MINISTER RONALD PLASTERK

‘Zet het perspectief van de burger centraal’

EUROCOMMISSARIS CORINA CREŢU

‘Steden doe mee’

CvdR VOORZITTER MARKKULA

‘In de stad verandert de wereld’

Steden aan zet

Congresmagazine over het

CoR Forum on the Urban Agenda

Inhoudsopgave

3. Voorwoord Cor Lamers, voorzitter van de

Nederlandse delegatie naar het CvdR

6. Inleiding

9. Column van Wim van de Donk

12. Toespraak van Markku Markkula, voorzitter van

het CvdR)

13. Toespraak van Erberhart Van der Laan,

burgemeester van Amsterdam

14. Toespraak van Frans van Houten, CEO van Philips

15. Workshop - Slimme en innovatieve steden

18. Workshop - Groene steden

19. Workshop - Inclusieve steden

20. Workshop - Stad en land

22. Ronald Plasterk, Minister van Binnenlandse zaken

en Koninkrijksrelaties

23. Corinne Creţu, Eurocommissaris van regionaal

beleid

24. Ahmed Aboutaleb, burgemeester van Rotterdam

26. Interview Bas Verkerk, burgemeester van Delft

31. Twitterpagina

Colofon

Het CoR Forum on the EU Urban Agenda werd

georganiseerd door de volgende partijen: het Europees

Comité van de Regio’s, Vereniging van Nederlandse

Gemeenten (VNG), Interprovinciaal Overleg (IPO), de

gemeente Amsterdam, de Provinie Noord-Holland en het

Ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties

(BZK)

Organisatie Forum: Simone Goedings (VNG), Bas van

den Barg (VNG), Melanie de Haan (VNG Congressen), Ian

Pieplenbosch (VNG), Yolanthe Sinnige (IPO), Wouter van

der Heide (gemeente Amsterdam) en Eva Gijbels (provin-

cie Noord-Holland).

Redactie: Marjan Arenoe

Fotografie: Serge Ligtenberg, Comité van de Regio’s

Vormgeving: Robert Jan van Noort

De beste oplossingen komen van de mensen die zelf met een probleem te maken hebben.

Daarom is het noodzakelijk dat steden een grotere stem krijgen in Europese wet- en

regelgeving.

Steden en stedelijke regio’s zijn het brandpunt van economische en sociale ontwikkelin-

gen. Hier begint vernieuwing en innovatie. Maar steden ervaren ook als eerste de grote

vraagstukken van deze tijd: migratie, radicalisering en klimaatverandering. Steden en

regio’s kunnen integrale oplossingen bedenken, zij moeten daarvoor de ruimte krijgen.

Het is een grote verdienste van het Nederlandse EU-voorzitterschap dat de Urban Agen-

da concreet vorm krijgt. De Nederlandse delegatie van het Comité van voor de Regio’s

(CoR) bepleitte dit bij de verantwoordelijke ministers Plasterk en Koenders en kreeg bij

hen gehoor. Ook andere partners zagen het belang.

Het Pact van Amsterdam is een eerste stap om de Europese Urban Agenda waar te

maken. Het belangrijkste daarbij is dat het initiatief ligt bij gemeenten en dat zij ruimte

krijgen om te pionieren. Dat wil zeggen: oplossingen zoeken en de regels opzij zetten

als dat nodig is. Kansen benutten en obstakels vermijden. Binnen steden kunnen best

practices worden uitgewerkt en opgeschaald naar andere steden.

Dit vereist een integrale benadering, wat zich niet verdraagt met ingewikkelde en tegen-

strijdige Europese regelgeving. Europa moet regels flexibel maken en minder dirigistisch

optreden. Het gebruik van Europese fondsen voor acute problemen vergemakkelijken.

Goede regels en minder bureaucratie. Deze dingen zijn van belang om het vertrouwen

van burgers in Europa terug te winnen.

Amsterdam was op 31 mei 2016 één dag hotspot van Europa. In het Scheepvaartmuseum

stelden ministers van alle 28 Europese lidstaten het Pact van Amsterdam vast. In de Wes-

tergasfabriek kwamen gemeente- en regiobestuurders uit heel Europa bijeen voor een

forum over de Urban Agenda. Een gezamenlijk initiatief van het Comité van de Regio’s,

de VNG, het IPO, de provincie Noord-Holland en de gemeente Amsterdam. Dit congres-

magazine geeft een indruk van het CoR Forum on the Urban Agenda. Een levendige en

inspirerende bijeenkomst met een heldere slotsom: deze beweging is niet meer te keren.

Cor Lamers, voorzitter van de Nederlandse delegatie en burgemeester van Schiedam

2 – Congresmagazine 3 – Congresmagazine

Geef steden de ruimte

v o o r w o o r d

Hans Janssen, Bas Verkerk, Cor Lamers en Ank Bijleveld-Schouten

i n l e i d i n g

Goede regels, minder bureaucratie, kennis delen

In de stad komt alles samen

6 – Congresmagazine

Nergens anders is zo’n grote concentratie van talent, innovatie en

economische groei. Nergens anders slaan maatschappelijke problemen

zo hard neer. In steden en stedelijke regio’s komt alles samen. De stad

is de logische plek om problemen op te lossen en het beste beginpunt

voor Europees beleid.

ervaren door Nederlandse gemeenten, provincies en

waterschappen. Dit rapport heet Bridge! en is te vinden

op de website van Europa Decentraal.

Integratie migranten AmsterdamBij het Nederlandse EU-voorzitterschap trokken de ver-

schillende overheden nauw met elkaar op, wat duidelijk

zichtbaar was bij het Forum on the EU Urban Agenda

van het Comité van de Regio’s in de Westergasfabriek.

Minister Plasterk van BZK en Europees commissaris

Creţu (regionaal beleid en stedelijke ontwikkeling)

verlieten de informele ministersbijeenkomst in het

Scheepvaartmuseum om een deel van het Forum te

kunnen bijwonen. Omgekeerd waren burgemeester Van

der Laan van Amsterdam en Comitévoorzitter Markkula

van de partij in het Scheepvaartmuseum.

