STAGEVERSLAG

12-7-2009 Wim Vissers 1120498

Stageverslag van Wim Vissers over de beroepsspecifieke stage

in de periode 2 februari t/m 10 juli 2009.

Stageverslag

Pagina 2

Stageverslag

Inhoud

Bureau ................................................................................................................................................. 3

Roermond ............................................................................................................................................ 4

Wageningen ....................................................................................................................................... 8

Overige projecten ............................................................................................................................ 11

Competenties .................................................................................................................................... 12

- Analyseren ............................................................................................................................. 12

- Opstellen Programma van Eisen. ........................................................................................ 12

- Omzetten PvE naar ontwerp ................................................................................................ 13

Bijlage ............................................................................................................................................... 14

Stageverslag

Pagina 3

Bureau

Palmbout Urban Landscapes is een middelgroot stedenbouwkundig bureau. Bij de aanvang van de stage

heette het bureau nog Palmboom & v/d Bout Stedenbouwkundigen, naar de toen nog twee directeuren

Frits Palmboom en Jaap van den Bout. Het bedrijf zat toen al wel in een aanpassing in het management.

Er kwam een derde directeur bij, namelijk Jeroen Ruitenbeek. Door deze uitbreiding kwam er ook een

nieuwe naam: Palmbout Urban Landscapes.

Naast deze drie directieleden zijn er nog ontwerpers, tekenaars, grafisch vormgevers en is er een

afdeling secretariaat. De meeste mensen hebben de academie voor bouwkundig of technische universiteit

gevolgd. Slechts enkelen hebben HBO niveau, maar dan wel al vele jaren werkervaring.

Binnen het bureau is het gebruikelijk dat stagiaires volwaardig meedraaien binnen één of twee

projecten. Binnen deze projecten zullen ze dan vooral een ondersteunende functie hebben. Dit houdt in

dat er meegepraat wordt in vergaderingen, meegedacht wordt bij het oplossen van problemen, het

uitwerken van ideeën op papier en digitaal, het maken van maquettes. Dit is echter per project anders.

Het aannemen van stagiaires gebeurd meestal bij Jeroen van Kesteren samen met een tweede persoon.

In mijn geval zat Monique Mooij erbij. Op maandag ochtend vindt standaard van 9.00 – 10.30 het

wekelijkse gesprek plaats. Hierin worden de algemene punten besproken zoals het bijvullen van wc-

papier. Daarna worden de lopende projecten besproken. Hierin kan elke projectleider melden of er

nieuwe ontwikkelingen binnen een project zijn. Vervolgens worden kort mogelijke nieuwe projecten

besproken en als laatste worden de persoonlijke agenda‟s behandeld. Bij het vaststellen van de

agenda‟s wordt de stagiair op de eerste maandag van de stage bij één of meerdere projecten

ingedeeld.

Door de aanwezige kennis van CAD ben ik de eerste week gelijk bij het project Roerdelta in Roermond

geplaatst. Het project had een tijdje met wat minder mensen gedraaid en de bedoeling was dat er voor

1 juli een masterplan klaar zou zijn. Pieter Sprangers is voor dit project het aanspreekpunt binnen

Palmbout. Daarnaast zit Wolbert van Dijk als ontwerper buitenruimte erbij.

In de derde week werd het project Kortenoord in Wageningen weer opgestart. In 2006 is al eens door

Palmbout een masterplan opgesteld. Sindsdien zijn de grondposities verandert en Bouwfonds, de nieuwe

grondeigenaar, was het niet eens met het bestaande masterplan en wil graag een nieuw masterplan. De

deadline hiervoor was ook 1 juli 2009. Monique Mooij is voor dit project het aanspreekpunt binnen

Palmbout.

Na de maandag ochtend vergadering is er altijd een half uurtje overleg met het projectteam om een

weekplanning op elkaar af te stemmen en eventueel nog kort wat dingen te doen zoals email lezen en

dergelijke. Vervolgens is er een Ontwerpers Overleg. Hierin wordt een lopend project of net afgerond

project besproken waar iedereen van het bureau bij betrokken is. Hierdoor blijft iedereen binnen het

bureau op de hoogte van de specifieke onderdelen van elk project. Vaak zijn deze besprekingen na een

belangrijke deadline in een project. Het voordeel van deze besprekingen is dat er vaak verbeterpunten

komen van de collega‟s waardoor het project nog beter wordt voor het definitief gemaakt wordt.

