SheherazadePB

SheherazadeSymfonieorkest Vlaanderen

Za 15.02.20 | 20u00 Groenzaal

Sheherazade2

BiografieënKurt Bertels (saxofoon)

Met uitvoeringen gevoed door diepgaand artistiek onderzoek maakt Kurt Bertels (°1989) het (Belgische) saxofoonrepertoire actueler dan ooit. Als solist of in kamermuziekverband was deze klassieke saxofonist al te gast in België, Nederland, Luxemburg, Frankrijk, Duitsland, Kroatië, Italië, Slovenië, Litouwen, Portugal, China, Noord-Amerika, Nieuw-Zeeland en Noorwegen.

In 2012 behaalde hij zijn Master of Arts in de klas van saxofonist Norbert Nozy aan het Koninklijk Conservatorium van Brussel. Momenteel werkt hij als artistiek onderzoeker aan een doctoraat in de kunsten aan de Vrije Universiteit Brussel en het Koninklijk Conservatorium van Brussel. Het onderzoek heeft als doel het repertoire van de eerste Brusselse Saxofoonklas (1867-1904) te ontsluiten, te contextualiseren en uit te voeren op een historisch verantwoorde manier. Als onderzoeker gaf hij lezingen in binnen- en buitenland.

Als kamermusicus maakt Kurt Bertels deel uit van het Kugoni Trio. Daarnaast is hij veelvuldig te horen met pianist Bert Koch. Hij is lid van de Muziekraad Vlaanderen en behoort tot de artiesten van Légère Reeds.

Kurt Bertels werd in 2012 bekroond met een medaille van de Unie van Belgische Componisten voor zijn vertolkingen van het Tweede saxofoonconcerto van de Belgische componist Paul Gilson. In 2018 ontvingen Kurt Bertels en het Kugoni Trio de Fuga Trofee van de Unie van Belgische Componisten voor de bevordering van de Belgische muziek. In 2014 werd het Kugoni Trio laureaat van Supernova.

Als saxofonist maakte hij verschillende opnames voor Radio Klara, Musiq3, Radio 4 (NL) en was hij ook te zien op de televisiezenders Cultuur7 en Canvas. Zijn discografie bestaat uit Through Time (2013), Mockingbird (2015), Timelapse (2016), Klapzoen (2017) en Essence by Kugoni Trio (2019). In samenwerking met Radio Klara en Flanders Arts Institute werkte hij als solist mee aan Fingerprints#2 (2016) en Fingerprints#3 (2019).

3Symfonieorkest VlaanderenSheherazade2

Jan Latham-Koenig (dirigent)

Met zijn Franse, Deense en Poolse roots is Jan Latham-Koenig een Europeaan in hart en nieren. Zijn debuut als dirigent in de Wiener Staatsoper in 1988 bezorgde hem op korte tijd internationale faam. Ondertussen leidt hij al decennia de grootste operahuizen en symfonische gezelschappen. Jan Latham-Koenig was van 2013 tot 2018 chef-dirigent van Symfonieorkest Vlaanderen. Dit concertseizoen keert hij terug als gastdirigent.

Jan Latham-Koenig nam al diverse engagementen op als artistiek directeur van ensembles en organisaties zoals het Orquestra Nacional do Porto, de Cantiere Internazionale d’Arte di Montepulciano, het Teatro Massimo di Palermo, het Orchestre Philharmonique de Strasbourg, de Opéra National du Rhin en de Young Janacek Philharmonic. Sinds 2011 is hij artistiek directeur van de Novaya Opera Moskou.

Jan Latham-Koenig verzorgde verschillende gastdirecties met onder meer de New Japan Philharmonic en het Dresdner Philharmonie Orchester.

Daarnaast werd hij uitgenodigd om gezelschappen te dirigeren in de Wiener Staatsoper, het Royal Opera House Covent Garden, de National Opera Prague, de Götenburg Opera en de Tokyo National Opera. In 2014 won Latham-Koenig de Golden Mask Award, een van de meest prestigieuze Russische muziekprijzen.