Amsterdam neemt in het kader van het Pact de lead op

het thema van de integratie van vluchtelingen. Het gaat

er bijvoorbeeld toe dat het Europees Sociaal Fonds (ESF)

nauwelijks kan worden ingezet voor de acute proble-

men van nu, zoals de integratie van grote groepen

vluchtelingen. Het ESF werkt met plannen die voor

zeven jaar moeten worden vastgesteld, in de praktijk is

het lastig om zo’n plan te wijzigen.

Door het Pact van Amsterdam krijgen steden en ste-

delijke regio’s ruimte om te pionieren met de gekozen

thema’s. Het doel is integrale oplossingen te bereiken;

het probleem en de oplossingsrichtingen staan cen-

traal, niet de regels. Het Pact sluit aan op de portefeuille

van Eurocommissaris Frans Timmermans die verant-

woordelijk is voor het verbeteren van de kwaliteit van

Europese wet- en regelgeving.

In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken

(BZK) heeft Europa Decentraal voorbeelden in kaart ge-

bracht van knellende Europese regels, zoals die worden

werkmethode afgesproken. Voor elk van de vier thema’s

wordt een partnerschap ingesteld met één Europese

stad of lidstaat als voortrekker en met deskundigen

van andere steden, lidstaten en Europese Commissie-

diensten als deelnemers. Het partnerschap brengt per

thema alle relevante Europese wet- en regelgeving en

financiering in kaart en kijkt waar die voor steden zou

kunnen worden aangepast.

VerkokeringSteden hebben nu veel last van de Europese verkoke-

ring. Sectorale wet- en regelgeving zijn in de praktijk

soms onuitvoerbaar door tegenstrijdigheden. Een

voorbeeld daarvan is de regelgeving rond luchtkwali-

teit. De huidige voorzitter van de Nederlandse delegatie

naar het Comité voor de Regio’s, Cor Lamers, was eerder

rapporteur luchtkwaliteit. Hij ervoer dat het Europe-

se departement Milieu onhaalbare eisen stelt aan de

luchtkwaliteit, want de termijnen voor het afschaffen

van zeer vervuilende vrachtwagens sluiten er niet op

aan. Die termijnen zijn verordonneerd door het depar-

tement Industrie dat opereert op een ander speelveld.

‘Het is dweilen met de kraan open. In Europa moet het

bewustzijn ontwaken dat een maatregel op het ene

terrein gevolgen heeft voor het andere.’

Ook met Europese fondsen moet het gemakkelijker

worden om te pionieren. De verantwoordingslast en

starre regels rond die fondsen zijn berucht. Die leiden

De ministers van alle 28 Europese lidstaten stelden op

31 mei het Pact van Amsterdam vast. Daarmee kwamen

de ministers na meer dan twintig jaar debat, ronkende

resoluties en verklaringen tot een concrete invulling

van de Urban Agenda. Ze zijn het erover eens dat steden

meer inbreng moeten krijgen in Europees beleid. Het

Pact van Amsterdam gaat om drie belangrijke dingen:

kennis uitwisselen door en met de steden, het verbete-

ren van de kwaliteit van Europese wet- en regelgeving

en een betere toegang tot Europese fondsen.

Thema’s De Urban Agenda heeft onder het Nederlandse

EU-voorzitterschap een beslissende impuls gekregen.

De steden en Europa zijn het eens geworden over de

belangrijkste opgaven voor de steden: de integratie van

vluchtelingen en migranten, armoede, mobiliteit, huis-

vesting, klimaatverandering en circulaire economie. Een

innovatieve aanpak is nodig net als het delen en uitwis-

selen van kennis. De problemen doen zich tenslotte voor

in alle steden.

In het Pact van Amsterdam zijn twaalf thema’s be-

noemd waarop volgens de lidstaten de stedelijke

dimensie op EU-niveau in kaart moet worden gebracht.

Vooralsnog worden vier onderwerpen concreet uitge-

werkt: stedelijke armoede, huisvesting, luchtkwaliteit

en de integratie van migranten. Bovendien is een

7 – Congresmagazine

Ruben Maes, Benjamin R. Barber, Kerstin Westphal, Frans van Houten

om huisvesting, publieke dienstverlening, onderwijs en

participatie (zowel sociaal als economisch). Verschillen-

de grote steden in Europa spraken hier samen al eerder

over. Eén van de knelpunten is dat financieringsinstru-

menten niet aansluiten op de behoefte die steden in de

praktijk ervaren.

LuchtkwaliteitHet Nederlandse ministerie van Infrastructuur en Mili-

eu (I&M) is de trekker op het terrein van luchtkwaliteit

samen met de stad Utrecht. In het partnerschap doen

ook Helsinki, Londen, Milaan en Constanta mee. Het

partnerschap is erop gericht om beter (wetenschappe-

lijk) in kaart te brengen welke stedelijke en niet-stedelij-

ke factoren bepalend zijn voor de luchtkwaliteit en het

maken van een routekaart voor effectieve regulatie. Het

uitwisselen van best practices is daarvan een onderdeel.

Slowakije, de opvolgende voorzitter van de EU, neemt

het voortouw op het thema huisvesting. België en

Frankrijk treden op als trekkers van het onderwerp

stedelijke armoede.

OverdrachtBij de Europese Urban Agenda en het Pact van Amster-

dam werkten Nederlandse overheden nauw samen met

Slowakije en Malta, de volgende EU-voorzitters. Op 30

juni droeg Nederland de hamer over aan Slowakije. Dat

land heeft zich evenals Malta gecommitteerd aan de

bottom-up-benadering in Europa waarbij de stem van

steden en stedelijke regio’s – ergo die van de Europese

burgers – luider klinkt en beter tot zijn recht komt.

1 www.europadecentraal.nl

8 – Congresmagazine 9 – Congresmagazine

c o l u m n

Wim van de Donk

Terugkijkend op het Nederlands voorzitterschap van de EU in de eerste helft van 2016

constateer ik dat we als steden en regio’s een stevige bijdrage hebben kunnen leveren.

