STABLE-2007

het effectief taxerenvan de dynamische risicofactoren

van zedendelinquenten

Forensische Psychologie Update 2.018 juli 2013

Jan Willem van den Berg

Doelstellingen workshop

Na deze workshop heeft u kennis over:

1. methoden van risicotaxatie en hun voor- en nadelen

2. de dynamische risicofactoren van zedendelinquenten

3. de (ontwikkeling van de) STABLE-2007 en hoe u deze binnen uw organisatie zou kunnen gebruiken

Inleiding risicotaxatie

Seksueel delictgedrag

Nederland 2010: 200.000 incidenten 30.000 (poging tot) aanranding/verkrachting

4.000 aangiftes (13%), 400 veroordelingen (1,3%)

Kinderen nu tussen 0-15 jr, 140.000 misbruikt

Ontucht met letsel/dood: 1 tot 3 gevallen per jaar

Seksueel delictgedrag

Komt ontzettend veel voor Van het meeste wordt geen aangifte

gedaan Uit de meeste aangiften volgt geen

veroordeling

Zedendelicten met dodelijke afloop zijn zeldzaam

Daders: meestal eerste seksuele delict 85% first (sexual) offender

Meestal mannen jegens vrouwen/meisjes Daders 95% mannen, slachtoffers 85%

meisjes en/of vrouwen Slachtoffers meestal bekenden (date-rape,

incest) 75%-90% bekenden (aangiftes)

Seksueel delictgedrag

Publieke opinie:

Ze zijn heel ziek, stoornis gedefinieerd door delict

Ze zijn inherent slecht (genetisch bepaald) Ze zijn onverbeterlijk Ze zijn levensgevaarlijk

Seksueel delictgedrag

Daarmee is het probleem niet opgelost

Een groot deel recidiveert niet: veel worden zinloos hard aangepakt

Het merendeel is first-offender: er blijft dus veel aanvoer

Absurde maatregelen die de kwaliteit van leven drastisch verminderen, kunnen risicoverhogend werken (geen woning, sociaal netwerk, werk)

Laag risico op recidive: gewoon straffen‘Baat het niet dan schaadt het niet’ gaat hier niet op! Het (intensief) behandelen van laag-risico delinquenten lijkt tot verhoging van recidive te leiden!

Hoog risico op recidive: Vasthouden/behandelenBehandelen is niet alleen humaan, maar ook goedkoper

Selectie

Selectie op common sense werkt niet:gebrek aan common sense

wat logisch lijkt, is niet altijd waar

Dus: wetenschappelijk onderzoek

Selectie

Wat correleert er zoal niet met seksuele recidive:- ontkenning van seksueel delict- gebrek aan empathie met slachtoffer- ernst van het delict (intrusiviteit/moord)- weinig motivatie voor behandeling

Risicofactoren

Wat correleert er bijvoorbeeld wel met seksuele recidive:- eerdere seksuele delicten- hands-off delicten naast hands-on- seksuele preoccupatie- seksuele voorkeur voor kinderen (m.n. jongetjes)

Kenmerken die verwijzen naar seksuele deviantie en/of seksuele preoccupatie

Risicofactoren

Wat correleert er bijvoorbeeld wel met seksuele recidive:- psychopathie (vooral in combinatie met seksuele

deviantie)- impulsiviteit/zelfregulatieproblemen- geschiedenis van criminaliteit/geweld- schenden van voorwaarden

Kenmerken die verwijzen naar antisociale tendensen en impulsiviteit

Risicofactoren

Drie methoden van risicotaxatie

Drie methoden van risicotaxatie

Ongestructureerd (klinisch) oordeel

Gestructureerd klinisch oordeel

Actuariële taxatie

Ongestructureerd klinisch oordeel

Vanuit de ervaring en kennis van de (gedrags)deskundi

ge

Sterke punten Flexibel, focus op het individu

Beperkingen Lage betrouwbaarheid, dus: Geringe predictieve validiteit:

slechte voorspellende waarde (gelijk aan- of minder dan kans)

Weinig verbetering over de tijd (gebrek aan feedback)

Ongestructureerd klinisch oordeel

Actuariële risicotaxatie

Op basis van empirisch onderzoek (gedaan op basis van inzichten van deskundigen)

Wat willen we weten?

