HV-Midden-Holland

1

Vensters uit de Humanistische Canon

www.humanistischecanon.nl

Bespreking: 4 november 2014

Inleider: Peter de Wit

Venster Spiritualiteit

Tijdsperiode Toen en nu

Thema Ruimte voor meer ?

Doorkijkjes op Dalai Lama: ethiek voor een nieuwe tijd

Alevieten: een ondogmatische vorm van het Islamitische geloof

Leo Apostel: een intense beleving van de werkelijkheid

HV-Midden-Holland

2

Agenda

1. Het voorafje doel van de Canon

wat is spiritualiteit ?

2. Het venster over spiritualiteit spiritualiteit in het christendom

vormen van spiritualiteit na 1950

ruimte voor meer ? (binnen het HV) Ineke de Vries

3. De doorkijkjes belangrijke denkers

o Dalai Lama - zoekt naar ethiek vrij van religie o Alevieten - humanisme binnen Islam - behandel ik zeer kort o Leo Apostel - Belgisch spiritueel humanist - behandel ik zeer kort

4. De hamvraag Brengen deze thema’s mijn denken verder ?

HV-Midden-Holland

3

Het voorafje

Het namenrondje

als er nieuwe deelnemers zijn o heb ik ook uw emailadres? o iedereen kan morgen de sheets per email krijgen

HV-Midden-Holland

4

Het voorafje

Humanistische Canon

35 Vensters

Doel geschiedenis en actualiteit

o verder lezen

‘Het’ humanisme ligt nergens vast

o is historisch veranderlijk

Wat houdt humanisme dan in ?

Website HV vindt u dit belangrijke waarden ?

o zelfbeschikking, gelijkwaardigheid o verantwoordelijkheid, verdraagzaamheid o solidariteit, redelijkheid

dan bent u humanist !

HV-Midden-Holland

5

Spiritualiteit

Vraag vooraf

waar denkt u aan bij ‘spiritualiteit’ ? positieve of negatieve bijklank ?

denkt u zelf in termen van spiritueel ?

inspireren een verwante term iets dat je in beweging zet

HV-Midden-Holland

6

Spiritualiteit Suzette van IJssel – auteur van het Canon Venster

Spiritualitas

Oorspronkelijk een christelijke term Oude Testament

o ervaring van een sterk in beweging zijnde kracht o de onmiddellijke Godservaring

Nieuwe Testament o leven uit de Geest van God o de ervaring bewogen te worden

door een dynamische kracht die niet begrijpbaar is

Middeleeuwen o dualistisch denken - scheiding lichaam en geest o mystieke ervaring > < rationele theologie

Verlichting o zuivere en onzuivere spiritualiteit o mystiek krijgt een negatieve klank > < de rede

HV-Midden-Holland

7

Spiritualiteit

2e helft 20e eeuw De term spiritualiteit keert als nieuw terug

Zowel binnen de christelijke religie in katholieke en reformatorische kringen

o nadruk op eigen geloofservaring o op zoek naar ruimte, diepgang, zin

buiten institutionele kaders > < geloof, dogma’s

Als ook buiten de religie de persoonlijke innerlijke ervaring

o van een hogere werkelijkheid o opzoek naar het ware zelf / Zelf

vrije expressie, meditatie

oosterse tradities

ook in humanistische psychologie (Fromm, Maslow) o de piekervaring van verbondenheid

een mystieke, religieuze ervaring o religiositeit – algemeen menselijke eigenschap

HV-Midden-Holland

8

Spiritualiteit

Openheid voor nieuwe ideeën

Een mondiaal begrip in joods-christelijke cultuur

o de mysterieuze omgang van God met de mens

in oosterse culturen o persoonlijke gesitueerdheid in de werkelijkheid

seculiere spiritualiteit o sterk ethisch met verbondenheid tot het leven zelf

in subculturen o wicca-rituelen: verbondenheid tussen mens en aarde o New Age: holistisch en intuïtief, niet-materialistisch

in emancipatie bewegingen o vredes-, milieu-, feministische spiritualiteit

Kenmerkend niet gebonden aan institutionele kaders

o openheid

persoonlijke ervaring / inspiratie

HV-Midden-Holland

9

Het venster over spiritualiteit

Ruimte voor meer ?

De humanistische inspiratie o eeuwenlang met religieus voelen en denken vermengd

Jaap van Praag o 1946: ruimte voor diversiteit in opvattingen

een levensbeschouwing die de toets van de rede kan doorstaan met als grondslag eerbied voor de mens als geestelijk en zedelijk wezen dat zijn humanisten, hoe ze hun verdere inzichten ook vormgeven

o 1978: authentiek, ongodsdienstig religieus humanisme de overweldigende beleving van de wereld in zijn ondoorgrondelijkheid

Een stevige discussie binnen het HV felle discussie in jaren ‘50 o rationele humanisten

religieuzen zijn zweverig, irrationeel, geen eigen verantwoordelijkheid o religieus humanisten

rationelen zijn te beperkt, onvolledig, te weinig inspirerend en bezield

HV-Midden-Holland

10

Spiritualiteit

Een rationele uitstraling

Drie groepen denkers - rationele beschouwen

voelers - religieus beleven

doeners - benadrukken de overeenkomsten o vooral in geestelijke verzorging

hoofdbestuur HV o bestaat uit rationalisten o HV krijgt een rationele uitstraling