Daar waar het Europa van de natie-staten soms onzeker wankelt, is er op het niveau van

de steden en regio’s een bruisende en optimistische dynamiek. Zo was daar het Pact van

Amsterdam over het belang van de EU stedelijke agenda maar ook door het organiseren

van aansprekende evenementen, zoals de TEN-T dagen in Rotterdam en de EU Week van

de Innovatieve Regio’s in Eindhoven, hebben we ons goed op de kaart gezet.

Direct na afloop van het Nederlandse voorzitterschap was ik te gast in Slowakije om

deel te nemen aan de 7e EU top van steden en regio’s van het Comité van de Regio’s. De

top werd voor het eerst onder Slowaaks voorzitterschap georganiseerd in de hoofdstad

Bratislava en stond volledig in het teken van het stimuleren van investeringen in steden

en regio’s.

Wat me opviel tijdens verschillende gesprekken was de spirit en de trots bij de Slowaken.

De jongeren in de stad spraken –in goed Engels- bezorgd over de Brexit en waren per saldo

vooral optimistisch over het Europese project ondanks de moeilijke omstandigheden van

dit moment. In een dankbrief aan gouverneur Pavol Freso van de Regio Bratislava heb ik

hier ook specifiek aan gerefereerd.

Bouwen aan een betere en vredige samenleving, gefundeerd op menselijke waardigheid,

het blijkt nog steeds een richtinggevend en aansprekend ideaal. Het ‘Alle Menschen wer-

den Brüder’ klonk bij het slot van de conferentie nog steviger dan ooit als een indringende

opdracht. In een Europa dat zich onderscheidt door een inspirerende variëteit moet er dan

wel aandacht zijn voor een economische rationaliteit die vooral in uniformiteit lijkt te zijn

geïnteresseerd.

Wim van de Donk

Commissaris van de Koning in Noord-Brabant

Ruben Maes, Benjamin R. Barber, Kerstin Westphal, Frans van Houten

Jantine Kriens, Ronald Plasterk, Cor Lamers, Hella Dunger-Löper

m a r k k u m a r k k u l a

Pact is een ander denkraam, een nieuw model

‘Steeds meer zijn de steden de drijvende kracht in de wereld. Steeds meer mensen wonen in de stad. Daar is een goede re-den voor: de stad is het toneel van vernieuwing en innovatie, de talenten van mensen komen samen, er zijn initiatieven, banen en vooruitzichten. In de stad verandert de wereld.

Amsterdam is daarvan een lichtend voorbeeld vanwege zijn

economische kracht en culturele erfenis. Niet voor niets werd

Amsterdam dit jaar door de EU onderscheiden als Innovation Ca-

pital of Europe. Burgers zijn daarbij de vitale schakel; de traditio-

nele triple helix van overheid, bedrijven en kennisinstituten is in

Amsterdam uitgebouwd tot een quadrupel helix. De deur staat

wijd open voor de kracht van burgers. De vitaliteit van steden,

hun kracht om zich te revitaliseren en ontwikkelen weerspiegelt

zich in de locatie van dit forum: de Westergasfabriek.

Moeilijke uitdagingen zoals luchtvervuiling, huisvesting en

armoede zijn er in alle steden. Overal met dezelfde oorzaken

en dezelfde noodzaak om het op te lossen. Dat staat of valt

met het vermogen om te veranderen en te innoveren. Zoals dit

gebouw floreert met een nieuwe bestemming. Door internatio-

naal samen te werken kunnen we zoeken naar oplossingen voor

problemen die zich overal voordoen. Van klimaatverandering

tot de integratie van minderheden. De stedelijke dimensie is zo

belangrijk dat zij moet worden gehoord op elk niveau van het

overheidsbeleid. Daarbij moeten de problemen het uitgangspunt

zijn, niet de wet- en regelgeving. Te vaak staan regels oplossin-

gen in de weg.

We hebben veel te danken aan het Nederlandse EU-voorzitter-

schap. Het Pact van Amsterdam is meer dan een stellingname,

het is een ander denkraam. Een nieuw model voor EU-beleid met

pionierende steden die het voortouw nemen. De Urban Agenda

wordt straks voortgezet op de Top van Regio’s en Steden in Bra-

tislava (8-9 juli 2016). Ook daar zijn weer veel (hoofd)steden die

zich committeren. Zoals er vandaag vijfhonderd vertegenwoor-

digers zijn van steden en regio’s. ‘Laten we beginnen, inzoomen

op problemen en de weg vrijmaken voor oplossingen.’

e b e r h a r t v a n d e r l a a n

Niet de koning of de bisschop, maar burgers

‘Amsterdam is geen stad van koningen en bisschoppen, van paleizen of kathedralen. Wel van monumentale pan-den en grachten, gebouwd door de burgers. Democratisch burgerschap karakteriseert Amsterdam.

Van alle Europeanen leeft 75% in de stad. Het Pact van Am-

sterdam is op hen gericht. Stedelingen en stadsbestuurders

leven met de grote vraagstukken van nu en dealen ermee:

leefbaarheid, mobiliteit, luchtkwaliteit, migratie en radica-

lisering. De stad creëert vernieuwing en innovatie dankzij

zijn grote aantal zeer diverse inwoners, en dankzij de aan-

wezigheid van culturele voorzieningen en kennisinstituten.

De triple helix van bedrijven, onderwijs en overheid is een

voorwaarde voor economische groei en innovatie.

De aandacht van Europa verschuift terecht van het platte-

land naar de stad, maar het succes van de stad mag niet ten

koste gaan van plattelandsgebieden. Stad en land hebben

elkaar nodig. Als hoofdstad voelt Amsterdam een verant-

woordelijkheid voor gemeenten met een sterke bevolkings-

daling. Krimp stelt hen voor allerlei problemen, maar door de

beperkte schaalgrootte is er geen capaciteit om die proble-

men het hoofd te bieden. Kennisuitwisseling met een grote

stad kan veel opleveren. Zo helpen Amsterdamse gemeen-

teambtenaren krimpgemeenten bij het gebruik van EU-fond-

sen en delen ze kennis over citymarketing en de aanpak van

leegstand.