Het risico van nieuw seksueel

delictgedrag

Wat is dat risico?

Van de uitgestroomde zedendelinquenten (allen) wordt in een periode van 10 jaar ongeveer 15-20% opnieuw

aangeklaagd of veroordeeld voor een zedendelict

(Hanson et al., 2013; Smid et al., in preparation)

Actuariële risicotaxatie: Sterke punten

Empirisch wetenschappelijke onderbouwing

Objectief, iedereen langs dezelfde lat Onderzoek heeft aangetoond dat de

meeste actuariële instrumenten een redelijk tot goede voorspellende waarde hebben (niet volmaakt, maar in elk geval aanzienlijk beter dan zonder)

Vooral het relatieve risico is zeer consistent!

Instrumenten zijn a-theoretisch en bieden geen verklarend model: Ze bevatten kenmerken die correleren met seksuele recidive Recidivefactoren zijn geen

etiologische factoren (screening) Een correlatie ≠ causaal verband

(Actuariële) Risicotaxatie:

Beperkingen

Actuariele instrumenten hebben een vaste scoring Geen ruimte voor toevoeging extra

(casusspecifieke) factoren Geen ruimte voor klinische

weging/eindafweging

Actuariële risicotaxatie: Beperkingen

Actuarieel ≠ Statisch!!!

Er zijn statische (Static-99R) en dynamische (Stable-2007/Acute-2007) actuariele risicotaxatie instrumenten voor zedendelinquenten

Actuariële risicotaxatie:

Structured Professional Judgment

Lijkt erg op actuariële risicotaxatie, behalve het eindoordeel

Is dus niet het verschil tussen statisch en dynamisch, maar het verschil tussen berekenen en klinisch afwegen

Werkt als: De items goed zijn (empirisch gevalideerd) & De informatievoorziening heel goed is

(consensus) & De uitvoering zeer consciëntieus is (consensus)

Maar doorgaans niet beter dan de totaalscore…

Structured Professional Judgment

Voorspelling van seksuele recidive

Instrumenten d (95% CI) N (k)

Actuarieel .67 (.63-.72) 24,089 (81)

Mechanisch (SPJ optellen)

.66 (.58-.74) 5,838 (29)

SPJ (klinisch eindoordeel) plus outlier

.46 (.29-.62)

.59 (.43-.74) 1,131 (6)

Ongestructureerd Klinisch

.42 (.32-.51) 6,456 (11)

Hanson & Morton-Bourgon (2009)

Algemene aanbevelingen(1)

Aanbevelingen met betrekking tot risicotaxatie:

- Gebruik een lijst met empirisch gevalideerde risicofactoren

- Gebruik een gevalideerde methode om deze risicofactoren te gebruiken

- Vergelijk de score van de onderzochte pleger met een normgroep die zijn situatie het best benaderd

Algemene aanbevelingen(2)

Aanbevelingen met betrekking tot risicotaxatie:

- Waarborg de kwaliteit van de taxaties door een kwaliteitscontroles in te bouwen

- Herhaal tenminste eenmaal per jaar de taxatie van de stabiel dynamische risicofactoren (afhankelijk van de behandelinterventies vaker)

- Beoordeel voor de risicotaxatie: de delictachtergronden, psychologische karakteristieken en het huidige gedrag

Ontwikkeling STATIC/STABLE/ACUTE

Statisch – Dynamisch?

