StaatsrechtJohan Vande Lanotte

1 BA RECHTENMagalie Rooms2017

InhoudAdministratieve rechtshandeling/ acte administratif..............................................4

1. Definitie........................................................................................................42. Toelichting....................................................................................................4

Algemeen rechtsbeginsel/ principe général du droit..............................................51. Definitie........................................................................................................52. Toelichting....................................................................................................5

Bijzondere wet/ loi spéciale....................................................................................61. Definitie........................................................................................................62. Toelichting....................................................................................................6

Decreet-ordonnantie / décret-ordonnance.............................................................61. Definitie........................................................................................................62. Toelichting....................................................................................................6

Europese Unie/ Union européenne.........................................................................71. Definitie........................................................................................................72. Toelichting....................................................................................................7

Exceptie van onwettigheid...................................................................................111. Definitie......................................................................................................112. Toelichting..................................................................................................11

Faciliteitengemeenten/ communes à facilités......................................................121. Definitie......................................................................................................122. Toelichting..................................................................................................12

Federalisme/ fédéralisme.....................................................................................131. Definitie......................................................................................................132. Toelichting..................................................................................................13

Gemeenschap/ Gewest (Communauté/ région)....................................................151. Definitie......................................................................................................152. Toelichting..................................................................................................15

Grondrechten/ droits fondamentaux....................................................................171. Definitie......................................................................................................172. Toelichting..................................................................................................17

Grondwet / constitution........................................................................................191. Definitie......................................................................................................192. Toelichting..................................................................................................19

Grondwettelijk hof / Cour constitutionnelle..........................................................211. Definitie......................................................................................................21

2. Toelichting..................................................................................................21Grondwettelijke gewoonte / coutume constitutionnelle.......................................25

1. Definitie......................................................................................................252. Toelichting..................................................................................................25

Koning / le Roi......................................................................................................251. Definitie......................................................................................................252. Toelichting..................................................................................................25

Koninklijk besluit / arrêté royal.............................................................................271. Definitie......................................................................................................272. Toelichting..................................................................................................27

Motivering / Motivation.........................................................................................271. Definitie......................................................................................................272. Toelichting..................................................................................................27

Ombudsman / Médiateur......................................................................................281. Definitie......................................................................................................282. Toelichting..................................................................................................28

Raad van state / Conseil d’Etat............................................................................291. Definitie......................................................................................................292. Toelichting..................................................................................................29

Rechtsstaat / Etat de droit....................................................................................351. Definitie......................................................................................................352. Toelichting..................................................................................................35

Richtlijn / Directive...............................................................................................361. Definitie......................................................................................................362. Toelichting..................................................................................................36

Scheiding der machten / séparation des pouvoirs................................................361. Definitie......................................................................................................362. Toelichting..................................................................................................36

Smeerkaasarrest / Arrêt Le Ski.............................................................................391. Definitie......................................................................................................392. Toelichting..................................................................................................39

Taalgebied / région linguistique...........................................................................401. Definitie.........................................................................................................40

2. Toelichting..................................................................................................40Territorialiteitsbeginsel / principe de territorialité................................................41

1. Definitie......................................................................................................412. Toelichting..................................................................................................42

Verkiezingen / élections.......................................................................................421. Definitie......................................................................................................422. Toelichting..................................................................................................42

Verordening / ordonnance....................................................................................441. Definitie......................................................................................................442. Toelichting..................................................................................................44

Waleffe-arrest / arrêt Waleffe...............................................................................451. Definitie......................................................................................................452. Toelichting..................................................................................................45

Wet / loi................................................................................................................451. Definitie......................................................................................................452. Toelichting..................................................................................................46

Administratieve rechtshandeling/ acte administratif1. Definitie

Administratieve rechtshandeling= de eenzijdige en uitvoerbare rechtshandeling die wordt verricht door een administratief orgaan

2. ToelichtingElementen definitie:

- Rechtshandeling= de handelingen die bewust worden verricht met het oog op het creëren van rechtsgevolgen of het beletten van de totstandkoming van bepaalde rechtsgevolgen

- Eenzijdig en uitvoerbaar= het moet bindend en definitief zijn- Uitgaan van een administratieve overheid= de niet onder rechterlijke

of wetgevende macht ressorterende instellingen of lichamen die door een openbare macht zijn opgericht om in een openbare dienst of in een dienst van openbaar nut te voorzien, waarvan de macht de organisatie regelt en de werkwijze of statuten bepaalt en kan wijzigen, en waarvan de bevoegdheid is opgedragen om beslissingen vast te stellen die uitwerking hebben t.a.v. derden

Orgaan= administratieve overheid?1) Beschikt het orgaan of de instelling over een beslissingsbevoegdheid2) Wat is het doel en de opdracht van de rechtspersoon? Gaat het m.a.w. om

een doel van algemeen nut voor het algemeen belang?3) Is de rechtspersoon opgericht of erkende door de openbare overheid, door

een wet of door een decreet?4) Is de rechtspersoon belast met het beheer van een openbare dienst?5) Beschikt de openbare overheid over een controlebevoegdheid op het

orgaan in kwestie? De eerste twee zijn de belangrijkste

Belang kwalificatie rechtshandeling: - Raad van State, afdeling bestuursrechtspraak, kan administratieve

rechtshandelingen eventueel schorsen of vernietigen - Rechtscolleges kunnen op administratieve rechtshandelingen de exceptie

van onwettigheid toepassen (AR worden dan buiten toepassing gelaten als deze niet overeenstemmen met een hogere rechtsnorm)

2 soorten administratieve rechtshandelingen:1) Verordenende AR = verordeningen (geschreven rechtsregels) met een

abstract, algemeen en onpersoonlijk karakter2) Beschikkende AR = administratieve rechtshandelingen waarbij in een

concreet geval, dus m.b.t. een bepaalde persoon of een bepaalde zaak een rechtsregel wordt toegepast

Sinds de wet van 29 juli 1991 moet elke beschikkende administratieve rechtshandeling formeel gemotiveerd zijn, feitelijke en juridische gronden moeten dus geïncludeerd worden in de beslissing

Algemeen rechtsbeginsel/ principe général du droit1. Definitie

Een algemeen rechtsbeginsel= een rechtsregel die door de rechter direct of indirect wordt afgeleid uit principes die aan de gehele rechtsorde ten grondslag liggen en die om die reden als fundamenteel worden beschouwd

2. ToelichtingRechter:

- Mag geen uitspraken doen bij wege van algemene en als regel geldende beschikking (zijn uitspraak is enkel geldig in de situatie, en kan niet ‘van algemene en alsregel geldende beschikking’ beschouwd worden)

- Mag zich niet schuldig maken aan rechtsweigering de rechter blijft binnen de perken van de hem toegewezen bevoegdheid indien hij de hoofdnormen van een gegeven rechtssysteem direct of indirect afleidt uit grondwettelijke, wettelijke of reglementaire normen

Algemene rechtsbeginselen ≠ gewoonterechtelijke regels want: Hun ontstaan is niet afhankelijk van een gevestigde praktijk 2 soorten algemene rechtsbeginselen:1) AR met een grondwettelijke waarde - Vullen de grondwet aan- Staan boven de wet- Grondwettelijk hof: bevoegd om AR met een grondwettelijke waarde te

erkennenVoorbeelden: Recht van verdediging, evenredigheidsbeginsel, de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van een rechter

2) AR met wettelijke waarde - Vullen de wet aan- Staan boven de verordenende en beschikkende administratieve

rechtshandelingen- Beginselen van behoorlijk bestuur- Raad van state: ontwikkeld de AR met wettelijke waarde

Voorbeelden: het zorgvuldigheidsbeginsel, zuinigheid, onpartijdigheid, rechtszekerheidsbeginsel

Bijzondere wet/ loi spéciale1. Definitie

Een bijzondere wet= een wet die moet worden aangenomen met een meerderheid van de uitgebrachte stemmen in elke taalgroep van zowel de Kamer van volksvertegenwoordigers als van de senaat, op voorwaarde dat de meerderheid van elke taalgroep aanwezig is en het totaal van de ja-stemmen twee derde van de uitgebrachte stemmen bereiktAndere benamingen:- bijzondere meerderheidswet- communautaire wet

2. ToelichtingFederale wetten gewone meerderheid= meerderheid van de leden van de kamer en eventueel de senaat moet aanwezig zijn en de meerderheid van de uitgebrachte stemmen moet een ja zijnBelang bijzondere wetten: Vermijden dat via een simpele meerderheid voor taalgemeenschappen fundamentele aangelegenheden worden doorgevoerd tegen de zin van die taalgemeenschap

Meestal gebruikt men de bijzondere wet voor kwesties i.v.m. de bevoegdheden van gemeenschappen en gewesten

Decreet-ordonnantie / décret-ordonnance1. Definitie

Een decreet= een juridische norm met kracht van wet die wordt aangenomen door de wetgevende macht van de Vlaamse, de Franse of de Duitstalige gemeenschap, van het Vlaams gewest, het Waals gewest of van de Franse gemeenschapscommissie gemeenschappen en gewestenEen decreet= de handeling waarbij de Wetgevende kamers in verenigde vergadering besluiten nemen Een decreet= normen aangenomen door het nationaal congres Een ordonnantie= juridische normen met kracht van wet, aangenomen door de wetgevende macht van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest of door de Verenigde Vergadering van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie bicommunautaire beslissingen en voor het Brussels Hoofdstedelijk gewest

2. ToelichtingHiërarchie:Decreet = federale wetOrdonnantie = federale wet wel ruimere rechterlijke toetsingsmogelijkheid en administratief toezicht mogelijk

Rechtskracht:

Decreet beperkt tot het betrokken gewest of gemeenschap en mag alleen betrekking hebben op de aangelegenheden die tot de bevoegdheid van de gemeenschappen of gewesten behorenOrdonnantie reikt tot het BHG en “

Europese Unie/ Union européenne1. Definitie

De Europese Unie= een economische en politieke internationale organisatie sui generis met rechtspersoonlijkheid, bestaande uit 28 Europese staten die haar rechtsgrond vinden in het Verdrag betreffende de Europese Unie en het verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, en die over bevoegdheden beschikt die de lidstaten haar toekennen met als doelstelling het creëren van een steeds hechtere unie tussen de verschillende Europese volkeren

2. Toelichtinga. Evolutie

1992: “verdrag van Maastricht” oprichting EU (overkoepelend voor de drie pijlers)

Pijler 1: Europese gemeenschappen (Kolen en staal, economische en de atoomenergie) sociaaleconomische bevoegdheden beslissingen met supranationaal karakter: onafhankelijke instellingen nemen ze Pijler 2: gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid beslissingen met een intergouvernementeel karakter: tussen de regeringen van lidstaten Pijler 3: politiële en justitiële samenwerking in strafzaken beslissingen met een intergouvernementeel karakter : tussen de regeringen van lidstaten