Kennisdelen is ook een belangrijk thema in het Pact van

Amsterdam. In de Urban Agenda heeft Amsterdam de rol op

zich genomen van coördinator van het partnerschap voor

de integratie van migranten. Samenwerking en kennisuit-

wisseling tussen landen en steden is daarvoor van belang,

maar zeker zo belangrijk is de focus op burgers. Zij vragen om

oplossingen voor de grote vraagstukken van deze tijd, tegelij-

kertijd zijn zij het menselijk kapitaal voor het vinden van die

oplossingen.’

12– Congresmagazine 13– Beter en concreter

k e y n o t e s

‘Stedelijke dimensie hoort

op elk niveau van het

overheidsbeleid’

C V

Markku Markkula is voorzitter van

het Comité van de Regio’s. Hij is lid

van de gemeenteraad van de Finse

stad Espoo en bestuurder van de

regio Helsinki-Uusimaa. Eerder zat

Markulla in het Finse parlement.

C V

Eberhart van der Laan is sinds 2010

burgemeester van Amsterdam. Hij

was van 2008 tot 2010 minister

voor Wonen, Wijken en Integratie

in het kabinet Balkenende IV. Eer-

der was hij advocaat en lid van de

gemeenteraad van Amsterdam.

f r a n s v a n h o u t e n

Problemen verbinden genereert oplossingen

‘Een innovatief bedrijf als Philips heeft noodzakelijkerwijs een weidse horizon. We houden ons bezig met de grote maatschappelijke uitdagingen van de toekomst.

De bevolking wordt ouder, steeds meer mensen hebben een

chronische ziekte. De gezondheidszorg moet zichzelf opnieuw

uitvinden. Aandacht voor een gezonde levensstijl - preventie

- is cruciaal. Efficiënt omgaan met energie is ook zo’n vraag-

stuk. Door het gebruik van led kan het stroomverbruik met

60% dalen. We hebben aan Madrid recent 225 duizend lampen

geleverd die reageren op verkeersintensiteit. We dromen over

voedsel produceren in de stad, geen vervuilende distributie-

keten meer. Oude gebouwen een andere bestemming geven,

verse groenten maken met nieuwe technieken. We doen het al

in Chicago en Moskou.

Innovatie is teamwork. Het gaat erom de uitdaging en de ur-

gentie te begrijpen en mensen te verbinden. De warmte van de

datacentra op de Amsterdamse Zuidas kun je hergebruiken op

urban farms. Het CO2-afval van de Rotterdamse haven is bruik-

baar in de nabijgelegen kassen. Innovatie is verbinden. Steden

kunnen daarbij een grote rol spelen. Talent trekt naar de steden

en burgemeesters hebben invloed. In Amsterdam werken bij

Philips veel mensen uit binnen- en buitenland. Die mensen

moeten wonen, ze moeten geen weerstand tegen buitenlan-

ders ondervinden. Amsterdam stelt zich daarbij zeer construc-

tief op, het gevolg is dat de werkgelegenheid toeneemt.

Wij werken graag samen met steden, bijvoorbeeld in het Global

Platform for Cities. Als Europeaan maak ik me wel zorgen om-

dat we in Europa niet het volle voordeel halen uit het aanwe-

zige talent. We kijken jaloers naar Californië met zijn Silicon

Valley, waarom kan dat in Europa niet? Verbinden, de connectie

maken. Innovatie komt vanzelf als de vonken rondvliegen.

Daarom vind ik de Urban Agenda zo belangrijk. Samenwerken.

Polarisatie vermijden. Samen ambitieus en ondernemend zijn.’

14– Congresmagazine

‘We kijken jaloers naar

Silicon Valley. Waarom kan

dat in Europa niet?’

C V

Frans van Houten is bestuursvoor-

zitter van Koninklijke Philips. Hij

begon zijn carrière bij Philips waar

hij in de loop van de jaren verschil-

lende bestuursfuncties vervulde.

In 2009 leidde hij bij de ING de

splitsing van de bank en de verze-

keringsgroep. In 2011 keerde hij als

bestuursvoorzitter terug bij Philips.

w o r k s h o p s

Slimme en innovatieve steden

Steden zijn bij uitstek banenmotors en aanjagers

van economische groei. Het stadsbestuur werkt

samen met lokale kennispartners en bedrijven in

de triple helix. Burgemeester Bas Verkerk van Delft

vertelt over YES!Delft (www.yesdelft.nl) een initi-

atief van de TU Delft waarbij jonge studenten hun

eigen hightechbedrijven starten. Slim en innovatief

gaat ook over het uitwisselen van kennis tussen

steden. Dat gebeurt bijvoorbeeld op het Platform

Open @ Agile Smart Cities (www.oascities.org) waar

standaarden worden ontwikkeld voor vraagstukken

die zich overal voordoen en best practices worden

uitgewisseld. In de workshop is er ook een presenta-

tie over het European Network of Living Labs (www.

openlivinglabs.eu). Dit is een netwerk van innova-

tieve experimenten gericht op leefbaarheid en bete-

re dienstverlening waarin overheden samenwerken

met burgers, kennisinstellingen en bedrijven.

Lambert van Nistelrooy

‘Maak fondsen toegankelijker’

Na de introductie reageert de Nederlandse

Europarlementariër Lambert van Nistelrooy

(CDA). Hij vindt dat de Europese Structuur-

fondsen beter toegankelijk moeten zijn voor

steden. ‘Het Pact van Amsterdam luidt een

andere benadering in van Europees stedelijk

beleid. Steden gaan een sleutelrol spelen bij

schone energie, duurzame mobiliteit en het

vluchtelingenvraagstuk. Innovatie en techno-

logie zullen bijdragen aan meer leefbaarheid

en betere dienstverlening.’

w o r k s h o p s

Groene stedenDuurzame vormen van mobiliteit, groenstructuren in

de stad en hoe de stad moet omgaan met de gevolgen

van de klimaatverandering. Daarover gaat de Workshop

Groene steden. De stad is een grote vervuiler, maar

daar staan maatregelen tegenover zoals investeren in

duurzaam openbaar vervoer en lokale productie van

duurzame energie. Voorbeelden die worden gepre-

senteerd betreffen de renovatie van appartementen

in Letland. Enerzijds een werkgelegenheidsproject,

anderzijds verbetert het de levensomstandigheden van

burgers, ook doordat hun energielasten lager worden.