Statische risicofactoren: onveranderbare factoren die samenhangen met de kans op seksuele recidive, historisch van aard

Stabiel Dynamische risicofactoren:persoonlijkheidskenmerken, aangeleerde gedragspatronen of vaardigheidstekorten die samenhangen met de kans op seksuele recidive. Deze kunnen door behandeling veranderen.

Acuut Dynamische risicofactoren:factoren die samenhangen met de kans op seksuele recidive en die relatief snel kunnen veranderen (dagen, weken, maanden) als gevolg van intra-psychische veranderingen of (ingrijpende) gebeurtenissen in de omgeving.

Drie samenhangende projecten

1 Meta-analyses

2 Dynamische voorspellers

3 Dynamic Supervision Project

Meta-analyes

- Hanson & Bussiére; 1996 , 1998Statische risicofactoren zedendelinquenten

- Hanson & Morton-Bourgon; 2004, 2005Veel belovende stabiel dynamische

risicofactoren van zedendelinquenten

- Hanson & Morton-Bourgon; 2007Vormen van risicotaxatie

Dynamische voorspellers (1)

1998, 2000

- Dossieronderzoek- Interview met toezichthouders- N=208 recidiverende zedendelinquenten- N=201 niet recidiverende zedendelinquenten- In heel Canada

Dynamische voorspellers (2)

SONARHanson & Harris

STABLE ACUTE

- Intimiteit tekorten - Middelen misbruik- Sociale contacten - Emotionele inzinking- Attitudes - Boosheid/Vijandigheid - Seksuele zelfregulatie - Toegang tot

slachtoffers- Algemene zelfregulatie

Dynamic Supervision Project (1)

2000-2007

- > 1000 in maatschappij verblijvende zedendelinquenten (Prospectief; Follow-up van 43 maanden)

- Meerdere jurisdicties in Canada- Twee staten in Amerika (Alaska & Iowa)- Doorlopend nieuwe intakes- Data geleverd door getrainde interviewers

Dynamic Supervision Project (2)

2000-2007

- Eenmalige score statische risicofactoren (STATIC-instrument)

- Zes maandelijks score stabiel dynamische risicofactoren (STABLE-2000/2007)

- Ieder contact – niet vaker dan wekelijks score acuut dynamische risicofactoren (ACUTE-2007)

Uitkomsten DSP-project (1)

De STATIC-99 en de STATIC/STABLE combinatie heeft:

- voor de gehele groep een gemiddelde voorspelende waarde (ROC . 74 - .76)

- Voor incestplegers onvoldoende voorspellende waarde (ROC .48 - .58) Let wel: slechts 3 recidive op 180 incestplegers

STATIC/STABLERecidives na 3 jaar follow up

(Hanson et al., 2007)

Risico categorie

Recidivepercentage

Uitkomsten DSP-project (2)

‘Uitzonderlijke groep’plegers met een verstandelijke beperking en plegers met een psychische aandoening.

- Ze hebben een hogere base-rate voor seksuele recidive

- Plegers met verstandelijke beperking scoren gemiddeld hoger op de STABLE

- Er lijkt sprake van een ‘plafondeffect’ op de STABLE. Komt dit doordat facetten van de psychische problematiek of verstandelijke beperking als criminogene behoefte worden gescoord?

Uitkomsten DSP-project (3)

Aboriginals versus niet-aboriginals?

- De STATIC-99 en STATIC/STABLE combinatie voorspelt onvoldoende.

- Komt dat doordat sommige interviewers niet (goed) getraind zijn?

- Worden de niet criminogene en criminogene factoren door elkaar gehaald bij het scoren van de STABLE?

Uitkomsten DSP-project (4)

Consciëntieuze scoorders!

Interviewers die ‘consciëntieus’ zijn hebben een duidelijk betere voorspellende waarde (nl. .74-.76 versus .81-.84).

‘Consciëntieus’ ben je als je alle data aanlevert.

- Werk dus nauwgezet en gebruik de handleiding consequent.- Blijf met collega’s overleggen bij moeilijke casussen.- Scoor regelmatig onafhankelijk van elkaar en vergelijk de scores.