Lidstaten: evolutie Van 6 naar 28

Verdrag van Lissabon 13 december 2007: - structuur en de beslissingsprocedure binnen de EU wijzigt grondig - handvest van de grondrechten wordt juridisch bindend - nationale parlementen krijgen een belangrijke rol bij het waken over de

naleving van het subsidiariteitsbeginsel

b. juridische aard Rechtsgrond EU:

1) Verdrag betreffende de Europese unie 2) Verdrag betreffende de oprichting van de Europese gemeenschap

Gewijzigd door: Verdrag tot wijziging van het verdrag betreffende de Europese unie en het verdrag tot oprichting van de Europese gemeenschap= Verdrag van Lissabon

verdrag betreffende de Europese gemeenschap werd omgedoopt tot het verdrag betreffende de werking van de Europese unie

EU krijgt rechtspersoonlijkheid: kan verdragen sluiten Het wordt een internationale organisatie (soevereiniteit lidstaten blijft

groot behouden) Recht om uit de unie te stappen wordt gegarandeerd

EU blijft een vorm van intergouvernementele samenwerking behouden op vlak van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid

c. BevoegdheidsverdelingVerdrag van Lissabon - verandert de bevoegdhedenstructuur:

I. Exclusieve bevoegdheden Quid= de aangelegenheden waarvoor de unie exclusief bevoegd is - De douane- unie- De vaststelling van de mededingingsregels die voor de werking van de

interne markt nodig zijn - Het monetair beleid voor de lidstaten die de euro als munt hebben - De instandhouding van de biologische rijkdommen van de zee in het kader

van het gemeenschappelijk visserijbeleid - De gemeenschappelijke handelspolitiek

II. De gedeelde bevoegdheden Quid= de aangelegenheden waarvoor de lidstaten slechts regelgevend kunnen optreden voor zover de Europese unie niet regelgevend optreedt. “concurrerende bevoegdheden” - De interne markt- Het sociaal beleid (voor de in het verdrag betreffende de werking van de

EU genoemde aspecten - De economische, sociale en territoriale samenhang - Landbouw en visserij, met uitsluiting van de instandhouding van de

biologische rijkdommen van de zee - Milieu- Consumentenbescherming- Vervoer- Trans-Europese netwerken - Energie- De ruimte van vrijheid, veiligheid en recht - De gemeenschappelijke veiligheidsvraagstukken op het gebeid van

volksgezondheid, voor de in het verdrag betreffende de werking van de EU genoemde aspecten

III. De ondersteunende bevoegdheden

Quid= de aangelegenheden waarvoor de lidstaten bevoegd blijven, maar waarvoor de unie bevoegd is om het optreden van de lidstaten te ondersteunen, coördineren of aan te vullen- Bescherming en verbetering van volksgezondheid - Industrie- Cultuur- Toerisme- Onderwijs, beroepsopleiding, jongeren en sport- Civiele bescherming- Administratieve samenwerking

Let op:- Gemeenschappelijke buitenlands en veiligheidsbeleid gebeuren nog steeds

op intergouvernementele wijze- Sommige lidstaten opteren ervoor om in bepaalde aangelegenheden hun

soevereine beslissingsmacht te behouden o Voorbeeld : maatregelen betreffende de ruimte voor vrijheid,

veiligheid en rechtvaardigheid gelden niet voor Ierland en het VK

d. Rechtshandelingen van de Europese unie (i) Rechtshandelingen

- Een verordening= heeft een algemene strekking en is verbindend in al haar onderdelen en rechtstreeks toepasselijk in elke lidstaat - Een richtlijn= verbindend ten aanzien van het te bereiken resultaat voor elke lidstaat waarvoor zij bestemd is, doch aan de nationale instanties wordt de bevoegdheid gelaten vorm en middelen te kiezen - Een besluit= verbindend in al zijn onderdelen, indien de adressaten worden vermeld, is het alleen voor hen verbindend- Aanbevelingen en adviezen= niet verbindend

(ii) Beslissingsprocedure Gewone wetgevende proceduren voor verordeningen, richtlijnen en besluiten = het Europees parlement en de raad beslissen tezamen, op voorstel van de commissie, waarbij het Europees parlement en de raad beide een amenderingsrecht hebben en zo onderling in onderhandeling kunnen tredenBijzondere wetgevende procedure voor specifieke aangelegenheden = altijd anders, een voorbeeld hiervan is unanimiteit binnen de raad c. Organen 1) Europees parlement

- 766 leden- Om de 5 jaar verkiezingen- Max 96 leden per lidstaat - VVL 2014 beperkte het aantal leden tot 751 - Parlement kiest voorzitter en het bureau

- Geen initiatiefrecht- Oefent politieke controle uit op de commissie- Keurt de begroting goed- Verkiest de voorzitter van de commissie

Europees parlement + raad = wetgevende macht EU 2) Raad

- Vertegenwoordiger van iedere lidstaat op ministerieel niveau- Geen initiatiefrecht - Ze beslissen via een gekwalificeerde meerderheid (bepaald percentage)

3) Europese raad- Bestaat uit:

o Staatshoofdeno Regeringsleiderso Voorzitter (gekozen door gekwalificeerde meerderheid voor 2,5 jaar

en voor slechts 1 mandaat max) hij vertegenwoordigt de Europese raad tegenover het Europees parlement

o Voorzitter van de Europese commissie- De hoge vertegenwoordiger van de unie voor buitenlandse zaken en

veiligheidsbeleid neemt deel aan de Europese raad- Taken:

o Bepaalt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten o Geeft de nodige impulsen voor de ontwikkeling van de EU

- De Europese raad beslist bij consensus 4) Europese commissie

- Bestaat uit: o één commissaris per lidstaat o Voorzitter van de commissie (via gekwalificeerde meerderheid

voorgedragen aan het parlement die deze al dan niet goedkeurt via een gewone meerderheid)

o De hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid automatisch ook vicevoorzitter van de commissie

- Pagina 133 bekijken- Bevoegdheden:

o Bevordert het algemeen belang van de unieo Ziet toe op de toepassing van het recht van de Unieo Voert de begroting uit en beheert de programma’so Oefent uitvoerende en beheerstaken uito Zorgt voor de externe vertegenwoordiging van de unieo Beschikt als enige over initiatiefrecht m.b.t. Europese

rechtshandelingen - De commissarissen treden niet op als vertegenwoordiger van hun lidstaat

mar staan in voor de commissie

- De commissie legt als college verantwoording af aan het Europees parlement

5) Hof van justitie van de Europese unie - Bestaat uit:

o Hof van justitie Eén rechter per lidstaat Advocaten-generaal

o Het gerechto Gespecialiseerde rechtbanken

- Bevoegdheden: o Verzekert de eerbiediging van het recht bij de uitlegging en

toepassing van de verdragen o Beperkte bevoegdheid inzake het gemeenschappelijk buitenlands en

veiligheidsbeleid6) Europese centrale bank

- Voert samen met de nationale banken die de euro als munteenheid hebben, het monetaire beleid van de EU

- Onafhankelijk 7) De rekenkamer

- Controle over de rekeningen van de EU

Exceptie van onwettigheid1. Definitie

De exceptie van onwettigheid= de grondwettelijke verplichting voor elke rechter- ook de administratieve rechtscolleges- om de besluiten en verordeningen van alle administratieve overheden buiten toepassing te laten, wanneer zij niet met een hogere rechtsnorm overeenstemmen

2. ToelichtingGrondwet:Artikel 159 “de hoven en rechtbanken passen de algemene, provinciale en plaatselijke besluiten en verordeningen alleen toe in zoverre zij met de wet overeenstemmen”Geldt voor:

- WEL: Hoven en rechtbanken- NIET: administratieve overheden kan dus niet bepaalde besluiten of

verordeningen niet uitvoeren omdat ze volgens hen onwettig zouden zijn Exceptie van onwettigheid <-> annulatieberoepGelijkenis:- dienen ertoe de rechtsonderhorige te beschermen tegen onwettige administratieve rechtshandelingen

Verschil:Punt 1- Bij een annulatieberoep kan de raad van state een AR vernietigen (de AR is dus nergens meer geldig, ze wordt uit het rechtsverkeer gehaald)- Bij een exceptie van onwettigheid wordt een AR buiten beschouwing gelaten (ze wordt niet toegepast in een concrete zaak maar blijft verder bestaan)Punt 2- Een exceptie van onwettigheid werkt enkel voor de toekomst- Een vernietiging van de raad van state werkt retroactief (ze wordt dus geacht nooit bestaan te hebben)Punt 3- annulatieberoep moet binnen de 60 dagen gebeuren- exceptie van onwettigheid kan te allen tijde worden ingeroepen

Visie rechtbanken en hoven <-> raad van state:Raad van state artikel 159 mag enkel toegepast worden op verordenende en niet op beschikkende AR, hierdoor kan men een beschikkende AR niet meer aanvechten na 60 dagen, ook niet via de exceptie van onwettigheidHoven en rechtbanken volgen deze visie niet, beide AR zijn dus nog aanvechtbaar via de exceptie van onwettigheid na 60 dagen

Evolutie: van een exceptie (van 1 van de partijen) naar een verplichting (van de rechter)

Faciliteitengemeenten/ communes à facilités1. Definitie

Een faciliteitengemeente= een gemeente gelegen in een eentalig taalgebied waarvan de inwoners het recht hebben om, in de gevallen die de wet bepaald, in hun relaties met de overheid of het gerecht een andere taal te gebruiken (of aangesproken te worden) dan deze van het eentalig gebied.

2. ToelichtingBelang taalgebieden:

- Het waarborgen van de voorrang van de taal van het eentalig gebied of van het tweetalige karakter van het gebied

- De bevoegdheden van wetgevende machten inzak taalgebruik beperkt

Faciliteitengemeenten:- 6 Brusselse randgemeenten F voor Franstaligen- 10 taalgrensgemeenten F voor Frans en Nederlandstaligen- 9 gemeenten van het Duitstalig gebied F voor Franstaligen - 2 gemeenten uit het Malmédyse F voor Duitstaligen

Taalregeling in FG door de plaatselijke diensten:

- Deze diensten moeten zich respectievelijk in het Ne, Fr of Dui tot de burger wenden naargelang de taal waarom deze verzoekt

- Wijzigingen in faciliteitenregeling bijzondere meerderheid vereist- Standstill-bepaling: decreten, regelementen, AH van gemeenten en de

verordeningen, regelementen en handelingen van plaatselijke besturen mogen de garanties voor inwoners van een faciliteitengemeente niet aantasten

Algemene vergadering Raad van State, afdeling bestuursrechtspraak: Bevoegd voor de bestuursgeschillen en geschillen inzake specifieke benoemingsprocedure van burgemeesters in de 6 Brusselse randgemeenten met F voor Franstalige

Wijzigingen aan nieuwe bevoegdheden Algemene vergadering enkel via bijzondere meerderheid

Federalisme/ fédéralisme1. Definitie

Federalisme= een staatsvorm waarbij in de schoot van eenzelfde staat soevereine bevoegdheden worden verdeeld tussen het centrale gezag en de deelstaten van deze staat met het doel deze deelstaten een ruime autonomie te verlenen door ze staatsmachten toe te vertrouwen, die zij in de regel uitoefenen vrij van iedere hiërarchische band met het centrum