Symfonieorkest Vlaanderen

Ons huisorkest Symfonieorkest Vlaanderen is al zestig jaar een vaste waarde in het Vlaamse culturele landschap. Met zestig geëngageerde en gepassioneerde musici en onder leiding van gerenommeerde dirigenten brengt Symfonieorkest Vlaanderen zowel uitvoeringen en creaties van hedendaagse muziek als eigentijdse vertolkingen van het vertrouwde symfonische repertoire vanaf het classicisme.

Het orkest vervult een voorbeeldfunctie in het scheppen van kansen voor jonge, talentvolle musici, componisten, solisten en dirigenten, en maakt muziek uit heden en verleden toegankelijk voor een zo breed en divers mogelijk publiek in Vlaanderen en daarbuiten. Vanaf concertseizoen 2019-2020 volgt de Estse dirigente Kristiina Poska Jan Latham-Koenig op als chef-dirigent.

Symfonieorkest Vlaanderen geniet de steun van de Vlaamse Overheid en Stad Gent, en is sinds 2017 orkest in residentie in Muziekcentrum De Bijloke Gent.

Sheherazade4

ProgrammaANATOLI LIADOVHet betoverde meer, opus 62

PAUL GILSONSaxofoonconcerto nr. 1

I. Allegro deciso con fuocoII. Andante ritenutoIII. Scherzo - Finale

Saxofoonconcerto nr. 2 I. Intrada (Lento Maestoso)II. Finale (Tempo di minuetto e scherzando)

NIKOLAJ RIMSKI-KORSAKOVSheherazade, opus 35 (symfonische suite naar de Vertellingen van duizend-en-één-nacht)

I. Largo e maestoso – Allegro non troppo (De zee en het schip van Sinbad)II. Lento – Andantino – Allegro molto – Con moto (Prins Kalender)III. Andantino quasi allegretto – Pochissimo più mosso – Come prima – Pochissimo più animato (De jonge prins en de jonge prinses)IV. Allegro molto – Vivo – Allegro non troppo e maestoso (Festival in Bagdad en Schipbreuk met de bronzen ruiter)

PAUZE

InhoudNiet voor niets is Rimski-Korsakovs Sheherazade een van de grootste kaskrakers uit de klassieke muziek. Betoverende kleuren, meeslepende thema’s, een machtig muzikaal verhaal - en dat allemaal ingebed in een zwoele, oriëntaalse sfeer. Van een guilty pleasure gesproken! Ook met Het betoverde meer van Anatoli Liadov droom je als vanzelf mijlenver weg. De Belg Paul Gilson keek bewonderend naar de orkestrale kleurenrijkdom van de Russen en vertaalde die naar zijn eigen muziek. Uit zijn componistenpen vloeide het allereerste saxofoonconcerto uit de geschiedenis: een werk waarvan de partituur tot voor kort onvindbaar was en dat in zijn originele vorm nooit eerder werd uitgevoerd. Kurt Bertels, Vlaanderens jongste saxofoontrots, waagt zich met de nodige dosis lef en doodsverachting aan dit virtuoze werk. Op een historische saxofoon bovendien: een wereldprimeur!

5Symfonieorkest VlaanderenSheherazade4

De betoverde maan Anatoli Liadov

De luiste componist ter wereld: het is niet echt een titel om trots op te zijn, maar misschien is hij wel van toepassing op Anatoli Liadov. De Russische componist van voornamelijk korte muziekstukjes zag zijn grootste kans op wereldfaam aan zijn neus voorbijgaan toen hij de muziek voor het ballet De vuurvogel, waar de beroemde impresario Sergej Diaghilev hem om vroeg, maar bleef uitstellen. De opdracht ging uiteindelijk naar Igor Stravinski, die er zijn internationale doorbraak mee maakte.

