaarheidstelling.  In  principe  betreft  het  dan  situaties  waarbij  we 

kunnen spreken van complicity after the fact. Het kan echter niet beschouwd wor‐

den als een modaliteit van het leerstuk van de strafbare deelneming. Het zal echter 

gekwalificeerd  worden  als  een  autonome  incriminatie  of  strafbaarheidstelling. 

Voorbeelden daarvan zijn heling van goederen, witwassen van vermogensvoorde‐

len, verschaffen van onderdak aan misdadigers, enz. 

                                                        

99 J. PRADEL en A. VARINARD, Les grand arrêts du droit criminel, Paris, Sirey, 1984, 

p. 312. 

 

Page 42: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  40 

V Soorten van deelnemingsvormen  

112. De  artikelen  66  en  67  van  ons  strafwetboek  leren  ons  dat  een  lijst  bestaat, 

waarbij de positieve daden in het kader van de strafbare deelneming op een limita‐

tieve  wijze  worden  opgesomd.  Enkel  deze  opgesomde  deelnemingshandelingen 

mogen dus  in  aanmerking  genomen worden. Afwijkingen  zijn uiteraard mogelijk 

door de feitelijke appreciatiemacht die bestaat in hoofde van de rechter. Zo wordt 

aan  deze  limitatieve  lijst  van  de  verschillende  deelnemingsgedragingen  toch  een 

breder draagvlak gegeven100. In dat kader zal uiteraard een controle plaatsvinden 

door het Hof van Cassatie. Het Hof van Cassatie zal nagaan of de rechter wel op een 

correcte en wettelijke manier heeft kunnen besluiten tot het bestaan van één van 

de deelnemingshandelingen, zoals bepaald door de artikelen 66 en 67 van het Bel‐

gisch Strafwetboek. De controle uitgevoerd door het Hof van Cassatie heeft betrek‐

king op de door de rechter vastgestelde feitelijke omstandigheden. Die omstandig‐

heden moeten onderzocht worden, rekening houdende met de gegevens eigen aan 

de zaak. 

113. In de wet zien we dat een duidelijk onderscheid gemaakt wordt tussen twee 

verschillende categorieën van deelnemers op grond van een formeel criterium101. 

Het onderscheid wordt niet gemaakt op grond van een wetenschappelijk criterium. 

 114. Enerzijds is er sprake van de ‘daders’ (auteurs). In de praktijk wordt ook ge‐

sproken over mededaders. Daardoor wordt enkel de nadruk gelegd op het gegeven 

dat er sprake is van verschillende daders die deelgenomen hebben aan de uitvoe‐

ring van een bepaald misdrijf. Binnen het kader van de strafbare deelneming heb‐

ben  ze  een  gelijkaardige  betekenis.  Dat  heeft  tot  gevolg  dat  de  termen  dader  en 

mededader synoniemen zijn van elkaar. Anderzijds wordt gesproken over de ‘me‐

                                                        

100 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐scientia, 1976, nr. 1221. 101 J. CONSTANT, “La loi pénale‐ l’infraction‐ le delinquant”, in Traité élémentaire de droit pénal: principes generaux du droit pénal positif Belge, Liège, Imprimeries nati‐onales, 1965, nr. 264. 

Page 43: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  41 

deplichtigen’ (complices)102. Dergelijke personen leveren bijdragen en hulp, die als 

nuttig bestempeld kunnen worden. 

 

A. Daders of mededaders  

1)  Materiële daders  

115. Art. 66, lid 2 Sw. luidt als volgt: “Zij die de misdaad of wanbedrijf hebben uitge­

voerd of aan de uitvoering ervan rechtstreeks hebben meegewerkt.” 

116. Dat betekent dat art. 66, lid 2 Sw. de personen aanduidt die door hun gedra‐

gingen onder de wettelijke omschrijving van het misdrijf vallen.  

117.  Daaruit  kunnen we  onmiddellijk  een  nieuw  onderscheid  constateren:  ener‐

zijds de uitvoerders van het misdrijf en anderzijds de rechtstreekse medewerkers 

aan het misdrijf103. 

 

a. Uitvoerders 

 118. De uitvoerders van het misdrijf    zijn de personen die het misdrijf materieel 

voltrokken hebben. Dat betekent dat die personen alle constitutieve bestanddelen 

van een bepaald misdrijf voltrokken hebben104. Voorbeelden kunnen zijn: iets ste‐

len,  iemand  slaan,  enz.  Die  personen moeten  beschouwd worden  als  daders  van 

het misdrijf en niet louter als deelnemers aan het misdrijf105. Het karakteristieke is 

                                                        

102  J. VANHALEWIJN,  “Bijdrage  tot de  studie van de  strafbare deelneming  in Bel‐gisch Strafrecht”, RW 1961‐62, k. 1521‐1562; A. DE NAUW, Inleiding tot het alge­meen Strafrecht, Brugge, Die Keure, 2008, nr. 186. 103 L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch Strafrecht,  Leuven, Acco, 1989‐90, nr. 586; C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐scientia, 1976, nr. 1222‐1225. 104 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse  Vereniging  voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 64. 105 L. DUPONT, Beginselen van Strafrecht, Ι, Acco, Leuven, 1983, nr. 641. 

Page 44: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  42 

hier echter dat er een pluraliteit is van deelnemers. Het betreft meerdere personen 

die samenwerken. Zij plegen ieder voor zichzelf een strafbaar feit. 

119. De mogelijkheid bestaat dat de daders zich laten bijstaan door andere perso‐

nen om het misdrijf te voltrekken. Indien die personen geen weet hebben van het 

misdadige opzet, zijn zij slechts een hulpmiddel voor de dader. Dan kan geen spra‐

ke zijn van strafbare deelneming. Er is immers een gebrek aan kennis en opzet in 

hoofde  van  de  materiële  uitvoerder.  Het  morele  element  dat  vereist  is  voor  de 

strafbare deelneming ontbreekt hier en sluit dan ook de toepassing van de strafba‐

re deelneming uit. 

 

b. Rechtstreekse medewerkers 

 120. De rechtstreekse medewerkers worden op dezelfde manier behandeld als de 

uitvoerders  van het misdrijf. Daaruit  vloeit  voort dat  zij  niet  beschouwd kunnen 

worden als deelnemers maar wel als daders in de strikte betekenis van het woord. 

Die  personen  hebben materieel meegewerkt  aan  de  uitvoering  van  het misdrijf, 

maar de door hen gestelde handelingen vallen niet rechtstreeks onder de delicts‐

omschrijving106. 

121. De stelling, waarbij de rechtstreekse medewerkers gelijkgesteld worden aan 

de uitvoerders van het misdrijf, wordt niet overal gevolgd. Bepaalde auteurs zijn 

van mening dat als iemand rechtstreeks meewerkt aan een welbepaald misdrijf het 

daarom niet betekent dat hij alle elementen van het misdrijf zelf voltrekt. Daardoor 

is het ook moeilijk om die rechtstreekse medewerkers gelijk te stellen met de uit‐

voerders van het misdrijf. Hun daden zouden moeten beschouwd worden als een 

vorm van deelneming of daderschap in brede zin van het woord in tegenstelling tot 

het daderschap sensu stricto107. 

 

                                                        

106 F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht en Strafprocesrecht voor ba­chelors, deel 1, Maklu, Antwerpen, 2006, nr. 362; A. DE NAUW, Inleiding tot het al­gemeen Strafrecht, Brugge, Die Keure, 2008, nr. 189. 107 J. D’HAENENS, Strafbare deelneming, in APR, Brussel, 1959, nrs. 173‐177. 

Page 45: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  43 

c. Noodzakelijke medehelpers 

 122. “Zij die, door enige daad, tot uitvoering zodanige hulp hebben verleend dat de 

misdaad of het wanbedrijf zonder hun bijstand niet had kunnen worden gepleegd108.” 

123. De hulp, die men moet verlenen, dient noodzakelijk  te zijn. Het betreft hulp 

zonder dewelke het niet mogelijk zou zijn om een bepaald misdrijf te plegen109. De 

beoordeling dient hier  in  concreto  te  gebeuren. Het  volstaat  op  zich niet  dat het 

nuttige hulp betreft. Als de hulp enkel nuttig was en niet noodzakelijk om het mis‐

drijf te plegen, dan zal die enkel beschouwd worden als een vorm van medeplich‐

tigheid en niet als een vorm van mededaderschap110.  

124. De mate waarin de hulp noodzakelijk moet zijn, is irrelevant111. De kwantiteit 

van de hulp, zal zonder betekenis zijn. Zolang de hulp als noodzakelijk beschouwd 

kan worden, is het onbelangrijk of die groot of klein is. 

 125. De kwaliteit van de hulp primeert ten opzichte van de kwantiteit van de hulp. 

Het dient niet enkel en alleen  te gaan over een absoluut noodzakelijke hulp. Een 

relatief noodzakelijke hulp kan al volstaan.  

126. Er bestaat verwarring tussen de artikelen 66, 3e lid en 67, 4e lid van het Straf‐

wetboek. In het eerste artikel wordt gesproken over hulp die noodzakelijk dient te 

zijn  voor  de  uitvoering  van  het  misdrijf,  in  tegenstelling  tot  het  andere  artikel 

waarbij sprake is van gedragingen die een misdaad of een wanbedrijf vergemakke‐

lijken, voltooien of voorbereiden. 

127. Concreet komt het erop neer dat iemand enkel als dader beschouwd zal wor‐

den, als sprake is van relatief noodzakelijke hulp die geleverd wordt tijdens de uit‐

voering van het misdrijf. Wanneer het daarentegen noodzakelijke hulp betreft, ge‐

leverd  tijdens  de  voorbereiding  of  voltooiing  van  het  misdrijf,  zal  die  altijd  be‐

                                                        

108 Art. 66 lid 3 Sw. 109 F. TULKENS en M. VAN DE KERCKHOVE, Introduction au droit pénal. Aspects juridiques et criminologiques, Brussel, Story‐Scientia, 1991, p. 268. 110 Art. 67 lid 4 Sw. 111 Cass. 2 december 1975, Arr.Cass. 1976, 415. 

Page 46: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  44 

schouwd worden als een vorm van medeplichtigheid. Dit zal niet anders zijn als de 

hulp die hier wordt verschaft eveneens van relatief noodzakelijke aard is112. 

128. Hier is wel verwarring mogelijk. Als iemand zijn medewerking verleent tot de 

voltooiing van een misdrijf, kan eveneens sprake zijn van noodzakelijke hulp. Dat 

kan het  geval  zijn  bij  een diefstal, waarbij  iemand de  gestolen  goederen naar de 

plaats van afspraak brengt. Ten gevolge van die vorm van medeplichtigheid wordt 

de diefstal voltooid, waardoor het misdrijf kan blijven voortduren en waarbij straf‐

feloosheid gewaarborgd wordt in hoofde van de dader of daders van het misdrijf. 

Voltooiing van het misdrijf kan plaatsvinden bij om het even welk misdrijf waarbij 

er de mogelijkheid bestaat tot deelneming113. 

129. Dergelijke daad van voltooiing van een misdrijf, waardoor de straffeloosheid 

gegarandeerd wordt en het misdrijf kan blijven voortduren, kan beschouwd wor‐

den als noodzakelijke hulp. Kan iemand in dergelijk geval toch beschouwd worden 

als dader? Hierop moet een bevestigend antwoord gegeven worden. De geleverde 

hulp is niet enkel nuttig, maar eveneens noodzakelijk114. Het logische gevolg ervan 

is dat dit toch onder de toepassing valt van art. 66, 3e lid Sw. 

130. De grens tussen enerzijds nuttige hulp en anderzijds noodzakelijke hulp is vrij 

subtiel. Het  zal de  rechter  zijn die hierover een oordeel dient  te vellen op grond 

van  zijn  soevereine  appreciatiemacht  rekening  houdende  met  de  concrete  om‐

standigheden eigen aan de zaak115. 

131. Mijns inziens is hier een wetgevend optreden noodzakelijk. De grens tussen 

noodzakelijke en nuttige hulp moet in de nabije toekomst duidelijk afgebakend 

worden om verwarring tussen mededaderschap enerzijds en medeplichtigheid 

anderzijds te vermijden. 

                                                         

112 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐Scientia, 1976, nr. 1227; J. VANHALEWIJN, “Bijdrage tot de studie van de strafbare deelne‐ming in Belgisch Strafrecht”, RW 1961‐62, k. 1530‐1531. 113 J. VANHALEWIJN, “Bijdrage tot de studie van de strafbare deelneming in Bel‐gisch Strafrecht”, RW 1961‐62, k. 1527‐1528. 114 J. D’HAENENS, Strafbare deelneming, in APR, Brussel, 1959, nr. 188. 115 L. DUPONT, Beginselen van Strafrecht, Ι, Acco, Leuven, 1983, nr. 644. 

Page 47: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  45 

d. Vergelijkend recht 

 132.  In  Frankrijk  zijn  zij  die  het  misdrijf  uitvoeren  of  aan  de  uitvoering  recht‐

streeks deelnemen de daders116.  

133.  In Nederland wordt dezelfde gedachtegang als  in België gevolgd. Het bij ons 

gemaakte  onderscheid  tussen  daders  sensu  stricto  ,  daders  sensu  lato  en mede‐

plichtigen wordt in Nederland eveneens gemaakt117. 

134. In Nederland wordt niet gesproken van een mededader maar van een mede‐

pleger. Dat betekent concreet dat iemand met opzet gaat deelnemen aan een straf‐

baar  feit.  Er  dient  sprake  te  zijn  van  een  bewuste  samenwerking  tussen  de  ver‐

schillende deelnemers. De bewuste samenwerking veronderstelt op haar beurt de 

aanwezigheid van opzet en dat maakt een subjectief element uit. Het betekent dat 

de medepleger wel effectief weet had van het feit dat hij deelnam aan een welbe‐

paald misdrijf  en  bijgevolg wetens  en willens  heeft  opgetreden.  Daarnaast  dient 

ook sprake te zijn van een objectief element. Er moet sprake zijn van een nauwe en 

volledige samenwerking tussen de medeplegers van het misdrijf. In principe moe‐

ten  de medeplegers  dus  samen  en  in  vereniging  overgaan  tot  het  plegen  van  de 

strafbare feiten. In het Nederlandse recht bestaat ook de mogelijkheid dat de me‐

deplegers niet allen samen aanwezig zijn op de plaats van het misdrijf118. Maar als 

blijkt  dat  een  bepaalde  persoon  onmisbare  en  dus  noodzakelijke  hulp  heeft  ver‐

schaft op een afstand, zonder aanwezig te zijn op de plaats van het delict dan zal 

ook hij aansprakelijk gesteld worden als medepleger119.  

135.  Er  moet  gewezen  worden  op  de  belangrijke  rol  die  het  Wormersveerse 

brandstichtingsarrest heeft gespeeld  in het Nederlandse  recht. Uit dat arrest kan 

afgeleid worden dat  sprake moet zijn van substantiële of noodzakelijke hulp, die 

geleverd wordt door de medepleger. Net zoals in ons Belgische Strafwetboek vol‐

                                                        

116 J. VANHALEWIJN, “Bijdrage tot de studie van de strafbare deelneming in Bel‐gisch Strafrecht”, RW 1961‐62, k. 1525‐ 1526; Art. 60 Fr. Sw. 117 Art. 47 en 48 Ned. Sw. 118 J. DE HULLU, Materieel Strafrecht, Brussel, Kluwer, 2003, p. 444‐462; J. REM‐MELINK, Mr. D. Hazewinkel­Suringa’s inleiding tot de studie van het Nederlandse Strafrecht, Gauda, Deventer, 1996, nrs. 428‐434. 119 HR 12 februari 2002, NJ 2002, 351. 

Page 48: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  46 

staat een gewone vorm van hulp niet, maar dient sprake te zijn van een hulp die als 

noodzakelijk gekwalificeerd moet worden120. 

 

2) Morele daders121  

a. Begrip 

 136. Deze personen zijn niet rechtstreeks betrokken bij de uitvoering van een wel‐

bepaald misdrijf. Ze hebben wel een bepaalde persoon aangezet of aangemoedigd 

tot het plegen van een welbepaald misdrijf122. Ze dragen  in principe een “morele 

verantwoordelijkheid”123. Daardoor is in hoofde van de uitvoerder de wil ontstaan 

om een misdrijf  te plegen. De uitvoerders en de aanzetters zullen  in het Belgisch 

strafrecht op gelijke voet geplaatst worden en dus ook op dezelfde wijze bestraft 

worden. 

137. Iemand aanzetten tot het plegen van een welbepaalde misdaad mag niet ver‐

ward worden met iemand een misdrijf ‘doen plegen’. Bij de aanzetting gaat iemand 

door middel van beloften, bedreigingen of misbruik van macht iemand een misdrijf 

laten plegen. Hij gaat als het ware een wil creëren tot het plegen van een misdrijf, 

dit  in  tegenstelling  tot het  ‘doen plegen’. Daarbij maakt hij misbruik van  iemand: 

hij laat echter deze persoon een misdrijf plegen, zodat hij de uitvoeringshandelin‐

gen van dat misdrijf niet zelf moet stellen. 

                                                        

120 HR 29 oktober 1934, NJ 1934, 1673. 121 Art. 66, lid 3 Sw. en art. 6 lid 5 Sw. 122 L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch Strafrecht,  Leuven, Acco, 1989‐90, nr. 589; Cass. 7 februari 1979, Arr.Cass. 1979, 653. 123 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse  Vereniging  voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 65. 

Page 49: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  47 

138. De aanzetting is enkel mogelijk voorafgaand aan het plegen van het misdrijf of 

tijdens het plegen van het misdrijf. Dat betekent dat eenmaal het misdrijf voltooid 

is, geen sprake meer kan zijn van aanzetting124. 

139. Aanzetting kan ofwel individueel ofwel collectief zijn125. 

140. De aanzetting (instigation) is individueel als zij in het bijzonder gericht is tot 

een welbepaalde persoon. Daarbij wordt dan gebruik gemaakt van beloften, giften, 

misbruik van macht of misbruik van gezag126. 

141. De aanzetting kan ook collectief plaatsvinden. Dit  is het geval als de aanzet‐

ting  in het  openbaar  geschiedt  of  ten  aanzien van  een bepaalde  groep personen. 

Daarbij kan gebruik gemaakt worden van pamfletten of woorden, aanmoedigingen 

in openbare bijeenkomsten en vergaderingen127. 

 

b. Voorwaarden 

 142. Opdat  sprake kan zijn van aanzetting, moet aan bepaalde voorwaarden vol‐

daan worden.  

143. De aanzetting dient bijzonder te zijn: dat betekent dat de aanzetting betrek‐

king moet hebben op het misdrijf dat effectief werd gepleegd. Dat vloeit nu een‐

maal voort uit één van de constitutieve elementen van de strafbare deelneming. Er 

moet sprake zijn van een wilsovereenstemming tussen de daders en mededaders 

opdat er sprake zou kunnen zijn van strafbare deelneming. Als een ander misdrijf 

gepleegd zou worden dan het misdrijf waartoe men iemand heeft aangezet, zal de 

wilsovereenstemming  als  inadequaat  worden  bestempeld.  Het  vooropgestelde 

                                                        

124 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐scientia, 1976, nr. 1231. 125 Art. 66, 4e lid Sw. en art. 66, 5e lid Sw.; A. DE NAUW, Inleiding tot het algemeen Strafrecht, Brugge, Die Keure, 2008, nr. 191. 126 L. DUPONT, Beginselen van Strafrecht, Ι, Acco, Leuven, 1983, nr. 646. 127 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐scientia, 1976, nr. 1232. 

Page 50: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  48 

misdrijf wijkt immers af van het gepleegde misdrijf128. Het gevolg daarvan is dat in 

dergelijke gevallen geen sprake kan zijn van strafbare deelneming wegens het ge‐

brek aan een wilsovereenstemming129. 

144. De  aanzetting  dient  op  een  rechtstreekse manier  te  gebeuren:  dat  betekent 

dat de aanzetting tot bedoeling heeft dat een misdrijf zal worden gepleegd. Er be‐

staat een causaal verband  tussen enerzijds de daad van aanzetting en anderzijds 

het plegen van een welbepaald misdrijf. Er moet nagegaan worden of in hoofde van 

de materiële dader al sprake was van het opzet om een misdrijf te plegen of indien 

dit opzet uitgelokt werd door een andere persoon. Als het opzet werd uitgelokt, zal 

gesproken kunnen worden van het vereiste oorzakelijke verband tussen enerzijds 

de daad van aanzetting en anderzijds het misdrijf. Als in hoofde van de dader het 

voornemen om een misdrijf  al  bestond,  kan  in  dergelijk  geval  geen  sprake meer 

zijn van een aanzetting die rechtstreeks is, vermits hij al de bedoeling had om een 

misdrijf te plegen130. 

145. De aanzetting dient effectief uitwerking gehad te hebben: het is vereist dat de 

aanzetting gevolgen heeft. Concreet betekent het dat  iemand het misdrijf  ten ge‐

volge van de uitlokking heeft  gepleegd of  toch minstens een poging heeft onder‐

nomen om het misdrijf te plegen. Als de materiële dader slechts een strafbare po‐

ging onderneemt of als een minder zwaar misdrijf wordt gepleegd, zal de aanzetter 

slechts proportioneel aansprakelijk gesteld worden131. Als iemand wordt aangezet 

tot  het  plegen  van  een  misdaad  of  wanbedrijf,  maar  die  aanzetting  uiteindelijk 

geen gevolg heeft gekregen,  zal de aanzetting op zich niet  strafbaar gesteld wor‐

den132. 

                                                        

128 F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht en Strafprocesrecht voor ba­chelors, deel 1, Maklu, Antwerpen, 2006, nr. 646. 129  L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch Strafrecht, Leuven, Acco, 1989‐90, nr. 590. 130 J. VANHALEWIJN, “Bijdrage tot de studie van de strafbare deelneming in Bel‐gisch Strafrecht”, RW 1961‐62, k. 1539‐1540. 131 L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch Strafrecht, Leuven, Acco, 1989‐90, nr. 590. 132 L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch Strafrecht, Leuven, Acco, 1989‐90, nr. 590. 

Page 51: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  49 

146. Er bestaan hier wel uitzonderingen op, waarbij de gevolgloze aanzetting toch 

strafbaar  zal worden  gesteld.  Dat  staat  dan  volledig  los  van  het  leerstuk  van  de 

strafbare deelneming. Een voorbeeld ervan kan zijn dat  iemand personen aanzet 

tot het plegen van drugsmisdrijven133. De aanzetting op zich maakt dan het voor‐

werp  uit  van  een  autonome  strafbaarheidstelling.  Dat werd  hierboven  al  behan‐

deld. 

147. De middelen, waarmee de aanzetting dient plaats te vinden134: hier dient het 

onderscheid  tussen  de  individuele  aanzetting  en  de  collectieve  aanzetting,  zoals 

hierboven vermeld in acht genomen te worden.  

148. Er kan bij de individuele aanzetting gebruik gemaakt worden van beloften en 

giften. Dat moeten we zeer ruim interpreteren. Het omvat elke vorm van overeen‐

komst, waarbij een van de partijen een voordeel kan ontvangen van de andere par‐

tij135. De giften of beloften hebben als enige voorwaarde dat ze tot gevolg hebben 

dat een misdrijf wordt gepleegd. 

149. Daarnaast kan bij de individuele aanzetting ook gebruik gemaakt worden van 

bedreigingen. Dat betreft elke vorm van bedreiging, waardoor de materiële dader 

overgaat tot het plegen van een welbepaald misdrijf136. Het betreft elke bedreiging 

die als een vorm van zedelijke dwang kan worden beschouwd en waardoor iemand 

zich als het ware verplicht voelt tot het plegen van een misdrijf. De bedreiging zet 

de dader effectief aan tot het plegen van het misdrijf. 

150. Een derde middel waarmee de individuele aanzetting kan plaatsvinden, is het 

misbruik van gezag of misbruik van macht. Er dient in concreto sprake te zijn van 

een bestaande machtsverhouding tussen de betrokken personen. Het kan gaan om 

wettelijke machts‐ of gezagsrelatie, zoals die bestaat tussen de ouders en hun kin‐

deren. Ouders hebben nu eenmaal het ouderlijke gezag over hun kinderen. Het kan 

evenwel  net  zo  goed  een  feitelijke machtsrelatie  betreffen  tussen  een  trainer  en 

                                                        

133 Wet 25 maart 1891 houdende bestraffing van de aanzetting tot het plegen van misdaden of wanbedrijven, BS 26 maart 1891. 134 Art. 66, 4e lid Sw. 135 F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht en Strafprocesrecht voor ba­chelors, deel 1, Maklu, Antwerpen, 2006, nr. 646. 136 Cass. 9 januari 1956, Pas. 1956, Ι, 438. 

Page 52: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  50 

zijn  sporter  of  tussen  een werkgever  en  de werknemer137.  Er moet wel  effectief 

sprake zijn van macht of gezag  in hoofde van de ene persoon ten aanzien van de 

andere betrokkene. Iemand louter en alleen raad geven zal op zich niet volstaan138. 

151. Een laatste middel waardoor een individuele aanzetting kan gebeuren, zijn de 

misdadige  kruiperijen  of  arglistigheden.  Daaronder  kan  de  situatie,  waarbij  ten 

gevolge van een bepaalde voorstelling van zaken, de dader aangezet wordt tot het 

plegen van een misdrijf verstaan worden. Een specifieke vorm daarvan is de politi‐

onele uitlokking139.   

152. Het is belangrijk te vermelden dat de individuele aanzetting enkel verwezen‐

lijkt kan worden door gebruik te maken van de hierboven limitatief vermelde mid‐

delen140. Andere middelen kunnen bijgevolg niet in aanmerking komen. 

153. De aanzetting kan ook in het openbaar plaatsvinden141. Dan kan gebruik ge‐

maakt worden van om het even welk middel. Er bestaat hier geen limitatieve lijst 

van  middelen  waarvan  gebruik  gemaakt  moet  worden,  zoals  bij  de  individuele 

aanzetting. Het kan bijvoorbeeld gaan om aanzetting in een openbare conferentie‐

ruimte142. 