2. ToelichtingStaatsvormen:

A) De eenheidstaat Eenheidsstaat= het soevereine beslissingsrecht gaat enkel uit van de centrale overheid, alle macht wordt exclusief uitgeoefend door 1 centrumEr is echter wel sprake van decentralisatie en deconcentratie maar hierbij wordt het formeel beslissingsrecht van de centrale overheid niet op fundamentele wijze aangetast

B) De confederale staatConfederatie= een verbinding tussen staten, die hun eigen soevereiniteit behouden maar die bij verdrag overeenkomen om bepaalde aangelegenheden, in het bijzonder de buitenlandse belangen en veiligheid, gemeenschappelijk te regelen

Verschil federatie-confederatie: - Verdrag of grondwet aan de basis- Internationaal recht of grondwet- Confederatie beschikt over een beraadslagend orgaan bestaande uit

diplomatieke vertegenwoordigers voeren instructies uit van soevereine staten

C) Federale staat- Autonomie componenten- Gelijktijdig verschillende rechtsordeningen aanwezig (in IR worden

deelstaten niet als rechtspersonen gezien)Kenmerken:

I. TweekamerstelselDe ene kamer vertegenwoordigt de federale staat en de andere de deelstatenSenaat is omgevormd tot een dergelijke deelstatelijke kamer (hervorming 2014) in de senaat zitten bijna exclusief vertegenwoordigers van deelstaatparlementen

II. Residuaire bevoegdheden naar de deelstatenGemeenschappen en gewesten zijn bevoegd voor de residuaire bevoegdheden De grondwet stelt eerst de exclusieve bevoegdhedenlijst op van de

federale overheid Een bijzondere wet regelt de uitoefening van residuaire bevoegdheden

III. Aanwezigheid van een grondwettelijk hofBelgisch grondwettelijk hof ziet toe op de naleving door de verschillende wetgevende machten van de bevoegdheid verdelende regels en de fundamentele vrijheden en rechten

IV. Medebeslissingsrecht voor deelstaten bij het vaststellen van hun bevoegdheden en hun statuutBelgië fundamentele regels inzake de staatsstructuur kunnen niet gewijzigd worden zonder de instemming van de senaat autonomie deelstaten

Gemeenschap/ Gewest (Communauté/ région)1. Definitie

Gemeenschappen= de Vlaamse, de Franse, de Duitstalige gemeenschap Gewest= het Vlaams, Waals, Brussels hoofdstedelijk gewest Belgische staatsordening centrale bevoegdheden worden door drie instanties uitgeoefend: De federale staat, de gewesten en de gemeenschappen

2. ToelichtingTerritoriale bevoegdheidsverdeling

A. GemeenschappenVlaamse gemeenschap bevoegd in:

- het Nederlands taalgebied (Vlaams gewest) - 19 Brusselse gemeenten enkel t.a.v. instellingen die wegens hun

activiteiten of hun organisatie moeten worden beschouwd als uitsluitend te behoren tot de Vlaamse gemeenschap

Franse gemeenschap bevoegd in:- Het Frans taalgebied - Niet in Duitse taalgebied- 19 Brusselse gemeenten enkel t.a.v. instellingen die wegens hun

activiteiten of hun organisatie moeten worden beschouwd als uitsluitend te behoren tot de Franse gemeenschap

Duitse gemeenschap bevoegd in:- Duitstalig gebied De gemeenschappelijke gemeenschapscommissie= Instantie voor Brusselse instellingen van de individuele Brusselaars die niet uitsluitend door de Vlaamse of Franse gemeenschap toebehoortB. Gewesten

Vlaams gewest: grondgebied van de Vlaamse provincies- Antwerpen- Limburg- Oost-Vlaanderen- West-Vlaanderen- Vlaams-Brabant

Waals gewest: grondgebied van de Waalse provincies (waaronder dus eht Duitstalig gebied

- Henegouwen

- Luik- Luxemburg- Namen- Waals-Brabant

Brussels hoofdstedelijk gewest: 19 Brusselse gemeenten

Materiële bevoegdheidsverdelingFederale staat: residuaire bevoegdhedenGemeenschappen en gewesten: toegewezen bevoegdhedenGemeenschapsbevoegdheden:

1. Culturele aangelegenheden (biblio’s, radio, tv)2. Onderwijs3. Persoonsgebonden aangelegenheden4. Taalgebruik5. Samenwerking tussen de gemeenschappen, de gewesten en de federale

overheid en instemming met de verdragen in de hun toegewezen bevoegdheden

6. De organisatie en de uitoefening van het administratief toezicht op handelingen van gedecentraliseerde overheden wat de aangelegenheden betreft waarvoor de gemeenschappen bevoegd zijn

7. Wetenschappelijk onderzoek in de hun opgedragen aangelegenheden8. Internationale betrekkingen in de hun opgedragen aangelegenheden

Zesde staatshervorming BHG krijgt de bevoegdheid een aantal gemeenschapsbevoegdheden uit te oefenen (financiering sportinfrastructuur, musea, schone kunsten,…) Gewestbevoegdheden:

1. Ruimtelijke ordening2. Leefmilieu en waterbeleid3. Landinrichting en natuurbehoud4. Huisvesting5. Landbouwbeleid en de zeevisserij6. Economisch beleid7. Energiebeleid8. Ondergeschikte besturen9. Tewerkstellingsbeleid10.Openbare werken en vervoer11.Het dierenwelzijn12.Het verkeersveiligheidsbeleid13.Wetenschappelijk onderzoek in de hun opgedragen aangelegenheden14.De organisatie en de uitoefening van het administratief toezicht op

handelingen van gedecentraliseerde overheden, met uitzondering van die welke betrekking hebben op de aangelegenheden waarvoor de federale overheid of de gemeenschapsoverheid bevoegd is

15.De samenwerking tussen de gemeenschappen, de gewesten en de federale overheid in de hun toegewezen bevoegdheden

16.Internationale betrekkingen in de hun opgedragen aangelegenhedenArtikel 138 Gw: Franse gemeenschap heeft een aantal van haar bevoegdheden overgedragen aan het Waals gewest en aan de Franse gemeenschapscommissie in Brussel Artikel 139 Gw: Het Waals gewest heeft bepaalde bevoegdheden overgedragen aan de Duitstalige gemeenschapArtikel 137 Gw: de bevoegdheden van de Vlaamse gemeenschap en het Vlaams gewest worden uitgeoefend door dezelfde organen Vlaams parlement en de Vlaamse regering

Grondrechten/ droits fondamentaux 1. Definitie

Grondrechten= een geheel van subjectieve rechten die tot doel hebben de voorwaarden te creëren en te garanderen opdat personen op vrije en (mens)waardige wijze zouden kunnen functioneren. Zij worden als essentieel beschouwd in een rechtsstaat en binden dus eveneens de democratisch verkozen meerderheid.

2. Toelichting a. Historiek en rechtsbronnen

Oorsprong: Charters en keuren uit de middeleeuwen, afkomstig van het liberale democratische gedachtegoedBronnen vroeger:

- Magna Carta- Bill of rights - Déclaration des droits de l’homme et du citoyen

Bronnen vandaag:- Grondwet- Mondiale en regionale mensenrechtenverdragen

o UVRMo BUPOo ECOSOCo Kinderrechtenverdrago EVRM

b. Categorieën en generaties van grondrechten Vier categorieën:

1) Burgerlijke rechten = rechten die de rechtsonderhorige dienen te beschermen tegen onrechtmatig en ongeoorloofd overheidsoptreden

BV: recht op vrijheid en veiligheid2) Politieke rechten

= bedoeld om de rechtzoekende deel te laten nemen aan het staatsgezag BV: stemrecht

3) Economische, sociale en culturele rechten = verplichten de overheid om een aantal voorwaarden te scheppen opdat de rechtzoekenden in waardigheid zouden kunnen leven

BV: recht op een gezond leefmilieu4) Collectieve rechten

= moeten ten aanzien van groepen van personen een bepaalde globale toestand garanderen

BV: recht op vrede Categorie 1 & 2 zijn in rechte afdwingbaarDrie generaties:

1) Burgerlijke en politieke rechten2) Economische, sociale en culturele rechten3) Collectieve rechten

c. Afdwingbaarheid van grondrechten (i) Voor de nationale rechter

Smeerkaasarrest (27 mei 1971) hof van cassatie: wanneer er een conflict is tussen een internrechtelijke norm en een internationaalrechtelijke norm die rechtsreeks gevolgen heeft in de interne rechtsorde, de door het verdrag bepaalde regel moet voorgaan grondrechten die worden gegarandeerd in het IR kunnen rechtsreeks worden ingeroepen voor de Belgische rechter indien deze grondrechten directe werking hebben2 voorwaarden:

- OBJECTIEF CRITERIUM De norm moet self-executing zijn= d.w.z. dat de regel op zichzelf beschouwd, wat zijn geest, inhoud en bewoording betreft, geen verdere nationale reglementering behoeft met het oog op precisering of vervollediging, directe werking wordt dus toegekend aan een duidelijke en juridisch volledige verdragsbepaling die de verdragspartijen een onthoudingsplicht of een plicht om op een welbepaalde wijze te handelen, oplegt

- SUBJECTIEF CRITERIUM de bedoeling van de partijen indien de verdragsluitende partijen de mogelijkheid van directe werking uitdrukkelijk hebben uitgesloten dient men zich daarbij neer te leggen

EVRM, BUPO, Kinderrechtenverdrag: hebben directe werking Risico: grondwettelijk hof (zie internationaal recht)

(ii) Voor een internationaal forum Internationale mensenrechtenverdragen voorzien in een afdwingingsmechanisme

- Loutere rapportageprocedure (kinderrechtenverdrag, ECOSOC)- Rapporteringsplicht en een klachtenprocedure bij een niet-jurisdictioneel

orgaan (BUPO) - Klachtenprocedure bij een jurisdictioneel orgaan (EVRM)

d. Een toepassingsgeval: Het Europees Verdrag van 5 november 1950 tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden

Wie: België is partijWat: een collectieve garantie voor een aantal fundamentele rechten en vrijheden Naleving: Europees hof voor de rechten van de mens & het comité van ministers te Straatsburg eerst alle interne rechtsmiddelen uitputten (EVRM heeft namelijk directe werking) Hof voor de rechten van de mens: onderzoekt de ontvankelijkheid van de klacht en kan haar op die grond definitief afwijzen, har arresten zijn tevens bindend Anders volgt:

- Een onderzoek te gronde- Een voorstel tot minnelijke schikking

billijke genoegdoening indien schending voor de klager Comité van ministers: houdt toezicht op de uitvoering van de arresten door de veroordeelde lidstaat

Grondwet / constitution 1. Definitie a. In de formele zin

De grondwet in de formele zin is het geheel van rechtsregels waarvan de goedkeuring aan strakkere regels is gebonden dan wat voor de wetten geldt en waarvoor een specifieke wijzigingsprocedure moet worden gevolgd

b. In de materiële zinDe grondwet in materiële zin is het geheel van fundamentele rechtsregels die de werking en de organisatie van de gezagsinstanties end e verhouding tussen deze gezagsinstanties en de rechtsonderhorigen bepalen, of de grenzen bepalen waarbinnen beide tot ontwikkeling kunnen komen

2. Toelichting a. Onderscheid tussen de formele en de materiële grondwet

Formeel standpunt- hoe een grondwet vorm krijgt (goedkeuring of wijziging) - deze goedkeuring of wijzigingsregels zijn doorgaans anders dan die andere

normen formele grondwet bevat regels die tot de materiële grondwet behoren

starre of soepele grondwet: meestal is een geschreven regel star en een ongeschreven regel soepel dit is niet altijd zo!!!