De meeste mensen werken vier dagen in de week. Doordat de vrije dag niet door iedereen standaard

op vrijdag wordt gepland zijn er elke dag wel voldoende mensen die eventueel hulp kunnen gebruiken

van een stagiair als deze te weinig te doen heeft voor de toegewezen projecten. Zo heb ik naast

Roerdelta en Kortenoord ook nog wat kleine klussen gedaan voor Wageningen Rijnsteeg, Vliegveld

Twente en Maastricht. Dit was vaak digitaal tekenwerk of maquette werk.

Stageverslag

Pagina 4

Roermond

Het project Roerdelta is aan de rand van het centrum van Roermond.

In 2002 is voor Roerdelta ook al eens een masterplan gemaakt. Doordat het plan toen financieel niet

rond is gekregen is uiteindelijk afgezien van dat masterplan. Doordat nieuwe partijen interesse hebben

in het plangebied en de ontwikkeling ervan is het project opnieuw opgestart.

Het gebied heeft sinds het ontstaan van Roermond al verschillende functies gekend. Een van de eerste

functies van het gebied was boomgaard / siertuin bij de verschillende landgoederen. Door de

industrialisering zijn deze tuinen steeds meer vervangen door fabriekshallen. Deze fase is zeer bepalend

geweest voor het plan, want in deze periode is veel bodemvervuiling ontstaan.

In het plan is geprobeerd een relatie te leggen tussen het heden en verleden. Zo zal een deel van het

plan weer worden ingericht als park. Daarnaast zal getracht worden oude rivieren terug te brengen in

de vorm van groene scheggen. De Roer speelt ook een zeer belangrijke rol in het plangebied. Roermond

dankt zijn naam aan het uitmonden van de Roer in de Maas. In de huidige situatie is het vrijwel

onmogelijk om vanuit het plangebied de Roer als rivier te ervaren. Dit komt mede door de steile oevers

en de rommelige begroeiing op de oevers. Door de taluds minder steil te maken is het onderhouden

ervan makkelijker. Hierdoor zal de Roer als rivier weer zichtbaar zijn.

Stageverslag

Pagina 5

Het gebied kent ook enkele monumenten. Dit

zijn veelal gebouwen uit de 18e eeuw. Het

grootste monument dat in het plangebied staat

is het ECI complex. Dit gebouw had een

industriële functie en zal in de toekomst een

Cultuur en Leisure functie vervullen. Samen met

een nieuw plein zal het nieuwe culturele

centrum van Roermond moeten worden.

In het Akcros Park staan ook enkele

monumenten. Zo staat er een bestaande

woonboerderij die mogelijk in de toekomst een

andere functie kan krijgen, bijvoorbeeld een

restaurant of pannenkoekenhuis. Ook het

monument “gebouw 1879” zal een

commerciële functie krijgen. Samen met een

aangrenzend plein is dit een mooie locatie

voor horeca.

Naast bestaande bebouwing zal er ook

nieuwbouw in de Akros Park komen. Er zullen

zo drie appartementen blokken en een nog

nader te bepalen gebouw worden geplaatst.

Een mogelijke functie kan een schoolfunctie zijn.

Dit past goed bij de aangrenzende formele

tuinen waar onder andere kruiden in gekweekt

kunnen worden. Het Akros Park had in een eerdere fase nog een woonfunctie voor seniorenwoningen,

maar wegens de hoge mate van bodemvervuiling is toch afgeweken van dat plan. Het park zal een

dusdanige grondophoging krijgen dat de vervuiling niet meer gevaarlijk kan zijn.

In het Lindanusgebied staan de gesloten bouwblokken centraal waarin de kopgevels aan de

Lindanussingel een belangrijke rol spelen. Deze koppen zijn allen gericht op de kerktoren en zouden als

het ware visueel een gesloten gevel moeten vormen vanuit de kerktoren. Een van de taken was het

opnieuw tekenen van deze koppen en zorgen dat de hoeken weer kloppen.

De precieze indeling van de blokken is nog steeds niet helemaal vastgesteld. De bedoeling is dat de

bouwblokken gesloten zijn en zullen bestaan uit rijen van vier tot zes dezelfde woningen qua hoogte,

breedte en diepte. Hierdoor blijft het functioneel uitvoerbaar en wordt toch de gewenste diversiteit in

woningen gerealiseerd.