154.  Bij  de  collectieve  aanzetting  gelden  dezelfde  voorwaarden  als  bij  de  indivi‐

duele  aanzetting,  zoals  hierboven  vermeld143. De  openbare  aanzetting  kan  speci‐

fiek  gericht worden  tot  een welbepaalde  persoon.  Als  de  aanzetting  in  dergelijk 

                                                        

137 Luik 16 juni 1938, Pas. 1939, ΙΙ, 28. 138 Cass. 5 december 1955, Pas. 1956, Ι, 138. 139  L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch Strafrecht, Leuven, Acco, 1989‐90, nr. 591. 140 J. VANHALEWIJN, “Bijdrage tot de studie van de strafbare deelneming in Bel‐gisch Strafrecht”, RW 1961‐62, k. 1545‐1546; A. DE NAUW, Inleiding tot het alge­meen Strafrecht, Brugge, Die Keure, 2008, nr. 191. 141 Art. 66, lid 5 Sw. 142  C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐scientia, 1976, nr. 1242. 143 J. VANHALEWIJN, “Bijdrage tot de studie van de strafbare deelneming in Bel‐gisch Strafrecht”, RW 1961‐62, k. 1545‐1546; F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbe‐reidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelingen in het strafrecht, Preadviezen voor de Nederlands­Vlaamse Vereniging voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 66. 

Page 53: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  51 

geval  plaatsvindt  in  een  openbare  vergadering  of  tijdens  een  openbare  bijeen‐

komst,  waarbij  meerdere  personen  aanwezig  zijn,  dan  zal  dat  toch  beschouwd 

worden als een openbare aanzetting144. 

155. Als de aanzetting plaatsvindt in een plaats die voor het publiek toegankelijk is 

zoals een café, restaurant, vergaderzaal of een gemeentepark, zal de aanzetting ook 

gekwalificeerd worden als een openbare aanzetting. Dat betekent  in concreto dat 

de aanzetting een openbaar karakter zal krijgen ten gevolge van het openbare ka‐

rakter van de plaats waar de aanzetting plaatsvindt145. 

 

c. Uitlokking door politieambtenaar  

 156. In bepaalde gevallen komt het voor dat agenten bepaalde gedragingen stellen 

waarbij het de bedoeling is dat iemand overgaat tot het plegen van een misdrijf en 

waarbij het misdrijf door de agenten onmiddellijk kan worden vastgesteld. Als het 

oogmerk of het voornemen om een misdrijf te plegen al bestond in hoofde van de 

dader,  zal  geen  sprake  zijn  van  uitlokking.  Hieraan  kunnen  twee  voorwaarden 

worden gekoppeld. Primo mag het voornemen niet worden aangescherpt door de 

gedraging van de agent. Secundo heeft de politie enkel een gelegenheid, waarbij de 

vaststelling van het misdrijf vereenvoudigd werd, tot stand gebracht146.   

157. Het mag niet de bedoeling zijn van de politiediensten om over te gaan tot een 

vorm van verboden politionele uitlokking. Dat betekent dat de politionele provoca‐

tie alleen toegelaten kan worden, als ze enkel betrekking heeft op de vaststelling 

van een gepleegd misdrijf en niet op het ‘doen plegen’ van een misdrijf147. Een poli‐

tieman mag niemand aanzetten of uitlokken teneinde een misdrijf te kunnen vast‐

stellen. 

                                                        

144 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐scientia, 1976, nr. 1243. 145 L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch Strafrecht, Leuven, Acco, 1989‐90, nr. 593. 146 Cass. 5 februari 1985, Arr.Cass. 1984‐85, 772‐775. 147 Brussel 19 november 1984, RW 1984‐85, 2563‐2572. 

Page 54: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  52 

158. Er zal sprake zijn van verboden politionele uitlokking, als door de politie een 

bedrieglijk  middel  aangewend  wordt,  waardoor  een  strafbaar  feit  wordt  ge‐

pleegd148. Dat zou het geval kunnen zijn als een politieambtenaar  het voornemen 

doet ontstaan in hoofde van de dader terwijl die dader aanvankelijk helemaal niet 

het voornemen had enig misdrijf te plegen. Een voorbeeld daarvan kan zijn dat de 

politie een draagbare computer op een zichtbare plaats in een wagen plaatst en de 

wagen niet op slot doet, waardoor iemand overgaat tot het plegen van een diefstal 

zonder eerst het voornemen te hebben een misdrijf te plegen. Dergelijke uitlokking 

zal  een  ongeoorloofd  middel  uitmaken  bij  de  opsporing  van  strafbare  feiten.  In 

dergelijke geval kan de dader niet vervolgd worden. Het bewijs werd op een on‐

rechtmatige wijze  verkregen  en  kan  bijgevolg  niet  aangewend worden  ten  laste 

van de personen die het misdrijf hebben gepleegd149. De politieambtenaren lopen 

in zulke situaties het risico zelf als medeplichtige te worden beschouwd, op grond 

van artikel 66, lid 4 van ons Strafwetboek150. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                        

148 L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch Strafrecht, Leuven, Acco, 1989‐90, nr. 591. 149 J. SCHEERS, “Geoorloofde en ongeoorloofde bewijsmiddelen in strafzaken: de politionele provocatie”, RW 1984‐85, 2568; Brussel 3 maart 1987, RW 1987‐88, 640, noot A. DE NAUW 150 L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch Strafrecht, Leuven, Acco, 1989‐90, nr. 591. 

Page 55: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  53 

3)  Medeplichtigen  

a. Begrip 

 159. De medeplichtigheid wordt omschreven  in artikel 67 van ons Strafwetboek. 

We dienen een onderscheid  te maken tussen enerzijds de materiële medeplichti‐

gen en anderzijds de morele medeplichtigen151. 

160. De morele medeplichtigen zijn de personen die raad of nuttige onderrichtin‐

gen  gegeven  hebben  om  een  welbepaalde  misdaad  of  welbepaald  wanbedrijf  te 

plegen152. Ze zijn doorgaans minder doorslaggevend of belangrijk dan de mededa‐

der153. 

161. De materiële medeplichtigen zijn zij die wetens en willens de daders geholpen 

en bijgestaan hebben door middel van het verschaffen van wapens, werktuigen en 

dergelijke meer om een misdaad of wanbedrijf te kunnen plegen154. 

162. Het onderscheid tussen enerzijds het daderschap en anderzijds de medeplich‐

tigheid bevat één groot demarcatieprobleem. Er  is sprake van daderschap, als de 

hulp die werd aangeboden noodzakelijk was om het misdrijf  te plegen. Dat  in te‐

genstelling  tot  de  medeplichtigheid.  Bij  de  medeplichtigheid  volstaat  het  dat  de 

hulp nuttig is om een misdrijf te plegen155. Dat onderscheid is moeilijk te maken en 

hangt in veel gevallen af van de omstandigheden eigen aan de zaak. 

163.  De  wet  onderscheid  twee  verschillende  vormen  van  medeplichtigheid.  Het 

gaat in beide gevallen over het verschaffen van nuttige hulp of bijstand. Uit bepaal‐

de feitelijke omstandigheden zou kunnen volgen dat de geleverde hulp of bijstand 

                                                        

151 J. CONSTANT, “La loi pénale‐ l’infraction‐ le delinquant”, in Traité élémentaire de droit pénal: principes generaux du droit pénal positif Belge, Liège, Imprimeries nati‐onales, 1965, nr. 279. 152 Art. 67, lid 2 Sw. 153 F. DESPORTES en F. LE GUNEHEC, Droit pénal générale, Paris, Economica, 2003, nr. 534. 154 Art. 67, lid 3 Sw. 155 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐scientia, 1976, nr. 1552. 

Page 56: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  54 

toch  noodzakelijk  is  en  niet  alleen  een  nuttig  effect  heeft.  In  dat  geval  zou  geen 

sprake meer zijn van medeplichtigheid, maar wel van mededaderschap. 

164. Het  is noodzakelijk dat  in de toekomst een wijziging aangebracht wordt aan 

de artikelen 66 en 67 van ons Strafwetboek, om ervoor te zorgen dat de verwar‐

ring in de toekomst wordt vermeden en om het onderscheid tussen de noodzake‐

lijke en nuttige hulp duidelijk  af  te bakenen. Als dit  zou gebeuren kan  in de  toe‐

komst geen verwarring meer ontstaan tussen de medeplichtigheid en het mededa‐

derschap156. 

 

b. Materiële medeplichtigen 

 165.  “Zij  die wapens, werktuigen  of  enig  ander middel  hebben  verschaft  die  tot  de 

misdaad  of  het  wanbedrijf  hebben  gediend,  wetende  dat  ze  daartoe  zouden  die­

nen157.” 

166. Deze personen stellen aan de dader wapens of middelen ter beschikking om 

een misdaad of wanbedrijf te kunnen plegen158. Het betreft alle roerende goederen 

of materiële middelen zoals wapens, werktuigen, hulpmiddelen enzovoort die we‐

tens  en  willens  worden  verschaft  aan  de  materiële  dader159.  Die  hulpmiddelen 

moeten een nuttige bijdrage leveren tot het plegen van een misdrijf160. 

167. Niet alleen roerende goederen, maar eveneens onroerende goederen kunnen 

aanleiding geven tot medeplichtigheid. Een voorbeeld: iemand stelt een lokaal ter 

                                                        

156 J. VANHALEWIJN, “Bijdrage tot de studie van de strafbare deelneming in Bel‐gisch Strafrecht”, RW 1961‐62,  k. 1535‐1536. 157 Art. 67, lid 3 Sw. 158 F. DESPORTES en F. LE GUNEHEC, Droit pénal générale, Paris, Economica, 2003, nr. 538. 159 Cass. 28 mei 1985, Arr.Cass. 1984‐85, 1338, nr. 589. 160 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐scientia, 1976, nr. 1255. 

Page 57: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  55 

beschikking, zodat de persoon kan overgaan tot het plegen van een zedenmisdrijf 

en prostitutie in deze lokalen161. 

168.  De  door  de materiële medeplichtige  geleverde middelen  dienen wel  aange‐

wend  te worden  om het welbepaalde misdrijf  te  plegen.  Dat  vloeit  uitdrukkelijk 

voort uit de wet162. 

169. De positieve daad van bijstand moet eveneens effectief worden uitgevoerd en 

voltrokken163.  Bovendien  is  het  vereist  dat  de  verschafte werktuigen  en wapens 

doeltreffend een nuttige bijdrage hebben geleverd  tot de uitvoering van het mis‐

drijf.  Daarbij  kan  het  zijn  dat  het  geleverde  wapen  niet  effectief  werd  gebruikt 

maar wel het voornemen een misdrijf te plegen versterkt in hoofde van de mate‐

riële dader164. Ook in dergelijke gevallen zal de hulp als nuttige hulp gekwalificeerd 

worden. De door de medeplichtige geleverde werktuigen en wapens dienen geen 

noodzakelijke waarde te hebben gehad voor de uitvoering van het misdrijf. Als ze 

wel  noodzakelijk  waren,  is  iemand  geen  medeplichtige  maar  wel  een  mededa‐

der165. Het verschaffen van noodzakelijk onontbeerlijke hulp zorgt er nu eenmaal 

voor dat iemand beschouwd wordt als een mededader166. Daaruit kunnen we nog 

eens afleiden dat de grens tussen enerzijds nuttige hulp en anderzijds noodzakelij‐

ke hulp zeer subtiel is. 

 

                                                        

161 L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch Strafrecht, Leuven, Acco, 1989‐90, nr. 596; Cass. 16 december 1974, Arr.Cass. 1975, 453. 162 Art. 67, lid 3 Sw. 163 F. DESPORTES en F. LE GUNEHEC, Droit pénal générale, Paris, Economica, 2003, nr. 540. 164 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen in het strafrecht, Preadviezen voor de Nederlands­Vlaamse Vereniging voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 67. 165 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐scientia, 1976, nr. 1255. 166 F. TULKENS en M. VAN DE KERCKHOVE, Introduction au droit pénal. Aspects juridiques et criminologiques, Brussel, Story‐Scientia, 1991, p. 268 

Page 58: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  56 

c. Morele medeplichtigen 

 170.  “Zij  die  onderrichtingen  hebben  gegeven  om  de misdaad  of  het wanbedrijf  te 

plegen167”. 

171. Het verschaffen van onderrichtingen is een vrij ruim gegeven. Wat onder het 

begrip  ‘nuttige  onderrichting  of  richtlijn’  beschouwd  kan  worden  is  een  feiten‐

kwestie. De rechter beschikt hierbij over een soevereine appreciatiemacht. Het kan 

evenwel gaan over het verstrekken van eenvoudige raad of een eenvoudige inlich‐

ting168. De aard van de inlichting daarentegen is zonder belang. Het volstaat dat de 

inlichting erop gericht  is een misdrijf  te plegen169, zelfs als het een  inlichting zou 

betreffen met  als  bedoeling  de  gevolgen  en  omvang  van  een misdrijf  te  kunnen 

beperken170. 

172. Iemand geeft aan een dader die al het voornemen heeft een misdrijf te plegen 

onderrichtingen die voor de dader nuttig kunnen zijn om het voorgenomen mis‐

drijf te voltrekken. Die persoon wekt dus het voornemen niet op in hoofde van de 

dader, want hij heeft al de bedoeling het misdrijf te plegen171. 

173. Het  is wel vereist dat de verstrekte  inlichtingen, raadgevingen of onderrich‐

tingen effectief aangewend worden door de dader172. Ze moeten dus wel degelijk 

aangewend worden door de bestemmeling van de onderrichtingen173. Er dient met 

andere  woorden  sprake  te  zijn  van  een  “materieel  causaliteitsverband”  tussen 

enerzijds de inlichtingen en anderzijds het hoofdmisdrijf174. 

                                                        

167 Artikel 67, lid 2 Sw. 168 Cass. 29 oktober 1973, Arr.Cass. 1974, 237. 169 L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch Strafrecht, Leuven, Acco, 1989‐90, nr. 594. 170 Cass. 25 mei 1949, Arr.Cass. 1949, 343. 171 J. D’HAENENS, Strafbare deelneming, in APR, Brussel, 1959, nr. 263 172 F. DESPORTES en F. LE GUNEHEC, Droit pénal générale, Paris, Economica, 2003, nr. 543. 173 K.I. Gent 6 april 1982, RW 1982‐1983, 366. 174 J. D’HAENENS, Strafbare deelneming, in APR, Brussel, 1959, nr. 267. 

Page 59: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  57 

174. Poging tot deelneming zal straffeloos blijven175. Als inlichtingen of onderrich‐

tingen de bestemmeling niet bereiken, ten gevolge van een communicatiefout, zul‐

len de deelnemers op basis daarvan niet bestraft kunnen worden. 

175. Ook hier rijst weer het probleem van de moeilijke grens tussen noodzakelijke 

inlichtingen  enerzijds  en  nuttige  inlichtingen  anderzijds.  Als  de  inlichtingen  van 

die aard zijn dat ze een onmisbare schakel vormen en dus noodzakelijk zijn om een 

misdrijf  te  plegen,  zal  iemand niet  langer  als medeplichtige maar  als mededader 

beschouwd worden176. 

 

d. Hulp en bijstand verlenen 

  176. “Zij die buiten het geval van artikel 66, §3, met hun weten de dader of mededa­

ders hebben geholpen of bijgestaan in daden die de misdaad of het wanbedrijf heb­

ben voorbereid, vergemakkelijkt of voltooid” 177 

177. Het betreft hier eveneens nuttige hulp en geen noodzakelijke hulp. De grens is 

ook hier  in bepaalde situaties moeilijk te bepalen. Hulp of bijstand in de fase van 

voorbereiding  of  voltooiing  zal  meestal  beschouwd worden  als  nuttige  hulp.  De 

hulp en bijstand die verleend wordt tijdens de uitvoeringsfase daarentegen zal als 

noodzakelijk beschouwd kunnen worden. Er wordt  immers effectief meegewerkt 

aan de materiële uitvoering van het misdrijf. 

 

 

 

                                                        

175 F. DESPORTES en F. LE GUNEHEC, Droit pénal générale, Paris, Economica, 2003, nr. 539. 176 Artikel 66, lid 3 Sw. 177 Artikel 67, lid 4 Sw. 

Page 60: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  58 

e. Heling van misdadigers178 

 i. Algemeen 

178. Er  is sprake van  ‘heling van misdadigers’ als  iemand rovers of personen die 

misdrijven plegen  tegen de  openbare  veiligheid  van de  staat,  tegen de  openbare 

rust en tegen personen of eigendommen, onderdak verschaft.  In dergelijke geval‐

len  zal  men  bestraft  worden  als  medeplichtige  van  deze  personen.  D’HAENENS 

spreekt in dat kader over een “quasi­medeplichtigheid”. De reden die we daarvoor 

kunnen aanhalen, bestaat in het feit dat de bestraffing identiek zal zijn aan die van 

een medeplichtige179. 

179. Artikel 68 Sw. moet beschouwd worden als een misdrijf  ‘sui generis’ dat be‐

hoort tot het bijzonder strafrecht. Het kan dus niet als een modaliteit van de straf‐

bare  deelneming  beschouwd worden.  Daarvoor  kunnen  enkele  redenen worden 

aangehaald die afgeleid kunnen worden uit de wet. Primo is er het feit dat heling 

van misdadigers  enkel mogelijk  is  bij  de  limitatief  opgesomde misdrijven  die  in 

artikel 68 Sw. worden vernoemd. Dat betekent dat artikel 68 Sw. niet zomaar van 

toepassing kan zijn op om het even welke misdaad of wanbedrijf. Er is sprake van 

een limitatieve lijst. Secundo is het niet vereist dat de persoon die aan een misda‐

diger onderdak verleent specifiek op de hoogte moet zijn van het misdrijf gepleegd 

door degene aan wie hij onderdak verschaft. Het volstaat dat hij weet dat er een 

misdrijf werd gepleegd. Een algemene kennis volstaat dus. Bovendien is de aanwe‐

zigheid van een bijzonder opzet in hoofde van de heler niet noodzakelijk180. 

 

ii. De constitutieve bestanddelen 

180.  Er  kunnen  verschillende  constitutieve  bestanddelen  bij  het  misdrijf  ‘heling 

van misdadigers’ onderscheiden worden: 

                                                        

178 Artikel 68 Sw. 179 J. D’HAENENS, Strafbare deelneming, in APR, Brussel, 1959, nr. 273; L. DUPONT en R. VERSTRAETEN, Handboek Belgisch Strafrecht, Leuven, Acco, 1989‐90, nr. 602. 180 L. DUPONT, Beginselen van Strafrecht, Volume 1, Acco, Leuven, 1983, nr. 655. 

Page 61: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  59 

‐ Een verblijf‐ en schuilplaats verschaffen aan iemand. 

181.  Hieronder moet verstaan worden dat iemand een misdadiger onderdak gaat 

verlenen,  waardoor  de  vervolging  van  die  persoon  onmogelijk  of  moeilijker  ge‐

maakt wordt. Het gaat over het effectief verschaffen van onderdak. Een misdadiger 

van mondvoorraad voorzien, zal niet volstaan om als medeplichtige beschouwd te 

worden. 

182. De  strafrechtelijke  verantwoordelijkheid  zal  ontstaan  in hoofde van de per‐

soon die het recht had de schuilplaats aan te bieden. In concreto zal het gaan over 

de  eigenaar of  huurder  van  een huis  of  appartement. Als die persoon het bewijs 

kan  leveren  dat  hij  niet  op  de  hoogte was  van  de misdadige  feiten  die  gepleegd 

werden, zal hij vrijuit gaan181. 

 

‐ Iemand heeft er een gewoonte van gemaakt. 

183. Er moet sprake zijn van een gewoonte om misdadigers een schuilplaats aan te 

bieden in zogenaamde misdadigershuizen. Daar wordt op systematische wijze on‐

derdak  verleend  om  ervoor  te  zorgen  dat  daders  uit  de  handen  van  het  gerecht 

blijven.  Het  betreft  beroepsmisdadigers  die  op  geregelde  tijdstippen  misdrijven 

plegen, zoals in artikel 68 Sw. wordt bepaald. 

 

‐ De personen aan wie men onderdak verleent. 

184. Zoals hierboven al vermeld werd art. 68 Sw. enkel van toepassing ten aanzien 

van een limitatieve lijst van misdrijven. 

185. Het betreft personen die één van de volgende misdrijven plegen: misdrijven 

tegen de openbare veiligheid van de staat, misdrijven  tegen de openbare rust en 

                                                        

181 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐scientia, 1976, nr. 1262. 

Page 62: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  60 

misdrijven  tegen personen en eigendommen. Bovendien  is  er de vereiste dat die 

misdrijven gepaard gaan met bepaalde gewelddaden182. 

 

‐ Het misdadig gedrag kennen in hoofde van een persoon. 

186. Iemand moet op de hoogte zijn van het misdadige karakter van de handelin‐

gen van de personen aan wie hij onderdak verschaft. Absolute kennis, zoals vereist 

bij de strafbare deelneming, dient hier niet aanwezig te zijn. Hij moet weten dat de 

personen aan wie de schuilplaats aangeboden wordt misdrijven hebben gepleegd. 

Een vermoeden zal ook aanvaard worden als de omstandigheden zich daartoe le‐

nen. 

 

f.  Conclusie  

187. Ons inziens is het onderscheid mededader – medeplichtige totaal overbodig. 

Het  begrip  mededader  zorgt  er  als  het  ware  voor  dat  het  begrip  medeplichtige 

leeggezogen wordt. Daardoor lijkt het begrip medeplichtige een overbodig artikel 

te worden in ons strafwetboek. 

188. Onze mening wordt volgens ons ook kracht bijgezet door de rechtspraak. Hier 

lijkt al een tendens te bestaan om het begrip medeplichtige minder en minder te 

gebruiken.  Het  aantal  arresten,  waarbij  iemand  als  medeplichtige  veroordeeld 

wordt,  is dan ook aanzienlijk afgenomen. Door de onduidelijke afbakening tussen 

noodzakelijke hulp enerzijds en nuttige hulp anderzijds  is het aantal arresten af‐

genomen.  In  vele  gevallen  zal  de  nuttige  hulp  echter  gekwalificeerd  worden  als 

noodzakelijke hulp. 

 

 

 

                                                        

182 J. D’HAENENS, Strafbare deelneming, in APR, Brussel, 1959, nr. 289. 

Page 63: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  61 

VI De  verantwoordelijkheid van rechtspersonen in het Belgische strafrecht 

 

A. Historiek  

189. De rechtspersonen kunnen ondergebracht worden in het zogenaamde sociaal 

strafrecht. De term vormt de combinatie van het strafrecht en het sociaal recht. Het 

sociaal  strafrecht  moet  beschouwd  worden  als  een  samenvatting  van  bijzonder 

strafrecht, fiscaal strafrecht, economisch strafrecht, enzovoort. 

190.  In het  commune strafrecht kan  ieder beschouwd worden als dader van een 

welbepaald  misdrijf.  De  voorwaarde  daarvoor  is  dat  er  in  hoofde  van  de  dader 

sprake moet zijn van een moreel bestanddeel. Er kan gesproken worden van een 

onpersoonlijke  toerekenbaarheid. Dat betekent  in  concreto dat  ieder die  een  feit 

pleegt,  dat  strafrechtelijk  strafbaar wordt  gesteld,  een  dader  is183.  De  dader  van 

een misdrijf kan dus zowel een natuurlijke persoon of een rechtspersoon zijn. 

191.  Voor  1999  was  nog  geen  sprake  van  strafrechtelijke  aansprakelijkheid  in 

hoofde  van  rechtspersonen.  Er was  vroeger  enkel  sprake  van  de  strafrechtelijke 

immuniteit van de rechtspersonen. Rechtspersonen werden als schuldonbekwaam 

beschouwd184.  De  toerekening  van  de  misdrijven  gebeurde  aan  fysieke  perso‐

nen185. Na een discussie die  tientallen  jaren aangesleept heeft, kwam uiteindelijk 

een nieuwe wet uit de bus. De voornaamste discussiepunten waren of rechtsper‐

sonen wel  opzettelijk  kunnen handelen  of  onachtzaam kunnen  zijn. De  volgende 

vraag werd ook gesteld: als het strafrecht wel een aangepast sanctioneringmecha‐

nisme was en of dit alles niet in strijd was met de individuele strafrechtelijke ver‐

antwoordelijkheid? 

                                                        

183 J.R. VERVLOET, Strafrechtelijke aspecten van het sociaal strafrecht, in Liber Ami­corum Frédéric Dumon, Antwerpen, Kluwer, 1983, 543, nr. 11. 184 I. VERHAERT en P. WAETERINCKX, “Strafrechtelijke verantwoordelijkheid, een beheersbaar ondernemingsrisico? De delegatie in het strafrecht”, RW  2001‐02, 1009; Cass. 16 december 1948, Arr.Cass. 1948, 638‐640. 185 P. WAETERINCKX, “Strafbaarheid van rechtspersonen en toerekening van mis‐drijven”, NJW 2004, 1298. 

Page 64: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  62 

192. Het  jaar 1999 bracht derhalve een grote ommekeer  teweeg  in het Belgische 

strafrecht186. Ten gevolge van de wet van 4 mei 1999 werd de strafrechtelijke ver‐

antwoordelijkheid van rechtspersonen ingeschreven in het Belgisch Strafwetboek. 

Gezien de strafrechtelijke verantwoordelijkheid voor rechtspersonen al bestond in 

Nederland, Frankrijk en de common  lawlanden, was het ook  logisch dat de Belgi‐

sche wetgever  dezelfde  richting  zou  uitgaan187.  Daarbij werden  dan  ook  de  ver‐

scheidene aanbevelingen van de Raad van Europa en de Europese Unie in acht ge‐

nomen.  Een wetsvoorstel werd  ingediend  in de  senaat  op 23 december 1998  en 

gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 22 juni 1999. De wet trad uiteindelijk 

in werking op 2 juli 1999. 

