SPIRITUALITEIT IN DE ZORGDr Anne Vandenhoeck

Belang van spiritualiteit in de zorg•Spiritualiteit is belangrijk

▫In de integrale zorg voor de patiënt(bv. concept palliatieve zorgen)

▫Voor zorgverleners(coping, inspiratie, volhouden)

▫Voor de cultuur in een voorziening(gedragen zorg)

▫Voor de identiteit van een voorziening(eigen aard van de organisatie)

Spiritualiteit in de zorg

Centraal: de zorg voor de ander

Motivatie?

Historisch

• Religieuzen hebben sinds de ME buiten de privé-sfeer georganiseerd zorg opgenomen voor zieke en arme mensen (bv zwartzusters)

• Behoorde tot hun charisma• In hun beroep konden ze hun roeping

verwezenlijken: zorgen voor armen, zwakken, zieken in navolging van Jezus

• Idealen van zelfheiliging en dienst aan de naaste (toewijding tot God).

Historisch

Bijdrage van congregaties tot gezondheidszorg:• Stichten van voorzieningen• Investeren van financiële middelen• Investeren van arbeid• Investeren in ontwikkelingen beroep

zorgverleners (opleidingen verpleegkunde)• Imput van barmhartigheid• Evangelisch geïnspireerde roeping tot

dienst aan zieke mensen als basis voor identiteit

Historisch

Verdwijnen van religieuzen uit de gezondheidszorg• Implosie van het aantal religieuzen • Beroep en roeping kwamen steeds verder

uit elkaar te liggen (groeiend professionalisme)= een levensbeschouwelijke ontkoppeling• Cure and care: Spanningen tussen

religieuzen en leken (artsen en verpleegkundigen)

•Hoe de erfenis van religieuzen - het belang van spiritualiteit in de zorg, van verbonden zorg voor de ander – bewaren en vorm geven vandaag?

Analyse voorzieningen vandaag•Detraditionalisering tov christelijk verhaal•Pluralisme en inzetten op diversiteit•Kwalitatief hoge zorg en efficiëntie•Vermarkting van de zorg (cfr Marc Desmet sj,

Liefde voor het werk in tijden van management)

•Vermaatschappelijking van de zorg (bv. artikel 107): laatste toevluchtsoorden en draaiende deuren

Druk is groot op voorzieningen en zorgverleners

Kernwoorden uit de geschiedenis•Roeping: datgene waartoe men zich

geroepen of bestemd voelt•Charisma: persoonlijke uitstraling•Bezieling: innerlijke inspiratie•Identiteit: eigen karakterDeze vier woorden gebruiken om • zicht te krijgen op belang van

spiritualiteit van de zorg• Als pijlers in de zorg voor de ander

Professie en professionaliteit

•Annelies Van Heijst: menslievende zorg▫Paradigmawissel: van professie naar

professionaliteit (“Leken vonden de onbegrensde beschikbaarheid onwenselijk en onprofessioneel, want een teken van een te grote betrokkenheid’)

▫Kan een herbezinning op het begrip professie de hedendaagse opvatting van professionaliteit verrijken?

Professionaliteit• ‘Professioneel zorg verlenen is het doelgericht

tussenbeide komen van de professional, die geschoold en bedreven is in de te verrichten handeling.’

•Baart: zorg als interventie en zorg als presentie▫De ander zien als hele mens▫Goede gebeurt door aandachtige betrokkenheid

(zorgrelatie met bepaalde symmetrie)▫Omgangsvormen die aansluiten bij dagelijks leven▫Zelfzorg en verantwoordelijkheid

Professie- professionaliteit

•Professie > profiteor: ▫Openlijk verklaren▫Van iets zijn beroep maken▫Beloven, vrijwillig aanbieden, zich tot iets

verbindenKan het verbinteniskarakter professionaliteit

opnieuw inspireren? * zorgrelatie* zorgmotivatie: bezieling

Kan je beroep nog een roeping zijn?

Roeping= beroepBeroep ‡ RoepingBeroep + Roeping?

