STEDEN & STEDELIJK LEVEN IN DE OVERGANG VAN OUDHEID

NAAR MIDDELEEUWEN

BA – themacollege

2010

STAD = NEDERZETTING

• geconcentreerde bewoning;

• weinig landbouw;

• gevarieerde centrumfuncties:

– economische (nijverheid, markt)

– sociaal-religieuze (kerken, zorg)

– bestuurlijk-politieke

– culturele

SÃO PAOLO

Oerbeeld: de antieke ‘consumer city’

Oerbeeld: de middeleeuwse handelsstad

Oude (antieke) luister, en ..

(middeleeuws) verval

LUCCA

Het lot van steden in de late Oudheid (Liebeschuetz)

• De-urbanisatie & polynuclearisering• [maar ook: incastellamento buiten civitates]• De-secularisatie (= de-monumentalisering?) &

christianisering & de-alfabetisering• Privatisering (ruimte & bestuur)• De-militarisering(?)• Oorzaken: decline or fall? West t.o. Oost?

Christendom of islam?

Henri Pirenne

1862-1935

Kern Pirenne-thesis (theses?)

• (Economische) eenheid mediterrane wereld niet aangetast door Volksverhuizingen

• maar pas door Arabische veroveringen.

• Leidde in Westen tot (economische) heroriëntatie op Loire-Rijn-Noordzee en

• tot nieuw type rijksvorming.

• Herleving steden door elan kooplieden.

‘Crucial change’ (in Westen) volgens Chris Wickham (2009)

• Tax-raising (central) state > ‘states’ based on landowning + rent collection

• Economische involutie (economie localer, kleinschaliger, ongespecialiseerder)

• Elitecultuur (civiel-seculier) > militair en christelijk. Bronnen ‘cultureel kapitaal’ radicaal anders!

Michael McCormick(2001)

Origins of the European economy: communications and commerce, AD 300-900

‘Steden’ in vroege middeleeuwen

PRIMAIR volgens Innes:

• ‘Centres of power’ = Plaatsen waar belangrijke personen (vaak) resideren =

• Plaatsen van ‘publieke handelingen’ & ‘tournaments of value’ plaatsvinden =

• Plaatsen met vooral politieke, sociale en religieuze centrumfunctie

TOURNAMENTS of VALUE(Arjun Appadurai)

= sociale ‘totaal-evenementen’ voor elite, waarbij

• Politieke acties plaatsvinden (rituelen, feesten);

• Belangrijke rechtshandelingen plaatsvinden;

• Op hoogste niveau wordt rechtgesproken;

• Sociale relaties worden vernieuwd of aangegaan;

• Dus ook: geschenken worden uitgewisseld;

• Relaties met bovennatuurlijke worden bevestigd of aangegaan (geschenken, rituelen, feesten)

Vragen

• Beeld niet té ‘Sombart’ (stad = consumer city)? Ruimte voor stad=handel& nijverheid?

• Was Aken van Karel de Grote een ‘stad’?(Was élk ‘centre of power’ een stad?)(Hoe elite voorzien van ‘goederen’?)

• Was Dorestat rond 800 een ‘stad’?(Leidt [internationale] handel altijd tot stadsvorming?)(Is goederentransactie per se ‘handel’?)

Vragen

• Beeld niet té ‘Sombart’ (stad = consumer city)? Ruimte voor stad=handel& nijverheid?

• Was Aken van Karel de Grote een ‘stad’?(Was élk ‘centre of power’ een stad?)(Hoe elite voorzien van ‘goederen’?)

• Was Dorestat rond 800 een ‘stad’?(Leidt [internationale] handel altijd tot stadsvorming?)(Is goederentransactie per se ‘handel’?)

AKEN

Vragen

• Beeld niet té ‘Sombart’ (stad = consumer city)? Ruimte voor stad=handel& nijverheid?

• Was Aken van Karel de Grote een ‘stad’?(Was élk ‘centre of power’ een stad?)(Hoe elite voorzien van ‘goederen’?)

• Was Dorestat rond 800 een ‘stad’?(Leidt [internationale] handel altijd tot stadsvorming?)(Is goederentransactie per se ‘handel’?)

Dorestat

EMPORIA (in Noorden)

• Hamwic (Southampton); Lundunwic (London); Ipswich; York

• Quentovic (Montreuil); Dorestad; Walichrum (Domburg); Witla(?)

• Haithabu/Hedeby (Schleswig); Ribe

• Birka; Kaupang

Sporen (prestige)goederen en ‘handel’?

• Belangrijke (prestige)goederen laten geen archeologische sporen na [en documentaire al helemaal niet]

• Veel transacties met (prestige)goederen niet-commercieel (buit, geschenken, leveringen, redistributie)

COMMODITY EXCHANGE =

Uitwisseling van vervreemdbare objecten tussen personen zonder specifieke onderlinge relatie

GIFT EXCHANGE =

Uitwisseling van onvervreemdbare objecten tussen personen met een specifieke onderlinge relatie

Oorlog Handel

Koning Avoorouder Koning Bp.g.

krijgers

Buit, grond p.g.

p.g.

heil & zegen

p.g. + s.g. gewapendesteun

p.g. = prestigegoederen

s.g. = subsistentiegoederen

Betekenis niet-commerciële goederentransacties

• Twee vormen: Reciprociteit vs redistributie

• Duurzaamheid: Transactions of the short term vs transactions of the long term

Vragen

• Beeld niet té ‘Sombart’ (stad = consumer city)? Ruimte voor stad=handel& nijverheid?

• Was Aken van Karel de Grote een ‘stad’?(Was élk ‘centre of power’ een stad?)(Hoe elite voorzien van ‘goederen’?)

• Was Dorestat rond 800 een ‘stad’?(Leidt [internationale] handel altijd tot stadsvorming?)(Is goederentransactie per se ‘handel’?)

Wel of niet?

‘Steden’ in geschreven bronnen

• civitas, castrum, burgus

(= nadruk ‘centre of power’)

• portus, vicus

(= nadruk handel)

‘Markten’ in geschreven bronnen:

• Lokaal; bij landgoed (villa, curtis) of abdij;

• Lokaal; bij civitas: mercati pubblici of legittimi

• Emporia; porti (‘gateways’)

HUY

HUY

Stadsvorming vroege middeleeuwen (Noorden)

• Abdijen (Gent, Atrecht)• Kroondomeinen (Keulen, Aken, Frankfurt,

Dortmund, Parijs, Doornik, Valenciennes)• Bisschopssteden/missiecentra (Maastricht,

Bremen, Münster, Paderborn, Magdeburg)• Machtscentra potentes (Brugge, Gent)• Verdediging tegen Vikingen (-burhs)• Vikingsteden (Dublin, York)• Emporia/ gateways

Gent (9de-10de eeuw)

Magdeburg

Viking Dublin (ca 940)

VERSNELLING URBANISATIE 900-1200

1. Groei bestaande steden

2. Uitbreiding aantal steden

3. Uitbreiding centrumfuncties

4. Lokale bestuurlijke autonomie

5. Overheersing platteland