193. Deze wet  regelt enerzijds de materiële aspecten van de strafrechtelijke ver‐

antwoordelijkheid van de rechtspersonen en anderzijds ook de procedurele aspec‐

ten van deze strafrechtelijke verantwoordelijkheid. 

 

B. Algemeen  

194. De  rechtspersoon wordt  ten gevolge van de nieuwe wet beschouwd als een 

maatschappelijke realiteit. Zo bestaat nu de mogelijkheid dat die maatschappelijke 

realiteit zelf een strafrechtelijke  fout kan begaan en ervoor  logischerwijze uitein‐

delijk  strafrechtelijk  verantwoordelijk  kan worden  gesteld. De  rechtspersoon  zal 

niet langer beschouwd worden als een collectiviteit van natuurlijke personen188. 

195. Artikel 5 van het strafwetboek werd ten gevolge van die nieuwe wet opnieuw 

ingevuld.  Daarbij  werd  vermeld welke  rechtspersonen  onder  het  toepassingsge‐

bied van de wet vallen en hoe de toerekening van een misdrijf aan de rechtsper‐

soon plaatsvindt. 

 

                                                        

186 Wet 4 mei 1999 tot invoering van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen, BS 22 juni 1999. 187 Nouveau code pénal, art 121‐2. 188 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 132. 

Page 65: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  63 

C. De geviseerde rechtspersonen  

196. Als we het  toepassingsgebied  ‘ratione personae’  bekijken  van de wet  van 4 

mei 1999 dan blijkt duidelijk dat iedere rechtspersoon strafrechtelijk verantwoor‐

delijk gesteld kan worden. Dat betekent dat de strafrechtelijke aansprakelijkheid 

van de rechtspersonen algemeen is189. Niet alleen publiekrechtelijke rechtsperso‐

nen, maar ook privaatrechtelijke  rechtspersonen,  vallen  eronder. Uitzonderingen 

daarop zijn de publiekrechtelijke rechtspersonen met democratisch verkozen or‐

ganen: de gemeenten, de provincies, de gewesten, de gemeenschappen, O.C.M.W.’s 

enzovoort190. 

197. Naast  de  publiekrechtelijke  rechtspersonen  en  privaatrechtelijke  rechtsper‐

sonen zal de strafrechtelijke verantwoordelijkheid ook uitgebreid worden ten op‐

zichte van de economische groeperingen zonder rechtspersoonlijkheid. Voorbeel‐

den daarvan zijn de tijdelijke verenigingen, verenigingen bij wijze van deelneming, 

handelsvennootschappen in oprichtingen, enzovoort.  

 

D. De misdrijven die in aanmerking komen  

 198.  Bovendien  kan  de  rechtspersoon  in  beginsel  aansprakelijk  gesteld worden 

voor om het even welk misdrijf191. Opdat een rechtspersoon een misdrijf zou kun‐

nen plegen  is het vereist dat het een misdrijf betreft  ter verwezenlijking van het 

doel  van  de  rechtspersoon  of  ter waarneming  van  een  belang  van  de  rechtsper‐

soon192.  Het  kan  uiteraard  ook  een misdrijf  betreffen  dat  voor  rekening  van  de 

rechtspersoon werd gepleegd.  

                                                        

189 S. VAN DYCK, “De (privaatrechtelijke) rechtspersoon als strafbare dader van een misdrijf. Het toepassingsgebied rationae societas privati juris van de wet van 4 mei 1999”, T.Strafr. 2001, 231. 190 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 134. 191 F. DERUYCK, “Daderschap en verantwoordelijkheid voor sociale misdrijven”, in VAN LIMBERGHEN, G. (ed.), Sociaal strafrecht, Antwerpen, Maklu, 1998, 110. 192 Cass. 9 november 2004, NJW 2005, 796. 

Page 66: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  64 

199.  Essentieel  is  dus dat  door de  rechter dient  te worden vastgesteld  of  er  een 

intrinsiek verband bestaat tussen het gepleegde misdrijf en de rechtspersoon zelf. 

De  aansprakelijkheid van de  rechtspersoon  is dus geen objectieve aansprakelijk‐

heid. Het niet uitspreken van een veroordeling is mogelijk als niet blijkt dat de geï‐

soleerde handeling van de natuurlijke persoon voortvloeit uit het strafbare gedrag 

van de vennootschap. 

 

E. Samenloop  van  verantwoordelijkheid  van  rechtspersonen  en  natuurlijke personen 

 200. Artikel 5 van het Strafwetboek beoogt ook om de samenloop van verantwoor‐

delijkheden van de rechtspersonen en natuurlijke personen te regelen. 

201. “Wanneer de rechtspersoon verantwoordelijk gesteld wordt uitsluitend wegens 

het optreden van een geïdentificeerde natuurlijke persoon, kan enkel degene die de 

zwaarste fout heeft begaan, worden veroordeeld. Indien de geïdentificeerde natuur­

lijke persoon de fout wetens en willens heeft gepleegd kan hij samen met de verant­

woordelijke rechtspersoon worden veroordeeld193”. 

202.  De wet  gaat  uit  van  het  principe  van  decumul  van  verantwoordelijkheden, 

maar dat de gelijktijdige veroordeling  (cumul) van een rechtspersoon en een na‐

tuurlijke persoon mogelijk  is,  als de natuurlijke persoon wetens  en willens heeft 

opgetreden194. Dat betekent concreet dat een gezamenlijke veroordeling mogelijk 

zal zijn, als de natuurlijke persoon met opzet heeft gehandeld195. In de praktijk zal 

de cumulatie van verantwoordelijkheid van een rechtspersoon en een natuurlijke 

persoon veel voorkomen196. 

203. Stel dat het een strafbaar feit betreft dat buiten de regeling van de cumul van 

verantwoordelijkheden valt, dan zal de rechter nagaan wie de zwaarste fout heeft 

                                                        

193 Art. 5 al.2 Sw. 194 Gent 17 oktober 2002, T.Strafr. 2005, 445, noot P. WAETERINCKX. 195 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 137. 196 Gent 14 januari 2000, T.Strafr. 2000, 222, noot B. SPRIET. 

Page 67: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  65 

begaan. Het  gaat  over  de  situatie waarbij  de  natuurlijke  persoon  niet wetens  en 

willens  heeft meegewerkt  aan  een  bepaald misdrijf.  Dat  zal  ofwel  de  natuurlijke 

persoon zijn, ofwel de rechtspersoon. Bedoeld wordt diegene die een doorslagge‐

vende rol heeft gespeeld bij de totstandkoming van het misdrijf197. 

204. Als rechtspersonen misdrijven kunnen plegen, kunnen zij ook samen met an‐

dere  rechtspersonen  of  natuurlijke  personen  misdrijven  plegen.  Het  is  betreu‐

renswaardig dat die gedachte niet is opgekomen bij de wetgever. Dat leiden wij af 

uit het feit dat de wetgever art. 5, eerste lid Sw. absoluut niet in verband heeft ge‐

bracht met de artt. 66‐69 Sw. Of de  strafrechtelijke verantwoordelijkheid van de 

rechtspersoon  voor  een  misdrijf  het  voortoneel  vormt  voor  een  strafrechtelijke 

aansprakelijkheid van de rechtspersoon als dader (art. 66 Sw.) of als medeplichtige 

(art. 67‐69 Sw.), wordt  in art. 5, eerste  lid Sw.  in elk geval niet bepaald. Het was

dus beter geweest de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen in 

te lassen in het luik van de strafbare deelneming. Een aanpassing van de artt. 66‐

69 was alvast meer relevant geweest dan de creatie van nieuwe op maat gemaakte 

wetgeving. 

 

F. De bestraffing van een rechtspersoon  

205. Uiteraard kan ten opzichte van de rechtspersoon geen gevangenisstraf wor‐

den uitgesproken. Dat  is enkel mogelijk  ten aanzien van een natuurlijke persoon. 

Als hoofdstraf wordt gebruik gemaakt van een geldboete. Om de  in het Strafwet‐

boek bepaalde vrijheidsstraffen te ontlopen voorziet ons Strafwetboek in een con‐

versiemechanisme, waarbij de vrijheidsstraffen in een geldboete omgezet kunnen 

worden198. 

206. Rechtspersonen lopen het risico een administratieve boete of administratieve 

transactie  opgelegd  te  krijgen.  Op  burgerlijk  gebied  daarentegen  kunnen  rechts‐

personen aansprakelijk  gesteld worden  tot de betaling van  een geldboete.  In die 

                                                        

197  C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 344. 198 Art. 41bis Sw. 

Page 68: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  66 

gevallen betreft het een geldboete, die werd opgelopen door een werknemer die 

strafrechtelijk veroordeeld werd. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Page 69: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  67 

VII De bestraffing van de strafbare deelneming  

A. Algemeen  

207. Het leerstuk van de strafbare deelneming is niet duidelijk op het gebied van 

de bestraffing van de deelnemers. Het  zou beter geweest  zijn om net  zoals  in de 

bijzondere strafwetten en in het bijzonder strafrecht de straf op een exacte wijze 

aan  te  duiden,  geval  per  geval.  Voor  hen  die  als medeplichtigen moeten worden 

beschouwd, is er geen probleem199. 

208. Het probleem situeert zich  in de theorie van de relatief onzelfstandige deel‐

neming zoals aangewend in ons Belgische Strafrecht. De strafmaat wordt bepaald 

in hoofde van de deelnemers in functie van de kwalificatie van het misdrijf, die op 

de deelnemers van toepassing zou zijn, als zij de uitvoerders waren van het mis‐

drijf200. 

 

B.  Bestraffing van de daders en mededaders  

209. Daders en mededaders worden op gelijke voet geplaatst. Dat zal er concreet 

op  neer  komen  dat met  het  oog  op  de  bestraffing  geen  onderscheid  zal worden 

gemaakt tussen een dader of een mededader201. Mededaders krijgen als het ware 

een  straf  opgelegd  die  dezelfde  zal  zijn  alsof  ze  zelf  het misdrijf  zouden  hebben 

uitgevoerd202. 

 

                                                        

199 J. CONSTANT, “La loi pénale‐ l’infraction‐ le delinquant”, in Traité élémentaire de droit pénal: principes generaux du droit pénal positif Belge, Liège, Imprimeries nati‐onales, 1965, nr. 290; Artikel 69 Sw. 200 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐scientia, 1976, nr. 1270. 201 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 344. 202 A. DE NAUW, Inleiding tot het algemeen Strafrecht, Brugge, Die Keure, 2008, nr. 198. 

Page 70: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  68 

210. In bepaalde gevallen kan sprake zijn van de aanwezigheid van verzwarende of 

verzachtende omstandigheden die enkel van toepassing zijn in hoofde van de me‐

dedader.  Dat  zal  als  gevolg  hebben  dat  een  mededader  in  dergelijke  gevallen 

zwaarder  of  lichter  gestraft  zal  worden  als  de  dader  die  het  misdrijf  heeft  ge‐

pleegd203. Zo kan een minderjarige deelnemer minder zwaar gestraft worden. De 

minderjarigheid is echter een persoonlijke verzachtende omstandigheid. 

 

C. Bestraffing van medeplichtigen  

1) Medeplichtigheid aan een misdaad 

 211. De straf die opgelegd wordt aan hen die medeplichtig zijn aan een misdaad is 

de onmiddellijk  lagere  straf dan die waarmee de daders, die de misdaad hebben 

uitgevoerd, zouden worden bestraft204. 

 

2) Medeplichtigheid aan een wanbedrijf 

 212. Als iemand medeplichtig is aan een wanbedrijf zal hij gestraft worden met een 

straf gelijk aan 2/3 van de straf die op hem toegepast kan worden als hij de dader 

zou zijn geweest van het wanbedrijf205. 

De  toepassing van de verzwarende omstandigheden werd hierboven al uitvoerig 

besproken (supra). 

 

 

                                                        

203 L. DUPONT, Beginselen van Strafrecht, Volume 1, Acco, Leuven, 1983, nr. 657; F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht en Strafprocesrecht voor bachelors, deel 1, Maklu, Antwerpen, 2006, nr. 385. 204 Artikel 80 en 81 Sw. 205 Artikel 69 Sw. 

Page 71: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  69 

3) Quasi‐medeplichtigen 

 Deze personen worden op dezelfde wijze bestraft als de medeplichtigen206.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                        

206 J. D’HAENENS, Strafbare deelneming, in APR, Brussel, 1959, nr. 273. 

Page 72: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  70 

VIII  Recente ontwikkelingen in het Belgische strafrecht  

A. Inleiding 

 213. Het Strafrecht heeft zich in de loop der jaren erg ontwikkeld. De nadruk ligt in 

het merendeel van de gevallen op de groep, in tegenstelling tot vroeger waarbij de 

klemtoon veruit in elk geval op het individu werd gelegd. Ons Strafboek spitst zich 

dan ook enkel toe op misdrijven die kenmerkend zijn voor de 19e eeuw. 

214.  Daardoor  zijn  rechtsfiguren  zoals  de  strafbare  deelneming  en  de  strafbare 

poging niet langer aangepast en ontwikkelden ze zich niet mee met de nieuwe en 

complexe vormen van criminaliteit. Enerzijds denken we dan vooral aan elke vorm 

van georganiseerde criminaliteit zoals terrorisme en lidmaatschap van een crimi‐

nele  organisatie.  Anderzijds  bestaat  ook  het  witwasmisdrijf  dat  onze  economie 

ernstig in gevaar kan brengen, als hier niet tegen opgetreden wordt. 

215. De georganiseerde criminaliteit is de laatste jaren één van de belangrijke aan‐

dachtspunten en dit zowel voor de Europese Unie als voor de Verenigde Staten van 

Amerika. 

216. Om aan deze mutaties van het  strafrecht  tegemoet  te komen, werd speciale 

wetgeving in het leven geroepen207. Primo kwam in 1999 de wet inzake de crimi‐

nele  organisaties. Deze wet  ligt  in  het  verlengde  van de  rechtsfiguur  ‘conspiracy’ 

die  aangewend  werd  in  de  Common  lawlanden208.  Secundo  kwam  de  wetgeving 

inzake het witwassen. Het gevolg daarvan is dat nu ook derden die betrokken zijn 

bij een witwasmisdrijf onder de toepassing van de nieuwe wet vallen 

 

                                                        

207 Wet van 19 december 2003 betreffende terroristische misdrijven, BS 29 de‐cember 2003. 208 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 349. 

Page 73: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  71 

B. Georganiseerde criminaliteit 

 

1) Algemeen 

 217. Aanvankelijk was er altijd maar één persoon verantwoordelijk voor het ple‐

gen van een misdrijf. Geleidelijk heeft er zich een kentering voorgedaan waarbij er 

een  overgang  plaatsvond  van  individuele  strafrechtelijke  verantwoordelijkheid 

naar groepsverantwoordelijkheid.  

218. De reden die hier aan de basis ligt van deze verschuiving van verantwoorde‐

lijkheid is het feit dat de misdaad zich meer en meer gaat organiseren en structu‐

reren. Hierbij ziet men dat misdrijven gepleegd worden  in groepsverband en dat 

alles zorgvuldig wordt gepland op voorhand. Niets wordt nog aan het toeval over‐

gelaten. Het probleem  is dat verschillende personen deelnemen aan een bepaald 

misdrijf maar hiervoor niet vervolgd kunnen worden aangezien ze zelf geen straf‐

bare feiten plegen hoewel ze toch een belangrijke en doorslaggevende rol spelen in 

een criminele organisatie. Met het oog op dit probleem was het vereist dat nieuwe 

strafbaarheidstellingen in het leven geroepen zouden worden aangezien er in veel 

gevallen enkel sprake was van voorbereidingshandelingen209. Normaal zijn derge‐

lijke voorbereidingshandelingen op zich niet strafbaar. Daarom werd voorzien  in 

nieuwe wetgeving om te kunnen optreden in een vroeg stadium. Dit is de fase ante 

delictum. 

219. De art. 66 en 67 Sw. bevatten heel wat hiaten en tekortkomingen op het vlak 

van  criminele  organisaties.  Om  onder  de  toepassing  te  vallen  van  de  strafbare 

deelneming is het vereist dat iemand effectief aan een misdrijf heeft deelgenomen. 

Dat maakt nu eenmaal een constitutief element uit van de strafbare deelneming. 

220. Bovendien kennen we in ons Strafwetboek geen ‘complicity after the fact’ ten‐

zij  zou  kunnen bewezen worden dat  de  handelingen die a  posteriori werden  ge‐

steld al vooraf overeengekomen waren tussen de dader en de deelnemer. Als een 

                                                        

209 I. ONSEA, De bestrijding van georganiseerde misdaad: de grens tussen waarheids­vindingen en grondrechten, Antwerpen, Intersentia, 2003, p. 20‐24. 

Page 74: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  72 

dergelijke voorafgaande wilsovereenstemming aanwezig is, kan er toch sprake zijn 

van strafbare deelneming. 

221.  Bij  de  georganiseerde  criminaliteit  zijn  personen  belast  met  de  algemene 

werking  van  de  organisatie  zoals  juridisch  werk,  boekhouding,  plannen  maken, 

leiding geven, enzovoort. Dergelijke handelingen en gedragingen vallen buiten het 

toepassingsgebied van het leerstuk van de strafbare deelneming. Een uitzondering 

daarop  kan  gevormd worden  door  het  feit  dat  specifieke  strafbaarheidstellingen 

bestaan  die  dergelijke  handelingen  strafbaar  stellen,  zoals  bijvoorbeeld  het  wit‐

wassen van vermogensvoordelen210. 

222.  Zoals  hierboven  al  is  aangegeven was  ons  Strafwetboek niet  aangepast  aan 

dergelijke verschuivingen. De nadruk werd vooral gelegd op de  individuele straf‐

rechtelijke verantwoordelijkheid. De oplossing die daarvoor werd aangereikt was 

de invoering van art. 324bis Sw., waarbij een definitie van een criminele organisa‐

tie werd geformuleerd211. Daardoor kan een criminele organisatie nu beschouwd 

worden als een misdrijf sui generis. 

 

2) Begrip criminele organisatie 

 223. Er moet eerst nagegaan worden wat nu precies moet verstaan worden onder 

een criminele organisatie. 

224. Onder een criminele organisatie wordt verstaan een gestructureerde vereni‐

ging van meer dan twee personen die blijft bestaan  in de  tijd. Bovendien bestaat 

het oogmerk van een criminele organisatie erin om in onderling overleg misdaden 

en/of wanbedrijven  te plegen212. Het betreft misdaden en wanbedrijven van een 

zekere ernst, die strafbaar gesteld worden met een gevangenisstraf van drie jaar of 

zwaarder.  Daarnaast  is  het  de    finaliteit  van  de  criminele  organisatie  om  recht‐

                                                        

210 Artikel 505, 2°‐6° Sw. 211 Wet van 10 januari 1999, BS 26 februari 1999. 212 A. DE NAUW, Inleiding tot het algemeen Strafrecht, Brugge, Die Keure, 2008, nr. 203. 

Page 75: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  73 

streeks of onrechtstreeks vermogensvoordelen te bekomen213. De bedoeling is om 

zoveel mogelijk winsten voor de organisatie op te strijken. 

225.  Onder  deze  ruime  definitie  kan  een  breed  kader  van  misdrijven  onderge‐

bracht worden: bijna elke vorm van georganiseerde criminaliteit zoals de georga‐

niseerde mensenhandel, autocriminaliteit, mensenhandel, enzovoort. 

226. Het valt moeilijk een duidelijke grens te trekken tussen enerzijds een crimine‐

le organisatie en anderzijds bendevorming. Doorgaans wordt bepaald dat een cri‐

minele organisatie een beter afgelijnde structuur vertoont. De criminele organisa‐

tie is bovendien heel wat beter georganiseerd en gestructureerd dan bij een ben‐

de214. Bij bendevorming ontbreekt meestal  een duidelijke  taakverdeling en enige 

vorm  van  hiërarchie.  Bovendien wil  iedereen  die  betrokken  is  bij  de  bende  zijn 

eigen graantje meepikken215, dit terwijl bij een criminele organisatie de financiële 

organisatie duidelijk is afgebakend. 

227.  Uitgesloten  zijn  organisaties  met  een  politieke,  vakorganisatorische,  gods‐

dienstige  of  levensbeschouwelijke  achtergrond  die  enkel  rechtmatige  belangen 

nastreven. Als dergelijke organisaties toch overgaan tot het plegen van misdrijven 

met  als  doel  de  verwerving  van  vermogensvoordelen,  kunnen  zij  alsnog  be‐

schouwd worden als een criminele organisatie216.  

 

                                                        

213 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 349. 214 P. TRAEST, Ontwikkeling van nieuwe deelnemingsvormen. Preadvies voor de Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland, s.l., 2006, p. 20. 215 C. DE ROY, “De strafbaarheid van voorbereidingshandelingen en uitvoerings‐handelingen”, in Strafrecht en Strafprocesrecht. ΧΧΧΙΙe Postuniversitaire Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 529. 216 C. DE ROY, “De strafbaarheid van voorbereidingshandelingen en uitvoerings‐handelingen”, in Strafrecht en Strafprocesrecht. ΧΧΧΙΙe Postuniversitaire Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 531. 

Page 76: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  74 

3) Strafbare gedragingen 

 228.  Verscheidene  gedragingen  worden  strafbaar  gesteld  op  basis  van  artikel 

324ter van ons Strafwetboek. Het constitutief bestanddeel is hier gemeenschappe‐

lijk: het bestaan van een criminele organisatie. 

229. Eerst en vooral is iemand strafbaar als sprake is van een lidmaatschap bij een 

criminele organisatie. Dat wordt beschouwd als een zeer ruim begrip. Iedereen die 

als het ware op een of andere manier betrokken is bij de werkzaamheden van de 

criminele  organisatie  zou met  correctionele  straffen  gepenaliseerd  kunnen wor‐

den. Zelfs indien hij niet van plan is een effectief misdrijf te plegen. Dat geldt zowel 

voor juristen, boekhouders, economisten, uitvoerders en het voetvolk van een cri‐

minele  organisatie.  Een  voorwaarde  is  wel  dat  die  personen  wetens  en  willens 

meewerken aan het functioneren van de criminele organisatie217. Iemand moet dus 

effectief weten dat hij deel uitmaakt van een misdadige structuur. 

230. Vroeger was het niet mogelijk om de personen die onrechtstreeks betrokken 

waren  bij  de  organisatie  te  straffen  op  basis  van  strafbare  deelneming.  Door  de 

invoeging  van  het  nieuwe  artikel  324ter  Sw.  zal  dat wel mogelijk  zijn.  Hierdoor 

wordt  het  toepassingsgebied  van  de  strafbare  deelneming  aanzienlijk  verruimd. 

Het enige probleem is dat de art. 66‐69 Sw. zouden moeten worden aangepast aan 

de nieuwe vormen van criminaliteit in plaats van het probleem aan te pakken met 

een nieuwe wet. De wetgever is met de wetgeving inzake criminele organisaties en 

terroristische misdrijven overgegaan  tot  een aanzienlijke  verbreding van het be‐

grip strafbare deelneming. Op die manier rijst het probleem dat een rechtstreeks 

verband niet meer langer moet bestaan tussen de deelnemingsgedraging enerzijds 

en het effectief gepleegde feit anderzijds. Het  lidmaatschap van een criminele or‐

                                                        

217 P. TRAEST, Ontwikkeling van nieuwe deelnemingsvormen. Preadvies voor de Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland, s.l., 2006, p. 22. 

Page 77: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  75 

ganisatie wordt als het ware beschouwd als een autonoom en op zichzelf bestaand 

misdrijf218. 

231. Naast  zij  die wetens  en willens meewerken  in  een  criminele organisatie  zal 

ook elke persoon die deelneemt aan bepaalde voorbereidingen van criminele  fei‐

ten en (on)geoorloofde praktijken van de criminele organisatie, strafbaar zijn. Het 

is mogelijk dat  iemand bepaalde wettige activiteiten voltrekt die uiteindelijk  een 

onrechtmatig karakter krijgen, doordat ze bijdragen tot de finaliteit van de crimi‐

nele  organisatie.  Zo  kan  een  jurist  een  naamloze  vennootschap  organiseren  die 

buiten zijn weten om, in de praktijk als dekmantel dient van de criminele organisa‐

tie. Die persoon vormt een bijzondere categorie in de criminele organisatie. Er kan 

gesproken worden over de sociaaleconomische basis van de criminele organisatie. 

232. Ook de deelneming aan de uitvoering van strafbare activiteiten van de crimi‐

nele organisatie zal strafbaar gesteld worden. In beide gevallen is het wel noodza‐

kelijk  dat  iemand  effectief weet  dat  hij  heeft  bijgedragen  en meegewerkt  aan  de 

criminele organisatie en haar oogmerken219.  

233. Een derde uitbreiding van de strafbare deelneming vinden we in het feit dat 

elke persoon die belangrijke beslissingen neemt in de schoot van de criminele or‐

ganisatie ook strafbaar gesteld kan worden. Weer zal het vereist zijn dat  iemand 

effectief kennis heeft van het  feit dat hij meewerkt aan een criminele organisatie 

en/of bijdraagt aan de oogmerken van deze criminele organisatie220. 

234. Ook het bekleden van een positie die leidinggevend is, kan leiden tot bestraf‐

fing om te voorkomen dat de leidinggevende personen aan de vervolging kunnen 

ontsnappen. De reden voor de invoeging van dat lid bestaat in het feit dat dergelij‐

ke personen zich meestal zeer goed indekken. In veel gevallen kunnen ze niet ge‐

                                                        

218 P. TRAEST, Ontwikkeling van nieuwe deelnemingsvormen. Preadvies voor de Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland, s.l., 2006, p. 22. 219 Artikel 324ter §2. 220 Artikel 324ter §3. 

Page 78: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  76 

linkt  worden  aan  de  uitvoering  van  de  misdrijven  en  dus  ook  niet  veroordeeld 

worden op grond van de strafbare deelneming221. 