Beginselverklaringen van het HV 1946: atheïstische vrijdenkers, vrijzinnig protestanten, religieus socialisten

o de mens als een bijzonder deel van het kosmische geheel

1955: denkers + voelers o de mens heeft deel aan natuurlijke, maatschappelijke en kosmische verbanden

1973: rationalisten krijgen de overhand o de verwijzing naar het kosmische verdwijnt in zijn geheel

HV-Midden-Holland

11

Spiritualiteit

Huidige ruimte voor spiritualiteit binnen HV

Jongere humanisten, geestelijk verzorgers religiositeit en spiritualiteit

o zetten aan tot inspiratie o mits géén dogmatisch denken

een onbevangen opstelling o geen strijd geleverd met religieuze instituties

Spiritueel humanisten spiritualiteit geeft méér gevoel van bewustzijn en verbondenheid

o streven naar openheid, onzelfzuchtigheid, vertrouwen en liefde o meditatie en contemplatie

inspiratie ook uit mystieke en oosterse tradities

Conclusie Canon gedeelde waarden

o vrij en ondogmatisch onderzoek naar alle mogelijke ervaringen o onzelfzuchtige betrokkenheid op de ander

HV-Midden-Holland

12

Suzette van IJssel (1968)

Kenmerken van hedendaagse spiritualiteit

eigen ervaring o uitgaan van eigen subjectieve ervaringen o geen hogere waarheid, geen externe regels

subjectieve autoriteit o wel grote leraren, maar alleen als het voor mij werkt

eclectisch o een zoektocht naar de spirituele kern uit alle religies o geen waarheidsclaim

holisme o eenheid en verbondenheid van lichaam en geest, mens en natuur o microkosmos en macrokosmos beïnvloeden elkaar voortdurend

sacralisering van het Zelf o in de mens bestaat een essentie van heiligheid

immanentie > < transcendentie

HV-Midden-Holland

13

Ineke de Vries directeur Humanistisch Verbond

Hoe verhoudt het humanisme zich tot religie o toespraak april 2005 o voor de Vrijzinnige Geloofgemeenschap NPB

Een steeds terugkerende vraag voor het HV 1945: Religieus Humanistisch Verbond

o al vóór de oprichting van het HV o sterke verbondenheid van mens, natuur, wereld en kosmos o krachten in de wereld en het heelal die wij niet kunnen verklaren

zonder dat daarbij gedacht wordt aan een God

1946: RHV gaat op in HV o humanisme gaat niet uit van het bestaan van een persoonlijke godheid o baseert zich op eerbied voor de mens als bijzonder deel van het kosmisch geheel o deze kosmische samenhang is een mogelijke inspiratiebron

1953: stevige discussie over de mogelijkheid van een religieus humanisme

1973: de verwijzing naar het kosmische wordt geschrapt o het humanisme probeert leven en wereld te begrijpen

uitsluitend met menselijke vermogens

HV-Midden-Holland

14

Ineke de Vries

Soms wel, soms geen issue

periode Jaap van Praag (+1946-1970) o richt zich op geestelijke weerbaarheid voor ongodsdienstigen

periode Rob Tielman en Glastra van Loon (+1975- 1990) o werken samen met religieuze organisaties in maatschappelijke vraagstukken

periode Paul Cliteur (rond 1995) o zet het humanisme nadrukkelijk neer als atheïstisch o voor niet-religieuzen of anti-religieuzen o wijst religieuze inspiratiebronnen af

2003-2005 - meerjaren strategie o ook religieuze of spirituele inspiratiebronnen

periode Roger van Boxtel (rond 2004) o de Alevieten sluiten zich aan bij de Humanistische Alliantie

IdV: het humanisme heeft vele gezichten o binnen het humanisme geen inhoudelijke hiërarchie o richtingen binnen het humanisme zijn persoonlijke invullingen o niet alle humanisten hoeven hetzelfde te denken of te geloven

HV-Midden-Holland

15

Ineke de Vries

Kunnen humanisme en religie samen gaan ?

Vanuit het humanisme humanisme staat open naar religies o de religieuze overtuiging is een persoonlijke keuze

Vanuit overtuigd gelovigen er is een waarheid o die waarheid is géén persoonlijke keuze

Fundamentele discussiepunten (postulaten) o de wereld heeft in zichzelf géén zin of bedoeling o geen geopenbaarde kennis

Maar ook gedeelde waarden o individuele verantwoordelijkheid o solidariteit o iets moois willen maken van het leven

Conclusie IdV: humanisme is niet anti-religieus o wil dialoog met andere inspiratiebronnen

HV-Midden-Holland

16

PdW

Hoeveel ruimte biedt het HV ?