Bij wie gebruik ik het instrument?

Doelgroep STATIC-99(R) STABLE-2007 ACUTE-2007

Volwassen mannelijke zedendelinquent √ √ √

Volwassen zedendelinquent in maatschappij met delictvrije periode van 2 tot 10 jaar

√ √ √

Jeugdige plegers van een zedendelict van 16 & 17 jaar

Met enige voorzichtigheid

Met enige voorzichtigheid

Met enige voorzichtigheid

Jeugdige plegers jonger dan 16

X X X

Volwassen vrouwelijke zedendelinquenten

Allen voor onderzoeks- doeleinden

Allen voor onderzoeks- doeleinden

Allen voor onderzoeks- doeleinden

TBS tenminste onbegeleid verlof √ √ √TBS zonder verlof of begeleid √ √ N.V.T

STATIC/STABLE/ACUTE

STATIC-99R

Voor mannen (niet voor vrouwen) Van minimaal 18 jaar bij taxatie (jonger:

ERASOR) Gearresteerd, of aangeklaagd, of

veroordeeld, of anderszins gesanctioneerd (bijv. uit ambt gezet)

Voor een seksueel- of seksueel gerelateerd delict (sexual assault, assualt, ontvoering)

Met een identificeerbaar slachtoffer, hands-on delicten (maar ook exhibitionisme, voyeurisme, bestialiteit of necrofilie)

Het slachtoffer kan zijn: een kind, een niet-instemmende volwassene, iemand in een afhankelijkheidsrelatie of een dier

Wanneer kun je de STATIC-99R gebruiken?

Ook voor: Mannen die zwakbegaafd zijn Mannen die reeds geïnstitutionaliseerd

zijn Mannen met alle culturele

achtergronden Mannen met Psychische stoornissen

(MMD: schizofrenie/depressie etc.) Transseksuele daders (n.a.v. geslacht

op moment van delict)

Wanneer kun je de STATIC-99R gebruiken?

Niet voor: Vrouwen en jongeren Mannen met alleen veroordeling(en) voor

prostitutie, pooieren, sex in het openbaar of bezit van pornografie (categorie B delicten).

‘Sexual jealousy’ delicten (crime passionel) Mannen die alleen verhoord zijn i.v.m. delict Plegers die al tien jaar of langer delictvrij in

de samenleving verblijven HET BEPALEN VAN DE SCHULDVRAAG!

Wat heb je nodig voor scoring?

Demografische gegevens

Strafblad

Informatie over slachtoffers

De STATIC-99R items

1. Leeftijd ten tijde van vrijlating (at risk)

2. Ooit samengewoond (2 jaar of langer)

3. Index delict bevat veroordeling voor niet-seksueel geweld

4. Eerdere veroordelingen voor niet-seksueel geweld5. Alle eerdere seksuele delicten (veroordelingen +

aanklachten)

6. Alle eerdere veroordelingsdata (van minimale ernst)

7. Enige veroordeling voor non-contact seksueel delict

8. Enig extrafamiliair slachtoffer9. Enig onbekend slachtoffer (< 24 uur)

10. Enig mannelijk slachtoffer

STABLE-2007

STABLE-2007

5 secties, 13 items

Secties:- Belangrijke sociale contacten (1 item)- Intimiteitsproblemen (5 items)- Algemene zelfregulatie (3 items)- Seksuele zelfregulatie (3 items)- Samenwerking met toezichthouders (1 item)

STABLE scoresysteem

0 – geen probleem

1 – misschien / enigszins een probleem

2 – Ja, zeker een reden tot zorg

Scoor vaak samen (raterdrift/conceptual drift)

Scoren van de STABLE-2007

- Gebruik alle beschikbare informatie- Historisch en recent

- Tot één jaar terug – kijk ook hoe de pleger veranderd is.