Materieel standpunt = inhoud grondwet

(i) Rechtsregels= een norm die afdwingbaar is, schendingen worden door rechtsregels vastgesteld en misschien zelfs gesanctioneerd

(ii) Fundamentele rechtsregels = in de grondwet vinden we geen normen de details regelen maar wel grote lijnen vastleggen, ze vormen de basis van de staatsstructuur

(iii) Geschreven of ongeschreven rechtsregels Materiële grondwet bestaat voornamelijk uit geschreven rechtsregels maar bevat bv ook de grondwettelijke gewoonte de common law landen hebben een deel ongeschreven grondwet te vinden in de rechtspraak

b. Wijziging van de Belgische (formele) grondwet Artikel 195 GW: 3 fases Fase 1: Verklaring tot herziening van de grondwet 1 verklaring van elke wetgevende macht: Koning, senaat, kamer (laatste twee vormen de preconstituante) artikelsgewijs aanduiden welke grondwettelijke bepaling in aanmerking komen voor herziening de verklaringen moeten niet hetzelfde zijn maar enkel de artikels te vinden in alle drie de verklaringen kunnen herzien worden voor wijziging Kamer en senaat: gewone meerderheid voor verklaring PUBLICATIE IN BSFase 2: Kamer en senaat worden rechtswege ontbonden binnen de 40 dagen moeten er verkiezingen georganiseerd worden binnen de twee maand moeten de nieuw verkozen kamers bijeengeroepen wordenFase 3: Grondwetgevende macht of constituante= Koning + kamers zij moeten zich buigen over de eventuele wijziging van de door de preconstituante naar voor geschoven artikelen ze hebben inhoudelijk vrij spel (buiten voor de opheffing of invoeging van een artikel) Stemming: bij grondwettelijke meerderheid in zowel kamer als senaat moet minstens 2/3de aanwezig zijn en ten minste 2/3de van de uitgebrachte stemmen moet een ja-stem zijn Geen grondwetswijziging wanneer:

- Oorlogstijd- Wanneer de kamers verhinderd zijn bijeen te komen- Wanneer de regering ontslagnemend is

Zesde staatshervorming tijdelijke afwijking van artikel 195 GW goedgekeurd: artikelen wijzigen die niet zijn opgenomen in de verklaring tot herziening van de grondwet Voorwaarden:

- De constituante mag enkel de grondwetsbepalingen wijzigen die in de overgangsbepaling staan opgesomd

- Deze grondwetsbepalingen mogen enkel worden gewijzigd op de wijze aangegeven in de overgangsbepaling

- Een grondwettelijke meerderheid blijft vereist

Grondwettelijk hof / Cour constitutionnelle 1. Definitie

Het grondwettelijk hof= een rechtscollege dat bevoegd is om formele wetten te toetsen aan de door of krachtens de Grondwet vastgestelde bevoegdheidsverdelende regels, titel II van de grondwet en de artikelen 170, 172 en 191 van de Grondwet

2. Toelichting a. Ontstaansgeschiedenis

Voor 1980:- Wet was onschendbaar- Wetgever gaf een eigen interpretatie aan de grondwet- Een conflict tussen de wet en de grondwet aan de rechter overlaten is

ontoelaatbaar volgens het parlement rechters worden immers niet verkozen en als zij uiteindelijk over de grondwettelijkheid van een wet gaan beslissen is dit een aantasting van het democratisch principe

Na de staatshervorming van 1980:- De deelgebieden kregen een verregaande autonomie en konden

wetskrachtige bepalingen aannemen - Wet en decreet kregen dezelfde rechtskracht - Een conflict tussen beide werd onderworpen aan een rechter

Op die manier ontstond het arbitragehof voor bevoegdheidsconflicten Later:

- De bevoegdheden van dat hof werden uitgebreid naar de toetsing van formele wetten aan specifieke grondwetsartikelen

2007: - Benaming wijzigt naar grondwettelijk hof

Artikel 142 GW: regelt de bevoegdheid, het statuut en de werking van het grondwettelijk hof (ook in de bijzondere wet van 6 januari 1989)

b. Het grondwettelijk hof is een volwaardig rechtscollege

Hoofdstuk VI: “De rechterlijke macht”Hoofdstuk V: “Het grondwettelijk hof, de voorkoming en de regeling van conflicten”

Het grondwettelijk hof is echter wel een volwaardig rechtscollege:o Meeste principes die van toepassing zijn op de gewone hoven en

rechtbanken zijn ook van toepassing op het GH Waarom dan toch een apart hoofdstuk?

o Door zijn bijzondere plaats in de grondwet

c. Samenstelling van het grondwettelijk hof Dubbele pariteit 6 Nederlandse en 6 Franstalige rechters

6 rechters hebben ervaring als magistraat in HVC of RVS, referendaris in het GH of als hoogleraar, de andere 6 zetelen in het parlement (zowel juridische als politieke ervaring) Er is een Nederlandstalige en een Franstalige voorzitter die om het jaar voorzitterschap krijgen ze worden bijgestaan door referendarissen Er zijn twee griffiers

Een zaak wordt bijgestaan door 7 rechters volgens een beurtrolsysteem d. De bevoegdheid van het grondwettelijk hof (i) Toetsingsvoorwerp

Bevoegdheid= om formele wetten te toetsen formeel criterium: alle handelingen die door een wetgever zijn goedgekeurd of bekrachtigd vallen onder de bevoegdheid van het grondwettelijk hof Wel:

- Decreten- Wetten- Ordonnanties- Bijzondere wetten- Bekrachtigde bijzondere machtenbesluiten

Niet: - Administratieve rechtshandelingen- Koninklijke besluiten- Besluiten van gemeenschaps- of gewestregeringen- Gemeentelijke verordeningen

Zesde staatshervorming: 2 nieuwe specifieke bevoegdheden waarbij het toetsingsvoorwerp geen formele wet is

1) De grondwettigheid nagaan van een door een gewest te organiseren volksraadpleging

2) De grondwettigheid nagaan van een beslissing van de controlecommissie inzake verkiezingsuitgaven waarbij sancties worden opgelegd aan kandidaten die verkozen zijn om te zetelen in de kamer

(ii) Toetsingsmaatstaf Het grondwettelijk hof is bevoegd om formele wetten te toetsen aan:

1) De bevoegdheidsverdelende regels = regels die door of krachtens de grondwet zijn vastgesteld voor het bepalen van de onderscheidende bevoegdheden van de federale staat, de gemeenschappen en de gewesten

te vinden in de grondwet en bijzonder wetten, maar ook in gewone wetten en koninklijke besluiten er bestaat geen exhaustieve lijst van de bevoegdheidsverdelende regels : het is aan het GH om te bepalen of een rechtsregel al dan niet een bevoegdheidsverdelende regel is

2) Titel II GW, artikelen 170, 172 en 191 GW, artikel 10 en 11 GW via deze artikelen (10&11)heeft het hof zijn bevoegdheid vrij ruim geïnterpreteerd: het hof gaat ervan uit dat deze twee artikelen integraal deel uitmaken van elke bepaling die rechten en vrijheden waarborgt Dus ook toetsing aan:

- Alle grondwetsartikelen die rechten en vrijheden waarborgen- Aan grondrechten opgenomen in internationale verdragen - Aan algemene rechtsbeginselen met grondwettelijke waarde- Grondwetsartikels die aangelegenheden voorbehouden aan de federale

wetgevende macht 3) De federale loyauteit bedoeld in artikel 143 §1 GW4) Een bijzondere wet tot die artikelen van de grondwet die de

desbetreffende bijzondere wet bepaalt (een grondwetsherziening is dus niet nodig)

Toetsingsmaatstaf specifieke bevoegdheden GH= ruimer ook toetsen aan bv de decreten en ordonnanties betreffende de gewestelijke volksraadpleging

c. Toegang tot het grondwettelijk hof Hoe: een arrest komt er pas na een vernietigingsberoep of een prejudiciële vraag Het grondwettelijk hof kan niet uit eigen beweging optreden

(i) Vernietigingsberoep Door wie:

- De ministerraad of een gemeenschaps- of gewestregering - De voorzitters van parlementen op verzoek van twee derde van hun leden - Iedere natuurlijke of rechtspersoon die doet blijken van een belang

Termijn:- Binnen zes maand na de bekendmaking van de formele wet in het BS

- Voor een wetgevende akte tot goedkeuring van een verdrag geldt een termijn van 60 dagen

Schorsing wanneer:- Ernstige middelen worden aangevoerd - Wordt aangetoond dat de onmiddellijke uitvoering van de bestreden

formele wet een moeilijk te herstellen nadeel kan berokkenen

(ii) De prejudiciële vraag Wanneer tijdens een geschil voor een rechtscollege de vraag rijst of een wet, een decreet of een ordonnantie al dan niet in overeenstemming is met deel II, artikel 170, 172 of 191 van de Grondwet of met de bevoegdheidsverdelende regels dan moet dit rechtscollege in principe een prejudiciële vraag stellen aan het GHWanneer mag het GH deze vraag niet beantwoorden? als het gaat om een wet, decreet of ordonnantie die instemming verleent aan volgende verdragen:

- Constituerend verdrag betreffende de Europese unie (Euratom, EG, EU en wijzigingen)

- Constituerend verdrag betreffende het Europees verdrag inzake de rechten van de mens

Geen verplichting wel mogelijkheid tot stellen van een prejudiciële vraag:1. Indien het geschil niet kan worden behandeld door het rechtscollege om

redenen van onbevoegdheid of niet-ontvankelijkheid (tenzij wanneer die redenen zijn ontleend aan normen die zelf het voorwerp uitmaken van het verzoek tot stellen van een prejudiciële vraag)

2. Indien het grondwettelijk hof reeds uitspraak heeft gedaan over een prejudiciële vraag of een vernietigingsberoep met een identiek voorwerp

3. Indien de vordering spoedeisend is en de uitspraak over de vordering slechts een voorlopig karakter heeft

4. Indien het een uitspraak over de handhaving van de voorlopige hechtenis betreft

5. Indien het rechtscollege meent dat het antwoord op de prejudiciële vraag niet onontbeerlijk is om uitspraak te doen

6. Indien de wet, het decreet of de ordonnantie de bevoegdheidsverdelende regels, titel II GW of artikelen 170, 172 of 191 GW klaarblijkelijk niet schendt