Het steeleiland zal een luxe uitstraling gaan krijgen. Waar in de andere delen ook nog appartementen

zijn toegestaan zal op het steeleiland geen hoogbouw plaatsvinden. Er zullen een flink aantal

vrijstaande woningen en patio woningen komen. Het thema achter deze woningen is het verscholen

wonen achter muurtjes. Zo zullen de patio woningen een mooie voorruimte krijgen waardoor er groen

boven de muren uit zal komen. De vrijstaande woningen staan met één zijde aan een muur die doorloopt

tot aan de Roer.

Stageverslag

Pagina 6

Enkele producten die voor dit project gemaakt zijn:

Dit is de plankaart zoals die in de tweede week van

de stage is gemaakt. Aan de hand van deze

plankaart is ook een werkmaquette gemaakt voor o.a.

het park. De plankaart die een pagina hiervoor te

vinden was is de meest recente plankaart. Zoals te

zien is, zijn er enkele aanpassingen geweest die o.a.

via onderstaande plankaart zo zijn ontstaan.

Naast het uitwerken en opwerken van deze plankaarten is er

ook getekend aan profielen. Deze profielen zijn nog vrij

schematisch. Deze zijn ook opgesteld zodat het civiel technisch

bureau kon gaan rekenen aan het plangebied voor een

gesloten grondbalans.

Stageverslag

Pagina 7

Daarnaast zijn nog enkele collages gemaakt.

In deze collages draait het erom hoe Steeleiland beleefd wordt. In een later stadium zijn de hagen nog

erbij gekomen. Hiervan zijn nieuwe collages gemaakt door Wolbert.

Stageverslag

Pagina 8

Wageningen

Het project Kortenoord ligt aan de westrand van Wageningen.

Voor dit project is in 2006 ook al een masterplan gemaakt, maar sinds die tijd zijn de grondeigenaren

veranderd. Bouwfonds heeft nu de grootste grondposities en was destijds het niet helemaal eens met het

gemaakte Masterplan. Vandaar dat gevraagd is om het destijds gemaakte masterplan eens kritisch te

bekijken en daar waar mogelijk te optimaliseren.

Het project is vanuit Palmbout vervolgens opgezet alsof het een nieuw project is. Enkele ontwerpprincipes

zijn wel overgenomen uit het masterplan, maar de plankaart is helemaal opnieuw opgebouwd. Een van

de eerste punten waar optimalisering in zat was het wateroppervlak. In het masterplan uit 2006 was

nog een eis dat 10% van het totale oppervlak (50.000 m2) water zou moeten zijn. In het masterplan

2009 was dit nog maar de helft, waarvan ook nog eens een deel buiten het plangebied komt te liggen.

Het volgende punt waarop optimalisering mogelijk was, dat waren de oprijlanen. Een van de

ontwerpprincipes was het principe „thuiskomen‟. Dit houdt in dat de bewoners via de weg langs de singel,

via een oprijlaan naar de parkeerkoffer bij de woning parkeren. In het 2006 waren nog 6 oprijlanen

getekend in het plan en in 2009 zijn dat er nog maar 4, waarvan slechts 1 is vastgelegd in de hoofd

planstructuur (HPS) is opgenomen. Dit houdt in dat de locatie van de andere oprijlanen nog variabel is,

ook al zijn er wel een aantal logische locaties voor deze oprijlanen.

In 2006 was in het masterplan een HPS van ongeveer 30%. Dit percentage lag volgens Bouwfonds te

hoog omdat er al teveel was vastgelegd voor de toekomstige ontwikkelingen. Daarom was een nieuwe

richtlijn opgesteld van 77.000 m2. Om dit getal te halen is besloten een groot deel van het groen, water

en verharding buiten de HPS te laten. Door deze ontwikkeling is er een hoog percentage bruto

uitgeefbaar. Het gevaar is wel dat door het schrappen van elementen uit de HPS ervoor kan zorgen dat

niet de beoogde kwaliteit haalbaar is. Vandaar dat een aantal profielen is vastgelegd waardoor de

Stageverslag

Pagina 9

ruimtelijke kwaliteit gewaarborgd is, maar toch de HPS geoptimaliseerd is. Uiteindelijk is de HPS 80.000

m2 wat neerkomt op 18%.