235. Bij de gedragingen die strafbaar gesteld worden, kan een constante waarge‐

nomen worden. Die  constante wordt  gevormd door  het moreel  element.  Iemand 

moet effectief wetens en willens meewerken aan de criminele organisatie.  Ieder‐

een dient  absoluut  te weten dat wordt  deelgenomen  aan de  activiteiten  van  een 

criminele organisatie. Het volstaat bijgevolg niet dat hij  ‘had moeten weten’ deel‐

genomen  te  hebben  aan  een  criminele  organisatie.  Ook  een  vermoeden  volstaat 

niet222. 

236. Het materieel  element  daartegen  bestaat  uit  het  feit  dat  iemand  deelneemt 

aan  de  activiteiten  van  een  criminele  organisatie.  Het  kan  evengoed  zijn  dat  de 

handelingen in se rechtmatig zijn, maar door het verband met de criminele organi‐

satie onrechtmatig worden. 

 

4) Kaalplukwet223 

 237. Het aanpakken van de gedragingen zoals hierboven vermeld, zal niet volstaan 

om de  georganiseerde  criminaliteit  in  haar  opmars  te  stoppen. Daarom moet  de 

zogenaamde kaalplukwet ook een belangrijk instrument vormen teneinde crimine‐

le organisaties te destabiliseren. De wet zal als het ware voorzien in een ruimere 

mogelijkheid  tot  inbeslagname van vermogensvoordelen224.  Zij  zal dan ook  in de 

                                                        

221 Artikel 324ter §4. 222 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 350.  223 Wet van 19 december 2002 tot uitbreiding van de mogelijkheden tot inbeslag‐name en verbeurdverklaring in strafzaken, BS 14 februari 2003. 224 C. DE ROY, “De strafbaarheid van voorbereidingshandelingen en uitvoerings‐handelingen”, in Strafrecht en Strafprocesrecht. ΧΧΧΙΙe Postuniversitaire Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 561. 

Page 79: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  77 

eerste plaats van toepassing zijn ten aanzien van misdrijven die gepleegd worden 

in de schoot van een criminele organisatie225. 

 

C. Terroristische misdrijven 

 

1) Algemeen 

 238. Het Strafwetboek komt ook tegemoet aan het fenomeen terrorisme. Ook hier 

bestond het probleem erin dat een hele reeks personen die betrokken waren bij de 

ontwikkeling of handhaving van een terroristische groep konden ontsnappen aan 

de  wet.  Door  het  opentrekken  van  het  begrip  strafbare  deelneming  en  door  de 

deelnemingshandelingen te verruimen kan iedereen die betrokken is bij de terro‐

ristische groep voortaan veroordeeld worden. 

239. In 2003 kwam er onder invloed van het Kaderbesluit van 13 juni 2002 van de 

Raad van de Europese Unie inzake terrorismebestrijding een wet tot stand226. Net 

zoals bij de aanpak van de criminele organisatie valt het ook hier te betreuren dat 

nieuwe artikels werden  ingevoegd. Beter was het geweest om de artikels  in ver‐

band met de strafbare deelneming gewoon aan te passen en uit te breiden. 

 

2) Begrip terroristisch misdrijf 

 240. Er dienen drie onderscheiden elementen aanwezig  te zijn vooraleer kan ge‐

sproken worden van een terroristisch misdrijf227. 

                                                        

225 G. STESSENS, “Mogelijkheden tot inbeslagname en verbeurdverklaring in straf‐zaken”, RW 2003‐04, 1045‐1046. 226 Wet  van  19  december  2003  betreffende  terroristische misdrijven, BS  29  de‐cember 2003. 227    P.  TRAEST,  Ontwikkeling  van  nieuwe  deelnemingsvormen.  Preadvies  voor  de Vereniging voor de vergelijkende  studie van het  recht van België en Nederland, s.l., 2006, p. 32 

Page 80: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  78 

241.  Primo  is  een  intentioneel  element  vereist.  Iemand  moet  dus  het  oogmerk 

hebben om een volledige natie angst in te boezemen. Dat kan zich op verschillende 

manieren manifesteren: men kan de burgers zelf in paniek brengen, een overheid 

of  internationale organisatie tot  iets dwingen of de politieke, sociale grondvesten 

van een maatschappij trachten te vernietigen. 

242. Secundo dient ook sprake te zijn van een contextueel element. Dat betekent 

dat  het  terroristisch misdrijf  de  intentie  heeft  een  bepaald  land  of  een  bepaalde 

internationale organisatie te schaden. Die vage omschrijving heeft ondertussen al 

wat kritiek te verduren gekregen, maar uiteindelijk zag het Arbitragehof toch geen 

probleem in de te vage, ruime en algemene beschrijving228. 

243.  Tertio moet  ook  een materieel  element  aanwezig  zijn.  Bepaalde misdrijven 

worden in artikel 137 §2 Sw. als terroristisch misdrijf opgesomd. Het kan bijvoor‐

beeld gaan om een vliegtuigkaping, gijzelneming, het vervoeren van kernwapens, 

opzettelijke doding, enzovoort.  

 

3) Terroristische groep 

 244. “Iedere gestructureerde vereniging van meer dan twee personen die sinds enige 

tijd bestaat en die in onderling overleg optreedt om terroristische misdrijven te ple­

gen”229.  

245. De  link met de criminele organisatie  is volgens ons duidelijk aanwezig, ver‐

mits het hier eveneens een gestructureerde vereniging betreft, waarbij ook effec‐

tief sprake is van een duidelijke structuur en organisatie. Er valt wel een duidelijk 

verschil op te merken in de aard van de misdrijven die door de terroristische groep 

                                                        

228 Arbitragehof 13 juli 2005, nr. 125/2005, BS 3 augustus 2005. 229  C.  DE  ROY,  “De  strafbaarheid  van  voorbereidingshandelingen  en  uitvoerings‐handelingen”,  in  Strafrecht  en  Strafprocesrecht.  ΧΧΧΙΙe  Postuniversitaire  Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 536; Artikel 139 Sw. 

Page 81: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  79 

gepleegd worden. Het is niet noodzakelijk dat er al veroordelingen werden uitge‐

sproken230. 

 

4) Strafbare gedragingen 

 246.  In  tegenstelling  tot de criminele organisatie  is het  loutere  lidmaatschap van 

een terroristische organisatie niet strafbaar. 

247.  Deelnemen  aan  een  activiteit  van  de  terroristische  groepering  wordt  ui‐

teraard wel strafbaar gesteld. Daarnaast wordt ook elke vorm van materiële hulp, 

die iemand aan de groepering verleent, strafbaar gesteld. 

248.  Het  deelnemingsopzet  is  daarbij  van  groot  belang.  De  deelnemer  moet  nu 

eenmaal expliciet op de hoogte zijn van het feit dat hij deelneemt aan een terroris‐

tische groepering. Hij moet dus wetens en willens optreden. 

249. Tenslotte zal elke persoon met een leidinggevende functie als lid van een ter‐

roristische groep bestraft worden. 

 

D. Bendevorming 

 

1) Algemeen 

 250. Toen ons strafwetboek  in België  tot stand kwam was het  fenomeen van cri‐

minaliteit,  gepleegd  door  struikroverbendes,  al  bekend.  Tegenwoordig  heeft  het 

fenomeen van bendevorming grotere proporties aangenomen en veroorzaakt het 

een vorm van maatschappelijke stress. Onder de bevolking ontstaat een vrees voor 

bendes die de straten en buurten onveilig maken. Meestal brengen dergelijke ben‐

                                                        

230 P. TRAEST, Ontwikkeling van nieuwe deelnemingsvormen. Preadvies voor de Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland, s.l., 2006, p. 34 

Page 82: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  80 

des  geen  rechtstreekse  schade  toe  maar  zorgen  ze  wel  voor  openbare  overlast. 

Bovendien ontstaat er door hun optreden een vorm van angst bij de mensen231. 

251. De bende op zich vormt geen probleem, maar wel de creatie van extra risico’s 

die door die bendes gepleegd worden232. 

 

2) Begrip bendevorming 

 252.  Er  kunnen  drie  onderscheiden  constitutieve  bestanddelen worden waarge‐

nomen. 

253. Ten eerste moet  sprake  zijn  van  een  ‘vereniging  van personen’233. Dit  bete‐

kent  dat  het  een  groep  van  personen  betreft  die misdrijven  kunnen  plegen.  Een 

groep van personen is een ruim begrip. Het aantal personen in een bende is irrele‐

vant. Zelfs een kleine groep van 3 personen kan volgens de rechtspraak beschouwd 

worden  als  een  bende234.  Vermits  een  kleine  groep  ook  een maatschappelijk  ge‐

vaar kan betekenen235. 

254. Aanvankelijk moest sprake zijn van een bestendige groep van personen. Con‐

creet betekent dit dat de groep van personen opgericht werd om op regelmatige 

basis misdrijven en dergelijke meer te plegen. Nu kan ook een bende die specifiek 

werd  opgericht  met  het  oog  op  het  plegen  van  één misdrijf,  van  bendevorming 

worden beticht. 

255. Het tweede constitutieve bestanddeel van de bendevorming is de structuur en 

organisatie van de bende. Die dient blijk te geven van een duidelijke hiërarchie en                                                         

231 A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2002, nr. 73. 232 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse  Vereniging  voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 75. 233 Artikel 322 Sw. 234 Brussel 3 september 1947, Rev. Dr. Pén. 1947‐48, 109. 235  P.  TRAEST,  Ontwikkeling  van  nieuwe  deelnemingsvormen.  Preadvies  voor  de Vereniging voor de vergelijkende  studie van het  recht van België en Nederland, s.l., 2006, p. 25. 

Page 83: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  81 

taakverdeling. Het mag dus niet  zomaar  een  samenwerking  tussen  verschillende 

personen die op losse schroeven staat, betreffen. Een criminele organisatie daaren‐

tegen is nog veel beter opgebouwd en gestructureerd. 

256.  Tenslotte  is  het  ook  niet  onbelangrijk  om  stil  te  staan  bij  het  opzet  van  de 

bende: het plegen van misdaden en wanbedrijven. Die wanbedrijven en misdaden 

kunnen zeer uiteenlopend zijn. Zowel slagen en verwondingen als drugsmisdrijven 

kunnen ervoor in aanmerking komen. 

 

3) Bestraffing 

 257. Van zodra sprake is van een bende kan overgegaan worden tot bestraffing. De 

rechter  zal  beslissen  of  het  om  een  bende  gaat,  rekening  houdend met  feitelijke 

gegevens, eigen aan de zaak. Van zodra iemand lid is van een bende, zal hij bestraft 

worden. Zowel de aanstokers, bendeleiders als de uitvoerders worden dus veroor‐

deeld. 

Als iemand niet effectief deelneemt aan de onrechtmatige praktijken van een ben‐

de kan hij toch nog veroordeeld worden wegens bendevorming. Iemand kan vrij‐

gesproken  worden  voor  autozwendel,  maar  toch  veroordeeld  worden  wegens 

bendevorming met het oog op autozwendel. Er is sprake van een algemeen opzet 

in hoofde van de bendeleden. Wetens en willens is hij lid geworden van de bende 

en op grond van dit criterium kan men worden bestraft. Er moet dus niet effectief 

deelgenomen worden aan de activiteiten van de bende236. 

 

                                                        

236  P.  TRAEST,  Ontwikkeling  van  nieuwe  deelnemingsvormen.  Preadvies  voor  de Vereniging voor de vergelijkende  studie van het  recht van België en Nederland, s.l., 2006, p. 28. 

Page 84: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  82 

E. Witwassen 

 

1) Algemeen 

 258.  De  wetgeving  inzake  witwassen  betrekt  derden  in  grote  mate  binnen  de 

werkingsfeer van het strafrecht. 

259.  In 1990 werden wij  in België voor het eerst geconfronteerd met het nieuwe 

misdrijf witwassen en dit bij de wet van 17 juli 1990 tot wijziging van de art. 42, 43 

en 505 Sw. en tot invoering van een nieuw artikel 43bis van hetzelfde wetboek (BS 

15 augustus 1990). 

260.  Onder  witwassen  van  geld  kan  een  opeenvolging  van  operaties  verstaan 

worden, waarbij misdaadgelden door middel  van  één of meerdere  transacties  in 

het legaal circuit ingebracht worden, met de bedoeling de illegale oorsprong ervan 

te  verbergen.  Dit  kost  onze  economie  bijgevolg  heel  wat  geld,  vermits  dat  geld 

verloren gaat237. 

261. Een meer legale en correctere omschrijving vinden wij terug in art. 3, par. 1 

van de wet van 11 januari 1993 tot voorkoming van het gebruik van het financieel 

stelsel van het witwassen van geld of nog genoemd de preventieve witwaswet. 

Het  betreft  een  definitie  die  bijna  integraal  overgenomen werd  uit  de  Europese 

richtlijn van 10 juni 1991 , die gebaseerd is op art. 6 van het Europees Verdrag van 

8 november 1990 en op art. 3 van het Verdrag van Wenen dd. 18 december 1988: 

 

“de omzetting of  overdracht  van geld of  activa met de bedoeling de  illegale 

herkomst ervan te verbergen of te verdoezelen of een persoon die betrokken is 

bij  een  misdrijf  waaruit  dit  geld  of  deze  activa  voortkomen,  te  helpen 

ontkomen aan de rechtsgevolgen van zijn daden; 

 

                                                        

237  A. VAN ROOSBROECK , witwassen, Antwerpen, ETL, 1995, p. 2. 

Page 85: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  83 

het  verhelen of  verhullen  van de aard,  oorsprong,  vindplaats,  vervreemding, 

verplaatsing  of  eigendom  van  geld  of  activa  waarvan  men  de  illegale 

herkomst kent; 

 

de  verwerving,  het  bezit  of  het  gebruik  van geld  en activa waarvan men de 

illegale herkomst kent; 

 

de deelneming aan, de medeplichtigheid  tot, de poging  tot, de hulp aan, het 

aanzetten  tot,  het  vergemakkelijken  van  of  het  geven  van  raad  betreffende 

een van de in de drie voorgaande punten bedoelde daden.“  

  

 

2) De preventieve wet van 11 januari 1993238   

262.  Sinds de  goedkeuring  van de wet  van 11  januari  1993 beschikt België  over 

een  meldpunt  dat  als  spil  fungeert  voor  alle  witwasinformatie  die  op  Belgisch 

grondgebied  in  omloop  is:  de  cel  voor  financiële  informatieverwerking,  een 

onafhankelijke administratieve overheid met rechtspersoonlijkheid. 

263.  Het  is  ook  een  raakpunt  tussen  de  preventieve  en  repressieve  aanpak 

aangezien de meeste veroordelingen dossiers betreffen welke door de cel werden 

doorgespeeld239.  

264. Waar de wet  aanvankelijk  van  toepassing was op de  financiële  sector  in de 

ruimste zin van het woord werd ze al vlug uitgebreid naar niet financiële beroepen 

en ondernemingen. 

                                                        

238 Zoals gewijzigd bij de wet van 12 januari 2004, BS 23.01.2004. 239 J. SPREUTELS en P. DE MUELENAERE, De cel voor financiële informatieverwerking en de voorkoming van het witwassen van geld in België, Brussel, Bruylant, 2003, p. 93. 

Page 86: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  84 

265. Deze wet werd bij art. 4 van de wet van 12  januari 2004 ook uitgebreid  tot 

o.m. advocaten. 

266.  De  advocaat  kan  op  verschillende  vlakken  geconfronteerd  worden  met 

witwasactiviteiten  zowel  bij  het  verstrekken  van  adviezen,  het  verlenen  van 

bijstand of de honorering van zijn prestaties.  Men kan zich hierbij de vraag stellen 

of de  taak van de advocaat,  op grond van zijn beroepsgeheim, hierbij niet wordt 

uitgehold240.   

267. Een recent Arrest van het Grondwettelijk Hof dd. 23.01.2008 mildert de 

meldingsplicht van de advocaat toch enigszins241. 

268.  Het  Hof  herinnert  ons  hierbij  aan  de  regel  van  het  beroepsgeheim  van  de 

advocaat wanneer  dat  noodzakelijk  blijkt  of wanneer  een  hoger  geachte waarde 

ermee  in  conflict  treedt, maar  de  opheffing  van  het  beroepsgeheim moet  steeds 

door een dringende reden worden verantwoord of strikt evenredig zijn. 

269.  De  gegevens  die  een  advocaat  verneemt  tijdens  de  uitoefening  van  de 

wezenlijke activiteiten van zijn beroep, ook  in de materies opgesomd  in art. 2ter 

van de wet van 11 januari 1993, namelijk het bijstaan en het verdedigen in rechte 

van de cliënt, en het juridisch advies, zelfs buiten elk rechtsgeding, blijven door het 

beroepsgeheim  gedekt  en  kunnen  niet  ter  kennis  gebracht  worden  van  de 

overheden. 

270. Alleen wanneer een advocaat een activiteit uitoefent  in één van de materies 

die  zijn  opgesomd  in  art.  2  van  de  witwaspreventiewet,  buiten  zijn  specifieke 

opdracht  van  verdediging  of  vertegenwoordiging  in  rechte  of  het  verlenen  van 

juridisch advies, is hij aan de meldingsplicht, via de Stafhouder, onderworpen. 

271. Straks komen wij op het feit terug als de advocaat ook als dader, mededader, 

medeplichtige of deelnemer kan worden gesanctioneerd. 

 

                                                        

240 A. VAN ROOSBROECK, Witwassen, Antwerpen, ETL, 1995, p. 58. 241 GwH 23 januari 2008, RW 2008‐09, 1. 

Page 87: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  85 

3) De repressieve maatregelen inzake witwassen  

272.  Artikel  505  Sw.,  dat  het  misdrijf  strafbaar  stelt,  werd  praktisch  integraal 

herschreven bij de wet van 10 mei 2007242.  

273. Artikel 505 Sw. bevat naast de klassieke heling ook een eerste witwasmisdrijf 

van  verruimde  heling.  Het  betreft  hier  het  verwerven  zelf  van  de 

vermogensbestanddelen. 

274.  De  term  heling  komt  in  deze  wettekst  niet  voor  maar  het  materieel 

bestanddeel  werd  gewijzigd.  Vroeger  was  het  misdrijf  voltrokken  vanaf  dat  de 

verdachte  de  vermogensbestanddelen  had  gekocht,  in  ruil  of  om  niet  had 

ontvangen, in bezit, in bewaring of beheer had genomen. De wet werd nu gewijzigd  

door ‘ kopen, ruilen of om niet ontvangen, bezitten of beheren’. Dit betekent dat de 

strafbare toestand zal blijven bestaan zolang het bezit, de bewaring of het beheer 

voortduurt. Aldus wordt het een voortdurend misdrijf243.  

275.  Naast  voornoemde  materiële  elementen  is  er  ook  het  moreel  element 

namelijk het kennen of moeten kennen  van de wederrechtelijke oorsprong van de 

vermogensbestanddelen op het ogenblik van de aanvang van de handelingen. 

276.  Het  tweede witwasmisdrijf  wordt  bestraft  door  art.  505,  lid  1,  3°  Sw.    Dat 

artikel stelt het omzetten of het overdragen van vermogensvoordelen, met het oog 

op de verberging van de illegale herkomst, strafbaar. 

277. Dit betreft hier de eerste fase van het witwassen, wanneer de opbrengst van 

de  criminele  activiteiten,  die meestal  uit  contante  ontvangsten bestaat,  door  een 

tussenpersoon omgezet wordt in een meer hanteerbaar betaalmiddel.  

                                                        

242 T. LOQUET en F. DE STERBECK, “Witwassen …. De wetgever zit niet stil. De wet van 10 mei 2007”, RW 2007‐08 , 1482. 

243 R. VERSTRAETEN en D. DEWANDELEER, “Repressieve en preventieve witwaswetgeving na de wetten van 27 april 2007 en 10 mei 2007”, NC februari 2008 , p. 2. 

 

Page 88: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  86 

278. Ten slotte hebben we nog het derde witwasmisdrijf onder art. 505 , eerste lid 

4 ° Sw. Dat artikel stelt volgende handelingen strafbaar: het verbergen of verhullen 

van  de  aard,  de  oorsprong,  de  vindplaats,  de  vervreemding,  de  verplaatsing,  de 

eigendom van de illegale vermogensvoordelen zoals bedoeld in art. 42, 3° Sw. 

279.  Hiermee  wordt  vooral  de  tweede  fase  van  de  witwasprocedure  bedoeld 

namelijk  waarbij  via  een  mechanisme  van  operaties  de  werkelijke  aard  en 

oorsprong  van  de  vermogensbestanddelen  verborgen  wordt  gehouden  en  aldus 

opnieuw omgezet wordt in het officiële circuit. 

 

4) Mededaderschap en medeplichtigheid  

280.  Mededaderschap  en  medeplichtigheid  zijn  met  de  wet  van  7  april  1995  

uitdrukkelijk strafbaar gesteld door in de tekst van art. 505 Sw. uitdrukkelijk op te 

nemen dat het geen belang heeft of het misdrijf werd gepleegd door de dader, een 

mededader of een medeplichtige. 

281. Opnieuw maken wij  hierbij  de  toepassing  op  de  advocaat. De  advocaat  kan 

gevraagd  worden mee  te  werken  bij  het  opzetten  van  witwasoperaties,  waarbij 

adviezen  kunnen  worden  verstrekt.  Deze  adviezen  kunnen  aantonen  hoe  een 

witwasoperatie  het  best  georganiseerd  kan  worden.  Het  is  duidelijk  dat  het  de 

advocaat  niet  toegelaten  is  mee  te  werken  aan  de  uitwerking  van  dergelijke 

juridische constructies. 

282.  De  advocaat  is  niet  alleen  onderworpen  aan  zijn  deontologische 

verplichtingen, doch is ook gehoorzaamheid verschuldigd aan de Grondwet en de 

wetten van het Belgische volk waaronder dus ook art. 505 , 2° , 3° en 4° Sw244.  

283.  Zolang  de  advocaat  op  geen  enkele  wijze  gelden,  activa  of 

vermogensvoordelen afkomstig van witwasactiviteiten in ontvangst neemt, begaat 

hij in principe geen misdrijf van bijzondere heling zoals bedoeld onder art. 505, 2° 

Sw.   

                                                        

244 G. VAN DIEVOET, Het beroep van advocaat, Leuven, Acco, 1982 , p. 61. 

Page 89: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  87 

284.  Hij  kan  wel  op  grond  van  art.  505,  4°  Sw.  vervolgd  worden  wanneer  hij 

bewust zijn medewerking zou verlenen aan het opzetten van constructies om de 

illegale herkomst van vermogensvoordelen te verbergen of te verdoezelen. Hij mag 

geen  adviezen  verstrekken  om de  aard,  de  oorsprong,  vindplaats,  vervreemding, 

verplaatsing of eigendom te verhelen, wanneer hij er van op de hoogte is welke de 

illegale oorsprong van de vermogenvoordelen zijn. 

285. We kunnen ons de vraag stellen als de  taak van de advocaat  in het gedrang 

komt wanneer wij dit samen lezen met art. 505, 3° Sw. waar het volgende gesteld 

wordt:  “of  een  persoon  die  betrokken  is  bij  een  misdrijf  waaruit  deze  zaken 

voortkomen, te helpen ontkomen aan de rechtsgevolgen van zijn daden“. 

286. Kan men hieruit besluiten dat het een voor een advocaat nog onmogelijk zou 

zijn  een  cliënt  te  verdedigen  welke  een  witwasmisdrijf  heeft  begaan?  Uiteraard 

niet. Dit zou volledig in strijd zijn met de bepalingen van het Europees Verdrag tot 

bescherming  van de Rechten  van de Mens,  die  aan  ieder  lid  van de  samenleving 

hetzelfde recht op verdediging waarborgt. 

287. Wanneer zijn cliënten strafrechterlijk vervolgd worden op grond van artikel 

505, 2°, 3° of 4° Sw. kan een advocaat slechts schuldig bevonden worden aan het 

misdrijf  van  deelneming,  mededaderschap  of  medeplichtigheid  aan 

witwasoperaties, indien in zijn hoofde alle bestanddelen van het misdrijf verenigd 

zijn245. 

288. De  interpretatie van de bewoordingen  in artikel 505, 2°  en 4° Sw.,  en meer 

bepaald  de  omschrijving  van  de  kennis  van  de  criminele  oorsprong:  ‘kennen  of 

moest kennen‘, zal hier duidelijk een cruciale rol spelen. Inzake deelneming wordt 

immers  traditioneel  aanvaard  dat  de  deelnemer  aan  het  misdrijf  alle  feitelijke 

omstandigheden  moet  kennen  waarop  zijn  deelneming  betrekking  heeft,  zoniet 

wordt niet geacht dat het vereiste opzet aanwezig was. 

                                                        

245  F. HELLEMANS,  “Het witwassen van geld  en de beroepsbeoefenaars”,  in Handels  –  en  Economisch  Recht  en  Financieel  recht,  Gent,  Mys  &  Breesch, 1995, p. 20‐21. 

Page 90: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  88 

289. Ook nalatigheid kan niet verweten worden. Het Hof van Cassatie houdt vol dat 

de effectieve kennis in elk geval moet bewezen worden, ook al kan dit soms slechts 

uit de feitelijke omstandigheden door de feitenrechter worden afgeleid246.  

290. Dit kan bijvoorbeeld afgeleid worden uit de aard, de omvang en de inhoud van 

de adviezen die de advocaat heeft geleverd. 

291. Ook past het in het kader van de deelneming nog even dieper in te gaan op de 

verbeurdverklaring als bestraffing. 

292.  Het  zesde  en  zevende  lid  van  het  nieuwe  art.  505  Sw.  betreffen  de 

verbeurdverklaring  van  witgewassen  vermogensvoordelen.  De  assimilatie  van 

witgewassen vermogensvoordelen met het voorwerp van het witwasmisdrijf blijft 

behouden. Nieuw is dat  de verbeurdverklaring thans als een straf aanzien wordt. 

293. Volledig in de lijn van het arrest van het Hof van Cassatie van 21 oktober 2003 

werd  een wettelijke  regeling  uitgewerkt  in  geval  van  een  pluraliteit  van  daders, 

mededaders of medeplichtigen247.  