Uitzonderingen 5 en 6 gelden niet voor cassatie of raad van state Uitzonderingen 3 en 4 gelden niet wanneer ernstige twijfel bestaat over de verenigbaarheid van de wet, het decreet of de ordonnantie met de bevoegdheidsverdelende regels, titel II GW of artikelen 170, 172 of 191 GW EN geen vraag of beroep met hetzelfde onderwerp bij het hof aanhangig is

f. gevolgen van een arrest van het grondwettelijk hof

vernietigingsarresten absoluut gezag van gewijsde (erga omnes) vanaf hun bekendmaking in het BS terugwerkende kracht (alle gevolgen van de wet, decreet of ordonnantie verdwijnen) prejudiciële arresten beperkt gezag van gewijsde enkel het rechtscollege dat de vraag stelde en de rechtscolleges die in dezelfde zaak uitspraak doen zijn verplicht het arrest te respecteren Wanneer een strijdigheid met de bevoegdheidsverdelende regels is vastgesteld elke rechter die in dezelfde zaak moet oordelen moet de formele wet buiten beschouwing laten

Grondwettelijke gewoonte / coutume constitutionnelle 1. Definitie

Een gewoonterechtelijke grondwettelijke regel= een grondwettelijke rechtsregel die naar voren treedt ingevolge een ononderbroken en overeenstemmende reeks van rechtshandelingen die door de gestelde machten zijn verricht in de overtuiging dat deze handelingen voor rechtmatig en grondwettelijk moeten worden gehouden

2. Toelichting Hiërarchie lager dan de formele grondwet (enkel een aanvullend karakter) Een wijziging aan de grondwet kan afbreuk doen aan een grondwettelijke gewoonte Voorbeeld:

- de regel volgens dewelke de ontslagnemende regering haar bevoegdheden moet beperken tot de lopende zaken

- de praktijk volgens dewelke de gesprekken tussen de koning en zijn ministers geheim blijven

Grondwettelijke gewoonte juridische sancties Grondwettelijk gebruik politieke sancties

Koning / le Roi1. Definitie

Koning= het staatshoofd dat in ons land op grond van erfopvolging wordt aangesteld Koning= het hoofd van de federale uitvoerende macht en een tak van de federale wetgevende macht

2. Toelichting Titel III, hoofdstuk III, afdeling 1 van de gecoördineerde grondwet van 1994

a. Erfopvolging

Artikel 85 GWGrondwetswijziging 21 juni 1991: “met altijddurende uitsluiting van de vrouwen en hun nakomelingschap” werd uit artikel 85 GW geschrapt en in artikel 86 werd het woord “mannelijk” geschrapt

b. Bevoegdheden(i) Tak van de federale wetgevende macht

Bevoegdheid: wetgevende initiatieven nemen met het daaraan verbonden amenderingsrecht, bekrachtigd hij de wetten en neemt hij dan deel aan de procedure tot herziening van de grondwet

(ii) Hoofd van de federale uitvoerende machtBevoegdheid: de koning kondigt de wetten af en maakt ze bekend, sluit hij de zittingen van de kamers, roept hij de kamers bijeen in buitengewone zitting of ontbindt ze, en benoemt hij de ministers en de rijksambtenaren. De koning voert de wetten uit en staat in voor het algemeen beleid van het land.

c. Statuut (i) De koning is onschendbaar en onverantwoordelijk

Artikel 88 GW + artikel 106 GWKoning is:

1) Onschendbaar= tegen de koning kan geen rechtsgeding worden gevoerd (noch burgerrechtelijk, noch strafrechtelijk) Wanneer en burgerrechtelijke vordering betrekking heeft op het vermogen van de koning, bepaalt het gerechtelijke wetboek dat niet de koning, maar wel de intendant of de administrateur van de civiele lijst wordt gedaagd

2) (politiek) onverantwoordelijk= hij kan noch door de regering, noch door het parlement uit zijn ambt worden ontzet. Hij kan evenmin politiek ter verantwoording worden geroepen

(ii) De koning is onbekwaam om alleen te handelen Artikel 88 GW + artikel 106 GWAlle geschreven akten van de koning moeten medeondertekend worden door een minister, en dat voor alle overige handelingen van de koning die enige politieke weerslag hebben eveneens een minister de verantwoordelijkheid moet nemen tegenover het parlement

(iii) De koning heeft geen persoonlijke machtDe koning heeft geen persoonlijke bevoegdheden enkel bevoegdheden die hij samen met zijn ministers kan uitoefenen Regering heeft de effectieve leiding over het staatsbeleid en voert daarbij dus formeel de naam staatshoofd

Koning heeft wel politieke invloed:- Kan geraadpleegd worden- Mag aanmoedigen - Mag waarschuwen

Koninklijk besluit / arrêté royal 1. Definitie

Een koninklijk besluit= een rechtshandeling waarbij de Koning, ter uitvoering van de grondwet of de wet, een algemene bestuurlijke maatregel of een individuele overheidshandeling stelt

2. Toelichting Artikel 108 GW: zie codexArtikel 105 GW: de wetgever kan aan de koning andere bevoegdheden opdragen dan loutere uitvoeringsbevoegdheden, deze andere bevoegdheden oefent de koning uit d.m.v. koninklijke besluiten 3 soorten koninklijke besluiten:

1) Verordenende (of reglementaire) koninklijke besluiten= koninklijke besluiten die een rechtsregel formuleren en dus een algemene draagwijdte hebben, het zijn wetten in de materiële zin maar niet in de formele zin van het woord

2) Beschikkende koninklijke besluiten= koninklijke besluiten waarbij in een concreet geval, dus m.b.t. een bepaalde persoon of m.b.t. een bepaalde zaak, een rechtsregel wordt toegepast

3) Organieke koninklijke besluiten = koninklijke besluiten die een openbare dienst organiseren

alle drie administratieve rechtshandelingen Niveau van de deelstaten: besluiten van de respectievelijke regeringen die collegiaal de uitvoerende macht van de deelstaten vormen (gemeenschappen en gewesten)

Motivering / Motivation1. Definitie

De motivering= de weergave van de feitelijke en juridische redenen waarop een administratieve rechtshandeling of een rechterlijke uitspraak is gesteund

2. Toelichtinga. Motivering van de administratieve rechtshandelingen

Materiële motivering= de beslissing moet steunen op redenen die rechtens en feitelijk aanvaardbaar zijn

Alle administratieve rechtshandelingen Formele motivering= deze redenen moeten ook worden veruitwendigd door ze uitdrukkelijk in de akte zelf op te nemen (in de akte zelf moeten dus op een expliciete wijze de juridische en de feitelijke redenen worden vermeld waarop de administratieve rechtshandeling afdoende gesteund is)

Beschikkende administratieve rechtshandelingen (van individuele strekking dus)

Als dit niet (afdoende) gebeurd:Tegen de beschikkende administratieve rechtshandeling kan dan een annulatieberoep open komen te staan bij de raad van state, afdeling bestuursrechtspraak Gevolg: de BAR kan dan door de rechtscolleges conform artikel 159 GW buiten beschouwing gelaten worden

b. Motivering van rechterlijke uitsprakenArtikel 149 GW: alle vonnissen moeten met redenen omkleed zijn dit geldt echter voor alle rechterlijke uitspraken Waarom?

- Om willekeur van de rechter tegen te gaan - De partijen kunnen op grond van de motivering beter overwegen om de

eventuele openstaande rechtsmiddelen tegen de uitspraak al dan niet uit te putten

Opgelet: niet alle aangevoerde argumenten tot staving van die middelen moeten beantwoord worden (het is voldoende dat uit de motivering van de uitspraak blijkt dat de rechter het door dit argument gestaafde middel heeft onderzocht)

Ombudsman / Médiateur 1. Definitie

De ombudsman= een onafhankelijke instelling met de hoofdzakelijke taak klachten over het onbehoorlijk functioneren van de overheid te onderzoeken en vervolgens te trachten de standpunten van overheid en klager te verzoenen. Daarnaast kan hij algemene aanbevelingen formuleren over het functioneren van de overheid

2. ToelichtingRechtsbescherming van de burger tegen de overheid op twee manieren:

1) Formele rechtsbescherming = nadat een geschil is ontstaan wordt via Jurisdictionele procedures een oplossing geboden

2) Informele rechtsbescherming= vorm van preventieve rechtsbescherming

- Uitdrukkelijke motivering van bestuurshandelingen- De openbaarheid van bestuur- De ombudsman

Ombudsdiensten in België:- Federale ombudsman- Ombudsman van de Vlaamse gemeenschap - De ombudsman van het Waals gewest - De Vlaamse en Franse kinderrechtencommissaris - Gemeentelijke Ombudsdiensten

Taak:= het onbehoorlijk optreden van de overheid verhelpen≠ onwettig optreden≠ jurisdictioneel of administratief beroepsorgaan Bemiddelingsfunctie:

- Aanbeveling richten aan de overheid- Niet juridisch afdwingbaar- Wel kracht bijzetten door ze te publiceren in zijn jaarlijkse

werkingsverslagen Ombudsman= ONAFHANKELIJK om op geloofwaardige wijze tussen de betrokken overheid en de klager te kunnen bemiddelen

Raad van state / Conseil d’Etat 1. Definitie

De raad van state= een rechtscollege sui generis, bestaande uit enerzijds een afdeling bestuursrechtspraak die optreedt als hoogste administratief rechtscollege en anderzijds een afdeling wetgeving die advies geeft aan de regeringen en parlementen

2. Toelichting a. Samenstelling(i) Zetel

44 leden:- Een eerste voorzitter- Voorzitter- 14 Kamervoorzitters- 28 gewone staatsraden

Taak: adviezen geven en arresten vellen (ii) Auditoraat

80 leden:- Auditeur-generaal- Adjunct-auditeur-generaal- 14 eerste auditeurs-afdelingshoofden

- 64 eerste auditeurs, auditeurs en adjunct-auditeurs Taak binnen de afdeling wetgeving:

- het auditoraat onderzoekt de aan advies onderworpen tekst en brengt verslag uit over dat onderzoek

- Neemt deel aan de zitting van de kamer waarop over de te adviseren tekst beraadslaagd wordt

- Zorgen voor de nadere uitwerking en de verspreiding van de beginselen van de wetgevingstechniek

Binnen de afdeling bestuursrechtspraak:- Controle over de naleving van de maatregelen die het onderzoek door de

raad van state voorafgaan - Verslag over de zaak neerleggen- Advies geven op de terechtzitting inzake de wijze van beslechting van de

zaak het auditoraat wordt dus niet betrokken bij de deliberatie van de zaak zelf Documentatie van de betreffende rechtspraak en de adviezen van de raad van state moeten in de vorm van geautomatiseerde bestanden bijgehouden worden, bewaard worden en ter beschikking gesteld worden door de leden van het auditoraat

(iii) Coördinatiebureau4 leden:

- 2 referendarissen - 2 eerste referendarissen, referendarissen en adjunct-referendarissen