Het andere voorbeeld gaat over Boedapest. Hier zijn de

waterreservoirs van de brandweer geschikt gemaakt als

drinkwaterfonteinen, wat voorziet in een grote behoef-

te van inwoners en toeristen.

Marcelle Hendrickx (Tilburg)

‘Niet enkel technische maar ook sociale innovatie’

Wethouder Marcelle Hendrickx van

Tilburg is lid van het samenwer-

kingsverband van Europese steden

op het gebied van sociale innovatie.

‘Innovatie drijft op technologie,

maar sociale innovatie is zeker zo

belangrijk,’ zegt ze. Een voorbeeld

van die vernieuwing is de Starters-

beurs die is opgezet in Tilburg. Jonge

werklozen kunnen tegen een stage-

vergoeding werkervaring opdoen.

Deze aanpak heeft in Nederland veel

navolging gekregen.

w o r k s h o p s

Inclusieve steden

Daniël Termont, burgemeester van Gent en vicevoorzitter van

Eurocities, opent de workshop met een oproep voor meer en

betere samenwerking tussen steden en de Europese instituties

om de werkloosheid aan te pakken. ‘Een partnerschap voor banen

en scholing dat onderdeel is van de Urban Agenda kan steden in

positie brengen om hun kennis en expertise optimaal in te zetten

voor beter Europees beleid.’ Armoede, werkloosheid en integra-

tieproblematiek spelen in alle steden. Steeds vaker spelen burgers

een actieve rol in de aanpak. De burgemeester van Athene vertelt

bijvoorbeeld over de grote aantallen vluchtelingen in haar stad. Zij

worden merendeels vrijwillig opgevangen, begeleid en geholpen

door inwoners van de stad.

Mark Frequin (Ministerie I en M)

‘Krachten bundelen’

Mark Frequin, directeur-generaal

Mobiliteit van het ministerie van

Infrastructuur en Milieu, reageert

dat de voorbeelden illustreren waar

het bij de Urban Agenda over gaat:

grensoverschrijdend kennis en

ideeën uitwisselen en zoeken naar

oplossingen die steden duurzamer

maken. ‘De Urban Agenda heeft

geen eigenaar, het gaat erom de

krachten te bundelen.’

19 – Congresmagazine18 – Congresmagazine

Bart Somers, Marcelle Hendrickx,

Daniël Termont, Amalia Zepou

Cees Loggen, gedeputeerde van

Noord-Holland en lid van het

Comité voor de Regio’s, is lid van de

Noordzee Commissie van CPMR, de

belangenclub van kustregio’s. Hij fo-

cust op waterbeheer in relatie tot de

verandering van het klimaat. Binnen

het project Delta Metropolis worden

waterveiligheid en ruimtelijke

ordening geïntegreerd aangepakt.

Een aanpak die goed werkt bij de

versterking van de Markermeerdij-

ken tussen Hoorn en Amsterdam.

21 – Congresmagazine20 – Congresmagazine

w o r k s h o p s

Stad en landBetere dienstverlening aan burgers vereist samenwerking in de regio tussen stad en de omliggende gemeenten.

Op het gebied van onder meer transport en vervoer, ruimtelijk beleid en economie.

Michiel Rijsberman, gedepu-

teerde van Flevoland en lid van

het Comité van de Regio’s, vertelt

hoe binnen de Amsterdamse

metropoolregio wordt samenge-

werkt op thema’s als economie

en ruimtelijk beleid. Een onder-

deel daarvan is Action Almere 2.0.

De stad blijft de komende jaren

groeien om tegemoet te komen

aan de vraag naar woningen. Dat

is een kwantitatieve maar vooral

een kwalitatieve opgave.

Cees Loggen, Peter Ramsden, Michiel Rijsberman,

Juliane Kürschner, Helyn Clark

r o n a l d p l a s t e r k

Een nieuwe manier van werken in Europa

‘De stad is de grootste uitvinding van de mensheid. Oceanen, bergen en rivieren waren er altijd al op onze planeet. Maar de stad is een grootse creatie van mensen die bij elkaar zijn gaan wonen, terwijl ze voor hun voedsel moesten vertrouwen op anderen.

In de jaren zeventig, toen de industrialisatie op zijn eind

liep, raakten de steden in verval. Maar halverwege de

jaren tachtig werd de stad weer populair en nog steeds

groeit het aantal stadsbewoners. Die groei noopt tot

maatregelen om de stad leefbaar te houden, bijvoor-

beeld voor schone lucht. Over 25 jaar zullen we het ons

niet kunnen voorstellen dat er ooit verbrandingsmoto-

ren in onze auto’s zaten.

Nederland is een sterk verstedelijkt land. Daarom zijn

we blij met het Pact van Amsterdam. Het gaat om drie

belangrijke dingen. In de eerste plaats zijn we het erover

eens dat steden bij het maken van beleid aan het begin

van de keten moeten staan, juist omdat ze het beleid

C V

Ronald Plasterk is minister van Binnenlandse Zaken en

Koninkrijksrelaties. Eerder was hij lid van de Tweede

Kamer en minister van Onderwijs, Cultuur en Weten-

schap in het kabinet Balkenende IV.

aan het einde van de keten moeten uitvoeren. Het twee-

de is dat de toegang tot Europese fondsen moet worden

vergemakkelijkt. Het derde punt is kennis uitwisselen.

Amsterdam maakt zich zorgen over de effecten van het

massatoerisme, Barcelona en Venetië hebben die pro-

blemen al langer. Het ligt voor de hand dat die steden

van elkaar leren.

De werkwijze die in het Pact is afgesproken is nieuw

in Europa. Het gaat in programma’s waar idealiter vijf

landen en vijf steden uit vijf verschillende lidstaten

aan meedoen. Voorbeelden zijn de partnerschappen

over huisvesting waarbij Slowakije de trekker is, of het

partnerschap voor de integratie van migranten waarbij

Amsterdam in de lead is.