In het begin van het project is ook een parkeerstudie verricht. Hierin zijn een aantal principes bekeken,

bijvoorbeeld aan de voorkant van de woning een parkeerkoffer en aan de achterzijde een groene

strook, of een parkeerkoffer aan de achterzijde van de woning en een groene zone aan de voorzijde.

Deze studie is gebruikt om een schatting te kunnen maken voor een mogelijk woningaantal. De resultaten

uit de verwachtte woningaantallen en de berekeningen van de HPS hadden veel met elkaar te maken en

hebben deels het plan beïnvloed. Wanneer het hele plangebied verkaveld zou worden volgens de

parkeerstudie, dan konden er tussen de 1200 en 1500 woningen in het plan. Tegen de 969 uit het oude

plan van palmbout was dit een niet reëel getal. Vandaar dat besloten is om de HPS wat ruimer te

nemen waarbij nog steeds tussen de 1100 en 1200 woningen gerealiseerd kunnen worden.

Stageverslag

Pagina 10

Voorbeeld van het rekenmodel voor woningaantal en

netto oppervlakten.

Uiteindelijk is het hele project gebundeld in een boekje dat bij het einde van de stage nog ter inzage

ligt bij de gemeente Wageningen. Als het goed is zal eind juli een aanpas ronde zijn waarin de op- en

aanmerkingen vanuit de gemeente overwogen worden en indien zinvol worden doorgevoerd. Mogelijk

dat in deze periode nog wat extra werk voor Wageningen zit. Het plan is om in september het definitief

ontwerp af te hebben zodat begonnen kan worden aan het uitwerken van het eerste deelplan.

Hierboven is de uiteindelijke plankaart weergegeven. Daarnaast is een Excel tabel gemaakt waarin per

onderdeel uitgewerkt staat hoeveel m2 het groot is.

Stageverslag

Pagina 11

Overige projecten

Tijdens de stage is niet alleen gewerkt aan bovenstaande projecten. Deze projecten dienden wel als

rode draad voor de stage, maar rond de 12e week was er een kleine luwte waarin aan andere

projecten is meegewerkt.

- Vliegveld Twente, opwerken profielen

Voor het project Vliegveld Twente waren de profielen al getekend, waarna aan mij is gevraagd

om ze verder op te werken. In twee dagen tijd zijn de profielen verder uitgewerkt in AutoCAD

en vervolgens via Illustrator definitief opgemaakt tot de afbeeldingen zoals die in het boekje te

vinden zijn. Voor de projecten Roerdelta en Kortenoord waren al enkele profielen getekend en

opgewerkt en deze hebben als uitgangspunt gediend voor de profielen van Vliegveld Twente.

De profielen van Twente zijn vervolgens ook weer gebruikt als uitgangspunt voor de definitieve

profielen voor Kortenoord.

Voorbeeld profiel Twente.

Voorbeeld profiel Wageningen.

Stageverslag

Pagina 12

- Maastricht, maquette

Ook rondom de 12e week heb ik meegeholpen bij het maken van een maquette voor Maastricht.

In twee dagen is een bouwmassa maquette gemaakt van een aantal alternatieven. Daarnaast is

er ook kort wat tekenwerk gedaan voor Maastricht. Dit tekenwerk hoorde bij een korte studie

waaruit vervolgens het plan verder is ontwikkeld.

- Wageningen Rijnsteeg, opwerken plankaart

Naast het project Kortenoord wordt er door Palmbout ook nog aan een ander plan in

Wageningen gewerkt, namelijk Wageningen Rijnsteeg. Bij dit plan is een oude studentenflat

gesloopt en worden nieuwe flexibele woningen geplaatst. Voor dit project is de plankaart in

Illustrator bijgewerkt volgens de op- en aanmerkingen van de gemeente.

Naast deze projecten die door Palmbout worden uitgevoerd is tijdens de stageperiode ook geregeld

overleg met medestagiairs geweest over een mogelijke aanpak van de stageopdrachten die zij moesten

maken. Zo is onder andere meegedacht over een Kevin Linch opdracht en planologische opgaven.

Competenties

Tijdens de stage is tijdens het meelopen van de projecten ook aan verschillende competenties gewerkt.

Voorafgaand aan de stage zijn een aantal competenties vastgelegd waarin nog verbetering mogelijk

was. Hieronder staat per competentie beschreven wat de aanpak is geweest en of de competentie

verbetert is.