294.  Voorheen  was  er  reeds  discussie  in  de  rechtspraak  over  de  aard  van  de 

verbeurdverklaring  bij  een  pluraliteit  van  daders,  omdat  in  het  strafrecht  de 

hoofdelijkheid  onbekend  is.  Zelden  is  er  duidelijkheid  in  een  strafdossier  met 

meerdere daders of medeplichtigen welk vermogensaandeel nu  juist door elkeen 

werd witgewassen. 

295.  Door  de  verbeurdverklaring  van  witgewassen  vermogensvoordelen 

uitdrukkelijk  als  een  straf  te  bestempelen  lost  de  wetgever  deze  discussie  in 

rechtsleer  en  rechtspraak  op  met  als  verantwoording  tot  een  accuratere 

bestraffing van het financiële onderdeel van de grote criminaliteit te komen248.  

                                                        

246 P. ARNOU, “Raadsman en mededader” , RW 1988‐1989, 969. 247 Cass. 21 oktober 2003, Pas. 2003, I ,1642. 248 Parl. St. Kamer 2004‐2005 , nr. 1603/001, p.6. 

    

 

Page 91: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  89 

296. Voorts wordt de verbeurdverklaring bij equivalent mogelijk. Destijds was de 

overheersende mening in rechtsleer en rechtspraak dat dit onmogelijk was. 

297.  Art.  505,  6e  en  7e  lid  Sw.  bepalen  nu  dat,  zo  de  witgewassen 

vermogensvoordelen  niet  in  het  vermogen  van  de  veroordeelde  kunnen worden 

aangetroffen,  de  rechter  overgaat  tot  de  raming  van  de  geldwaarde  ervan  en  de 

verbeurdverklaring  betrekking  heeft  op  een  daarmee  overeenstemmend 

geldbedrag249.   

298. Art. 43bis,  lid 2 Sw. voorzag reeds sinds de invoering van de witwaswet van 

17 juni 1990 dat indien de vermogensvoordelen niet kunnen worden gevonden in 

het vermogen van de veroordeelde, de rechter de geldwaarde ervan raamt en de 

verbeurdverklaring betrekking heeft op een daarmee overeenstemmend bedrag. 

299. Het  is echter duidelijk dat er een verschil bestaat  tussen beide situaties van 

een basismisdrijf versus witwasmisdrijf. 

300. Bij het basisvermogensmisdrijf gaat het erom de voordelen die een persoon – 

dader, mededader of medeplichtige, gehaald heeft uit het misdrijf af te romen.  Wie 

aan een misdrijf deelneemt, mag hieruit geen enkel voordeel halen. 

301. Aldus lijkt het evident dat wanneer een vermogensvoordeel in het vermogen 

van  een  strafbare  deelnemer  is  terechtgekomen  en  deze  niet  meer  kan  worden 

gevonden, bijvoorbeeld omdat de dader ze verbergt of verkwist heeft, de afroming 

gebeurt door een equivalent bedrag te ontnemen. 

302. Anders is het bij witwassen waarvan de besmette vermogensvoordelen door 

de  handen  kunnen  gaan  van  één  of  meerdere  personen,  zonder  dat  zij  hieruit 

noodzakelijker  wijze  enig  voordeel  plukken.  Is  dit  wel  het  geval  dan  kan  de 

verbeurdverklaring op grond van art. 43bis, lid 2 Sw. worden uitgesproken. 

303. Is dit niet het geval en beperkt de tussenkomst zich enkel tot doorsluizen dan 

ligt het geenszins voor de hand om uit zijn patrimonium een ‘equivalent’ bedrag te 

                                                        

249 T. LOQUET en F. DE STERBECK, “Witwassen... De wetgever zit niet stil. De wet van 10 mei 2007”, RW 2007‐08, 1494. 

Page 92: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  90 

plukken  dat  geenszins  is  terug  te  brengen  tot  de  witgewassen  zaak  of  het 

witgewassen geld250.  

304.  Gezien  dit  zeer  repressieve  karakter  werd  een  milderingsmechanisme 

ingebouwd  waar  in  de  wet  werd  ingeschreven  dat  de  rechter  dat  bedrag  kan 

verminderen ten einde de veroordeelde geen onredelijk zware straf op te leggen. 

305. Beter ware geweest  te voorzien  in een  facultatieve verbeurdverklaring voor 

dergelijke gevallen. 

 

F. CONCLUSIE 

 306.  Aanvankelijk  was  het  gebruik  van  ‘conspiracy’  in  België  zo  goed  als  onge‐

bruikt. In tegenstelling tot de common lawlanden waar ‘conspiracy’ wel in de prak‐

tijk aangewend wordt. Tengevolge van de nieuwe wetgeving wordt het in de toe‐

komst mogelijk om afspraken tussen verschillende personen toch strafbaar te stel‐

len in kader van criminele organisaties en terroristische groepen. Dat zou niet mo‐

gelijk geweest zijn zonder de nieuwe wetgeving, vermits bestraffing niet mogelijk 

was op grond van het  leerstuk van de strafbare deelneming. Hoewel het  creëren 

van de nieuwe wetgeving op zich niet de beste oplossing was, heeft het  toch ge‐

zorgd  voor  een  efficiëntere  aanpak  van  ernstige  misdrijven  zoals  terrorisme  en 

georganiseerde criminaliteit. 

307.  Gezien  er  nieuwe  wetgeving  kwam  en  geen  uitbreiding  plaatsvond  van  de 

strafbare deelneming  in het Strafwetboek,  is de accessoriteit niet van toepassing. 

Het gevolg ervan is dat geen sprake dient te zijn van een misdrijf, wat wel het geval 

is bij de strafbare deelneming. Evenmin moet geen sprake zijn van een begin van 

uitvoering. 

 

 

                                                        

250 R. VERSTRAETEN en D. DEWANDELEER, “Repressieve en preventieve witwas‐wetgeving na de wetten van 27 april 2007 en 10 mei 2007”, NC 2008, p. 23. 

Page 93: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  91 

IX Besluit 

 308. Wij hopen dat deze uiteenzetting een beter inzicht kan verschaffen inzake het 

klassieke leerstuk van de strafbare deelneming. 

309. In de inleiding werd reeds aangehaald dat het leerstuk van de strafbare deel‐

neming een netelig leerstuk is. Er zijn echter veel onduidelijkheden en verwarrin‐

gen waar te nemen. Bovendien is er sinds de inwerkingtreding van het strafwet‐

boek weinig aangepast. 

310. Deze verhandeling leert ons dat het demarcatieprobleem nog aangepakt moet 

worden. Daarbij verwijzen we naar het moeilijke onderscheid tussen enerzijds de 

nuttige hulp en anderzijds de noodzakelijke hulp. Hier zal in de toekomst een wet‐

gevend initiatief op zijn plaats zijn. De grens tussen medeplichtigheid en mededa‐

derschap moet in ons strafwetboek dringend aangepast worden. In de loop van 

deze masterproef werd dit probleem meermaals aangekaart. 

311. Ook het onderscheid tussen enerzijds de strafbare‐ en niet‐strafbare betrok‐

kenheid kwam duidelijk aan bod. De uiteenzetting van de constitutieve bestandde‐

len is daarom, in dit kader, belangrijk. Er is nu eenmaal sprake van strafbare deel‐

neming, als alle constitutieve bestanddelen voltrokken zijn. 

312. De nieuwe wetgeving inzake de strafrechtelijke verantwoordelijk van rechts‐

personen heeft een verrijkend effect gehad. Hierdoor zullen rechtspersonen nu 

ook gestraft kunnen worden voor een bepaald misdrijf.  

313. Inzake criminele organisaties, witwassen, bendevorming en terrorisme werd 

eveneens nieuwe wetgeving ontwikkeld. Dit is op zich een positief punt. De grens 

van strafbaarheid wordt hierdoor verschoven naar een vroeger stadium. Het is 

niet vereist dat iemand effectief deelgenomen heeft aan een misdrijf om bestraft te 

kunnen worden. Dat kan beschouwd worden als een verruiming van de strafbare 

deelneming. 

314. Toch lijkt het ons aangewezen dit te implementeren in de art. 66‐69 Sw. 

Page 94: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  92 

315. Wetgevende initiatieven zullen altijd op hun plaats zijn in het kader van het 

leerstuk van de strafbare deelneming. Onze maatschappij ontwikkelt zich voortdu‐

rend. De wet moet hieraan aangepast worden. Nieuwe vormen van criminaliteit 

mogen niet uit het oog verloren worden, anders zal het leerstuk van de strafbare 

deelneming snel verouderd zijn. 

 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

Page 95: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  93 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

DEEL 2: De strafbare poging  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Page 96: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  94 

I Inleiding  

316. Het  leerstuk van de  strafbare poging  (la  tentative punissable)  is  vandaag de 

dag  een  belangrijk  onderdeel  geworden  van  ons  strafwetboek.  We  kunnen  het 

leerstuk van de  strafbare poging  in principe beschouwen als  een nieuw gegeven 

dat in de loop van de geschiedenis haar ontplooiing heeft gekregen. In het Romein‐

se  recht was  er  helemaal  geen  sprake  van  een  strafbare  poging  of  iets  dat  erop 

leek251. 

317. Pas vanaf de periode van de Middeleeuwen rees de idee om de poging straf‐

baar te stellen. In de ene streek leidde de poging tot een zware bestraffing en werd 

de poging gelijkgesteld aan een voltooid misdrijf.  In  andere  streken daarentegen 

werd de poging dan weer veel minder ernstig bestraft. Dat er over het leerstuk van 

de strafbare poging geen eensgezindheid bestond blijkt ook uit het feit dat het niet 

duidelijk was welke misdrijven via de poging strafbaar gesteld kon en moest wor‐

den252. 

318. Ondertussen is het duidelijk dat enkel sprake kan zijn van een poging tot het 

plegen van een wanbedrijf of poging tot het plegen van een misdaad, om sprake te 

kunnen zijn van een strafbare poging. 

319.  De  laatste  jaren  zijn  weinig  baanbrekende  arresten met  betrekking  tot  het 

leerstuk van de strafbare poging geveld. De strafbare poging kent dan ook bijzon‐

der weinig nieuwe ontwikkelingen of recente evoluties.  

320. Daarom wordt in onze masterproef de aandacht gevestigd op de iter criminis. 

Wat betekent die precies in het kader van de strafbare poging en wat is het belang 

ervan? 

321. We zoeken een antwoord op de vraag waar de grens van strafbaarheid ligt en 

wanneer iemand, in het kader van het leerstuk van de strafbare poging, kan wor‐

den vervolgd.                                                         

251 J. REMMELINK, Inleiding tot de studie van het Nederlandse Strafrecht, Deventer, Gouda Quint, 1996, p. 390. 252 J. REMMELINK, Inleiding tot de studie van het Nederlandse Strafrecht, Deventer, Gouda Quint, 1996, p. 390. 

Page 97: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  95 

322.  Ook wordt  nagegaan waar  precies  het  onderscheid  ligt  tussen  enerzijds  de 

voorbereidings‐ en anderzijds de uitvoeringshandelingen van een bepaald misdrijf. 

323. Daarnaast komen ook de constitutieve bestanddelen van de poging uitgebreid 

aan bod. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Page 98: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  96 

II Algemene oriëntatie 

 324. In principe kunnen we stellen dat enkel sprake is van strafbaarheid wanneer 

alle elementen uit de delictsomschrijving van een specifiek misdrijf vervuld wor‐

den.  Het  betreft  een materieel  element,  een wederrechtelijk  element  en  het  ele‐

ment schuld. Als die drie elementen aanwezig zijn, kan gesproken worden van een 

voltrokken misdrijf.  Er  dient  dus  sprake  te  zijn  van  een  bepaalde  gedraging  die 

ervoor gezorgd heeft dat bepaalde rechtsgoederen aangetast werden253.                                                                                

325.    Er  is  geen  strafbaarheid  wanneer  de  aanwezigheid  van  rechtvaardigings‐

gronden, schulduitsluitingsgronden, verschoningsgronden of immuniteit in hoofde 

van de dader kan aangetoond worden.                                                                                                                                              

326. Toch is het begrip ‘strafbaarheid’ ruimer dan de bovenstaande omschrijving. 

Door  de  strafbare  poging  enerzijds  (art.  51‐53  Sw.)  en  strafbare  deelneming  an‐

derzijds (art. 66‐69Sw.) wordt voor een afwijking van de grondregel van de straf‐

rechtelijke aansprakelijkheid gezorgd. De strafrechtelijke aansprakelijkheid wordt 

uitgebreid  van  voltooide  misdrijven  tot  alle  gedragingen  die  in  de  pogings‐  en 

voorbereidingssfeer liggen. 

327. Een louter voornemen tot het plegen van een misdrijf is in principe niet straf‐

baar. De reden dat hiervoor aangehaald kan worden bestaat uit het feit dat er een 

materieel bestanddeel ontbreekt. Als iemand het voornemen heeft om een diefstal 

te plegen, zal hij niet strafbaar gesteld kunnen worden als dat voornemen niet ge‐

volgd wordt  door  een  effectieve  en  uitwendige  gedraging254.  Er  zullen  bijgevolg 

geen  strafbare  bepalingen  van  toepassing  zijn  waardoor  die  persoon  ook  niet 

strafrechtelijk aansprakelijk gesteld kan worden. De situatie is anders als wel een 

uitwendige  gedraging  plaatsvindt.  In  dat  geval  is  niet  enkel  een moreel  element 

aanwezig, namelijk het voornemen te stelen, maar is ook sprake van een materieel                                                         

253 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen in het strafrecht, Preadviezen voor de Nederlands­Vlaamse Vereniging voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 30. 254 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch Strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐Scientia, 1976, nr. 679.  

Page 99: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  97 

bestanddeel.  Dat  materieel  bestanddeel  houdt  in  dat  iemand  effectief  iets  heeft 

gestolen.  In  dit  geval  kan  gesproken  worden  van  een  voltooid  misdrijf255.  Het 

voornemen  is  getransformeerd  tot  een  effectieve  gedraging  die  dat  voornemen 

weerspiegelt. 

328. De poging tot het plegen van een misdrijf kan als het ware beschouwd worden 

als  een  afgeleide  van  het  basismisdrijf  en  zal  uiteraard  als  een  andere  verschij‐

ningsvorm van het basismisdrijf worden beschouwd. Kenmerkend voor de poging 

is dat iemand begint met de uitvoering van een misdrijf, maar het misdrijf uitein‐

delijk niet voltooit. Dat kan gebeuren door het spontaan afzien van de uitvoering 

van het welbepaalde misdrijf. Maar het is ook mogelijk dat de uitvoering gestaakt 

wordt  ten  gevolge  van  bijzondere  omstandigheden  die  de  dader  zelf  niet  in  de 

hand heeft. Daarover later nog meer. 

329.  De  wet  omschrijft  de  strafbare  poging  als  volgt:  “Strafbare  poging  bestaat, 

wanneer het voornemen om een misdaad of een wanbedrijf te plegen zich heeft geo­

penbaard  door  uitwendige  daden  die  een  begin  van  uitvoering  van  die misdaad  of 

wanbedrijf  uitmaken  en alleen  ten gevolge  van omstandigheden  van de wil  van de 

dader onafhankelijk, zijn gestaakt of hun uitwerking hebben gemist”256. Kortom kan 

gesteld  worden  dat  de  poging  een  onvoltooide  vorm  van  het  voltooide  misdrijf 

uitmaakt. Iemand poogt het misdrijf te voltooien maar slaagt daar niet in. 

330. De wetgever onderscheidt hier zeer duidelijk drie elementen vooraleer spra‐

ke kan zijn van een strafbare poging. Als we dit artikel ontleden zien we ten eerste 

de vereiste van een voornemen in hoofde van de dader. Dat voornemen moet be‐

trekking hebben op een wanbedrijf of een misdaad, vermits de poging tot een over‐

treding niet strafbaar gesteld wordt. Ten tweede moet effectief sprake zijn van een 

begin van uitvoering. Ten derde moeten onvoorziene en ongewilde omstandighe‐

den ervoor zorgen dat de dader niet in zijn opzet slaagt. Dat zijn de drie constitu‐

tieve  bestanddelen  van  de  strafbare  poging.  Als  een  van  deze  elementen  of  be‐

                                                        

255 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 310. 256 Artikel 51 Sw. 

Page 100: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  98 

standdelen ontbreekt, kan geen sprake zijn van een strafbare poging257. De consti‐

tutieve bestanddelen worden in een verder hoofdstuk uitvoerig behandeld. 

331.  We  kunnen  de  poging  onderscheiden  van  een  voorbereidingshandeling.  In 

dergelijke gevallen  is  iemand helemaal nog niet begonnen met de uitvoering van 

een welbepaald misdrijf, maar streeft hij er enkel naar om het misdrijf te kunnen 

realiseren.  Dat  situeert  zich  nagenoeg  volledig  in  de  voorbereidingsfase  van  een 

misdrijf.  

332. De weg die gevolgd wordt tussen enerzijds een voornemen tot het plegen van 

een misdrijf en anderzijds het effectief voltooide misdrijf wordt de iter criminis of 

le trajectoire du crime genoemd. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                        

257  C.  DE  ROY,  “De  strafbaarheid  van  voorbereidingshandelingen  en  uitvoerings‐handelingen”,  in  Strafrecht  en  Strafprocesrecht.  ΧΧΧΙΙe  Postuniversitaire  Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 511. 

Page 101: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  99 

III Le trajectoire du crime  

333. De iter criminis (le trajectoire du crime) is de weg die wordt afgelegd tussen 

enerzijds het voornemen of het inzicht om een misdrijf te plegen en anderzijds de 

uiteindelijke voltooiing van het misdrijf258. 

De voltooiing van het misdrijf betekent het eindstation van een lange en symboli‐

sche weg die de dader heeft afgelegd. 

 

334. In de eerste plaats rijst bij iemand het plan om een bepaald misdrijf te plegen. 

Dit kan de overwegingfase genoemd worden259.  

Er ontstaat in hoofde van de dader een inzicht of een voornemen om een misdrijf 

te plegen in de toekomst. Er creëert zich zowaar een criminele gedachte in hoofde 

van  een  persoon.  Dergelijke  criminele  gedachten  of  voornemens  zijn  nog  niet 

strafbaar, waardoor een maatschappelijke reactie hier niet op zijn plaats is (cogita­

tionis poenam nemo patitur260). 

 

335.  In een tweede stadium bereidt iemand het misdrijf volledig voor. Dit stadium 

heet de voorbereidingsfase. Het komt er dan concreet op neer dat alle voorberei‐

dingen van het misdrijf getroffen worden: het opmaken van bepaalde plannen en 

het  verzamelen  van  de middelen waarmee  het misdrijf  gepleegd  kan worden261. 

Ook die fase is nog niet strafbaar vermits nog geen zekerheid bestaat omtrent het 

feit of het voornemen effectief zal worden uitgevoerd door de dader. De dader kan 

nog altijd tot inkeer komen. Dan zal hij het misdrijf niet effectief plegen en kan hij 

bijgevolg niet strafbaar gesteld worden. 

                                                        

258  C.  DE  ROY,  “De  strafbaarheid  van  voorbereidingshandelingen  en  uitvoerings‐handelingen”,  in  Strafrecht  en  Strafprocesrecht.  ΧΧΧΙΙe  Postuniversitaire  Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 509. 259  A.  DE NAUW,  Inleiding  tot  het  algemeen  strafrecht,  Kluwer,  Brugge,  2008,  nr. 134. 260  C.  DE  ROY,  “De  strafbaarheid  van  voorbereidingshandelingen  en  uitvoerings‐handelingen”,  in  Strafrecht  en  Strafprocesrecht.  ΧΧΧΙΙe  Postuniversitaire  Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 548. 261  C.  VAN  DEN  WYNGAERT,  Strafrecht,  Strafprocesrecht  &  Internationaal  Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 310. 

Page 102: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  100 

In bepaalde gevallen zijn voorbereidingshandelingen strafbaar als zijnde een mis‐

drijf sui generis. Het kan ten eerste gaan over voorbehoedende misdrijven262. Be‐

paalde  gedragingen worden  op  zich  strafbaar  gesteld,  doordat  ze  een  eventueel 

risico  inhouden.  Ze  kunnen  gesteld  worden met  het  oog  op  het  plegen  van  een 

welbepaald misdrijf.  Een  voorbeeld  ervan  is  sleutels  namaken263.  Meestal  is  die 

handeling  gericht  op  het  inbreken  in  een woning.  Ten  tweede  bestaan  de  zoge‐

naamde gevaarzettingsmisdrijven264, waarbij ook bepaalde gedragingen strafbaar 

gesteld  worden  hoewel  ze  nog  geen  beschermde  rechtsgoederen  aantasten.  De 

autonome  strafbaarheidstelling  van  dergelijke  voorbereidingshandelingen  dient 

als het ware om een eventueel risico in de toekomst te voorkomen. Een voorbeeld 

dat hierbij kan aangehaald worden,  is een groepering van personen. Als het gaat 

om  een  groepering  van  criminele  personen,  ontstaat  een maatschappelijk  risico 

dat zij naar de toekomst toe misdrijven zullen plegen. Daarom wordt deze vereni‐

ging van personen dan ook strafbaar gesteld265. 

 

336.  In het derde stadium wordt overgegaan  tot de effectieve uitvoering van het 

misdrijf: de uitvoeringsfase. In die fase kunnen we drie verschillende stadia onder‐

scheiden. Primo hebben we het gepoogde misdrijf, waarbij het misdrijf niet volle‐

dig voltooid wordt. De dader heeft de uitvoering al onderbroken. Deze onderbre‐

king  kan  vrijwillig  zijn, maar  kan  ook het  gevolg  zijn  van  externe druk.  Secundo 

kan ook sprake zijn van een mislukt misdrijf.  In dit geval werd alles  in het werk 

gesteld om het misdrijf te voltooien, maar is die niet gelukt. Tertio bestaat het vol‐

tooide misdrijf266.  

                                                         

262  C.  DE  ROY,  “De  strafbaarheid  van  voorbereidingshandelingen  en  uitvoerings‐handelingen”,  in  Strafrecht  en  Strafprocesrecht.  ΧΧΧΙΙe  Postuniversitaire  Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 543. 263 Artikel 488 Sw. 264  C.  DE  ROY,  “De  strafbaarheid  van  voorbereidingshandelingen  en  uitvoerings‐handelingen”,  in  Strafrecht  en  Strafprocesrecht.  ΧΧΧΙΙe  Postuniversitaire  Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 542. 265 A. DE NAUW, “Strafbaarheid van voorbereidingshandelingen”, preadvies voor de vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland, 1982, p. 70‐72. 266   A. DE NAUW,  Inleiding  tot het algemeen  strafrecht, Kluwer, Brugge, 2008, nr. 134. 

Page 103: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  101 

337. De vraag die gesteld kan worden is wanneer effectief overgegaan kan worden 

tot bestraffing van de dader. Uiteraard wordt niet gewacht tot op het ogenblik dat 

het misdrijf volledig voltooid is. Hoewel ons strafrecht een repressief karakter ver‐

toont,  is  de bestraffing  immers mogelijk  in  een  vroeger  stadium267. Aanvankelijk 

moest sprake zijn van een voltooid misdrijf vooraleer kon overgegaan worden tot 

bestraffing. Door middel van het  leerstuk van de strafbare poging werd dit voor‐

bijgestreefde gedachtegoed langs de zijlijn geplaatst en werd gekozen in een vroe‐

ger stadium over te gaan tot bestraffing268. Concreet betekent dit dat men ook een 

vervolging kan oplopen ingeval van een onvoltooid misdrijf. 

 

338.  Vanaf  het  ogenblik  dat  de  dader  overgaat  tot  een  begin  van  uitvoering  kan 

overgegaan worden  tot bestraffing. De grens van strafbaarheid wordt overschre‐

den door het begin van de uitvoering. Het gevolg daarvan is dat vanaf dat ogenblik 

gesproken wordt over een poging. Toch moet hier nog een kleine nuance gemaakt 

worden.  Iemand  kan  nog  altijd  terugkomen  op  de  beslissing  over  te  gaan  tot  de 

voltooiing van het misdrijf. Dat betekent dat spontane terugtred nog altijd mogelijk 

is zolang het misdrijf niet voltooid is269. De terugtred dient wel effectief spontaan 

te zijn en mag niet het gevolg zijn van bepaalde onafhankelijke factoren zoals, bij‐

voorbeeld het overmeesterd worden door de politiediensten. 

Eenmaal  sprake  is  van  een  voltooid  misdrijf  kan  onder  geen  enkel  beding  nog 

sprake zijn van terugtred. 

 

339. De conclusie die daaruit getrokken kan worden,  is dat de  iter criminis uiter‐

mate belangrijk is om de grens van de strafbaarheid in hoofde van de dader te be‐

palen. Bovendien hebben de opsporings‐ en vervolgingsdiensten slechts bevoegd‐

heden van zodra iemand zich in het stadium van de poging bevindt270. 

                                                        

267 L. DUPONT, Beginselen van strafrecht, Ι, Leuven, Acco, 1983, nr. 218. 268 C. DE ROY, “De strafbaarheid van voorbereidingshandelingen en uitvoerings‐handelingen”, in Strafrecht en Strafprocesrecht. ΧΧΧΙΙe Postuniversitaire Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 509. 269 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch Strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐Scientia, 1976, nr; 311. 270 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 311. 

Page 104: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  102 

340. Volgens ons moet een mogelijkheid bestaan tot bestraffing in een vroeger sta‐

dium. Nu dient eerst een begin van uitvoering te bestaan, waardoor in vele geval‐

len  het  kwaad  al  is  gebeurd.  De  grens  van  strafbaarheid moet,  volgens  ons  ver‐

plaatst worden naar het stadium waarbij iemand de nodige voorbereidingen treft 

tot het plegen van een misdrijf. In dat geval lijkt het ons immers duidelijk dat het 

voornemen om een misdrijf te plegen vroeg of laat in realiteit omgezet wordt. 