‘De beslissingen worden niet

meer in Brussel genomen’

Dit Pact van Amsterdam gaat over een andere ma-

nier van werken. De beslissingen worden niet meer in

Brussel genomen. Dit past in de beweging dat burgers

steeds meer zelf vormgeven aan de samenleving. Het

is al lang niet meer zo dat de overheid het allemaal

bedenkt. Ik denk aan het initiatief van studenten in

Barcelona die een populaire gadget ontwierpen om

door crowdsourcing de luchtkwaliteit te meten. De

overheid kan vaak gewoon een stap opzij zetten. Wat

niet betekent dat de overheid zich moet terugtrekken.

Dat illustreert de tentoonstelling die ik gisteren zag in

het Stedelijk Museum over de Amsterdamse School.

Grote architecten bouwden niet alleen voor instituties

maar ook voor gewone mensen dankzij optimisme en

het geloof in de vooruitgang. Mensen met visie blijven

nodig, vooruitgangsgeloof is in de 21ste eeuw nog even

actueel.’

k e y n o t e s

c o r i n a c r e Ţu

Europese Commissie steunt voluit de belangrijke rol van steden

‘Het Pact van Amsterdam is een mijlpaal op de lange weg die begon bij het Verdrag van Maastricht in 1992. Daar immers besloten we het Comité van de Regio’s te vormen om de overheden die het dichtst bij de burgers staan een plek te geven in de Europese beleidsvorming.

Ministers van alle 28 Europese lidstaten zijn het vandaag eens geworden

over het Pact van Amsterdam. Het raamwerk voor de Urban Agenda, die

daarmee vorm heeft gekregen: twaalf thema’s worden aangepakt in in-

ternationale partnerschappen. In de tweede helft van dit jaar en in 2017

willen we nieuwe partnerschappen lanceren, bovenop de vier die hier

vandaag zijn gepresenteerd.

Partnerschap is de ziel van de Urban Agenda die de volle steun heeft van

de Europese Commissie. Ik wil alle steden aanmoedigen om eraan mee

te doen. De Europese Commissie zal er op haar beurt alles aan doen om

de Urban Agenda tot een succes te maken. Om te beginnen met drie con-

crete acties: we nemen onze eigen werkmethode kritisch onder de loep

om zeker te stellen dat steden systematisch en structureel geconsulteerd

worden over nieuwe wet- en regelgeving. Daarnaast gaan we kritisch

kijken naar het effect van wet- en regelgeving: is een regel efficiënt en

proportioneel? Is hij niet in strijd met een andere regel? In de derde

plaats maken we voor de steden in Europa een online one stop shop. Het

is een website die in september live gaat. Alle Europese regelingen en

financiële instrumenten die relevant zijn voor steden en regio’s worden

daar inzichtelijk gemaakt.

De informele ministersbijeenkomst markeert de afsluiting van vele

jaren werk en het begin van een nieuw tijdperk. Europese steden gaan

de Europese Commissie helpen haar werk beter te doen. De problemen

waar we voor staan zijn niet gering: sociaal, economisch, de grote stroom

vluchtelingen en de florerende anti-Europese bewegingen. Steden

weten het best wat werkt en wat niet. De Commissie faciliteert graag

de samenwerking tussen steden en verleent technische assistentie. Het

Comité van de Regio’s is onze natuurlijke partner. Ik ben ervan overtuigd

dat we de gezamenlijk de problemen kunnen overwinnen. In het belang

van een betere toekomst voor onze burgers.‘

C V

Corina Cretu is sinds november

2014 Europees Commissaris voor

regionaal beleid. Ze was in Roeme-

nië senator en na de toetreding van

Roemenië tot de EU trad ze in 2007

toe tot het Europees Parlement.

‘Europese Commissie

neemt maatregelen

om Urban Agenda tot

een succes te maken’

23 – Congresmagazine

´

C V

Ahmed Aboutaleb is burge-

meester van Rotterdam.

Eerder was hij staatssecreta-

ris van Sociale Zaken in het

kabinet Balkenende IV en

wethouder in Amsterdam.

‘Een minimaal niveau van welvaart en waardigheid voor iedereen, dat is

ook Europa’

a h m e d a b o u t a l e b

Een Europa voor burgers‘In Rotterdam West opende ik onlangs de uitbreiding van een zeer inno-vatief familiebedrijf. Dankzij vernieuwende producten kon dit bedrijf overeind blijven in de crisis. Met robottechnologie maakt het kunststof isolatiedeuren. Een hoogtechnologisch bedrijf waar ook 170 mensen werken met een arbeidsbeperking. Dat zijn de kansrijke ontwikkelingen die we in de stad graag zien en het is nog maar één voorbeeld.

Mijn pak is gemaakt is gemaakt in Marokko, maar over een paar jaar zal ik

me in een studio in Rotterdam laten opmeten en komt mijn kostuum uit de

3D-printer. Een ander voorbeeld is de lokale productie en consumptie van

energie. Straks produceert mijn CV ketel niet alleen heet water, maar ook de

stroom voor mijn elektrische auto.

Benjamin Barber heeft gelijk. Steden en burgers zijn in de lead, het is voor

Europa geen schande om dat te erkennen. In de Haags-Rotterdamse Metro-

poolregio werken we met 23 burgemeesters samen aan een innovatiepro-

gramma. Heel iets anders dan vroeger toen het rijk het economisch beleid

vaststelde en de stad kon vragen om een beetje geld. Nu komen we zelf met

onze plannen, we vertellen ons concept en vragen het rijk: vindt u het wat?

Doe dan mee! En dat zeggen we ook tegen Brussel. De kern van de zaak is de

bottom-up-benadering. In het licht van alles wat er in de stad gebeurt is het

vreemd dat er nog steeds geen EU-commissaris is voor de stad. Die moet er

bij de volgende formatie wel komen.