Taken:- De stand van wetgeving bij te houden- De documentatie van het bureau van de twee afdelingen ter beschikking

te stellen- Het publiek, de coördinatie, codificatie en de vereenvoudiging van de

wetgeving voor te berieden

(iv) Griffie26 leden:

- 1 hoofdgriffier- 25 griffiers

Taak:- Controletoren- Regelen van het praktische verloop van de procedures- Intermediaire rol tussen de raad van state en de partijen

(v) Andere- 10 assessoren die enkel zetelen in de afdeling wetgeving omwille van hun

juridische deskundigheid

- Gespecialiseerde diensteno De dienst overeenstemming of concordantie van de teksten o De bibliotheeko De dienst informatica o De algemene diensten die administratief, technisch of

dienstpersoneel bevatten

b. Afdeling wetgeving Taak: verleent advies over voorontwerpen en voorstellen van wet, decreet of ordonnantie en over reglementaire besluiten aan het federale parlement, de gemeenschaps- en gewestparlementen en de federale gemeenschaps- of gewestregeringen.Advies kan een verplichting of mogelijkheid zijn

(i) Facultatieve raadpleging1) De voorzitter van een wetgevende vergadering kan altijd het advies vragen over de voorstellen en ontwerpen van wet, decreet of ordonnantie of over amendementen op voorstellen en ontwerpen die in zijn vergadering worden behandelt 2) De leden van de uitvoerende macht kunnen altijd het advies vragen over alle voorstellen van wet, decreet of ordonnantie, alsook over elk amendement op ontwerpen en voorstellen van wet, decreet of ordonnantie 3) De eerste minister of de voorzitter van een gemeenschaps- of gewestregering kan de afdeling wetgeving belasten met het opmaken van de tekst van voorontwerpen of amendementen

(ii) verplichte raadpleging

1) de voorzitter van de wetgevende vergadering moet advies vragen over een voorstel van wet, decreet of ordonnantie of over amendementen op voorstellen of ontwerpen die in zijn vergadering worden behandeld indien hij daartoe wordt verzocht door minstens een derde van de leden van zijn vergadering 2) de voorzitter van de kamer, van de senaat, van het BH parlement of van de verenigde vergadering van de gemeenschappelijke gemeenschapscommissie moet het advies vragen over voorstellen van wet of van ordonnantie en over amendementen op ontwerpen en voorstellen indien hij daartoe verzocht wordt door een meerderheid van de leden van een taalgroep 3) de voorzitter van de kamer of van de senaat moet het advies vragen over wetsontwerpen, wetsvoorstellen of over de bij een eerste stemming aangenomen amendementen op wetsontwerpen of wetsvoorstellen indien hij daartoe wordt verzocht door minstens twaalf leden van de parlementaire overlegcommissie 4) de ministers van de federale regering en van een gemeenschaps- of gewestregering moeten het advies vragen over alle voorontwerpen van wet, decreet en ordonnantie en over alle ontwerpen reglementaire besluiten (verordeningen). Indien de hoogdringendheid wordt ingeroepen voor voorontwerpen van wet, decreet of ordonnantie is een beperkte advisering voorzienUitzonderingen:

- Voorontwerpen van louter formele wet (begrotingswetten, naturalisatiewetten,…) moeten niet voor advies worden voorgelegd tenzij het gaat over voorontwerpen inzake wetten houdende goedkeuring van internationale verdragen en samenwerkingsverbanden

- Ontwerpen van reglementaire besluiten moeten in geval van gemotiveerde hoogdringendheid ook niet voor advies worden voorgelegd tenzij het gaat om ontwerpen van koninklijke besluiten die, op basis van een opdrachtwet, bestaande wettelijke bepalingen kunnen opheffen, aanvullen, wijzigen of vervangen (hoogdringendheid telt niet)

Afdeling wetgeving: louter advies dat beperkt blijft tot het juridisch-technisch aspect van de voorgelegde tekst ze gaat de terminologie en tegenstrijdigheden etc. nagaanWanneer het advies stelt dat het voorstel of ontwerp in strijd is met de bevoegdheidsverdeling tussen de federale staat, de gemeenschappen en de gewesten, wordt de tekst overgemaakt aan het overlegcomitéWanneer het advies betrekking heeft op een wetsvoorstel, wetsontwerp of een amendement op een wetsvoorstel of ontwerp dan bepaalt de raad van state steeds welke procedure dient te worden gevolgd

(iii) Sanctie in het geval van niet-nakoming van de adviesverplichting1) voor het niet-inwinnen van advies over een voorontwerp van wet, decreet of ordonnantie bestaat geen sanctie, behalve een politieke (verlies van vertrouwen in de gezagsdrager die het advies moest inwinnen)

2) het niet-inwinnen van advies over reglementaire besluiten onwettigheid van het reglementair besluit tot gevolg, het kan dus aanleiding geven tot een annulatieberoep bij de raad van state afdeling bestuursrechtspraak en tot toepassing van art 159 GW opgenomen exceptie van onwettigheid Hetzelfde geldt wanneer de hoogdringendheid niet was gemotiveerd of gegrond!

c. Afdeling bestuursrechtspraakBevoegdheden:

(i) Annulatie- en schorsingsbevoegdheid = RVS kan zich uitspreken over annulatieberoepen gericht tegen:

- Beslissingen van administratieve overheden- Akten en reglementen van

o Wetgevende vergadering of hun organeno Het Rekenhofo Het grondwettelijk hofo De raad van stateo Administratieve rechtscollegeso Organen van de rechterlijke machto Hoge raad van justitie met betrekking tot overheidsopdrachten en

leden van hun personeel vernietiging van deze handelingen omwille van: redenen die de externe of interne wettigheid van de administratieve rechtshandeling betreffen (artikel 14 rvs-wet)

Externe wettigheid= de wettigheid die te maken heeft met de wijze waarop de beslissing tot stand kwam

- Onbevoegdheid van het betrokken bestuur- De schending van substantiële of op straffe van nietigheid voorgeschreven

vormvereisten (vb. motiveringsplicht) Interne wettigheid= de wettigheid die te maken heeft met de inhoud van de beslissing

- Schending van de wet: elke onwettigheid die betrekking heeft op de inhoud zelf van de administratieve rechtshandeling en waarbij die inhoud niet verenigbaar is met om het even welke hogeren rechtsnorm

- Machtsafwending: elke onwettigheid waarbij een bestuursorgaan de bevoegdheid die hem bij de wet tot het bereiken van een bepaald oogmerk van algemeen belang is gegeven, gebruikt wordt voor het nastreven van een ander doel

Annulatieberoep:- Binnen de zestig dagen na de bekendmaking of betekening van de

administratieve rechtshandeling

Vernietiging:- Retroactief- Gezag van gewijsde geldt erga omnes

Schorsing:- Kan enkel gevraagd worden indien er ook een annulatieberoep werd

ingediend - Twee voorwaarden

o De verzoeker moet ernstige middelen aanvoeren die de annulatie van de administratieve rechtshandeling kunnen verantwoorden

o De onmiddellijke tenuitvoerlegging van de administratieve rechtshandeling moet een moeilijk te herstellen ernstig nadeel kunnen berokkenen (NU DE HOOFDRINGENDHEID)

- Voorlopige maatregelen kunnen genomen worden door de raad van state om de partijen die belang hebben bij het geschil te beschermen

Dwangsom indien:1. De vernietigde bestuurshandeling gevolgd moet worden door een nieuwe

bestuurshandeling of uit het vernietigingsarrest een onthoudingsplicht volgt en

2. De overheid een van die verplichtingen niet nakomt Rvs kan dan bevelen een bestuurshandeling te nemen of en

bestuurshandeling genomen in strijd met de onthoudingsplicht in te trekken (=injunctiebevoegdheid inzake de dwangsomprocedure en nadat een vernietiging is uitgesproken die een plicht tot handelen of niet-handelen inhoudt)

Wetsontwerp van 9 jan 2014: extra bevoegdheden voor de RVS 1) Ze mag een bestuurlijke lus toepassen in een tussenarrest, waarbij de

administratieve overheid de kans wordt gegeven een vaste onregelmatigheid te herstellen hangende de procedure zodat een vernietiging kan worden voorkomen

2) De gevolgen van een vernietiging te beperken in de tijd 3) Een injunctie uit te spreken die kan worden losgekoppeld van de

dwangsomprocedure 4) Zijn arrest in de plaats te stellen van een beslissing die na de vernietiging

moet worden genomen ingevolge een gebonden bevoegdheid van de administratieve overheid

5) Procedure van het administratief kort geding wordt aangepast: de vereiste van het enig verzoekschrift wordt afgeschaft, i.p.v. een moeilijk te herstellen nadeel is enkel nog de hoogdringendheid vereist

6) Artikel 144 GW wijzigt: de rvs kan zich over burgerrechtelijke gevolgen van hun beslissing uitspreken schadevergoeding tot herstel wordt toegekend

(ii) De raad van state als administratief cassatierechterRvs= bevoegd om als cassatierechter kennis te nemen van alle beslissingen die in laatste aanleg door administratieve rechtscolleges werden genomen hij oordeelt enkel in rechte maar beslecht het geschil zelf niet De raad verwijst de zaak dan door naar een ander of hetzelfde(maar dan anders samengesteld) rechtscollege, dat ten gronde uitspraak moet doen en daarbij door de beslissing van de raad is gebonden Procedure van toelating: filteren van beroepen die niet voor de raad van state zijn

- Geen bevoegdheid- Zonder rechtsmacht- Zonder voorwerp- Onontvankelijk

(iii) De raad van state als rechter in laatste aanleg Rvs= is bevoegd om op te treden als rechter in laatste aanleg en zal het geschil dus helemaal opnieuw onderzoeken, zowel in rechte als in feite een nieuwe beslissing nemen Beroepen:

- Voorzien in de gemeentekieswet- De wet tot regeling van provincieraadsverkiezingen - OCMW-wet - Vlaams gewest beroepen tegen beslissingen van de raad voor

verkiezingsbetwistingen - Geschillen betreffende de verkiezingen van het Europees parlement

(iv) Overige bevoegdheden Bevoegdheid om te oordelen over geschillen aangaande de dotaties

aan politieke partijen

Rechtsstaat / Etat de droit1. Definitie

De rechtsstaat= de staat waarin de gezagsdragers gehouden zijn door het objectieve -democratisch tot stand gekomen- recht waarvan zij de toepassing verzekeren, waarin de bevoegdheid van de gezagsdragers door de fundamentele rechten en vrijheden van de burgers wordt beperkt en waarbij rechtsregels afdwingbaar zijn voor een onafhankelijke rechtbank

2. ToelichtingMachthebbers halen macht uit een democratische aanduiding De regels die op democratische wijze tot stand kwamen moeten de verhoudingen regelen tussen de burgers en de overheid en de overheid moet zich houden aan de regels die ze zelf opstelde De regels moeten basisrechten respecteren Effectieve rechtsbescherming onafhankelijke rechtbank Dat we niet elke strijdigheid van een wet aan de grondwet kunnen toetsen doet niet af aan onze rechtsstaat