Bij  de  georganiseerde  criminaliteit  en  in  het  kader  van  terrorisme  moet  in  een 

vroegere fase opgetreden worden. Hier vinden namelijk heel wat voorbereidingen 

om misdrijven en aanslagen te plegen plaats. Als zou kunnen opgetreden worden 

in de fase ante delictum zouden heel wat misdrijven verhinderd worden. 

Door in België proactieve recherche mogelijk te maken is daar gelukkig al aan te‐

gemoet gekomen271, waardoor opsporing ten aanzien van misdrijven die nog geen 

uitvoering gekregen hebben mogelijk wordt. Bovendien is deelneming aan georga‐

niseerde criminaliteit nu strafbaar zonder dat een misdrijf moet gepleegd worden 

(nrs. 227‐235). 

 

341.  In Nederland  is dit probleem ook aangepakt. De voorbereidingshandelingen 

in kader van georganiseerde criminaliteit en  terrorisme worden nu strafbaar ge‐

steld272.  De  voorbereidingshandelingen  zijn  strafbaar  voor  zover  sprake  is  van 

ernstige misdrijven. Daaronder dienen misdrijven verstaan te worden die bestraft 

worden met een gevangenisstraf van 8 jaar of meer. Het stadium van de uitvoering 

moet niet  langer bereikt worden, vooraleer iemand strafbaar is273. Op die manier 

kunnen ernstige misdrijven voorkomen worden. 

 

342. Ondertussen is de situatie in Nederland opnieuw gewijzigd. Aanvankelijk kon 

enkel  in de voorbereidingsfase opgetreden worden  tegen ernstige misdrijven ge‐

pleegd in vereniging. Wat erop neer kwam dat enkel kon worden opgetreden tegen 

collectieve misdrijven  in de sfeer van terrorisme en de georganiseerde criminali‐

                                                        

271 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 312. 272 Artikel 46 Sr. 273 G. MOLS en T. DE ROOS, “Naar een algemene strafbaarheid van voorbereidings‐handelingen”, NJB (Ned.) 1992, 221‐225. 

Page 105: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  103 

teit. Ondertussen is artikel 46 van het Nederlandse strafwetboek gewijzigd: het is 

niet langer vereist dat misdrijven in vereniging gepleegd worden. Dat betekent dat 

voorbereidingshandelingen  voortaan  niet  alleen  strafbaar  zijn  bij misdrijven  ge‐

pleegd in vereniging, maar ook bij misdrijven gepleegd door een individu274. 

 

343. De enige voorwaarde die bepaald  is  in het Nederlandse recht,  is dat  iemand 

wel effectief handelingen stelt die een voorbereiding vormen om een bepaald mis‐

drijf te plegen. Uit artikel 46 van het Nederlandse strafwetboek blijkt dat de voor‐

bereidingshandelingen (bv. een wapen kopen) kennelijk gericht moeten zijn op het 

plegen van een bepaald misdrijf. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                        

274  C.  DE  ROY,  “De  strafbaarheid  van  voorbereidingshandelingen  en  uitvoerings‐handelingen”,  in  Strafrecht  en  Strafprocesrecht.  ΧΧΧΙΙe  Postuniversitaire  Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 544‐547. 

Page 106: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  104 

IV De pogingleer  

A. Algemeen  

344. Met betrekking tot de strafbare poging kunnen twee verschillende theorieën 

onderscheiden worden:  eerst  is  er  de  objectivistische  pogingleer, waarbij  de  na‐

druk wordt gelegd op de gevaarlijkheid van een bepaalde gedraging en de subjec‐

tivistische  pogingleer,  die  van  de  dader  de  gevaarlijkheid  voor  de  maatschappij 

benadrukt275. 

 

B. De subjectieve pogingleer  

345. Hoewel  in België  gebruik  gemaakt wordt  van de objectivistische pogingleer 

zullen we hieronder  toch kort de  subjectivistische pogingleer  schetsen276,  omdat 

België ondertussen geëvolueerd is naar een gemende theorie. 

De  aanhangers  van  de  subjectivistische  pogingleer  zullen  sneller  geneigd  zijn  te 

spreken van een poging. Ze gaan uit van het sociale gevaar dat de dader voor de 

maatschappij betekent277. Daarom verdedigen de subjectivisten het standpunt dat 

sneller moet overgegaan worden tot bestraffing. Van zodra de misdadige bedoelin‐

gen van de dader  tot uiting komen moet  immers opgetreden worden278. Zelfs als 

nog maar enkel sprake is van bepaalde voorbereidingshandelingen kan het misda‐

dig opzet van de dader al geuit worden, en kan op grond daarvan overgegaan wor‐

                                                        

275  A.  DE NAUW,  Inleiding  tot  het  algemeen  strafrecht,  Kluwer,  Brugge,  2008,  nr. 135. 276  C.  VAN  DEN  WYNGAERT,  Strafrecht,  Strafprocesrecht  &  Internationaal  Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 313; A. DE NAUW, Inleiding tot het algemeen strafrecht, Kluwer, Brugge, 2008, nr. 135. 277  F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht  en  strafprocesrecht  voor ba­chelors, deel 1, Antwerpen, Maklu, 2007, nr. 324; C. DE ROY, “De strafbaarheid van voorbereidingshandelingen en uitvoeringshandelingen”,  in Strafrecht en Strafpro­cesrecht. ΧΧΧΙΙe Postuniversitaire Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 513. 278  F.  TULKENS EN M. VAN DE KERCKHOVE,  Introduction  au  droit  pénal.  Aspects juridiques et criminologiques, Brussel, Kluwer, 2003, p. 358.  

Page 107: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  105 

den tot bestraffing. Die bestraffing zal echter even zwaar zijn als wanneer sprake 

was van een voltooid misdrijf.  

In Frankrijk wordt de poging al even zwaar bestraft als een voltooid misdrijf. Vol‐

gens ons moet dat ook gebeuren in België. 

Die visie werd aanvankelijk gesteund in het voorontwerp van het strafwetboek van 

R. LEGROS. 

Een voorbeeld: als iemand een persoon achtervolgt met de bedoeling die persoon 

te doden, wordt dat volgens de subjectivistische leer als een poging beschouwd. De 

misdadige intenties worden al voldoende aangetoond vermits iemand achtervolg‐

de met de bedoeling om die persoon te doden. 

We moeten eveneens opmerken dat,  volgens die  leer,  de bestraffing van een on‐

mogelijk misdrijf  eveneens mogelijk wordt. Dit betekent dat  iemand een  lijk kan 

vermoorden. Dat  lijkt  ons  sterk  overdreven,  vermits  er  in  principe  geen misdrijf 

gepleegd wordt: de persoon is al vermoord en kan geen twee keer vermoord wor‐

den. 

 

346.  In Nederland vindt de  laatste  jaren een subjectivering plaats van het Neder‐

landse strafrecht. Dat blijkt in de eerste plaats uit het strafbaar stellen van voorbe‐

reidingshandelingen in het Nederlandse strafrecht279. Er wordt vanuit gegaan dat 

een voorbereidingshandeling op gelijke voet geplaatst kan worden met een daad 

van uitvoering. 

Ook  in  de  Nederlandse  opiumwet  kwam  deze  subjectivering  naar  voren.  Het  in 

bezit  hebben  van  specifieke  objecten  en  producten  werd  strafbaar  gesteld  op 

grond van artikel 10a van de Opiumwet. 

In Nederland wordt dus uitgegaan van de criminele intenties van de dader en het 

opzet dat bestaat in hoofde van die dader. Op grond van die criteria wordt in Ne‐

derland overgegaan tot bestraffing280. 

Een voorbeeld van de subjectivering in het Nederlandse recht blijkt uit een arrest 

van de Hoge Raad in Nederland. Samir A. werd veroordeeld door de Hoge Raad op 

                                                        

279 N. ROZEMOND, “De subjectivering van het Nederlandse strafrecht”, NJB (Ned.) 2007, afl. 36, 2301. 280 G. MOLS en T. DE ROOS,  “Naar een algemene strafbaarheid van de voorberei‐dingshandelingen”, NJB (Ned.) 1992, 221. 

Page 108: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  106 

grond van zijn intenties. In eerste aanleg werd nochtans anders geoordeeld, maar 

de Hoge Raad vond dat oordeel te objectivistisch. 

Concreet dient in Nederland sprake te zijn van een subjectieve bestemming van 

bepaalde voorwerpen enerzijds en een effectieve voorbereiding anderzijds281. 

 

C. De objectivistische pogingleer  

347. De objectivistische visie, zoals gevolgd  in het Belgische strafrecht,   gaat niet 

uit van de misdadige bedoelingen of intenties die bestaan in hoofde van de poten‐

tiële dader282. Er wordt uitgegaan van de gevaarlijkheid van de daad zelf. 

De graad van uitvoering moet al effectief bereikt zijn. Er moet concreet sprake zijn 

van een of andere daad die een begin van uitvoering betekent283. Bijgevolg wordt 

geen  genoegen  genomen  met  het  bestaan  van  loutere  voorbereidingshandelin‐

gen284. De grens van de bestraffing situeert zich zo op een  later ogenblik dan het 

geval is bij de subjectivisten. 

Bovendien is het hier aangewezen te vermelden dat een poging enkel mogelijk  is 

bij een misdrijf dat gekwalificeerd kan worden als een wanbedrijf of een misdaad. 

Bij  een misdaad  zal  de  poging  sowieso  strafbaar  zijn.  Dat  in  tegenstelling  tot  de 

wanbedrijven, waarbij de poging enkel strafbaar is als daartoe uitdrukkelijk voor‐

zien werd door de wet285. Bij overtredingen is geen sprake van een poging, vermits 

de overtredingen niet als ernstig beschouwd kunnen worden maar ook omdat bij 

poging sprake moet zijn van opzet286. Dat opzet is niet vereist bij een overtreding. 

                                                        

281 N. ROZEMOND, “De subjectivering van het Nederlandse strafrecht”, NJB (Ned.) 2007, afl. 36, 2301. 282  L. DUPONT, Beginselen van strafrecht, Ι, Leuven, Acco, 1983, nr. 610. 283 B. SPRIET, Strafrechtspraak, Leuven, Acco, 1989, p. 180; H. BEKAERT, Handboek voor studie en praktijk van het Belgisch strafrecht, Brussel, Universitaire publica‐ties, 1965, nr. 338. 284  C.  VAN  DEN  WYNGAERT,  Strafrecht,  Strafprocesrecht  &  Internationaal  Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 312. 285 Artikel 52 Sw. en artikel 53 Sw. 286 D.H. DE JONG en G. KNIGGE, “Het materiële strafrecht”, in Ons strafrecht 1, De‐venter, Kluwer, 2003, p. 204. 

Page 109: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  107 

De  aanhangers  van  de  objectivistische  pogingleer  pleiten  ervoor  de  poging  niet 

even zwaar te bestraffen als betrof het een voltooid misdrijf. Bovendien wordt een 

onmogelijk misdrijf niet bestraft volgens ons Belgische strafwetboek. 

 

348. Recente rechtspraak lijkt geleidelijk aan af te stappen van de strikt objectivis‐

tische pogingleer. Hier  en daar  krijgen we  subjectivistische  invloeden  te  zien.  Er 

kan nu gesproken worden van een gemengde theorie287. 

Daarbij lijkt de rechtspraak te beseffen dat iemand ook strafbaar kan zijn als zelfs 

nog  geen  enkele materiële  uitvoeringsdaad  gesteld werd.  Zo  had  in  een  zaak  ie‐

mand alle nodige voorbereidingen getroffen om een specifiek gebouw te laten ex‐

ploderen. Hier was  enkel  sprake  van  een  voornemen  in  hoofde  van de  dader  en 

werden slechts voorbereidingshandelingen getroffen, dus nog geen effectieve uit‐

voeringshandelingen  gesteld.  Toch  werd  de  persoon  in  kwestie  veroordeeld  op 

grond van een strafbare poging288.  

In een andere zaak werd dezelfde redenering gevolgd door de rechtbank. In casu 

waren  enkele  jongeren  op  baan  die  molotov‐cocktails  in  hun  bezit  hadden.  Het 

voornemen  om  vernielingen  aan  te  richten  was  duidelijk  aanwezig.  De  rechter 

oordeelde bovendien dat sprake kon zijn van een begin van uitvoering, vermits de 

molotov‐cocktails gebruiksklaar waren gemaakt289. Daardoor kwam de bedoeling 

en het opzet van de daders duidelijk en onherroepelijk tot uiting290. 

 

349. Een andere evolutie zien we in een recent arrest van het Hof van Cassatie van 

8 april 2008. De grens tussen een gepoogd misdrijf en een voltooid misdrijf wordt 

plots zeer dun. Het betrof een geval van verkrachting. In casu had zich geen volle‐

dige penetratie voorgedaan door de dader. Toch werd geoordeeld dat het een vol‐

                                                        

287  C.  DE  ROY,  “De  strafbaarheid  van  voorbereidingshandelingen  en  uitvoerings‐handelingen”,  in  Strafrecht  en  Strafprocesrecht.  ΧΧΧΙΙe  Postuniversitaire  Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 513. 288 Cass. 3 november 2004, RW 2005‐06, 1583, noot C. DE ROY. 289 L. ARNOU, “Molotov‐cocktails vervoeren is strafbare poging tot brandstichting”, Juristenkrant 2006, Afl. 128, 9. 290 Rb. Mechelen 23 december 2005, T.Strafr. 2006, nr. 3, 155. 

Page 110: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  108 

tooide verkrachting uitmaakte en geen loutere poging daartoe291. Ons inziens lijkt 

dat een logische evolutie die door de rechtspraak gevolgd wordt, waarbij rekening 

gehouden wordt met de hedendaagse criminele situatie. 

 

350. In dat kader is het belangrijk te vermelden dat de grens tussen een gepoogd 

misdrijf enerzijds en een voltooid misdrijf anderzijds vrij subtiel is. De twee gaan 

in bepaalde gevallen hand in hand. Als sprake is van poging tot verkrachting is ze‐

ker al sprake van aanranding van de eerbaarheid van het slachtoffer. Dat betekent 

dat een delinquent feit aanleiding kan geven tot zowel een strafbare poging als een 

voltooid misdrijf292. Dat wijst opnieuw op het grote belang van het leerstuk van de 

strafbare poging in kader van het Belgische strafrecht. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                        

291 B. KETELS, “Geen volledige penetratie, toch voltooide verkrachting”, Juristen­krant 2008, afl. 170, 4. 292 C. DE ROY, “De strafbaarheid van voorbereidingshandelingen en uitvoerings‐handelingen”, in Strafrecht en Strafprocesrecht. ΧΧΧΙΙe Postuniversitaire Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2007, p. 520. 

Page 111: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  109 

V De constitutieve bestanddelen van de strafbare poging  

A. Algemeen  

351.  “Strafbare  poging  bestaat,  wanneer  het  voornemen  om  een  misdaad  of  een 

wanbedrijf  te  plegen  zich  heeft  geopenbaard door  uitwendige  daden die  een  begin 

van  uitvoering  van  die misdaad  of wanbedrijf  uitmaken  en  alleen  ten  gevolge  van 

omstandigheden van de wil van de dader onafhankelijk, zijn gestaakt of hun uitwer­

king hebben gemist293.” 

 

352. Indien we dit artikel van ons Strafwetboek ontleden, kunnen we drie verschil‐

lende elementen van elkaar onderscheiden.  

Primo is sprake van een voornemen. Secundo dient een daad van uitvoering te be‐

staan.  Tertio moet  een  falen  te wijten  zijn  aan  een  omstandigheid  onafhankelijk 

van de wil van de dader294. 

Juridisch gezien wordt gesproken van een moreel bestanddeel, een materieel be‐

standdeel en een specifiek bestanddeel295. 

Hieronder wordt elk bestanddeel afzonderlijk uitgewerkt. 

 

B. Het moreel element  

353. Het moreel element bestaat uit het voornemen in hoofde van de dader om een 

welbepaald misdrijf te plegen (dolus determinatus)296. Er moet een zekere intentie 

of wil bestaan in hoofde van de dader. 

                                                        

293 Artikel 51 Sw. 294 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 314.  295  C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch Strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐Scientia, 1976, nr. 688. 296 C. DE ROY, “De strafbaarheid van voorbereidingshandelingen en uitvoerings‐handelingen”, in Strafrecht en Strafprocesrecht. ΧΧΧΙΙe Postuniversitaire Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 513. 

Page 112: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  110 

354. Dat voornemen zal uiteindelijk gerealiseerd moeten worden, vooraleer spra‐

ke kan  zijn van een  strafbare poging. Het  voornemen moet dus getransformeerd 

worden in een uitwendige gedraging297. Eenmaal het misdrijf volledig voltrokken 

is, is sprake van een voltooid misdrijf en niet langer van een gepoogd misdrijf. 

355. Het volledige leerstuk van de strafbare poging is als het ware gesteund op het 

moreel  element.  Het  vormt  het  kloppend  hart  van  het  leerstuk  van  de  strafbare 

poging298. Als het moreel element ontbreekt in hoofde van de dader dan kan geen 

sprake zijn van een strafbare poging. Er moet een duidelijke misdadige wil bestaan 

in hoofde van de dader. Omtrent de uiteindelijke bedoelingen van de dader mag 

absoluut geen twijfel bestaan. 

356. Een tweede belangrijke aspect van het moreel element is het misdrijf waarop 

het voornemen betrekking heeft. Net zoals dat het geval is bij de strafbare deelne‐

ming dient bij de strafbare poging ook sprake te zijn van een welbepaald misdrijf. 

Iemand weet dus vooraf heel duidelijk welk misdrijf hij zal plegen299. Dat betekent 

dat het criminele voornemen duidelijk en specifiek  is en geen twijfels doet rijzen 

omtrent  het misdrijf  dat  gepleegd  zal  worden.  Concreet  betekent  het  dat  als  ie‐

mand het voornemen heeft een moord te plegen, hij deze moord ook effectief uit‐

voert. Een algemeen misdadig voornemen volstaat dus niet300. Het logische gevolg 

daarvan is dat het bewijs van een moreel element in hoofde van de dader moeilijk 

te  leveren  zal  zijn.  Als  iemand  een  winkel  binnenstapt  met  het  oog  op  het  ver‐

moorden van de winkelbediende en hij pleegt uiteindelijk geen moord, maar steelt 

enkele winkelwaren dan wordt het moeilijk om het bewijs te leveren van het voor‐

                                                        

297  H.  BEKAERT,  Handboek  voor  studie  en  praktijk  van  het  Belgisch  strafrecht, Brussel, Universitaire publicaties, 1965, nr. 344; C.J. VANHOUDT en W. CALEWAE‐RT, Belgisch Strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐Scientia, 1976, nr. 690.   298 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse  Vereniging  voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 32. 299  F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht  en  strafprocesrecht  voor ba­chelors, deel 1, Antwerpen, Maklu, 2007, nr. 320.  300  C.  VAN  DEN  WYNGAERT,  Strafrecht,  Strafprocesrecht  &  Internationaal  Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 315. 

Page 113: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  111 

nemen om een moord te plegen. Hij zal bijgevolg niet veroordeeld worden wegens 

poging tot moord, maar wel wegens een voltooid misdrijf nl. diefstal301. 

357. Daaruit kan afgeleid worden dat  een bijzonder opzet  aanwezig moet  zijn  in 

hoofde van de dader. Zijn voornemen moet er specifiek op gericht zijn een bepaald 

misdrijf te plegen. Bij ons volstaat een eventueel opzet niet, in tegenstelling tot ons 

buurland Nederland, waar  een  eventueel  opzet  in  hoofde  van de dader wel  aan‐

vaard zal worden302. 

358. Het  is  in dat kader ook belangrijk  te vermelden dat een poging enkel denk‐

baar is bij opzettelijke misdrijven. Het is dan ook onlogisch dat iemand poogt een 

onopzettelijk misdrijf te plegen, vermits er bij een onopzettelijk misdrijf absoluut 

geen sprake is van een crimineel voornemen in hoofde van de dader303. 

359. Daarenboven kan ook enkel  sprake zijn van het voornemen om een wanbe‐

drijf of een misdaad te plegen en  is het niet mogelijk dat een voornemen bestaat 

tot het plegen van een overtreding304. 

 

 

 

 

 

 

                                                        

301  F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht  en  strafprocesrecht  voor ba­chelors, deel 1, Antwerpen, Maklu, 2007, nr. 321. 302 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse  Vereniging  voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 32‐33. 303  C.  VAN  DEN  WYNGAERT,  Strafrecht,  Strafprocesrecht  &  Internationaal  Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, P. 320. 304 L. DUPONT, Beginselen van strafrecht, Ι, Leuven, Acco, 1983, nr. 605.  

Page 114: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  112 

C. Het materieel element  

1) Het begrip  

360. Hoewel het moreel bestanddeel de kern van het leerstuk van de strafbare po‐

ging vormt, moet uiteraard ook sprake zijn van een materieel element. Dat bete‐

kent dat naast het voornemen of de wil om een misdrijf te plegen ook sprake moet 

zijn van een materiële uitvoeringsdaad305. De dader moet dus effectief overgaan tot 

het  plegen  van  het welbepaalde misdrijf  dat  hij  van  plan was  te  plegen.  Zijn wil 

wordt als het ware effectief omgezet in daden. 

We kunnen het  begin  van uitvoering  illustreren  aan de  hand  van  een  eenvoudig 

voorbeeld. Iemand tracht een huis binnen te dringen, maar voor hij daar effectief 

in slaagt, wordt hij al onderschept. Hier is dus sprake van een poging tot inbraak, 

doordat de door de dief uitgevoerde handelingen aanzien kunnen worden als een 

begin van uitvoering306. 

De grens van de strafbaarheid  in hoofde van de dader  ligt hier. Als sprake  is van 

een moreel element op zich, kan iemand niet strafbaar gesteld worden.  

Een  voornemen  om  een  misdrijf  te  plegen  op  zich  niet  is  strafbaar307.  Eenmaal 

sprake is van een materieel element kan wel bestraft worden. 

 

361.  Zoals  hierboven  al  werd  aangehaald  is  een  effectieve  uitvoeringshandeling 

niet meer noodzakelijk. De rechtspraak neemt meer en meer een subjectivistische 

houding aan. Daardoor is de in België gehanteerde theorie een gemengde theorie. 

Het  gevolg  daarvan  is  dat  het  volstaat  dat  geen  twijfels  kunnen bestaan  over  de 

                                                        

305   C. DE ROY,  “De strafbaarheid van voorbereidingshandelingen en uitvoerings‐handelingen”,  in  Strafrecht  en  Strafprocesrecht.  ΧΧΧΙΙe  Postuniversitaire  Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 513. 306  C.  DE  ROY,  “De  strafbaarheid  van  voorbereidingshandelingen  en  uitvoerings‐handelingen”,  in  Strafrecht  en  Strafprocesrecht.  ΧΧΧΙΙe  Postuniversitaire  Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 515. 307 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse  Vereniging  voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 33. 

Page 115: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  113 

intenties van de dader308. Het besluit dat uit de recente rechtspraak kan getrokken 

worden, is dat het voornemen op zich kan volstaan voor zover de bedoeling van de 

dader op een ondubbelzinnige wijze tot uiting komt. Dat kan onder meer gebeuren 

door  bepaalde  subjectieve  gegevens,  zoals  getuigenissen  en  bekentenissen  van 

derden309. 

 

362. Het  is belangrijk om duidelijk een grens te kunnen trekken tussen enerzijds 

voorbereidingshandelingen  en  anderzijds  uitvoeringshandelingen.  Dat  onder‐

scheid komt hieronder aan bod. 

 

 

2) Onderscheid tussen voorbereidingshandelingen en uitvoeringshandelingen  

363. Dit onderscheid is belangrijk doordat het de grens bepaalt van de strafbaar‐

heid in hoofde van de dader. 

364. Er bestaan talloze voorbeelden van voorbereidingshandelingen. Het kan zijn 

dat iemand zich bepaalde plannen van een gebouw aanschaft met het oog op een 

inbraak  in het desbetreffende gebouw, of dat hij een revolver koopt om daarmee 

een moord te plegen. In dergelijke gevallen is enkel nog maar sprake van een vorm 

van  voorbereiding.  Er  is  vooralsnog  nog  helemaal  geen  sprake  van  een  voltooid 

misdrijf.  Bovendien  bestaat  nog  geen  absolute  zekerheid  over  het  voornemen  in 

hoofde van de eventuele dader. Er zijn immers nog geen bewijzen voor handen dat 

het aangekochte wapen effectief voor een moord gebruikt zal worden. Het is even‐

goed mogelijk dat die persoon geïnteresseerd is in het gebouw of dat hij een ver‐

gunning heeft om een wapen te hanteren in een schietclub.  

                                                        

308 L. ARNOU, “Molotov‐cocktails vervoeren is strafbare poging tot brandstichting”, Juristenkrant 2006, Afl. 128, 9; Rb. Mechelen 23 december 2005, T.Strafr. 2006, nr. 3, 155. 309 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse  Vereniging  voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 37. 

Page 116: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  114 

365. Zolang de intentie in hoofde van de betrokken persoon niet met 100% zeker‐

heid kan aangetoond worden, is geen sprake van een strafbare poging310. De voor‐

bereidingshandelingen  daarentegen  die  behoren  tot  de  zogenaamde  gevaarzet‐

tingsmisdrijven  en  voorbehoevende misdrijven  (supra),  worden wel  degelijk  als 

een afzonderlijk misdrijf strafbaar gesteld311. 

366.  Eenmaal  wel  een  begin  van  uitvoering  waar  te  nemen  is,  kan  iemand  ui‐

teraard  wel  strafbaar  gesteld  worden312.  Concreet  betekent  dit  dat  iemand  het 

aangekochte wapen effectief aanwend om het misdadig opzet te verwezenlijken313. 

Begin van uitvoering zal afzonderlijk beoordeeld moeten worden geval per geval. 

Een algemene definitie van  ‘begin van uitvoering’ zal dus nergens gevonden kun‐

nen worden314.  

367. In België, in tegenstelling tot Nederland, bestaat tot nu toe nog geen algemene 

strafbaarheidstelling van de voorbereidingshandelingen. 