Liadov componeerde voornamelijk werken voor piano, stem en piano, en een handvol koor- en kamermuziekstukjes en orkestrale miniaturen. Het betoverde meer is een van zijn bekendste stukken. Het werk kreeg enkel een vage ondertitel mee: ‘een sprookjesachtige scène’. Een echt programma ligt er dus niet aan de basis. Het is in de eerste plaats een sfeerschets waarvoor hij inspiratie opdeed bij de Franse impressionisten en de postromantische muziek van Sergej Rachmaninov.

Liadov roept een mysterieuze, tijdloze wereld op die ver verwijderd is van de menselijke leefwereld. Zelf zei hij dat hij

ernaar streefde ‘het onaardse te vinden in de kunst. Kunst is een sprookje, een fantoom.’

‘Geef me een sprookje, een draak, een watergeest, een bosduivel - geef me iets wat onwerkelijk is, en ik ben tevreden’De sfeer van het zeven minuten durende werkje wordt bepaald door de bijzondere orkestratie zonder trompetten, trombones en slagwerk. De harp en de celesta, die enkele jaren eerder populair werden dankzij Tsjajkovski’s Notenkraker, bepalen mee de sfeer van Het betoverde meer. Het stuk begint kalm, waarna de verschillende instrumenten één na één hun intrede doen alsof ze uit een rustige slaap ontwaken. De muziek evolueert golvend, terwijl in het centrale deel de spanning wordt opgebouwd. Het stuk klinkt nooit dreigend, eerder hunkerend. Uiteindelijk keert de rust terug en laten de strijkers het werk lieflijk en vredig eindigen.

Programma toelichting

Sheherazade6

Saxofoonconcerto’s Paul Gilson

Toen de Amerikaanse mecenas Elisa Hall eind negentiende eeuw te kampen kreeg met toenemende doofheid, gaf haar dokter haar de raad om ... saxofoon te spelen. Ze ging aan het Parijse conservatorium studeren en werd de eerste saxofoniste die samen met het Boston Symphony Orchestra optrad. Helaas bracht het doktersadvies geen redding: uiteindelijk werd Elisa Hall volledig doof.

Tussen 1900 en 1920 vroeg Hall 17 (voornamelijk Franse) componisten om 22 werken te schrijven voor haar instrument; het werd een enorme verrijking van het repertoire. De saxofoon was immers nog een heel nieuw instrument: het werd in 1841 uitgevonden door de Belg Adolphe Sax. Een van die componisten was Claude Debussy, die echter jarenlang liet wachten op zijn stuk.

Ook de Belgische componist Paul Gilson werd door Elisa Hall benaderd. Hij schreef voor haar in 1901-1902 zijn Eerste saxofoonconcerto; het was meteen ook het eerste echte concerto voor het instrument. Gilson ging erg ver in het uitdiepen van de muzikale mogelijkheden van de saxofoon en zijn compositie bleek te moeilijk voor Elisa Hall. Het werk werd nooit uitgevoerd en werd ook niet opgenomen in The Elisa Hall Collection van het New England Conservatory in Boston. Van de partituur verdween elk spoor, enkel een pianoversie bleef over.

Paul Gilson overleed in 1942. Een deel van zijn werken kwam terecht bij zijn vriend en leerling Jules Blangenois. Een van zijn leerlingen vluchtte na de Tweede Wereldoorlog met de partituren naar Zuid-Frankrijk. Daar vond een antiquair 116 jaar na compositiedatum de partituur van het Eerste saxofoonconcerto terug. Hij contacteerde Paul Gilson-specialist Luc Vertommen, die het terug naar België bracht: in 2017 was het werk weer ‘thuis’. Voor saxofonist Kurt Bertels was de vondst een godsgeschenk: hij kan nu, samen met Symfonieorkest Vlaanderen, het werk voor het eerst laten horen aan het Belgische en internationale publiek.