Vandaag:• Roeping > religieuze roeping• Willen mensen meer van hun werk dan een loon• Is je werk een manier om je identiteit te vormen• Kan werk een zingever zijn en dus een

bouwsteen van spiritualiteit of een expressie van spiritualiteit

Roeping ▫Competenties▫Genieten (voldoening en vreugde)▫Match tussen competenties en een nood▫Niet makkelijk te ontdekken (onderscheiden)▫Geeft hernieuwde energie▫Uniek voor jou▫Vervulling, geeft zin▫Engagement en verbinding (met hart en ziel)

Zin beleven en geven is een spirituele activiteit

Bezieling

• Het goede zien in je werk• Het belang van je identiteit op je werk• Als waarden van je persoon aansluiten bij

waarden van je werk• Levert persoonlijke groei, energie,

dankbaarheid en erkenning op

Wat bezielt zorgverleners?

•Belang van bondgenootschap en medemenselijkheid

•Belang van relatie tussen zorgverlener en patiënt

•Belang van deel uit te maken van een bezield geheel (zoals religieuzen vroeger)

Zorgers zijn spirituele doeners•Frits Mertens:

▫Onderzoek Titus Brandsma instituut over plezier in het werk

▫Vier dingen waarin spiritualiteit doorklinkt: Keuze van het hart voor de zorg (eigen aard) Gerichtheid op de ander Competenties (helpen van de ander) Persoonlijke ontplooingDeze 4 leiden tot evenwichtig innerlijk welbevindenIn elk aspect klinkt iets zelfoverstijgend,

existentieel/spirituele motivatie

Groep Zorg H.Familie

"Wat gij aan de minsten van de Mijnen hebt gedaan, hebt gij aan Mij gedaan"

• Wie zijn de minsten vandaag? • Wat kunnen we voor hen doen? • Waar halen we onze inspiratie?

http://www.zorghf.be/

Centrale woord: charisma en identiteit

Charisma

Wat is het Charisma? •Charisma is de spiritualiteit van een

Congregatie, de basisinspiratie van waaruit zij haar levensopdracht ziet te vervullen.

•Elke Congregatie profileert zich op een eigen wijze, legt andere accenten.

• Iedere Congregatie heeft om de 5 jaar een herbronningsjaar waarbij gekeken wordt of de opdracht nog daadwerkelijk beantwoord wordt.

De stichteres: Isabelle Callewaert (1839)

Tekst uit de leefregel 1841“ Uit gelofte zullen de zusters de arme bejaarde naar ziel en lichaam verzorgen, met veel goedheid, liefde en geduld. Zij zullen niet ontmoedigd worden, wanneer zij door de jaren lastig zijn geworden of wanneer zij soms bot van aard zijn of ondankbaar”

Tekst uit de leefregel1998: • “ Zusters die in dienst staan van zieken en

bejaarden, zullen hen met goedheid en geduld benaderen en hen eerbiedigen in hun eigenheid en godsdienstige overtuiging Zij zullen dit doen in vreugde, blijdschap, eenvoud in dienende liefde en beschikbaarheid. Het zal de bekommernis van allen zijn, zorg te dragen voor de christelijke uitstraling van onze instellingen. Wij pogen ons geloof in de heer Jezus door te geven aan alle leken, die met ons samenwerken. Zo wordt er vanuit onze instellingen gewerkt vanuit de inspiratie die ze deed ontstaan.”

Vertaling spiritualiteitWat gij aan de minsten der mijnen hebt gedaan, h

ebt gij aan Mij gedaan • de lijdende mens, levensmoe, gekwetste mens • de in de maatschappij negatief benoemde

mensen • de ouder wordende met ziekte, lichamelijke

beperkingen en minder bewegingsvrijheid. • die afstand moet nemen van eigen huis,

meubelen, comfort, • die zich niet nuttig voelt in de maatschappij die

prestatiegericht is.

Vertaling spiritualiteitWat gij aan de minsten der mijnen hebt gedaan, hebt gij aan Mij gedaan • Wat kunnen we doen? In de psychiatrie • zieken proberen te begrijpen, begeleiden • laten aanvoelen dat mensen belangrijk zijn • levensvreugde laten ervaren • ongeacht de omstandigheden waarin ze zich bevinden In de bejaardentehuizen • een thuis bieden waar men zich gelukkig voelt • hen pogen te begrijpen • de bejaarde laten aanvoelen dat zij belangrijk zijn voor ons • hen de zekerheid geven dat we er zijn voor hen

Vertaling spiritualiteitWat gij aan de minsten der mijnen hebt gedaan, hebt gij aan Mij gedaan • We kijken naar Christus, die zijn leven heeft

gegeven in grote dienstbaarheid. • Hij had een zending gekregen van de Vader:

aandacht voor diegenen voor wie niemand aandacht had: zieken, armen, lijdenden en verstotenen uit de maatschappij.