 

D. Het specifieke element.  

368. Het specifieke element dient naast het morele element en het materiële ele‐

ment eveneens aanwezig te zijn. Er kan immers slechts sprake zijn van een straf‐

bare poging als het misdrijf niet voltooid is. De reden voor de niet‐voltooiing van 

                                                        

310 H. BEKAERT, Handboek voor studie en praktijk van het Belgisch strafrecht, Brus‐sel, Universitaire publicaties, 1965, nr. 338. 311 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch Strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐Scientia, 1976, nr. 707; L. DUPONT, Beginselen van strafrecht, Leuven, Acco, 1983, nr. 609. 312  C.  DE  ROY,  “De  strafbaarheid  van  voorbereidingshandelingen  en  uitvoerings‐handelingen”,  in  Strafrecht  en  Strafprocesrecht.  ΧΧΧΙΙe  Postuniversitaire  Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 521. 313 Cass. 3 november 2004, RW 2005‐06, 1583‐1585, noot C. DE ROY. 314 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse  Vereniging  voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 38. 

Page 117: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  115 

het misdrijf moet te wijten zijn aan een omstandigheid of gebeurtenis die onafhan‐

kelijk is van de wil van de dader315. 

Er zijn twee onderscheiden situaties denkbaar. In het eerste geval kan sprake zijn 

van een mislukking.  In het  tweede geval  kan het  zijn dat de dader de uitvoering 

heeft gestaakt. Wel is vereist dat de staking of de mislukking niet de bedoeling van 

de dader was. 

 

369. Er kunnen zich verschillende situaties voordoen. 

Enerzijds  kunnen we  spreken  over  de  onvoltooide  poging  en  anderzijds  over  de 

voltooide poging. Net zoals België volgt ook Nederland dit onderscheid316. 

 

1) De onvoltooide poging317 

 

370. Ook hier kan er een onderscheid waargenomen worden. In het eerste geval is 

de poging onvoltooid, doordat de dader uiteindelijk afziet van het voornemen om 

een misdrijf te plegen. De uitvoering van het misdrijf wordt spontaan en vrijwillig 

gestaakt. In dergelijke gevallen is geen sprake van een misdrijf en kan dus ook niet 

vervolgd worden. De ratio  legis ervan is dat  iemand altijd het recht moet hebben 

tot inzicht te komen. De iter criminis mag geen “eenrichtingsstraat318” zijn.  

De staking dient vrijwillig te zijn. Het bewijs daarvan zal logischerwijze moeilijk te 

leveren  zijn. Het  is  niet meteen  duidelijk  of  iemand de  uitvoering  gestaakt  heeft 

                                                        

315 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse  Vereniging  voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 40. 316 D.H. DE JONG en G. KNIGGE, “Het materiële strafrecht”, in Ons strafrecht 1, De‐venter, Kluwer, 2003, p. 193. 317  C.  VAN  DEN  WYNGAERT,  Strafrecht,  Strafprocesrecht  &  Internationaal  Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 316; F. VERBRUGGEN en R. VER‐STRAETEN, Strafrecht en strafprocesrecht voor bachelors, deel 1, Antwerpen, Mak‐lu, 2007, nr. 326. 318 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen  in  het  strafrecht,  Preadviezen  voor  de  Nederlands­Vlaamse  Vereniging  voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 41. 

Page 118: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  116 

omdat  hij  tot  inkeer  kwam of  dat  hij  gestoord werd  door  eventuele  getuigen  en 

daardoor schrik kreeg.  

Als de uitvoering gestaakt wordt door bepaalde omstandigheden die de dader niet 

voorzien had, kan geen sprake zijn van een vrijwillige staking. 

De beoordeling van het spontane karakter van de staking is dus een feitenkwestie. 

De  rechter  beoordeelt  dat  soeverein,  rekening  houdend met  de  omstandigheden 

eigen aan de zaak319. 

 

371. Een bijzonder  geval  is  de  situatie waarbij  de dader  stopt met de uitvoering 

van het misdrijf, omdat hij denkt dat het misdrijf voltooid is. In werkelijkheid is het 

misdrijf nog niet voltooid. In casu wou een man overgaan tot het vermoorden van 

een  vrouw. Na  een  zware  afranseling  bewoog de  vrouw niet meer, waardoor  de 

man dacht dat hij  in zijn opzet geslaagd was. Achteraf bleek dat de vrouw nog in 

leven was. 

In dergelijk geval kan niet gesproken worden over een vrijwillige staking. De man 

werd uiteindelijk veroordeeld wegens poging tot moord320. 

 

372. De situatie is anders indien de staking niet vrijwillig of spontaan heeft plaats‐

gevonden (taxichauffeurvonnis)321. In dat geval zal de poging gestaakt worden ten 

gevolge van omstandigheden die de dader niet voorzien of gewild had. Een voor‐

beeld uit de rechtspraak is het geval, waarbij de dief reeds alle beveiligingsplaatjes 

van de kledij had verwijderd met het oog op het stelen van die kledij. Uiteindelijk 

legde hij alles terug op zijn plaats, omdat de dief doorhad dat hij bekeken werd. Dat 

is een duidelijk voorbeeld van een staking van de poging ten gevolge van omstan‐

digheden onafhankelijk van de wil van de dader322.  

Een ander voorbeeld kan zijn dat iemand een revolver op iemand richt, maar vlak 

voor het schot overmeesterd wordt door de politie. Ook in dat geval wordt de po‐

                                                        

319 M. DESWAEF, “Poging door gestaakte handelingen”, RW 1985‐86, 1431. 320 Cass. 23 maart 1999, Arr.Cass. 1999, 415. 321 B. SPRIET, Strafrechtspraak, Acco, Leuven, 1989, p. 181. 322 M. GELDERS, “Kasten of meubels als voorwerp van diefstal met braak”, RW 1998‐99, 409. 

Page 119: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  117 

ging niet op een spontane wijze beëindigd, maar als het gevolg van ongewilde om‐

standigheden. 

In  Frankrijk  is  eveneens  de  onvoltooide  poging  en  het  daarbij  gemaakte  onder‐

scheid tussen enerzijds de vrijwillig of spontane staking en anderzijds de staking 

ten gevolge van onvoorziene omstandigheden gekend323. 

 

2) De voltooide poging 

 

373. Hierboven werd gesproken van een staking van de poging. Dergelijke staking 

kan ofwel vrijwillig of toevallig zijn. 

De mogelijkheid  bestaat  ook  dat  de  poging  gewoon mislukt  door  toevallige  om‐

standigheden onafhankelijk van de wil van de dader. We kunnen spreken over een 

mislukt misdrijf324. 

Bij dergelijk mislukt misdrijf of voltooide poging wordt het misdrijf  in al zijn be‐

standdelen voltrokken, maar blijft het gewenste resultaat uit ten gevolge van om‐

standigheden die niet gewild of voorzien waren. 

Als voorbeeld kan gewezen worden op de situatie, waarbij iemand wenst te moor‐

den met  een  revolver  en  de  revolver  op  het  ogenblik  van  het  overhalen  van  de 

trekker niet werkt325. 

Spontane  terugtred  is  hier  uitgesloten.  Eenmaal  de  trekker  overgehaald  is,  kan 

geen spijt of berouw meer getoond worden.  

In Frankrijk wordt gesproken over “La tentative infructuese”326. Dat betekent een 

poging die zijn effect mist en daardoor dus mislukt. 

 

 

                                                        

323 F. DESPORTES en F. LE GUNEHEC, Droit pénal générale, Paris, Economica, 2003, nr. 452‐455. 324  C.  VAN  DEN  WYNGAERT,  Strafrecht,  Strafprocesrecht  &  Internationaal  Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 317.  325  F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht  en  strafprocesrecht  voor ba­chelors, deel 1, Antwerpen, Maklu, 2007, nr. 328. 326 F. DESPORTES en F. LE GUNEHEC, Droit pénal générale, Paris, Economica, 2003, nr. 456. 

Page 120: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  118 

3) Speciaal geval 

374. Het kan ook gebeuren dat  iemand zich vergist  in slachtoffer  (error  in perso­

nam). Hij schiet als het ware de verkeerde persoon neer. 

375.  Theoretisch  kan  hier  gesproken worden  over  een mislukt misdrijf,  vermits 

iemand het  voornemen had om persoon X  te  vermoorden maar uiteindelijk  per‐

soon Y vermoord heeft. Toch kan dat niet beschouwd worden als een mislukt mis‐

drijf, doordat zich hier wel effectief een strafbaar  feit dat vervolgd moet worden, 

heeft voorgedaan. Het gevolg ervan is dat die persoon dus gewoon veroordeeld zal 

worden voor moord op Y in plaats van voor moord op X327. 

376. Anders is de situatie bij een zogenaamde misslag (aberratio  ictus). Dat bete‐

kent dat  iemand mikt op A met het oog hem  te doden maar uiteindelijk B dood‐

schiet omdat de kogel afwijkt van zijn doel. Moet hij dan bestraft worden voor de 

moord op B of voor poging tot moord op A? De oplossing in België is simplistisch. 

Er volgt een veroordeling voor moord op B, aangezien die beschouwd zal worden 

als een voltooid misdrijf. 

377. Zowel in Nederland als in Duitsland is men een andere mening toegedaan. Er 

wordt  daar  als  het ware  overgegaan  tot  een  splitsing  van de  gedraging328.  Ener‐

zijds  is  sprake  van  een  poging  tot moord  op  A  en  anderzijds  van  onopzettelijke 

doding van B329. 

378. Volgens ons moet België dezelfde weg opgaan als in Nederland en Duitsland. 

Er is wel effectief sprake van een poging tot moord op een bepaalde persoon, maar 

wordt de verkeerde persoon gedood, wat absoluut niet de bedoeling van de dader 

was. Daarom moet die daad bestraft worden als een onachtzaamheidmisdrijf. 

                                                        

327  F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht  en  strafprocesrecht  voor ba­chelors, deel 1, Antwerpen, Maklu, 2007, nr. 328. 328 E. DREHER en H. TRONDLE, Strafgesetzbuch und Nebengesetze, München, C.H. Beck, 1986, p. 98. 329  C.  VAN  DEN  WYNGAERT,  Strafrecht,  Strafprocesrecht  &  Internationaal  Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 318.  

Page 121: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  119 

VI De ondeugdelijke poging  

A. Begrip 

 379. De ondeugdelijke poging betekent in principe dat gepoogd wordt een onmo‐

gelijke misdaad of een onmogelijk wanbedrijf te plegen. In Frankrijk wordt ge‐

sproken over l’infraction impossible330. 

380. Het betreft feiten die als het ware niet gepleegd kunnen worden. Hierdoor zal 

een poging tot het plegen van dergelijke feiten ook uit den boze zijn. Iemand kan 

nu eenmaal niemand vermoorden die al dood is, of kan niets stelen waarvan hij 

zelf eigenaar is. In dat geval kan gesproken worden van de ondeugdelijkheid van 

het object331. Ook de middelen die aangewend worden om een bepaald misdrijf te 

plegen, kunnen ondeugdelijk zijn. Zo zal het niet mogelijk zijn iemand te vergifti‐

gen met een product dat geen giftige bestanddelen bevat332. 

381. Hoewel in beide gevallen alle noodzakelijke uitvoeringshandelingen gesteld 

zijn om een wanbedrijf of een misdaad te plegen, kan het beoogde resultaat ge‐

woon niet bereikt worden. 

  

B. Objectivistische visie 

 382. Als we de lijn van de objectivistische visie doortrekken, kunnen we stellen dat 

een onmogelijk misdrijf niet strafbaar is. De reden die we daarvoor kunnen aanha‐

len bestaat in het feit dat als de voltooiing van een misdrijf onmogelijk is, de voor‐

                                                        

330 F. DESPORTES en F. LE GUNEHEC, Droit pénal générale, Paris, Economica, 2003, nr. 456. 331 A. DE NAUW, Inleiding tot het algemeen strafrecht, Brugge, Die Keure, 2008, nr. 145; C. DE ROY, “De strafbaarheid van voorbereidingshandelingen en uitvoerings‐handelingen”,  in  Strafrecht  en  Strafprocesrecht.  ΧΧΧΙΙe  Postuniversitaire  Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 517. 332  F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht  en  strafprocesrecht  voor ba­chelors, deel 1, Antwerpen, Maklu, 2007, nr. 329.  

Page 122: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  120 

bereidingshandelingen bijgevolg ook niet strafbaar gesteld kunnen worden333. Uit‐

voering  is  uitgesloten.  Bijgevolg  is  een  begin  van  uitvoering  eveneens  uitgeslo‐

ten334. Het ene sluit het andere logischerwijze uit. 

383. Als er gekozen wordt voor de subjectivistische visie dan leidt dat wel tot be‐

straffing, ook al betreft het een onmogelijk misdrijf. Het voornemen in hoofde van 

de dader heeft zich duidelijk gemanifesteerd.  

384. Op grond van die reden zullen de subjectivisten dan ook stellen dat bestraf‐

fing noodzakelijk is. 

385. Volgens ons dient de visie van de subjectivisten gevolgd te worden. Dat  lijkt 

ons  logisch, vermits een duidelijk crimineel voornemen bestaat  in hoofde van de 

dader. De wil bestaat om bijvoorbeeld te doden maar door omstandigheden slaagt 

hij er niet in. Ons lijkt het duidelijk dat de dader bestraft dient te worden voor een 

strafbare poging. 

386. Welk systeem wordt nu gehanteerd in ons Belgische rechtsstel? Noch de visie 

van  de  objectivisten,  noch  de  visie  van  de  subjectivisten wordt  in  het  Belgische 

rechtsstelsel zomaar rechtlijnig gevolgd. Beide hebben  immers hun voordelen en 

hun nadelen. De objectivistische visie kan als verregaand beschouwd worden want 

als  iemand bijvoorbeeld een handtas opent om er  iets uit  te stelen maar er niets 

insteekt, kan hij in principe niet vervolgd worden335. Ook de subjectivistische visie 

is  niet  100%  aannemelijk.  Iemand  zou  echter  veroordeeld  kunnen worden  voor 

belachelijke zaken zoals het onbewust plegen van een misdrijf336. Uiteindelijk lijkt 

de voorkeur in België uit te gaan naar de objectieve leer337. 

387. Onder invloed van FEUERBACH en MITTERMAIER werd een onderscheid ge‐

creëerd tussen enerzijds een relatief onmogelijke poging en anderzijds een abso‐

                                                        

333  C.  VAN  DEN  WYNGAERT,  Strafrecht,  Strafprocesrecht  &  Internationaal  Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 322. 334 A. DE NAUW, “Over het ondeugdelijk misdrijf”, RW 1883‐84, 2179. 335 K.I. Gent 4 mei 1948, RW 1948‐49, 142. 336  C.  VAN  DEN  WYNGAERT,  Strafrecht,  Strafprocesrecht  &  Internationaal  Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 323. 337   F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht en strafprocesrecht voor ba­chelors, deel 1, Antwerpen, Maklu, 2007, nr. 330. 

Page 123: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  121 

luut onmogelijke poging338. Dit onderscheid kan beschouwd worden als de oplos‐

sing bij het maken van de keuze tussen de objectieve leer of subjectieve leer.  

388.  Ook  in  Nederland maakt men  een  onderscheid  tussen  enerzijds  de  relatief 

onmogelijke poging en anderzijds de absoluut (volstrekt) onmogelijke poging339. 

 

C. Relatieve en absolute ondeugdelijke poging 

 389. We zien dat dit onderscheid eveneens gehanteerd wordt in onze buurlanden 

zoals Frankrijk, Duitsland en Nederland340. 

390. HAUS heeft ervoor gezorgd dat dit onderscheid werd geïntroduceerd  in ons 

Belgische strafrecht341. 

 

1) Absoluut onmogelijke poging  

391. Bij een absolute of volstrekt onmogelijke poging kan iemand onder geen enkel 

beding het  voorgenomen  resultaat  bereiken. Ook  kan  in  dergelijk  geval  absoluut 

geen sprake zijn van een begin van uitvoering. Voorbeeld in dat opzicht is een po‐

ging om iemand te doden met een niet‐giftige vloeistof. Een ander voorbeeld kan 

zijn dat iemand probeert een lijk te vermoorden. In beide gevallen zal de dader het 

voorgenomen  resultaat  niet  kunnen  bereiken,  doordat  het  absoluut  onmogelijk 

                                                        

338 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch Strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐Scientia, 1976, nr. 731; A. DE NAUW, “Over het ondeugdelijk misdrijf”, RW 1883‐84, nr. 2179. 339 D.H. DE JONG en G. KNIGGE, Het materiële strafrecht, in Ons strafrecht 1, Deven‐ter, Kluwer, 2003, p. 201. 340 J. REMMELINK, Inleiding tot de studie van het Nederlandse Strafrecht, Deventer, Gouda Quint, 1996, p. 425. 341 J.J. HAUS, Principes généraux du droit pénal belge, (tweede uitgave), Ι, Gent, Li‐brairie générale de Ad. Hoste, 1874,  315‐316. 

Page 124: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  122 

is342. De ondeugdelijkheid slaat bovendien op het object of op de aangewende mid‐

delen343. 

392. Hierbij kunnen vragen gesteld worden. Als  iemand een lijk vermoordt, heeft 

hij  in  principe  een  voornemen  omgezet  in  een  uitvoeringshandeling.  Het  betreft 

echter  een  uiterst  verwerpelijke  handeling.  Ontloopt  iemand  dan  zomaar  de  be‐

straffing? Was het lijk nog in leven geweest, dan was er wel sprake van een moord. 

Daarom zal de rechtspraak nooit of zelden spreken van een absoluut onmogelijke 

poging344. Daarvan bestaat in de rechtspraak een typerend voorbeeld. In casu ging 

het over drugstrafikanten die wit poeder over de grenzen heen smokkelden rich‐

ting  Groot‐Brittannië.  Het  betrof  wit  poeder  en  bijgevolg  geen  echte  cocaïne.  Er 

was dus  in principe geen sprake van een misdrijf. Het smokkelen van onschuldig 

wit poeder is nu eenmaal geen strafbaar feit. De trafikanten waren er wel van over‐

tuigd dat zij echte drugs hadden gesmokkeld. Aangezien er sprake was van inner‐

lijke overtuiging in hoofde van de drugstrafikanten werden zij bijgevolg toch ver‐

oordeeld wegens het smokkelen van drugs345. Volgens het Hof van Beroep te Ant‐

werpen kon er echter geen sprake zijn van dwaling maar wel van een relatief on‐

deugdelijke poging346. Hoewel  het  eigenlijk  een  absoluut  onmogelijke poging be‐

trof gezien het smokkelen van gewoon poeder niet strafbaar is, werd toch geoor‐

deeld dat het een relatief onmogelijke poging was347. 

 

 

 

                                                        

342 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 323. 343 J. VAN GAEVER, “De Belgische rechter vs. De drugkoerier: hoe <kleine garna‐len> aanleiding kunnen geven tot grote discussies”, T.Strafr. 2006, afl. 5, 272. 344 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 323. 345 L. ARNOU, “Innerlijke overtuiging verandert wit poeder in heroïne”, Juristen­krant 2004, afl. 91, 1 & 5. 346 Antwerpen 18 december 2003, NJW 2004, 698. 347 347 C. DE ROY, “De strafbaarheid van voorbereidingshandelingen en uitvoe‐ringshandelingen”, in Strafrecht en Strafprocesrecht. ΧΧΧΙΙe Postuniversitaire Cy­clus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 513. 

Page 125: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  123 

2) Relatief onmogelijke poging  

393. Bij een relatief onmogelijke poging daarentegen zorgen bepaalde omstandig‐

heden, die onafhankelijk zijn van de wil van de dader, ervoor dat het misdrijf mis‐

lukt. In dergelijke gevallen zal dit toch als gevolg hebben dat de dader toch straf‐

baar  is.  In  tegenstelling  tot  de  absolute  onmogelijke  poging  zijn  de  aangewende 

middelen en het object wel deugdelijk, maar het samentreffen van die  twee  leidt 

tot een mislukking ten gevolge van toevallige omstandigheden348.  

394.  De  toevallige  omstandigheden  kunnen  ook  kunstmatig  gecreëerd  worden 

door politiediensten. In casu waren in Duitsland drugstrafikanten er absoluut van 

overtuigd dat de drugs die ze trachtten te smokkelen zich in de betrokken contai‐

ner bevonden. Zonder dat ze daarvan op de hoogte waren, had de politie in Duits‐

land  de  drugs  al  kunnen  onderscheppen.  Daardoor  was  sprake  van  een  relatief 

ondeugdelijke poging. De toevallige omstandigheid werd gevormd door de onder‐

schepping van de drugs door de politie349. 

395. Nog een voorbeeld van de relatief onmogelijke poging   was  ten aanzien van 

een persoon die beesten besprenkelde met een bepaalde vloeistof. In die vloeistof 

bevonden zich groeihormonen waardoor hij er dus kon van uitgaan dat deze hor‐

monen  in de dieren konden dringen. De rechtbank heeft dan ook geoordeeld dat 

het  geen  absoluut  onmogelijke  poging  was,  maar  effectief  een  strafbare  poging 

was350. 

396. Heeft de onderverdeling tussen enerzijds een absolute onmogelijke poging en 

anderzijds een relatief onmogelijke poging tegenwoordig nog nut? Eerst en vooral 

                                                        

348 D.H. DE JONG en G. KNIGGE, Het materiële strafrecht, in Ons strafrecht 1, Deven‐ter, Kluwer, 2003, p. 201; C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 323; J. VAN GAEVER, “De Belgische rechter vs. De drugkoerier: hoe <kleine garnalen> aanlei‐ding kunnen geven tot grote discussies”, T.Strafr. 2006, afl. 5, 272. 349 Corr. Antwerpen 3 februari 1999, T.Strafr. 2001, 147. 350  C. DE ROY, “De strafbaarheid van voorbereidingshandelingen en uitvoerings‐handelingen”, in Strafrecht en Strafprocesrecht. ΧΧΧΙΙe Postuniversitaire Cyclus Willy Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2006, p. 513; Antwerpen 9 juni 1999, RW 1999‐2000, 879 met noot M. STERKENS. 

Page 126: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  124 

kan opgemerkt worden, zoals hierboven vermeld, dat de rechtspraak zo goed als 

nooit spreekt van een absoluut onmogelijke poging. Daaruit kunnen we al afleiden 

dat de tweedeling niet langer relevant is; één luik is bijna in onbruik geraakt. 

397. Vandaag wordt bovendien een gemengde theorie toegepast in plaats van en‐

kel en alleen te werken met de objectieve leer of de subjectieve leer. De oplossing 

vinden we in principe terug bij de zogenaamde uitvoeringshandelingen. De uitvoe‐

ringshandelingen  worden  nu  beschouwd  als  een  wezenlijk  bestanddeel  van  de 

strafbare poging. Daardoor zal het begrip ‘onmogelijk misdrijf’ verdwijnen351. 

398. Professor DUPONT hekelt bovendien het onderscheid tussen de relatieve en 

de absoluut onmogelijke poging. Volgens hem bestaat gewoon geen absoluut on‐

mogelijke  poging.  Er  is  immers  geen  uitvoeringshandeling  van  een  misdrijf  ge‐

steld352.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                        

351 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 324. 352 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen in het strafrecht, Preadviezen voor de Nederlands­Vlaamse Vereniging voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 44. 

Page 127: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  125 

VII Het putatieve misdrijf  

A. Omgekeerde dwaling  

399. In principe is de naam verkeerd gekozen. Er kan bezwaarlijk sprake zijn van 

een misdrijf. Het betreft als het ware een handeling of gedraging in hoofde van een 

bepaalde  persoon.  Er wordt  vanuit  gegaan  dat  dergelijke  handeling  strafbaar  is, 

terwijl dat in de werkelijkheid absoluut niet het geval is. Er kan gesteld worden dat 

een dergelijk misdrijf enkel en alleen bestaat in de fantasie van de dader. De dader 

denkt dat hij een bepaald misdrijf gepleegd heeft, terwijl dit eigenlijk helemaal het 

geval niet  is. Zoals we  lezen bij C. VAN   DEN WYNGAERT kan gesproken worden 

over  een  omgekeerde  dwaling353.  Iemand wil  effectief  een misdrijf  plegen, maar 

slaagt daar niet in doordat de gedraging op zich niet strafbaar gesteld wordt in ons 

strafwetboek of doordat bepaalde constitutieve bestanddelen van een misdrijf niet 

allemaal zijn voltrokken. Bij een gewone dwaling waarbij men helemaal de bedoe‐

ling niet heeft een strafbaar feit te plegen maar dit  in werkelijkheid wel doet,  ligt 

dit compleet anders. 

400. De in België van toepassing zijnde gemende theorie zal zulke gedragingen niet 

bestraffen. Dat  is dan ook volledig  logisch, vermits geen gedraging wordt gesteld 

die volgens ons Strafwetboek strafbaar is. Stel dat iemand iets wil stelen maar dat 

later blijkt dat hij  iets gestolen heeft waarvan hij  zelf de eigenaar  is,  kan hij niet 

veroordeeld worden wegens diefstal354.  

 

 

 

                                                        

353 E. DREHER en H. TRONDLE, Strafgesetzbuch und nebengesetze, München, C.H. Beck, 1986, p. 100; C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Interna­tionaal Strafrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 324. 354 F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht en strafprocesrecht voor ba­chelors, deel 1, Antwerpen, Maklu, 2007, nr. 334. 

Page 128: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  126 

B. Omgekeerde feitelijke dwalingen  

401. Er bestaat ook een omgekeerde  feitelijke dwaling. Hier  is de situatie anders 

dan bij  de  gewone omgekeerde dwaling. Bij  de  gewone omgekeerde dwaling wil 

iemand effectief een misdrijf plegen, maar lukt dat niet doordat de gestelde gedra‐

ging op zich niet strafbaar is of kan zijn. Bij de omgekeerde feitelijke dwaling daar‐

entegen stelt iemand een bepaalde handeling, waarvan hij denkt dat de handeling 

beteugeld zal worden door een bepaalde strafwet.  In de praktijk  is die handeling 

echter niet strafbaar. Een voorbeeld is dat iemand een tweede huwelijk aangaat en 

daarbij denkt schuldig te zijn aan bigamie. Op dat ogenblik heeft hij er geen weet 

van dat de echtgenote overleden is waardoor het tweede huwelijk in principe niet 

strafbaar is355. 