Eigentijds Humanisme het humanisme o probeert het leven met uitsluitend menselijke vermogens te begrijpen

betrouwbare kennis o ontstaat door een proces van waarnemen, toetsen en herzien

in openheid, ruimte voor debat en kritisch denken terminologie doet me nogal rationeel aan

HV gaat niet uit van het bestaan van een God o levensbeschouwingen en religies hebben altijd een menselijke oorsprong

kenmerkend voor het humanisme o het ongodsdienstige karakter

PdW: wat houdt dat in? HV is niet anti-religieus, wel ongodsdienstig

o wie de waarden van sheet 4 deelt is humanist o hoeveel ruimte is er binnen het HV voor spiritueel of religieus humanisten ?

HV-Midden-Holland

17

De Canon doorkijkjes

Spiritualiteit

Dalai Lama ethiek voor een nieuwe tijd

Alevieten een ondogmatische vorm van het Islamitische geloof

o alleen aanstippen

Leo Apostel een intense beleving van de werkelijkheid

o alleen aanstippen

HV-Midden-Holland

18

Dalai Lama (1935)

Oproep tot een spirituele revolutie wijsheid voor een moderne wereld (1999)

Zoektocht naar menselijke waarden slechts één miljard mensen beoefent dagelijks zijn religie

o de overgrote meerderheid leeft zonder religie

Dalai Lama wil o voor de moderne mens

positieve ethische normen zoeken zonder beroep op religie

Religie versus spiritualiteit religie

o houdt zich bezig met geloof in claims van verlossing met metafysica, dogma's, rituelen en gebeden

spiritualiteit o houdt zich bezig met de menselijke geest

liefde, compassie, geduld, tolerantie, vergeving, gevoel voor harmonie o kwaliteiten die geluk brengen aan zowel jezelf als aan anderen

HV-Midden-Holland

19

Dalai Lama

Eigenbelang en het belang van anderen

Het onderscheid zelf en anderen gaat uit van een intrinsieke identiteit

o dan is er eigenbelang

MAAR: 'zelf' en 'anderen' zijn verbonden o alleen te begrijpen in relatie tot elkaar

Ethiek voor een nieuwe tijd innerlijke vrede en compassie

o door reflectie en het trainen van de eigen geest

een nieuwe visie op de wereldgemeenschap o het globale perspectief van onderlinge afhankelijkheid o oprechte verantwoordelijkheid komt uit compassie

ons eigen hart, onze eigen geest is de tempel

De boodschap van de Dalai Lama liefde voor anderen en respect voor hun rechten en waardigheid

HV-Midden-Holland

20

Dalai Lama

In Nederland – mei 2014

Lezing: welzijn, wijsheid en compassie een pleidooi voor een seculiere benadering

o centraal thema: mededogen

alle grote wereldreligies o bevorderen innerlijke waarden

liefde, mededogen, geduld, verdraagzaamheid en vergeving

in de wereld van vandaag o ethiek gegrond op religie niet langer afdoende

te grote gehechtheid aan de eigen geloofstraditie een minderheid van de wereldbevolking

een nieuwe manier van denken over spiritualiteit en ethiek nodig

Moreel goed leven onze innerlijke waarden cultiveren

o fundamentele innerlijke waarden zijn compassie en integriteit

HV-Midden-Holland

21

Alevieten

Een democratische en open levensvisie

Alevieten in Nederland de op één na grootste religieuze stroming onder de Turkse inwoners

o orthodox Islamitisch o religieus humanistisch o en een kleine groep seculier of atheïstisch

centraal staat o niet: de religieuze voorschriften o wel: de ontwikkeling tot goed mens

ieder mens accepteren zoals hij is o groot respect voor ieders geloof, wat dit ook moge zijn o iedereen is vrij zijn geloof te beleven zoals hij of zij verkiest

geen verplichte gebeden en geen vaste regels

Aangesloten bij de Humanistische Alliantie herkennen zich niet in de orthodoxe Islam

gericht op menselijke groei en liberale van aard

HV-Midden-Holland

22

Leo Apostel (+ 1925-1995)

De persoonlijke religieuze ervaring

Atheïstische spiritualiteit (1998) de heersende gedachte onder humanisten

o spiritualiteit hoort bij kerk en godsgeloof o rationaliteit en religieuze ervaring gaan niet samen

Spiritualiteit een systematische houding

o je richten op het ervaren van je relatie met de diepste realiteit o je plaatst je in het grootste geheel waartoe je denkt te behoren o je richt je op de basisdoelen van je eigen leven

Decentratie niet meer leven vanuit het eigen centrum

o vanuit een ander centrum dat in en door ons leeft

een intense beleving van de werkelijkheid o zonder vervalsende rationele theologie en dogma’s

HV-Midden-Holland

23

Door trekken naar nu

Brengen deze thema’s mijn denken verder ?

Spiritualiteit – ruimte voor meer?

Voel je jezelf verbonden en betrokken met een diepste waarheid ? natuur, de kosmos ?

Hoe zie je jouw ervaring van de werkelijkheid als een spirituele/religieuze ervaring ?

Heb je ruimte voor meer ? is er religieuze tolerantie binnen jouw vorm van humanisme ?

Volgende keer op 2 december 2014 Thema: Geesteswetenschappen

pdw/nov-2014