Er is veel kritiek op Europa en er zijn veel anti-Europese sentimenten. Dat

komt grotendeels doordat we er niet in zijn geslaagd een Europa voor de

burgers te maken. Wel een geweldige gemeenschappelijke markt: con-

tainers en kapitaal vliegen onbelemmerd heel Europa door, maar als je in

een grensstreek woont is het een drama om goed onderwijs voor je kind te

regelen. Of je pensioenvoorziening. Dat komt zeker niet doordat we geen

federaal Europa zijn. Het komt door een gebrek aan wil om een Europa voor

burgers te creëren.

Om het vertrouwen te herstellen, moet er een Europese agenda komen voor

burgers, anders krijgen we nog veel meer Brexit-achtige initiatieven. Het

Europees Parlement en de Europese Commissie moeten zich richten op de

onderwerpen die voor burgers belangrijk zijn. In mijn Europa slapen geen

mensen op straat. In mijn Europa heb je gelijke kansen waar je ook geboren

bent. De kloof tussen arm, rijk, blank en zwart moeten we niet accepteren.

Daar gaat Europa ook over: een minimaal niveau van welvaart en waardig-

heid voor iedereen. Als we daar niet in slagen dan zal het evenmin lukken

een veilige gezamenlijke toekomst zeker te stellen.’

24– Congresmagazine

De dag van het interview is B-day.

De uitkomst van het referendum in

het Verenigd Koninkrijk is dan nog

ongewis. ‘Maar’, zegt Verkerk, ‘hoe

het ook afloopt, een institutionele

hervorming van Europa is onver-

mijdelijk. Het staat daarbij wel vast

dat Europa de steden nodig heeft

om de grote vraagstukken van nu te

kunnen oplossen en om het Euro-

pese niveau dichterbij de burgers te

brengen.’

Dat juist de steden het verschil ma-

ken ziet Verkerk in zijn eigen stad.

‘In Delft gaan wetenschap, techniek

en economie samen. Wij hebben de

start-ups die werken aan oplossin-

gen op het gebied van milieu, ener-

gie, gezondheidszorg en mobiliteit.

In de stad heb je de overgang van

kennisinstituten, de maatschappij

en de markt.’

‘Europa moet het

hebben van kennis,

in al het andere zijn

we slechter of

duurder’

Het floreren van het anti-Europese

sentiment schrijft Verkerk toe aan

het onvermogen van Europa om de

problemen die burgers het meest

raken, aan te pakken, zoals de kli-

maatverandering en werkloosheid.

‘Het overheidssysteem loopt vast.

De dynamiek is groot, met de mo-

derne communicatiemiddelen staan

burgers voortdurend met elkaar in

contact. De overheid verliest de grip

doordat wetgeving en regels stellen

tijd vraagt, maar de wereld is al

verder. Om de razendsnelle werke-

lijkheid bij te houden, moet je in de

steden zijn. Dat is het bestuurlijk ni-

veau dat de problemen het best kent

en de meeste voeling heeft met de

kenniseconomie. Europa kan enkel

concurreren op kennis, in al het an-

dere zijn we slechter of duurder. De

hele wereld verstedelijkt en Europa

het eerst. Wij zijn de frontrunners

om een uitweg te vinden voor het

klimaatvraagstuk, de integratie van

migranten, mobiliteit, decentrale

energieopwekking en huisvesting.

In de steden van Europa moeten we

het uitvinden.’

VerloederingDe verbinding tussen Europa en de

stad is een constante in de loopbaan

van Verkerk. Toen hij in 1996 aantrad

als wethouder van Economische

Zaken in Den Haag, zocht hij aan-

sluiting bij Eurocities, een verband

waarin tweehonderd Europese

steden enerzijds kennis uitwisselen

en anderzijds het beleid in Europa

beïnvloeden. In de jaren tachtig had

de toenmalige burgemeester van

Rotterdam, Bram Peper, daarvoor

het initiatief genomen. ‘Oude in-

dustrieën vielen om, er was mas-

sale werkloosheid en in de steden

was verloedering,’ vertelt Verkerk.

‘Peper zocht contact met tweede

steden zoals Frankfurt, Bordeaux en

Barcelona. De hoofdsteden hadden

hun zaakjes meestal wel goed voor

elkaar. Die wisten veel beter de weg

naar de Europese fondsen en von-

den gemakkelijker gehoor.’

Op nationaal niveau werd het

economisch en sociaal belang van

de grote stedelijke regio’s eind jaren

tachtig onderkend. De Commissie

Montijn adviseerde het kabinet te

investeren in het versterken van

de grote steden. In het Verdrag

van Maastricht (1992) werd onder

Nederlands EU-voorzitterschap het

Comité van de Regio’s ingesteld. De

bestuurslaag die het dichtst bij de

burgers staat moest meer worden

betrokken bij Europa. Desondanks

duurde het meer dan twintig jaar

voordat de Europese Urban Agenda

concreet vorm zou krijgen. ‘Dat is

te wijten aan de massieve institu-

tionele weerstand,’ zegt Verkerk.

‘Vergis je niet, het gaat over macht

en invloed. Lidstaten waren tegen

omdat ze vonden: wij gaan erover.’

Als lid van de Nederlandse delega-

tie naar het Comité van de Regio’s

(CoR) gaf Verkerk de Europese Urban

Agenda een flinke zet met zijn

advies ‘Naar een integrale aanpak

van steden in de Europese Unie’ dat

27 – Congresmagazine

b a s v e r k e r k

‘Burgemeesters overzien de grote problemen én de

oplossingen’

Het Pact van Amsterdam is de

bekroning van het werk van scheidend

burgemeester Bas Verkerk van Delft.

Jarenlang zette hij zich in voor meer

invloed van steden en regio’s in

Europa. ‘We hebben nu iets in handen

waar we mee verder kunnen.’

28 – Congresmagazine 29 – Congresmagazine

in juni 2014 door het CoR werd vastgesteld. Het

was een oproep aan de Europese Commissie

om werk te maken van de stedelijke agenda. In

het advies stonden drie dingen centraal: een

integrale benadering van beleid om tegenstrij-

dige wet- en regelgeving te voorkomen, steden

betrekken bij het beleid (multi-level governan-

ce) en een betere uitwisseling van kennis en

best practices tussen steden.