In België zijn dergelijke omgekeerde  feitelijke dwalingen niet strafbaar. Dit  in  te‐

genstelling tot het Verenigd Koninkrijk waar omgekeerde feitelijke dwalingen wel 

strafbaar gesteld kunnen worden356. 

 

C. Absurde misdrijven 

 Ook deze misdrijven kunnen absoluut niet worden bestraft. Een voorbeeld van een 

absurd misdrijf is dat iemand een persoon probeert te doden door middel van het 

uitspreken van een doodsbezwering. Dat  is gewoon  te gek voor woorden en ook 

onmogelijk, waardoor die persoon niet strafbaar kan zijn. 

 

 

 

 

                                                        

355  C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal Straf­recht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 325. 356 J.C. SMITH en B. HOGAN, Criminal law, London, Butterworths, 1990, p. 303‐306. 

Page 129: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  127 

VIII De bestraffing van de poging  

A. Algemeen 

 402. Het  is  logisch dat de bestraffing van een strafbare poging minder zwaar zal 

zijn dan de bestraffing van een voltooid misdrijf357. Dat is een eenvoudige toepas‐

sing  van  het  evenredigheidsbeginsel  dat  in  ons  Belgische  strafrecht  gehanteerd 

wordt358. Bovendien zal de schade die aangericht wordt door een poging minder 

ernstig zijn dan de schade aangericht door een voltooid misdrijf. 

B. Poging tot misdaad 

 403. De poging tot een misdaad zal altijd strafbaar gesteld worden. Hierop bestaan 

er geen uitzonderingen, zelfs als wordt overgegaan tot het correctionaliseren van 

de misdaad zal de poging strafbaar blijven. 

404. De straf die zal toegepast worden in het geval van een poging tot misdaad is 

de straf onmiddellijk  lager dan de straf die gesteld  is op de misdaad zelf. De artt. 

80‐81 Sw. met betrekking tot de verzachtende omstandigheden zijn hier van toe‐

passing359 

C. Poging tot wanbedrijf 

 405. Wat betreft de poging tot een wanbedrijf moet gekeken worden naar de wet. 

De wet bepaalt  echter of  een poging  tot  een wanbedrijf  al dan niet  strafbaar ge‐

                                                        

357 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht, deel 1, Antwerpen, Maklu, 2006, p. 325. 358 F. VERBRUGGEN, “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­gen in het strafrecht, Preadviezen voor de Nederlands­Vlaamse Vereniging voor Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, p. 45. 359 C.J. VANHOUDT en W. CALEWAERT, Belgisch Strafrecht, ΙΙ, Gent, Story‐Scientia, 1976, nr. 770.  

Page 130: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  128 

steld zal worden. De wet zal bijgevolg de poging tot een wanbedrijf uitdrukkelijk 

strafbaar moeten stellen360. 

406. Bij de bestraffing van de poging tot wanbedrijf is geen algemene regel die be‐

trekking heeft op de toepasselijke strafmaat. De wetgever zal bepalen in welke ma‐

te de poging tot wanbedrijf bestraft zal worden361. 

D. Poging tot overtreding 

 407. De poging  tot  een overtreding wordt niet  strafbaar  gesteld.362 De  reden die 

hiervoor aangehaald kan worden  is dat dergelijke misdrijven niet ernstig genoeg 

zijn. De wet kan het wel voorzien dat de poging tot overtreding toch strafbaar ge‐

steld wordt. Voorbeeld hiervan is het uitroeien van bijen363. 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

                                                         

360 A. DE NAUW, Inleiding tot het algemeen strafrecht, Brugge, Die Keure, 2008, nr. 148. 361 A. DE NAUW, Inleiding tot het algemeen strafrecht, Brugge, Die Keure, 2008, nr. 149. 362 F. VERBRUGGEN & R. VERSTRAETEN, Strafrecht & strafprocesrecht voor bache­lors, Antwerpen, Maklu, 2007, nr. 338. 363 Artikel 90 van het Veldwetboek.  

Page 131: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  129 

IX Besluit 

407. Wij hopen dat deze masterproef een beter inzicht verschaft inzake het leer‐

stuk van de strafbare poging. 

408. We spreken van een strafbare poging als alle constitutieve bestanddelen vol‐

trokken zijn. Iemand moet een misdrijf willen plegen. Naast de wil om een misdrijf 

te plegen, moet er ook een effectieve uitvoeringsdaad zijn. Het misdrijf wordt bo‐

vendien niet voltooid omdat bepaalde onvoorziene omstandigheden ervoor zorgen 

dat het misdrijf niet voltooid kan worden. 

409. Uit deze verhandeling blijkt zeer duidelijk dat ons rechtsstelsel een merkbare 

evolutie heeft ondergaan. Aanvankelijk werd in België enkel toepassing gemaakt 

van de objectieve pogingleer. De subjectieve pogingleer werd buiten beschouwing 

gelaten aangezien ze te hard en streng optrad in geval van een poging. Geleidelijk 

aan heeft een evolutie plaatsgevonden, waarbij meer en meer invloed kwam van 

de subjectieve pogingleer. Daarom is de in België gevolgde theorie, een gemengde 

theorie. Rekening houdend met onze maatschappij, gekenmerkt door toenemende 

criminaliteit, is dit een goede zaak. Het wordt mogelijk gemaakt sneller in te grij‐

pen, ook in gevallen waar we nog niet kunnen spreken over een voltooid misdrijf. 

410. Belangrijk is te vermelden dat uit deze verhandeling volgt dat opgetreden kan 

worden in een fase ante delictum. We moeten niet meer wachten tot iemand wer‐

kelijk overgaat tot het plegen van een misdrijf. Vanaf nu kan in een vroeger stadi‐

um opgetreden worden. Hierdoor kunnen nu ook criminele organisaties en bendes 

aangepakt worden, vooraleer er sprake is van een effectief gepleegd misdrijf. Het 

gevolg hiervan is dat veel criminaliteit voorkomen kan worden vooraleer het 

kwaad is geschied. 

411. Samen met het leerstuk van de strafbare deelneming zorgt de strafbare po‐

ging ervoor dat er een verruiming is van de strafbaarheid in hoofde van een per‐

soon. Een voltooid misdrijf is niet langer noodzakelijk. 

 

 

Page 132: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  130 

BIBLIOGRAFIE   

A. RECHTSLEER 

‐ARNOU, L., “Molotov‐cocktails vervoeren is strafbare poging tot brandstichting”, 

Juristenkrant 2006, Afl. 128, p. 9. 

‐ARNOU, L., “Innerlijke overtuiging verandert wit poeder in heroïne”, Juristenkrant 

2004, afl. 91, 1 & 5. 

‐BEKAERT, H., Handboek voor studie en praktijk van het Belgisch strafrecht, Ant‐

werpen, 1965, 190ev. 

‐BORE, J., La cassation en matière pénale, Paris, LGDJ, 1985, 1232 p. 

‐CONSTANT, J., “La loi pénale‐ l’infraction‐ le delinquant”, in Traité élémentaire de 

droit pénal: principes generaux du droit pénal positif Belge, Liège, Imprimeries nati‐

onales, 1965, 319‐385. 

‐CUMPS, G., “Toerekenbaarheid bij misdrijven begaan door leden van een 

bende”, De Pol. 1983, afl. 1, 57‐58. 

‐DE HULLU, J., Materieel Strafrecht, Brussel, Kluwer, 2003, p. 444‐462. 

‐DE JONG, D.H., en KNIGGE, G., “Het materiële strafrecht”, in Ons strafrecht 1, De‐

venter, Kluwer, 2003, 189‐220. 

‐DE NAUW, A., “Strafbaarheid van voorbereidingshandelingen”, preadvies voor de 

vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland, 1982, 

90 p. 

‐DE NAUW, A., “Over het ondeugdelijk misdrijf”, RW 1883‐84, 2179.  ‐DE NAUW, A., Inleiding tot het algemeen Strafrecht, Brugge, Die Keure, 2008, 221 

p. 

‐DE NAUW, A., Inleiding tot het bijzonder Strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2005, nrs. 

6‐20. 

Page 133: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  131 

‐DENAUW, A., “Strafbaarheid van voorbereidingshandelingen”, Preadvies vereni­

ging voor de vergelijkend studie van het recht van België en Nederland, 1982, 90 p. 

‐DEROOS, T., “Uitbreiding strafbaarheid van voorbereidingshandeling?”, NJW(ned) 

1989, 845‐849. 

‐DE ROY, C., “De strafbare poging als klassiek leerstuk in het raam van de heden‐

daagse strijd tegen terrorisme”, R.W. 2005‐06, afl. 40, p. 1585‐1585. 

‐DE ROY, C., “De strafbaarheid van voorbereidingshandelingen en uitvoeringshan‐

delingen”, in Strafrecht en Strafprocesrecht. ΧΧΧΙΙe Postuniversitaire Cyclus Willy 

Delva 2005­2006, Mechelen, Kluwer, 2007, 521. 

‐DERUYCK, F., De rechtspersoon in het strafrecht, Gent, Mys & Breesch, 1996, nrs. 2‐

20. 

‐DERUYCK, F., “Daderschap en verantwoordelijkheid voor sociale misdrijven”, in 

VAN LIMBERGHEN, G., (ed.), Sociaal strafrecht, Antwerpen, Maklu, 1998, p. 110. 

‐DERUYCK, F., “Ondernemingen morgen strafrechtelijk in het nauw?”, in BLAN‐

PAIN, R. En CARMEN, I., (eds), Onderneming & parket. Naar samenwerking ter be­

strijding van economische criminaliteit, Antwerpen, Maklu, 1999, p. 56. 

‐DESCHEPPER, T., “Deelneming door onthouding: wie met vuur speelt.”, T. Strafr. 

2001, 33‐34. 

‐DE SWAEF, M., “Het voorstel om bepaalde misdaden te plegen”, R.W. 1985‐86, 

2863‐2864. 

‐DE SWAEF, M., “Over strafbare deelneming”, R.W. 1987‐88, 857. 

‐DE SWAEF, M., “Poging door gestaakte handelingen”, R.W., 1985‐86, 1431‐1432. 

‐DESPORTES, F. en LE GUNEHEC, F., Droit pénal Général, Paris, Economica, 2003, 

1055 p. 

‐D’ HAENENS, J., Strafbare deelneming, APR, Brussel, 1959, 132 p. 

‐DREHER, E., & TRONDLE, H., Strafgezetzbuch und nebengesetze, Munchen, C.H. 

Deck, 1986, 100. 

Page 134: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  132 

‐DREHER, E., & TRONDLE, H., Strafgezetzbuch und nebengesetze, Munchen, C.H. 

Deck, 1986, 143. 

‐DREWES, H., De strafbare poging in het commune strafrecht, Amsterdam, Universi‐

ty press Amsterdam, 1971, 1‐31. 

‐DREWES, H., De strafbare deelneming in het commune strafrecht, Amsterdam, Uni‐

versity press Amsterdam, 1971, 1‐33. 

‐DUPONT, L., Beginselen van strafrecht, Ι, Acco, Leuven, 1983, 216‐238. 

‐DUPONT, L., & VERSTRAETEN, R., Handboek Belgisch strafrecht, Leuven, Acco, 

1990, 299‐343. 

‐DUPONT, L., & VERSTRAETEN, R., Handboek Belgisch strafrecht, Leuven, Acco, 

1990, 560‐613. 

‐FAURE, M. & VANHEULE, J., Milieustrafrecht, in APR, Mechelen, Kluwer, 2006, 497 

p. 

‐FORTIS, E., “Droit pénal général”, RSC 2006, nr. 3, 595‐598. 

‐GELDERS, M., “Kasten of meubels als voorwerp van diefstal met braak”, RW 1998‐

99, 409. 

‐HAUS, J.J., Principes généraux du droit pénal Belge, Ι, Gent, Librairie générale de Ad. 

Hoste, 1874, 342‐450. 

‐KETELS, B., “Geen volledige penetratie, toch voltooide verkrachting”, Juristenkrant 

2008, afl. 170, 4. 

‐KUTY, F., “Les circonstances aggravantes réelles et la théorie de l’emprunt mate‐riel de criminalité: la consecration du principe de la responsabilité pénale”, RCJB 2008/2, 214‐250.  ‐LOQUET, T., en DE STERBECK, F., “Witwassen…. De wetgever zit niet stil. De wet van 10 mei 2007”, RW 2007‐08 , 1482.  ‐MINNE, P., La situation des entreprises, des organismes finaciers et de leurs conseill­ers, in Collection fiscale de l’école de commerce Solvay, Bruxelles, Kluwer, 2003, 302‐307.  

Page 135: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  133 

‐MOLS, G., en DE ROOS, T., “Naar een algemene strafbaarheid van voorbereidings‐handelingen”, NJB (Ned.) 1992, 221‐225.  ‐ONSEA, I., De bestrijding van de georganiseerde misdaad, Antwerpen, Intersentia, 

2003, p. 15‐30. 

‐PRADEL, J. en VARINARD, A., Les grand arrêts du droit criminel, Paris, Sirey, 1984, 

171‐437. 

‐REMMELINK, J., Inleiding tot de studie van het Nederlandse Strafrecht, Gauda, De‐venter, 1996, 975 p.  ‐ROZEMOND, N., “De subjectivering van het Nederlandse strafrecht”, NJB (Ned.) 

2007, afl. 36, 2301. 

‐ROZIE, J., “Het lot van de objectieve verzwarende omstandigheden: liever een la‐

trelatie dan een gedwongen huwelijk....”, NC 2008, 264‐ 271. 

‐RUBBRECHT, J., Inleiding tot het Belgisch strafrecht, Leuven, Wouter, 1958, 306 p. 

‐RUBBRECHT, J., “Strafbare deelneming door onthouding”, RW 1961‐62, 2211‐

2220. 

‐SCHEERS, J., “Geoorloofde en ongeoorloofde bewijsmiddelen in strafzaken: de po‐

litionele provocatie”, RW 1984‐85, 2568. 

‐SMITH, J.C., & HOGAN, B., Criminal law, London, butterworths, 1990, 303‐306. 

‐SOENEN, J., “Deelneming door onthouding”, RW 1992‐93, 305. 

‐SPRIET, B., Strafrechtspraak, Leuven, Acco, 1989, 180‐185. 

‐SPRIET, B., “Het materieel en het moreel bestanddeel van een strafbare deel‐neming aan diefstal”, R.W. 1994‐95, 359‐365.   ‐SPREUTELS, J.P. en DE MUELENAERE, P., De cel voor finaciële informatiewerking en de voorkoming van het witwassen van geld in België, Brussel, Bruylant, 2003, 321 p.  ‐STESSENS, G., “Mogelijkheden tot inbeslagname en verbeurdverklaring in strafza‐ken”, RW 2003‐04, 1045‐1046.  

Page 136: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  134 

‐TRAEST, P., Ontwikkeling van nieuwe deelnemingsvormen. Preadvies voor de 

Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland, s.l., 

2006, 44 p. 

‐TRAEST, P., “Ontwikkeling van nieuwe deelnemingsvormen”, NC 2007, afl. 4, 241‐

262 

‐TROUSSE, P.E., “Les principes généraux du droit pénal positif Belge”, in Les novel­

les: corpus juris Belgici, Ι, 1956, Brussel, Larcier, nrs. 1949‐89. 

‐TULKENS, F., VAN DE KERCKHOVE, M., Introduction au droit pénal. Aspects juridi­

ques et criminologiques, Brussel, Kluwer, 2005, 414‐432. 

‐VAN DER WILT, H., “Ontwikkeling van nieuwe deelnemingsvormen. Ben ik mijn 

broeders hoeder?”, NC 2007, dossier, 1‐20 

‐VAN DOOREN, E., “Mededaderschap inzake fiscale valsheid in geschrifte vereist 

geen bijzonder opzet”, RW 2005‐06, afl. 42, 1659‐1661. 

‐VANHALEWIJN, J., “Bijdrage tot de studie van de strafbare deelneming in Belgisch 

strafrecht”, RW 1961‐62, k. 1521‐1562. 

‐VANHOUDT, C.J., CALEWAERT, W., Belgisch strafrecht, ΙΙ, Antwerpen, E. Story‐

scientia, 1976, 347‐391. 

‐VANHOUDT, C.J., CALEWAERT, W., Belgisch strafrecht, ΙΙ, Antwerpen, E. Story‐

scientia, 1976, 560‐613. 

‐VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht, 

deel 1, Antwerpen, Maklu, 2006, 499 p. 

‐VAN DYCK, S., “De (privaatrechtelijke) rechtspersoon als strafbare dader van een 

misdrijf. Het toepassingsgebied rationae societas privati juris van de wet van 4 mei 

1999”, T.Strafr. 2001, 227‐260. 

‐VAN GAEVER, J., “De Belgische rechter vs. De drugkoerier: hoe <kleine garnalen> aanleiding kunnen geven tot grote discussies”, T.Strafr. 2006, afl. 5, 270‐274.  ‐VAN ROOSBROECK, A., Witwassen: voorkoming en bestraffing van witwassen van geld en illegale vermogensvoordelen, Antwerpen, ETL, 1995, 299 p. 

Page 137: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  135 

 ‐VERBRUGGEN, F., “Strafbare voorbereidingshandelingen in België: een autopsie 

zonder lijk”, in F. VERBRUGGEN, E. PRAKKEN en D. ROEF, Voorbereidingshandelin­

gen in het strafrecht, Preadviezen voor de Nederlands­Vlaamse Vereniging voor 

Strafrecht 8 oktober 2004 te Tilburg, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004, 269 p. 

‐VERBRUGGEN, F., & VERSTRAETEN, R., Strafrecht & strafprocesrecht voor bache­

lors, Antwerpen, deel 1, Maklu, 2007, 85‐103. 

‐VERHAERT, I. en WAETERINCKX, P., “Strafrechtelijke verantwoordelijkheid, een 

beheersbaar ondernemingsrisico? De delegatie in het strafrecht”, RW 2001‐02, 

1009. 

‐VERSTRAETEN, R., en DEWANDELEER, D., “Repressieve en preventieve witwas‐

wetgeving na de wetten van 27 april 2007 en 10 mei 2007”, NC 2008, p. 23 

‐VERVLOET, J.R., “Strafrechtelijke aspecten van het sociaal strafrecht”, in Liber Amicorum Frédéric Dumon, Antwerpen, Kluwer, 1983, 543, 10‐15.  ‐WAETERINCKX, P., “Strafbaarheid van rechtspersonen en toerekening van mis‐

drijven”, NJW 2004, 1298. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Page 138: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  136 

B. RECHTSPRAAK 

 

‐EHRM, Göktepe v. Belgium, T.Strafr. 2006, noot P. HERBOTS. 

‐EHRM, Göktepe v. Belgium, RABG 2005, 1465, noot D. VAN DER KELEN en L. GYSE‐

LAERS. 

‐EHRM, Göktepe v. Belgium, NJW 2006, 28. 

‐Assisen Oost‐Vlaanderen 28 november 1985, RW 1985‐86, 2862, noot M. DE SWAEF.   ‐Cass.fr. 28 mei 1980, D., 1981, I.R., 137, noot R. DE BOUBEE  ‐Cass. 16 december 1948, Arr.Cass. 1948, 638.  ‐Cass. 25 mei 1949, Arr.Cass. 1949, 343.  ‐Cass. 3 juli 1950, Arr.Cass. 1950, Ι, 691.  ‐Cass. 24 september 1951, Arr.Cass. 1952, 13.  ‐Cass. 5 december 1955, Pas. 1956, Ι, 138.  ‐Cass. 9 januari 1956, Pas. 1956, Ι, 438.  ‐Cass. 16 november 1959, Arr.Cass. 1960, 231. 

‐Cass. 24 februari 1969, Arr.Cass. 1969, 600.  ‐Cass. 16 oktober 1972, Arr.Cass. 1973, 165. 

‐Cass. 29 oktober 1973, Arr.Cass. 1974, 237.  ‐Cass. 16 december 1974, Arr.Cass. 1975, 453. 

‐Cass. 2 december 1975, Arr.Cass. 1976, 415. 

‐Cass. 8 februari 1977, Arr.Cass. 1977, 644.  

‐Cass. 7 februari 1979, Arr.Cass. 1979, 653.  ‐Cass. 5 februari 1985, Arr.Cass. 1984‐85, 772.  

Page 139: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  137 

‐Cass. 28 mei 1985, Arr.Cass. 1984‐85, 1338.  ‐Cass. 15 oktober 1986, RW 1987‐88, 21, noot M. DE SWAEF. 

‐Cass. 9 december 1986, Arr.Cass. 1986‐87, 473.  ‐Cass. 9 oktober 1990, Arr.Cass. 1990‐91, 156.  ‐Cass. 6 januari 1993, Arr.Cass. 1993, 16. 

‐Cass. 18 mei 1993, RW 1994‐95, 359, noot B. SPRIET.  ‐Cass. 23 maart 1999, Arr.Cass. 1999, 415.  ‐Cass. 16 december 2003, T.Strafr. 2004, 357.  ‐Cass. 16 december 2003, RABG 2005, 542, noot L. DELBROUCK.  ‐Cass. 3 november 2004, RW 2005‐06, 1583, noot C. DE ROY.  ‐Cass. 9 november 2004, NJW 2005, 796.  ‐Cass. 17 januari 2006, RABG 2006, 881, noot F. VAN VOLSEM.  ‐Cass.  (2e k.) AR P.06.0598.N, 12  september 2006  (P.N.) http://www.cass.be  (25 

oktober 2006). 

‐Arbitragehof 13 juli 2005, nr. 125/2005, BS 3 augustus 2005.  ‐Antwerpen 9 juni 1999, RW 1999‐00, 879, noot STERKENS M. 

‐Antwerpen 18 december 2003, NJW 2004, 698. 

‐Brabant 17 juni 1986, RW 1986‐87, 1928. 

‐Brussel 3 september 1947, Rev. Dr. Pén. 1947‐48, 109.  ‐Brussel 19 november 1984, RW 1984‐85, 2563.  ‐Brussel 3 maart 1987, RW 1987‐88, 640, noot A. DE NAUW  ‐Gent 10 november 1961, RW 1962‐63, 899. 

‐Gent 20 februari 1992, RW 1992‐1993, 305, noot J. SOENEN. 

‐Gent 25 juni 1999, T.Strafr. 2001, 32, noot T. DESCHEPPER. 

Page 140: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  138 

‐Gent 14 januari 2000, T.Strafr. 2000, 222, noot B. SPRIET. 

‐Gent 17 oktober 2002, T.Strafr. 2005, 445, noot P. WAETERINCKX.  ‐Luik 16 juni 1938, Pas. 1939, ΙΙ, 28. 

‐Corr. Antwerpen 3 februari 1999, T.Strafr. 2001, 147. 

‐Corr. Brugge 28 augustus 1991, RW 1992‐93, 648, noot S. VAN OVERBEKE.  ‐Corr. Brussel 18 april 1974, RW 1974‐75, 496, noot A. VANDEPLAS. 

‐Corr. Leuven, 18 september 1958, RW 1958‐59, 1128. ( Taxichauffeurvonnis) 

‐Corr. Luik 20 januari 1983, J.L. 1983, 170. 

‐Corr. Mechelen 23 december 2005, Juristenkrant 2006 ( weegave ARNOU L.), afl. 

128, 9. 

‐Cass, ARP. 990239, 23 maart 1999 ( De vroe/Folbroeck), Arr. Cass. 1999, 415. 

‐Rb. Mechelen 23 december 2005, T.Strafr. 2006, nr. 3, 155.  ‐K.I. Gent 4 mei 1948, RW 1948‐49, 142.  ‐K.I. Gent 6 april 1982, RW 1982‐1983, 366.  ‐HR 12 februari 2002, NJ 2002, 351.  ‐HR 29 oktober 1934, NJ 1934, p. 1673.   

              

Page 141: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  139 

C. WETGEVING   ‐Wetsontwerp tot wijziging van artikel 475 van het Strafwetboek, Parl. St. Kamer 2005‐06, nr. 2279/1.  ‐Wet 7 juli 1875 tot bestraffing van het aanbod of het voorstel om bepaalde misda‐

den te plegen, BS 9 juli 1875. 

‐Wet 25 maart 1891 houdende bestraffing van de aanzetting tot het plegen van misdaden of wanbedrijven, BS 26 maart 1891.  ‐Wet 4 mei 1999 tot invoering van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen, BS 22 juni 1999.  ‐Wet van 19 december 2003 betreffende terroristische misdrijven, BS 29 decem‐ber 2003.  ‐Wet van 10 januari 1999, BS 26 februari 1999.  ‐Wet van 19 december 2002 tot uitbreiding van de mogelijkheden tot inbeslagna‐me en verbeurdverklaring in strafzaken, BS 14 februari 2003.  ‐Wet 17 juli 1990 tot wijziging van de art. 42, 43 en 505 van het Strafwetboek en tot invoering van een artikel 43bis in hetzelfde wetboek, BS 15 augustus 1990.  

D. INTERVIEWS 

‐De Heer Jan Van Heule: het interview had betrekking op diverse aspecten van het 

leerstuk van de strafbare deelneming. 

‐De Heer Marc Theirssen: tijdens dit interview heb ik nadere uitleg verkregen over 

de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van de rechtspersonen. 

‐Meester Patrick Arnou: meester Arnou heeft mij een overzicht aangeboden van de 

belangrijkste rechtsleer en rechtspraak. 

 

 

 

 

Page 142: Strafbare deelneming en strafbare poging...derd zijn over het feit dat de benadering van J.J.Haus nauwelijks aan geldings‐ kracht blijkt verloren te hebben. 4. De rechtsfiguur van

Masterpoef: Strafbare deelneming en strafbare poging. 

  140