- STABLE (stabiel) – typisch of baseline functioneren – van het afgelopen en

komende jaar

Zal de verandering standhouden?

- Uitzonderlijke omstandigheden?

- Belangrijke levensgebeurtenissen?

- Externe druk?- Kwaliteit van bewijs?- Nieuwe baseline?

Return to baseline

Nieuwe baseline

STABLE-2007

1. Belangrijke sociale invloeden

2. Vermogen tot vormen van stabiele relaties

3. Emotionele identificatie met kinderen

4. Vrouwvijandigheid5. Sociale

afwijzing/eenzaamheid6. Interesse in het welzijn

van anderen

7. Impulsief gedrag8. Probleemoplossende

vaardigheden9. Negatieve

emotionaliteit 10.Seksuele

preoccupatie11.Seksuele coping12.Deviante seksuele

interesses13.Samenwerking met

behandelaars/toezichthouders

Combineer STATIC-99R en STABLE-2007

STATIC-99 of STATIC-99R Categorie

STABLE-2007 Categorie Gecombineerde STATIC/STABLE

PrioriteitscategorieLaag Laag

Laag (1 of lager) Matig Laag

Hoog Laag-Matig

Laag Laag

Laag-matig (2,3) Matig Laag-Matig

Hoog Matig-Hoog

Laag Laag-Matig

Matig-Hoog (4,5) Matig Matig-Hoog

Hoog Hoog

Laag Hoog

Hoog (6+) Matig Hoog

Hoog Zeer Hoog

Behandeling – wat betekent dat nu

helemaal?

- STABLE factoren zijn de beste behandeldoelen- Gebruik de STABLE om je van relevante

informatie te voorzien voor de behandeling- De STABLE kun je gebruiken als diagnostische

start van je behandeling- Hoe efficiënt gebruik je je tijd en geld als je alle

plegers altijd alle behandelmodules laat doen?

‘Plegers van ontucht vormen geen homogene groep. Het is dus onverstandig om ze te dwingen om alle aspecten van jouw programma-onderdelen tot in detail te volgen.’

Marshall, W.L. (2004). Cognitive-behavioural treatment of child molesters. In R. Karl Hanson, Friedmann, Pfafflin, & Manfred Lutz (Eds.). Sexual abuse in the Catholic church: Scietific and legal perspectives: Proceedings of the conference ‘Abuse of children and young people by Catholic priests and religious’.Citta del Vaticano: Libreria editrice Vaticana, pontificia academia pro vita. Pp. 98.

ACUTE-2007

Acuut dynamische risicofactoren

- Korte termijn risico- Fluctueert snel – door omstandigheden- Gaat om risicovol gedrag op dit moment

Let op: Gemiddelde op ACUTE-2007 van afgelopen vier maanden voorspelt beter dan individuele afname

ACUTE-2007

Twee factoren:

Zeden/ Geweld score Score Algemeen recidivisme score Score

Toegang tot potentiële slachtoffers

---> Kopieer deze score --->

Vijandigheid ---> Kopieer deze score --->

Seksuele preoccupatie ---> Kopieer deze score --->

Afwijzing van begeleiding ---> Kopieer deze score --->

Emotionele inzinking

Wegvallen van sociale steun

Middelenmisbruik

Zeden/ Geweld totaalscore(Som van vier factoren)

Algemene recidive totaalscore(Som van alle zeven factoren)

ACUTE-2007 risicocategorieën

SEKSUEEL EN GEWELDDADIG RISICO EN ALGEMEEN RECIDIVERISICO

Seksueel/ Gewelddadig categorieën

(Som van vier risicofactoren)

Algemeen recidiverisico categorieën

(Som van alle zeven risicofactoren)