• De Congregatie wil met haar werk, dat via leken wordt verder gezet, deze zending verder realiseren.

Hoe verder? GOD, UW LEVENSWERK VOLTOOIEN IS ONZE OPDRACHT • Onze congregatie “Zusters van de H. Familie” met ruim 150 jaar

dienstbaarheid en toewijding aan de bejaarden psychiatrische zorg, is evenals vele andere congregaties bekommerd met de toekomst en heilvol voortbestaan van de instellingen. Onze rangen worden spijtig genoeg bijna niet meer aangevuld, en onze mogelijkheden worden elke dag beperkter.

• Als religieuze zijn we gelukkig en blijkt onze doelstelling dat de mensen die aan onze zorgen zijn toevertrouwd, zich bij ons goed en thuis voelen.

• Op vandaag blijven wij dit behartigen en het bemoedigt ons dat zoveel leken samen en naast ons het beste van zichzelf geven voor de noodlijdende medemens.

• Als congregatie mogen wij getuigen dat onze levensopdracht en ons charisma niet zal ophouden te bestaan, wanneer onze leken – directies ons de vraag stellen: “laat ons samen zoeken hoe het charisma verder kan worden uitgedragen

Zusters van de Heilige Familie, op ons kan u rekenen.Het is de opdracht van de huidige generatie verantwoordelijken in onze

instelling om het charisma van de congregatie “Wat gij aan de minsten van de mijnen hebt gedaan, hebt gij aan mij gedaan” “hebt elkander lief zoals ik u heb liefgehad” te bewaren en te beleven voor de toekomst. De stoutmoedige uitspraak is de weerspiegeling van de intentie van de huidige lekenverantwoordelijken en bestuurders om het erfgoed van de congregatie mee te dragen naar de toekomst. De zorg voor de meest kansarmen en de zwaktsten, gegeven in vreugde, blijdschap, eenvoud, in dienende liefde en beschikbaarheid is een opgave voor elk van ons elke dag opnieuw. Misschien is het ook een voorrecht om door een dergelijke zending bezield te worden en op de voetsporen van Jezus Christus: “ik ben niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen”. De Christelijke ziekenverzorger heeft het besef dat God door hem werkt en dat Christus leeft in elke man of vrouw van smarten die ons is toevertrouwd. De stuurkracht en het uithoudingsvermogen die nodig zijn om gekwetste mensen heling en troost te bieden, worden uit de wortels geput. We willen voeling houden met Uw bron die ons de kracht zal geven om steeds opnieuw aan de armsten een voorkeurplaats te geven. Wij menen dat de Christelijke inspiratie door onszelf in de eerste plaats moet aangebracht en voorgeleefd worden bij al onze medewerkers, niet als een aanhangsel, maar verweven in het geheel, zoals de gist in het brood.

De bestuurders en directies

Identiteit voorzieningen Wordt vaak bepaald door visie op

levensbeschouwing, spiritualiteit en religie

• Kleurloze voorziening• Monoloog voorziening • Kleurrijke voorziening• Dialoog voorziening

Bron: onderzoek prof Pollefeyt

PASTORES •Pastores in de gezondheidszorg

▫Beleven hun beroep als een roeping Veruitwendiging van spiritualiteit Professioneel werken met spirituele dimensie

(charisma)▫Zien het als hun taak mee te bouwen aan de

identiteit van voorzieningen ▫Zien het als hun taak de zorg voor de

spirituele dimensie te behartigen in het geheel van de voorziening

▫Bezieling: Dragen mee zorg voor de zorgenden

PASTORES

•Zorg voor de spirituele dimensie: ▫Eerstelijns door zorgverleners met

spirituele competenties (bv doordenken van eigen spiritualiteit)

▫Tweedelijns door pastores

Twee websites

•www.tvzorg.be (clip Ine Pauwels UZ Leuven)

•www.pastoralezorg.be (Elisabeth website voor pastores en zorgverleners)

Bronnen

•Groep Zorg Heilige Familie: http://www.zorghf.be/

•M. Pijnenburg, C. Leget (red.), Wat bezielt je? Geïnspireerd - blijven – werken in het ziekenhuis, Damon, 2011.

•Onderzoek professor Didier Pollefeyt (zie ook http://www.kuleuven.be/thomas/page/identiteit/)