Paul Gilson componeerde in 1902 een Tweede saxofoonconcerto dat voor zover bekend geen opdrachtgever had. Het virtuoze stuk is gebaseerd op de saxofoontechniek die in die tijd gebruikelijk was, met toonladders en gebroken akkoorden in diatonische vorm met een minimum aan wijzigingstekens en gemakkelijk te spelen chromatische toonladders. De techniek van het instrument is sindsdien grondig gewijzigd en ook het instrument werd verbeterd. Daarom achtte de componist het nodig om ook de virtuoze passages aan te passen aan de nieuwe mogelijkheden. Net als het Eerste saxofoonconcerto heeft Paul Gilson het Tweede saxofoonconcerto waarschijnlijk nooit zelf gehoord.

7Symfonieorkest VlaanderenSheherazade6

Sheherazade Nikolaj Rimski-Korsakov

‘Overtuigd van de huichelarij en de ontrouw van alle vrouwen zwoer Sultan Shahriar om al zijn echtgenotes na de eerste nacht te doden. Enkel Sultana Sheherazade wist zich te redden door haar man duizend en één nacht lang verhalen te vertellen. De sultan was zo nieuwsgierig dat hij de dood van zijn vrouw telkens met een dag uitstelde. Uiteindelijk besliste hij zijn bloeddorstige voornemens te laten varen.’ Dat schreef Nikolaj Rimski-Korsakov boven de partituur van Sheherazade.

Met dit kleurrijke, wervelende muziekstuk zijn we bij het tweede Russische sprookje van dit concert aanbeland. Rimski-Korsakov had een grote liefde voor de zee: na zijn studies aan de marine-academie voer hij op een groot zeilschip de wereldzeeën rond. Later versmolt zijn liefde voor de zee met die voor de muziek; daarvan getuigen de titels van veel van zijn composities.

‘Sultana Sheherazade wist zichzelf te redden van een wisse dood door haar man duizend en één nacht lang verhalen te vertellen’

De orkestsuite Sheherazade is met voorsprong Rimski-Korsakovs bekendste muziekstuk. Hij werkte de compositie in 1888 af. Ze ging in Sint-Petersburg in première met de componist als dirigent. Aanvankelijk wilde Rimski-Korsakov de vier bewegingen van de suite geen titels geven, maar zijn leerling Anatoli Liadov (met wie we aan het begin van dit concert kennismaakten) overtuigde hem om dat toch te doen. De titels verwijzen niet naar specifieke sprookjes uit Duizend-en-één-nacht, maar blijven vrij algemeen.

De vioolsolo vertolkt doorheen het werk de stem van Sheherazade, maar het hoofdthema is niet specifiek verbonden met het karakter van de sultan. Rimski-Korsakov wilde de luisteraars in de eerste plaats onderdompelen in oriëntaalse sferen. In 1874 reisde Rimski-Korsakov over de Zwarte Zee naar de stad Bachtsjisaraj in de Krim. Hij werd er betoverd door de koffiehuizen, het geroep van de verkopers, het gezang van de muezzins op de minaretten, de diensten in de moskeeën en de oosterse muziek. In de straten van Bachtsjisaraj maakte Rimski-Korsakov voor het eerst kennis met de ware aard van de oriëntaalse muziek.

Zijn teleurstelling was groot toen hij enkele jaren later ontdekte dat de stad door de autoriteiten was ‘opgepoetst’ en de couleur locale verdwenen was. Gelukkig heeft hij die treffend verwerkt in de suite Sheherazade.

Teksten: Lien Vanreusel

Info en tickets 09 323 61 00 of debijloke.be

Tickets & info debijloke.be

Bespreekbureau Bijlokekaai 7 9000 Gent 09 323 61 00

Openingsuren Di tot vr: 13u00 — 17u00 Bij concerten: één uur voor het concert

Ontvang gratis ons driemaandelijks magazine!

Inschrijven via debijloke.be/nieuwsbrief

Meer Symfonieorkest Vlaanderen?

Openings-week nieuwe concertzaal

Za 21.03A New World Symfonieorkest Vlaanderen & Liza FerschtmanGroenzaal | 20u00

Za 09.05Cherchez la femme Symfonieorkest Vlaanderen & Kristiina PoskaConcertzaal De Bijloke | 20u00