Lage prioriteit 0 Lage prioriteit 0

Matige prioriteit 1 Matige prioriteit 1 – 2

Hoge prioriteit 2+ Hoge prioriteit 3+

Combineer STATIC/STABLE met ACUTE-2007

STATIC-99/R en STABLE-2007 gecombineerde score

ACUTE-2007 score

Huidige prioriteit

LaagLaagMatigHoog

LaagLaagMatig

Laag-matig of matig-hoogLaagMatigHoog

LaagMatigHoog

Hoog tot zeer hoogLaagMatigHoog

MatigHoogHoog

Relatieve risico per categorie

LAAG MATIG HOOG

Risicoratio

(N recidive /totaal)

Risicoratio

(N recidive/totaal)

Risicoratio

(N recidive/totaal)

Zedendelicten

1.0 2/347 2.4 2/146 4.9 13/151

Enig zeden 1.0 7/333 2.3 7/145 4.6 15/156

Geweld of zeden

1.0 7/331 1.8 5/130 7.0 22/149

Enig misdrijf 1.0 10/271 1.9 11/158 4.5 26/158

Enig recidive 1.0 23/275 1.6 20/149 4.3 48/134

Relatief recidiverisico binnen 45 dagen op basis van de gecombineerde STATIC-99R, STABLE-2007 en ACUTE-2007 scores

Implicaties voor toezicht/begeleiding

‘Plat gezegd’Iemand die ‘Matig’ scoort op de ACUTE-2007 bezoek je tweemaal zo vaak als iemand die ‘Laag’ scoort.Iemand die ‘Hoog’ scoort bezoek je viermaal zo vaak als iemand die ‘Laag’ scoort.

Dus: 2 of 4 maal zoveel inzet van wat je normaal zou doen (bv. controle van middelen)

STATIC/STABLEIn Nederland

STATIC-99R

RisicotaxatieRisicotaxatie

Hoog risico: Tbs Hoog risico: Tbs

Matig risico: Ambulant Matig risico: Ambulant

Laag risico: Geen Laag risico: Geen

Hoe verhouden de STATIC-99R en het in

Nederland gebruikelijke klinisch

oordeel zich tot elkaar?

(Smid, Wever, Van Beek, Hoebe en Kamphuis, in preparation)

Recidive gegevens van 397 veroordeelde zedendelinquenten, uitgestroomd uit detentie of tbs tussen 1996 en 2002

Vergelijking van negen instrumenten

Conclusie

Actuariele risicotaxatie, bijvoorbeeld door middel van de Static-2002R of

Static-99R kan de behandel-toewijzing en samenstelling van behandelgroepen verbeteren in

termen van recidiverisico Daarmee wordt het risk prinicipe

beter nageleefd en kan de behandeling van zedendeliquenten efficienter en effectiever worden

STABLE-2007

Onderzoeksdoel

Vergroten van kwaliteit en integriteit van de behandeling van zedendelinquenten

Door

gestructureerde taxatie en behandeling van de dynamische risicofactoren

Vraagstellingen

- Betrouwbaarheid en validiteit STABLE-2007?- Hoe kunnen de dynamische risicofactoren

effectief behandeld worden?- Effect invoeren STABLE-2007 op proces van

vaststellen, evalueren en monitoren behandeldoelstellingen zedendelinquenten?

Tijdlijn

Jaar Doel

2012 Vertaling STATIC/STABLE/ACUTE

2013 Trainen SSAData verzamelen

2014 Data verzamelenLiteratuur onderzoek behandelinterventiesOnderzoek betrouwbaarheid STABLE

2015 Data verzamelenInvoeren aantal (nieuwe) behandelinterventies

2016 Data verzamelenOnderzoek naar effect invoeren STABLE

2017 Data verzamelenEffect van interventies gemeten met de STABLE

2018 Data verzamelenBij voldoende grote N validiteit STABLE (anders later)

Contactinformatie

Jan Willem van den Berg

Psychotherapeut / GZ-psycholoogAfdeling PsychotherapieVan der Hoeven kliniek

jwvandenberg@hoevenkliniek.nl