Richtlijn / Directive 1. Definitie

Een richtlijn= een wetgevende handeling van de Europese unie die verbindend is ten aanzien van het te bereiken resultaat voor elke lidstaat waarvoor zij bestemd is, maar waarbij aan de nationale instanties de bevoegdheid wordt gelaten vorm en middelen te kiezen

2. ToelichtingWetgevende handelingen:

- Constituerende verdragen- De verordeningen- De richtlijnen- De kaderbesluiten- De beschikkingen- De aanbevelingen en adviezen

Verordening <-> richtlijn= een verordening is rechtsreeks toepasbaar in de interne lidstaat van een lidstaat van de Europese Unie, een richtlijn is dit niet, ze moet eerst worden omgezet in de interne rechtsorde (datum tegen wanneer de omzetting moet gebeurt zijn) Indien de omzetting niet op tijd gebeurt ontstaat er een recht voor de burger en een verplichting voor de staat een richtlijn krijgt dan toch directe werking maar enkel in de verticale relatie en enkel ten voordele van de burger Richtlijnconforme interpretatie= er rust een verplichting op de nationale rechter om het nationale recht zoveel mogelijk conform de Europese richtlijnen te interpreteren zelfs in geschillen tussen particulieren

Scheiding der machten / séparation des pouvoirs 1. Definitie

De scheiding der machten= een ongeschreven grondwettelijke regel, volgens dewelke de macht verdeeld is tussen de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht en elke macht gecontroleerd wordt door een tegenmacht

2. Toelichtinga. Algemeen

Oorsprong: “l’esprit des lois” van Montesqieu ~1748 De kwaliteit van een staatsvorm hangt af van de verdeling van macht Principe van de scheiding der machten staat niet expliciet in de grondwet maar zit er impliciet in verankerd het is een algemeen rechtsbeginsel met grondwettelijke waarde men mag dus wel niet bij de interpretatie ervan ingaan tegen een geschreven grondwettelijke bepaling

b. Bevoegdheden (i) De wetgevende macht

Bevoegdheid: algemene juridische normen uit te vaardigen in overeenstemming met de grondwet en met de internationale verdragen bepaalt de wetgever de regels die onze samenleving ordenen treedt zowel intern als extern op (goedkeuring van verdragen) ze controleert de uitvoerende macht, en minder direct ook de rechterlijke

- De regering ter verantwoording roepen

- De regering kan het vertrouwen worden ontzegd- De begroting moet worden goedgekeurd- Er moet worden vastgelegd hoeveel militairen er in dienst kunnen zijn

(ii) De uitvoerende machtArtikel 37 GW: de uitvoerende macht berust bij de koning bevoegdheid koning aard van de uitvoerende macht= de uitvoerende bevoegdheid is een toegewezen bevoegdheid zoals in de grondwet geregeld (dit is niet zo voor de wetgevende= residuaire bevoegdheid)Artikel 105 GW: bevestigt de macht van de koning en dus de uitvoerende macht besluiten van de uitvoerende macht moeten dus steeds hun grondslag in de grondwet of in de wet vinden Bevoegdheid: wetten uit te voeren en het algemeen beleid van ons land te voeren buitenlands beleid sturen, begroting opstellen en voorleggen aan het parlement, veiligheidsmaatregelen treffen,…

(iii) De rechterlijke macht Wie: rechtbanken en hovenBevoegdheid: het vellen van uitspraken over geschillen die bij hen aanhangig gemaakt worden geschillen van burgerlijke aard en strafrechtelijke aard

1) Geschillen over burgerlijke en politieke rechten (subjectieve rechten) voor de rechtbanken zoals omschreven in de grondwet onder het hoofdstuk ‘de rechterlijke machten’

2) Geschillen over objectieve rechten raad van state (afdeling bestuursrechtspraak), grondwettelijk hof

Andere rechtscolleges: administratieve rechtscolleges c. Geen dogmatische interpretatie van de scheiding der machten

Dogmatisch= strikt de scheiding der machten draait niet louter rond de onafhankelijkheid maar ook rond gewilde samenwerking en controle tussen de machten Samenwerken: Wetgevend en uitvoerend totstandkoming van wetten vereist beide machten

1) Controle: op de uitvoerende macht controle op de wettelijkheid van haar daden door de rechterlijke macht controle op de politieke opportuniteit door de wetgevende macht

2) Controle: op de wetgevende macht controle op de verenigbaarheid met internationale normen door de rechterlijke macht onder druk gezet in regeringsontwerpen of -amendementen, met ultieme dreiging het vallen van de regering en mogelijks nieuwe verkiezingen

3) Controle: op de rechterlijke macht wordt benoemd door de uitvoerende macht krijgt middelen van de wetgevende macht moet via de openbaarheid en de motiveringsplicht verantwoording afleggen

d. De gemeenschappen en gewesten en de scheiding der machten Nuances:

- Geen afzonderlijke rechterlijke macht voor de gemeenschappen en gewesten

- De verhouding tussen de wetgevende en de uitvoerende macht is qua uitwerking afwijkend tegenover die van de federale overheid

Schema’s:

Macht Instelling Samenstelling Bevoegdheid Wetgevend Het

parlement en de koning

Parlement:- Kamer van

volksvertegenwoordiging

- Maken van wetten

- Controleren van de

- Senaat uitvoerende macht

Uitvoerend De koning en de regering

Regering:- Ministers- staatssecretarissen

Effectieve leiding over het land en voert wetten uit

rechterlijk Rechtbanken en hoven

Vrederechtbank, Hof van Cassatie, hoef van beroep, rechtbank eerste aanleg,…

Uitspraak doen over juridische geschillen

Smeerkaasarrest / Arrêt Le Ski1. Definitie

Wanneer: 27 mei 1971Wie: hof van cassatieWat: stelt dat wanneer er een conflict bestaat tussen een internrechtelijke norm en een internationaalrechtelijke norm die rechtsreeks gevolgen heeft in de interne rechtsorde, de door het verdrag bepaalde regel moet voorgaan en dat deze voorrang volgt uit de aard zelf van het bij het verdrag bepaald internationaal recht

2. Toelichtinga. Feiten

In 1958 voerde de Belgische regering een taks in op de invoer van bepaalde zuivelproducten. De Europese gemeenschap was van mening dat deze heffing tegen de standstill-bepaling van artikel 12 EG-verdrag indruiste dat lidstaten verbood onderling nieuwe in-en uitvoerrechten in te voeren De nv Franco-Suisse, een Belgische kaasimporteur had door deze taks grote verliezen geleden en wenste dit terug te vorderen tegen de Belgische staat. Een wet belette dit echter.De firma ging naar eerste aanleg en vervolgens naar het hof van beroep in Brussel dat de firma in gelijk stelde. Het hof stelde dat internationaal recht (met directe werking) primeert op het nationale recht. bevestiging door het Hof van Cassatie

b. WeerslagRechters moeten dus voorrang verlenen aan internationale verdragen en aan alle internationale of supranationale normen met directe werking in de interne rechtsorde en dat hij de strijdige nationale norm buiten toepassing moet laten in die zaak

Dit schendde het principe van de onschendbaarheid van de wet Wijziging: enkel voorrang op formele wetten, wetgevende besluiten en

de grondwet Het grondwettelijk hof steunt deze beslissing niet

Taalgebied / région linguistique 1. Definitie

4 taalgebieden:- Nederlands taalgebied- Frans taalgebied- Duits taalgebied- Tweetalig taalgebied

bepaalt aan welke taal voorrang moet gegeven worden in de aangelegenheden waarin het taalgebruik kan worden geregeld

2. Toelichtinga. Indeling in taalgebieden

Artikel 4 GW regelt de verdeling van Belgisch grondgebied in vier taalgebieden 1) Nederlands taalgebied - Antwerpen- Limburg- Oost-Vlaanderen- West-Vlaanderen- Vlaams-Brabant

2) Frans taalgebied - Henegouwen- Luxemburg- Namen- Luik- Waals-Brabant

3) Tweetalig taalgebied - Brussel-hoofdstad (19 Brusselse gemeenten)

4) Duits taalgebied - Negen gemeenten in de provincie Luik

b. FunctieIndeling in taalgebieden

- beperking bevoegdheden wetgevers inzake taalgebruik - Vormt de grondwettelijke waarborg van

o Voorrang van de taal van een eentalig gebied o Tweetalig karakter van het gebied

c. Regeling van het taalgebruik Artikel 30 GW: in principe is het gebruik van talen vrij nuance voor het gebruik van talen in de publieke sfeer

Wet kan het taalgebruik regelen voor: (art 30)- Handelingen van het openbaar gezag- Gerechtszaken

Taalgebruik kan worden geregeld door een gemeenschapsdecreet voor: (art 129)- De bestuurszaken- Het onderwijs in de door de overheid opgerichte, gesubsidieerde of

erkende instellingen- De sociale betrekkingen tussen de werkgevers en hun personeel- De door de wet en verordeningen voorgeschreven akten en bescheiden

van de ondernemingen

d. Verticale en horizontale bevoegdheidsverdeling Art 30, 129 en 130 regeling taalgebruik voorbehouden aan de wetgevende machtHorizontale bevoegdheidsverdeling:

- Federale parlement is bevoegd voor de regeling van het taalgebruik o Tweetalig gebied o Duitse taalgebiedo Faciliteitengemeenteno Voor de diensten waarvan de werking verder reikt dan het

taalgebied waarin zij gevestigd zijno In de door wet aangewezen federale en internationale instellingen

waarvan de werking gemeen is aan meer dan een gemeenschap o Voor de handelingen van het openbaar gezag die buiten het begrip

“bestuurszaken” vallen - De parlementen van de Vlaamse en Franse gemeenschap zijn bevoegd

voor de regeling van het taalgebruik:o In bestuurszakeno Onderwijszakeno Sociale betrekkingen in respectievelijke gemeenten zonder

specifieke taalregeling in het Nederlandse en Franse taalgebied - Parlement van de Duitstalige gemeenschap is bevoegd voor de regeling

van het taalgebruik in:o Onderwijszaken in het Duitse taalgebied

Territorialiteitsbeginsel / principe de territorialité 1. Definitie

Het territorialiteitsbeginsel= het grondwettelijk principe dat de voorrang van de streektaal van een eentalig gebied of de tweetaligheid van een tweetalig gebied garandeert de bestuurstaal wordt bepaald door het gebied waar een bestuurshandeling of mededeling ervan plaatsvindt

2. ToelichtingZowel de raad van state als het grondwettelijk hof zien in artikel 4 GW een bevestiging van het territorialiteitsbeginsel

Arrest grondwettelijk hof van 26 maart 1986: artikel 3bis van de grondwet(nu artikel 4) behelst tevens een beperking van de bevoegdheid van de wetgevers inzake taalgebruik en vormt aldus de grondwettelijke waarborg van de voorrang van de taal van het eentalig gebied of van het tweetalig karakter van het gebied dit brengt geen wijziging mee in de juridische ordening (brengt geen verplichtingen mee voor overheidsmandatarissen) Bepalend voor:

- Interpretatie van de bestuurstaalwetgeving - Bevoegdheidsverdeling in het federale België- De verkiezingen van de gemeenschaps- en gewestparlementen

<-> personaliteitsbeginsel = de bestuurstaal wordt bepaald door de burgers

Verkiezingen / élections1. Definitie

Een verkiezing= een verrichting waarbij de gerechtigde personen hun vertegenwoordigers in een orgaan aanduidenSoorten:

- De verkiezingen van de kamer van volksvertegenwoordiging (m de vijf jaar)

- De verkiezingen van gemeenschaps- en gewestparlementen - De verkiezingen van het Europees parlement- De provincieraadsverkiezingen - De gemeenteraadsverkiezingen

Artikel 117 GW

2. Toelichtinga. Passieve kiesvoorwaarden

Passieve kiesvoorwaarden= voorwaarden waaraan iemand moet voldoen om verkozen te worden tot lid van een bepaald orgaan

1) Voor de Kamer van volksvertegenwoordigers - Belg zijn- Genot van burgerlijke en politieke rechten hebben - Minimum 18 jaar zijn- Woonplaats hebben in België

Vanaf verkiezingen 2014 geen rechtsreeks verkozen senatoren meer (artikel 69 GW: zelfde voorwaarden voor de senaat als voor de kamer)

2) Voor de gemeenschaps- en gewestparlementen - Belg zijn

- Genot van burgerlijke en politieke rechten hebben- Minimum 18 jaar zijn- Woonplaats in België

3) Voor het Europees parlement - Woonplaats in één van de lidstaten van de EU en Belg zijn of onderdaan

van een andere lidstaat - Zich geen kandidaat hebben gesteld in bij dezelfde verkiezing in een

andere lidstaat - Minimum 21 jaar zijn - De taal van het kiescollege hebben (je moet Nederlandstalig zijn wil je voor

het Nederlandse kiescollege je aanmelden) - Je mag je niet bevinden in een der gevallen van uitsluiting of schorsing

bedoeld in artikelen 6 tot 9bis van het kieswetboek of door een individuele, civiele of strafrechtelijke beslissing in staat van herkomst het stemrecht verloren hebben

4) Voor de provincieraad - Belg zijn - Minimum 18 jaar zijn - In het bevolkingsregister van een gemeente ingeschreven zijn - Zich niet bevinden in één van de gevallen van uitsluiting of schorsing van

het kiesrecht

5) Voor de gemeenteraad - Belg of EU-burger zijn die aan de actieve kiesvoorwaarden voor de

gemeenteraadsverkiezingen voldoet - Minstens 18 jaar zijn - In het bevolkingsregister van de gemeente ingeschreven zijn - Zich niet bevinden in een van de gevallen van uitsluiting of schorsing van

het kiesrecht

b. Actieve kiesvoorwaarden Actieve kiesvoorwaarden= voorwaarden waaraan men moet voldoen om stemgerechtigd te zijn

- Leeftijd van 18 jaar hebben bereikt- Niet verkeren in een der gevallen van uitsluiting bij wet bepaald

(onbekwaam verklaarden bv)- Belg

Europese en gemeenteraadsverkiezingen: Laten ook EU-burgers komen in aanmerking

- Ze ingeschreven zijn in de bevolkingsregisters van een Belgische gemeente

- Ze hun wil te kennen hebben gegeven om dit stemrecht uit te oefenen in België

Gemeenteraadsverkiezingen: ook NIET-EU-burgers komen in aanmerking indien

- Ze moeten in de gemeente waar ze hun hoofdverblijfplaats hebben een schriftelijke aanvraag indienden met vermelding van hun nationaliteit, hun adres

- Ze een verklaring ondertekenen waarin ze zich ertoe verbinden de grondwet, de wetten van het Belgische volk en het EVRM na te leven

- Ze gedurende minstens 5 jaar ononderbroken hun verblijfplaats in België hebben

Verordening / ordonnance 1. Definitie

Een verordening= een geschreven rechtsregel met een abstract, algemeen en onpersoonlijk karakter die voor de duur van zijn gelding op een onbepaald aantal gevallen van toepassing is maar die geen wet is in de formele zin van het woord, noch een daarmee gelijkwaardige of hogere rechtsnorm Een verordening= een norm van de Europese unie met een algemene strekking, die verbindend is in al haar onderdelen en rechtstreeks toepasselijk is in elke lidstaat

2. ToelichtingAdministratieve rechtshandelingen (verordeningen en besluiten)= door de uitvoerende macht (zowel federaal als deelstatelijk niveau) en de gedecentraliseerde besturen uitgevaardigde normen kunnen beschikkend of verordenend zijn Definitie:

- Geschreven rechtsregel onderscheiden van de ongeschreven rechtsregels

- Rechtsregels juridisch afdwingbare norm - Abstract, onpersoonlijk en algemeen wet in materiële zin om zich af te

scheiden van de beschikkende administratieve rechtshandeling - Uitgevaardigd door de uitvoerende macht of gedecentraliseerde besturen

geen wet in formele zin dus Uitvoerende macht toegewezen bevoegdheid:

- Grondwet of een wettelijke bepaling moet de bevoegdheid tot het uitvaardigen van die verordening toegewezen hebben aan de uitvoerende macht

- Verordening moet de grondwet, de internationale normen met directe werking, de algemene rechtsbeginselen en de wetgevende akten respecteren

o Artikel 159 GW: exceptie van onwettigheid o Raad van state, afdeling bestuursrechtspraak is bevoegd om

verordeningen strijdig met hogere rechtsnormen buiten beschouwing te laten (en eventueel te schorsen)

Europese verordening:

- Rechtsreeks bindend- Toepasselijk in de nationale rechtsorde- Particulieren kunnen hier rechten uit putten indien de verordening

o Duidelijk en bepaald iso Aan de met de toepassing belaste autoriteiten geen enkele

beoordelingsvrijheid laat

Waleffe-arrest / arrêt Waleffe1. Definitie

Waleffe-arrest= een arrest van het Hof van Cassatie van 20 april 1950 waarin het hof stelde dat wanneer de betekenis van de wet onduidelijk is de rechter er redelijkerwijze van moet uitgaan dat de wetgever niet de bedoeling kan hebben gehad de grondwet te schenden en de rechter de wet daarom zo veel mogelijk in overeenstemming met de grondwet dient de interpreteren

2. Toelichtinga. Feiten

Waleffe maakte in het begin van zijn loopbaan als raadsheer bij het Hof van Cassatie deel uit van de Congolese magistratuur. Na zijn uitdiensttreding genoot hij van een burgerlijk pensioen. In 1945 werd hij emeritus en behield ook voor zijn gewezen functie in het HVC zijn wedde. Een KB genomen op basis van een bijzondere machtenwet, beperkte de cumulatie van beide pensioenen. Het emeritaatspensioen van Waleffe werd hierdoor beperkt. Waleffe meende dat de wet de grondwet en het principe van de scheiding der machten schond door een aantasting van zijn emeritaatsvergoeding mogelijk te maken

b. WeerslagArrest:

- Geen afwijking van de onschendbaarheid van de wet - Bij twijfel over de bedoeling van de wetgever echter moet de rechter ervan

uitgaan dat de wetgever niet de bedoeling kan hebben gehad de grondwet te schenden

- In het arrest Waleffe werd de facto een toetsing aan de grondwet uitgevoerd, de iure noemden ze het een grondwetsconforme interpretatie

Wet / loi1. Definitie a. Wet in formele zin

= iedere handeling die door de federale wetgevende macht of door de wetgevende macht van de gemeenschappen of de gewesten wordt goedgekeurd

b. Wet in materiële zin = rechtsregels met een abstract, algemeen en onpersoonlijk karakter, die voor de duur van hun gelding op een onbepaald aantal gevallen van toepassing zijn

Verordening= een geschreven wet in materiële zin die geen wet is in formele zin, noch een daarmee gelijkwaardige of hogere rechtsnorm

2. ToelichtingBelang onderscheid: toetsingsvoorwerp van het grondwettelijk hof enkel formele wetten Louter formele wetten:

1. Alleen de cassatieberoepen wegens schending van een wet in materiële zin zijn ontvankelijk, zodat de rechterlijke beslissingen die ingaan tegen een die alleen een wet in formele zin is niet vatbaar zijn voor cassatieberoep

2. Een wet in louter formele zin kan geen basis zijn voor het nemen van uitvoeringsbesluiten door de koning

3. Voor de meeste louter formele wetten is geen advies nodig van de raad van state afdeling wetgeving, uitzondering is de instemmingswetten met internationale verdragen

Soorten federale formele wetten;A. Indeling naargelang de wijze waarop ze tot stand komen

- Gewone wet: een wet die wordt goedgekeurd met een gewone of een volstrekte meerderheid (meerderheid van de leden is aanwezig en heeft ja gestemd) - Bijzondere (communautaire wet): een wet die wordt goedgekeurd bij een bijzondere meerderheid (meerderheid van elke taalgroep is aanwezig en stemt ja, totaal moet 2/3de ja stemmen zijn) - besluitwet: een wet die, wegens de materiële onmogelijkheid van alle takken van de wetgevende macht om vrij hun functie uit te oefenen, werd aangenomen door de Koning (samen met de in de raad verenigde ministers) of alleen door de in de raad verenigde ministers en waarvan het HVC achteraf de wetgevende aard heeft erkend

B. Indeling naargelang de functie die ze vervullen - interpretatieve wet: een wet waardoor de wetgevende macht zelf een voor iedereen bindende en retroactieve interpretatie geeft van een vroegere wet- programma-of herstelwet: een wet waarin de maatregelen worden genomen die de federale regering nodig acht om haar economisch, sociaal en financieel beleid, zoals dit uit de begroting lijkt, te verwezenlijken- opdrachtwet: elke wet waarbij aan de koning op basis van artikel 105 GW, bijkomende normatieve bevoegdheden worden verleend bovenop de normatieve bevoegdheid waarover Hij op grond van artikel 108 GW reeds beschikt, al dan niet inbegrepen de bevoegdheid om wetten te wijzigen, op te heffen, aan te vullen of te vervangen - kader- of raamwet: een opdrachtwet waarin de essentiële beginselen volgens welke een bepaalde materie zal worden geregeld, worden vastgelegd en waarbij aan de koning de bevoegdheid wordt gegeven om de complementaire regelen te bepalen die nodig zijn om de toepassing van die beginselen mogelijk te maken

- bijzondere machtenwet (volmachtenwet): een opdrachtwet waarin de koning, voor een beperkte periode, met het oog op een bepaald doel, de bevoegdheid wordt opgedragen zo nodig wetten te wijzigen, op te heffen, aan te vullen of te vervangen, op zodanige wijze dat de koning op een geheel van ruim geformuleerde beleidsdomeinen i.p.v. de wetgever de krachtlijnen kan bepalen waarop het regeerbeleid moet worden gestoeld, m.a.w. beschikt over een ruime mate van beleidsvrijheid