Het advies landde uiteindelijk in het Pact van

Amsterdam. Dit voorziet naast inhoudelijke

keuzes in een werkmethode. Partnerschappen

van steden en andere overheidsniveaus gaan

aan het werk met de twaalf grote thema’s van

nu. Verkerk weet als geen ander hoe sectoraal

Europa is georganiseerd, en hoe volhardend de

departementen staan voor hun deelbelangen.

‘Maar’, zegt hij, ‘als de steden falen, faalt Eu-

ropa. De Urban Agenda gaat over het behalen

van de belangrijke doelen. Europa verliest

zijn geloofwaardigheid als het niet lukt om de

problemen aan te pakken die de mensen het

meest bezighouden. Maar ik zeg niet dat het

gemakkelijk zal zijn. De Eurocommissaris voor

regionaal beleid, Corina Creţu, zal op de trom

moeten slaan. Ook Frans Timmermans heeft er

als Commissaris voor de kwaliteit van Europe-

se wet- en regelgeving (en als vicevoorzitter

van de Europese Commissie) een rol in. Europa

heeft nog maar even tijd om te laten zien wat

het waard is, als dat niet gebeurt is het afge-

lopen. Dan zeggen we: u bent een hinderlijke,

overbodige bureaucratie gebleken. We gaan

het anders organiseren. Heel lang heeft het Eu-

ropees niveau gedacht dat ze het wel goed de-

den. Maar na de eurocrisis waren het de lokale

C V

Bas Verkerk is twee termijnen

burgemeester geweest van Delft

(van 2004 tot juli 2016). Daarvoor

was hij van 1996 tot 2004 wethou-

der van Den Haag. In die stad zat hij

vanaf 1993 in de gemeenteraad.

Bas Verkerk was sinds 2001 lid van

het Comité van de Regio’s. Hij was

van 2008 tot 2012 voorzitter van

de Nederlandse delegatie van het

Comité en van 2012 tot 2016 voor-

zitter van de liberale fractie van het

Comité.

en regionale bestuurders die ervoeren hoe diep

die erin hakte. Hoe moeilijk het was om eruit te

komen. In Spanje is een hele generatie werk-

loos geraakt. Lokale bestuurders zijn de hele

dag aanspreekbaar voor hun kiezers. Je komt ze

steeds tegen: op straat, langs de lijn en aan het

loket. Mensen eisen antwoorden, oplossingen

en graag een beetje rap. Burgemeesters van

grote steden overzien de problemen en ook de

oplossingen die voortkomen uit de vernieu-

wing die zich afspeelt in de stad.’

De grote stedelijke agglomeraties in Europa

werken graag samen en op zichzelf zijn ze

groot genoeg om massa te maken. ‘Het is de

perfecte bestuurlijke schaal voor het ontwer-

pen van een ander soort wetgeving: thema-

tisch en integraal. Met het Pact van Amster-

dam hebben we nu iets in handen waarmee

we verder kunnen. Als steden en nationale

overheden het eens worden over een actieplan

kan de Commissie er eigenlijk niet onderuit om

het uit te voeren. Ook al zijn er landen met een

meer centralistische cultuur waar de nationale

overheid er nog aan moet wennen dat de stad

meer te zeggen krijgt.’

Voor Verkerk was 30 mei 201, de dag dat de

ministers van alle 28 Europese lidstaten het

Pact van Amsterdam vaststelden, daarom een

feestdag. ‘Het was voor mij de bekroning van

iets waar ik jarenlang mee bezig ben geweest.

Of ik er die avond een glaasje champagne op

heb gedronken? Wel twee!’

‘Heb ik die avond een glaasje champagne

gedronken? Wel twee!’

Ruben Maes, Bas Verkerk, Cor Lamers en Ank Bijleveld-Schouten

#EUUrbanAgenda

Pierluigi Boda @PierluigiBoda@Rplasterk: form now on alle new EU policies will be shaped together with cities - #EUUrba-nAgenda takes off @EU_Cor

Raffaele Cattaneo @Cattaneo_R80% of GDP comes from cities and urban areas: without cities #Europe does not exist #EUUrba-nAgenda #Pact #Amsterdam

CoR @EU_CoR#EUUrbanAgenda not just about #EUcities, but also about rural linkages: see tags for expert panel joining @antbuc1

Eurocities network @EurocitiestweetDieter Reiter: all levels need to cooperate to tackle Europe’s major challenges @Stadt-Muenchen #EUUrbanAgenda

Sidony Venema @SidonyVenemaHolland is not a densely populated country, but a sparsely populated city #EUUrbanAgenda @rijberman

ALDE-CoR @Alde_CoR@BartSomers #EUUrbanAgenda: avoiding ghettos & creating an inclusive urban identity doesn’t need money, but leadership and good governance

Karen Vandeweghe @Kavdeweg#EUUrbanAGenda: easier acces to funding for cities, effective implementation of eu policies and a better urban knowlegdge base

Hélène Geoffroy @ Johanna Roland (Voorzit-ter Eurocities)‘Travailler avec les villes c’est travailler avec les citoyens’ @Ville_gouv #EUUrbanAgenda

KieranMcCarthy @cllrkmac@EU_CoR Amsterdam Pac needs a roll out strategy; close the gaps between ideology, policy making and practical messages

European Commission @EU_Commission#EUUrbanAgenda: European cities get their say in EU policy making.

Thierry van Vugt @ThierryVanVugtMinister @RPlasterk: ‘Cities ar much more in the lead’#EUUrbanAgenda

Gilles Pargneaux @gillespargneauxAs MEP & elected official in Lille European Metropolis (MEL), I support strongly #EUUr-banAgenda as a powerfull tool to fight urban poverty!

31 – Congresmagazine

Benjamin R. Barber, Ahmed Aboutaleb, Bas Verkerk, Corina Creţu, Ronald Plasterk, Ivo Nesrovnal, Rafaele Cattaneo,

Iskra Mihaylova, Hella Dunger-Löper, Cor Lamers