- Analyseren. (Welke analysemethode wordt het meest gebruikt en hoe geef je dat zowel

tekstueel als grafisch het beste weer?)

o Hoe aangepakt?

Het analyseren is vooral heel theoretisch aangepakt. Bij zowel Kortenoord als bij

Roerdelta is het nieuwe plan geanalyseerd en zijn alle gegevens in een tabel ingevoerd.

Deze tabel is vooral in Kortenoord belangrijk geweest. Hier werd door de

opdrachtgever heel precies aan vastgehouden en hoe meer uitgeefbaar terrein gemaakt

werd, hoe beter het plan was.

o Competentie verbetert?

Ja. Tijdens de studie zijn de stedenbouwkundige analyse methoden al veel toegelicht.

Door het meekijken bij projecten is opgevallen dat het analyseren vaak heel snel worden

gedaan en dat er bijna altijd gelijk naar een plan wordt gewerkt. Door bij beide

projecten juist het plan vanuit financieel oogpunt te analyseren is hier een verbreding

gemaakt.

- Opstellen Programma van Eisen. (Waar komen de randvoorwaarden en doelstellingen

vandaan?)

o Hoe aangepakt?

Bij het project Kortenoord is het PvE grotendeels overgenomen uit het masterplan dat in

2006 gemaakt is. Daarnaast had de opdrachtgever een aantal wensen waarop dat

masterplan een aanpassing nodig had. Tijdens het proces is wel meer duidelijkheid

Stageverslag

Pagina 13

gekomen over hoe strikt deze eisen zijn. Het optimaliseren, wat een van de eisen was, is

over het gehele project gezien de leidraad geweest. Hierbij is in overleg met de

opdrachtgever uiteindelijk een compromis gesloten over de precieze getallen.

Bij Roerdelta zijn ook enkele eisen vanuit een eerder masterplan overgenomen. Dit waren

meer ontwerpthema‟s dan letterlijke eisen. Daarnaast zijn steeds meer eisen en wensen

tijdens het proces opgesteld, maar ook verworpen. Hierbij speelde de politiek een grote

rol. De odprachtgever, bestaande uit ontwikkelaars, mensen van de gemeente en civiel

technici hebben o.a. over het parkeren de eisen een aantal keren aangepast. Dit is sterk

terug te vinden in de ontwerpen.

o Competentie verbetert?

Ja. Tijdens de studie wordt het PvE vaak op één moment vastgelegd en vervolgens is er

(bijna) geen speling meer in. In de praktijk blijken de eisen vaak nog redelijk variabel.

Dit kan vele redenen hebben, zoals vanuit stedenbouwkundig of politiek oogpunt. Deze

kijk op het opstellen en handhaven van het PvE zal zeer bruikbaar zijn tijdens het

afstuderen.

- Omzetten PvE naar ontwerp. (Hoe worden de randvoorwaarden en doelstellingen het beste

visueel zichtbaar?)

o Hoe aangepakt?

Hierboven is al kort uitgelegd dat vooral bij Roerdelta het omzetten van het PvE naar

een ontwerp veel invloed heeft gehad. Het parkeren speelt binnen elk project een grote

rol. Bij Roerdelta kwam een eis om het parkeren voor het ECI complex niet meer op het

maaiveld te doen, maar in een bebouwde parkeergarage. In het ontwerp is vervolgens

gezocht naar de vraag hoeveel parkeerplaatsen nodig waren en hoe die ruimtelijk het

beste ingepast konden worden. Vervolgens bleek de parkeergarage te duur te zijn,

waardoor het parkeren weer op maaiveldniveau moest. Doordat ondertussen de

parkeernorm was vastgesteld en er een andere parkeerdruk lag dan voor de

parkeergarage leverde dit een nieuwe zoektocht op naar het ruimtelijk inpassen van de

parkeerplaatsen.

o Competentie verbetert?

Ja. Vooral op het gebied van snelheid is vordering gemaakt. Tijdens de studie was er

vaak enkele weken nodig om het PvE om te zetten naar een ontwerp. Tijdens de stage

was het ontwerp vaak in één overlegmiddag gemaakt en duurde het een aantal dagen

om het ontwerp uit te werken.

Stageverslag

Pagina 14

Bijlage

In de bijlage zit de uren verantwoording.