Sandra Loos legt in haar advies- en coachings-werk de focus op besturen en scholen in het pri-mair onderwijs. Als we elkaar spreken staan demeters van het dashboard coronavirus in hetgroen. Na de zomervakantie gaan de scholenweer open. Maar ‘never waste a good crisis’. Dat geldt zeker voor het onderwijs, stelt Sandravast.

Wat zag jij als adviseur op de scholen inPO gebeuren door de coronacrisis? Wat isje opgevallen als je over de volle breedtekijkt van de sector?

“Wat mij is opgevallen is dat veel teams in sneltempo veel veerkracht en innovatiekracht heb-ben laten zien. Ik heb meerdere bestuurders en

Sandra Loos over het bijzondere schooljaar 2019 - 2020:

“De urgentie zorgde voor een prachtige beweging”

Schooljaar 2019-2020 loopt ten einde. Op 16 maart gingen door decoronamaatregelen de scholen dicht en was fysiek lesgeven niet meermogelijk. De eindtoets voor groep 8 kwam te vervallen en in het VO ginghet landelijk eindexamen niet door. In een onwaarschijnlijk hoog tempoging het onderwijs online zo goed als mogelijk verder. Dankzij leraren enondersteunende medewerkers die zich een slag in de rondte werkten.Een terugblik én voor uitblik naar de toekomst met Sandra Loos, senior-adviseur primair onder wijs en net werk partner van KPC Groep. “Ik hoopmet heel mijn hart dat de corona periode ervoor zorgt dat er eenblijvende verandering is en het niet een korte flow is geweest.”

schoolleiders gesproken en teams bezig gezienwaaruit bleek dat zij door de coronatijd in een innovatieve flow terecht zijn gekomen. Ik hebenorme stappen gemaakt zien worden op het digitale terrein, maar ook in visie op en de prak -tische uitvoering van gedifferentieerd lesgevenaan kinderen. Zonder corona had menig schoolhier veel langer over nagedacht en wellicht debijbehorende acties ook wel geparkeerd voorlater. De urgentie zorgde nu voor een prachtigebeweging in onderwijsland.”

“Ik vind het supermooi om te zien en horen dater ook zoveel kennis is gedeeld tussen scholen.Zo hadden besturen groepen met bovenschoolseclusters van leerkrachten met eenzelfde doel-groep leerlingen geformeerd die vervolgens zelfdirect kennis en ervaringen online konden uitwis-selen om elkaar te inspireren en te bevragen. Eris zeker meer ruimte gekomen voor de profes -sionals op de werkvloer. Ik ben een groot voor-stander van leren van en met elkaar, want erworden zoveel prachtige wielen uitgevonden endat moet je niet allemaal afzonderlijk willendoen. Het is juist van groot belang om die kennisen ervaring te delen om er samen nog beter vante worden. Een voorbeeld? Een mooie bron isbijvoorbeeld de Wijs Lijst die is opgezet voor leraren.”

Is er een specifiek moment dat je is bijgebleven en waarom juist dat moment?

“Mij staat heel scherp bij een verhaal van eenleerkracht op een school die juist in deze corona-tijd kritisch is gaan reflecteren op zichzelf en haarwerk met vragen als: ‘Is het onderwijs met inzetvan digitale middelen wel passend bij mij?’ Of:‘Wat vind ik nu echt belangrijk in het leven? Isdat werken of kies ik voor ruimte en tijd voor me-zelf en familie en andere invullingen in het leven?’

“Zij gaf aan dat ze bij het begin van het school-jaar nooit had kunnen bedenken dat ze nu bewust tot de keuze is gekomen om een andereinvulling aan haar leven te gaan geven en testoppen met haar werk als leerkracht. Dit gesprek maakte indruk op mij, omdat ik een aantal jaar geleden ook dit soort kritische vragenaan mezelf heb gesteld. Dit heeft mij tot eensterker persoon gemaakt, waardoor ik nu ookbeter weet wat ik wel en niet passend vind inmijn werkzame leven en bij mijn gezin. Ik heb

daardoor een betere balans kunnen aanbrengenin werk en gezin en zou het iedereen gunnen omhier eens bewust bij stil te staan. Zeker in het onderwijs waar de laatste jaren het thema werk-druk - beter vind ik de term werkdruk beleving -een belangrijk onderwerp van gesprek is. Juistdit soort reflectiemomenten kunnen voor mooiebewegingen en inzichten zorgen.”

Hoogleraar duurzaamheid en transitie Jan Rotmans zegt over de coronacrisis:“Het is een blessing in disguise. Bij een crisis gaat een deel van de mensen andersdenken. Als genoeg mensen dat stadiumbereiken komen we op een kantelpunt. De coronacrisis versnelt dat proces.” Hoe kijk jij hiernaar?

“Ik hoop met heel mijn hart dat de coronaperiodeervoor zorgt dat er een blijvende verandering isen het niet een korte flow is geweest. Het zou geweldig zijn als nog meer scholen na gaan den-ken over het loslaten van het leerstofjaarklassen-systeem en reflecteren op andere manieren vanhet organiseren van het onderwijs en het leren van kinderen. De vele scholen die ik hierbij hebmogen begeleiden realiseren hiermee dat teams(bestaande uit diverse functionarissen, zoals leer-krachten, onderwijsassistenten, leraarondersteu-ners enz.) echt samen verantwoordelijk zijn voorhet onderwijs aan de kinderen en samen naden-ken en leren over wat de beste aanpak is bij de onderwijs behoeften van de kinderen. Persoonlijkzou ik het ook prachtig vinden als de combinatietussen thuisonderwijs en leskrijgen in een school-gebouw veel meer gemixt zou worden aangebo-den. Ik ben ervan overtuigd dat heel veel kinderenveel profijt kunnen hebben van zo’n combinatievan leskrijgen.”

“Veel teams hebbenveerkracht en

innovatiekracht latenzien.”

“Op de scholen die ik begeleid heb in het afge-lopen schooljaar heb ik ook op meerdere plek-ken de geleerde lessen vanuit de coronatijd meemogen evalueren. Ik heb dat ook bewust geïniti-eerd, omdat dat ervoor zorgt dat er bewustwor-ding optreedt bij mensen. Veel scholen zijn tochin eerste instantie in een soort overlevingsstandgeraakt en zijn ad-hoc oplossingen gaan beden-ken. Maar de kunst is denk ik om lering te trekken voor de lange termijn.”

“Een aanbeveling voor scholen die dit nog niethebben gedaan, is dan ook wat mij betreft: planeen moment in (en dat kan ook prima online,want met veel parttimers spreek je elkaar wel-licht ook niet meer als geheel team vóór de zomervakantie over dit onderwerp) waarop jemet elkaar de geleerde lessen evalueert en met elkaar bespreekt wat deze geleerde lessen voorkansen bieden in de toekomst. Welke ontwik -kelingen die in gang zijn gezet in de afgelopen periode wil je vasthouden?“

“Het is ook enorm belangrijk om samen met deouders en kinderen te evalueren hoe zij terug -kijken op de coronaperiode en het geven vanthuisonderwijs met vragen als: Wat heeft deschool goed in gang gezet? Waar zijn aanbeve-lingen te doen? Op die manier betrek je alsschool meteen de ouders en kinderen ook weeren kun je samen kijken naar wat dit betekentvoor de toekomst.”

Worden in de toekomst andere competen-ties en vaardigheden gevraagd van school-leiders en onderwijsmanagers naar jouwinschatting? Wat voor trends en signalen zie je?

“Door consultancy.nl wordt gesproken over leiderschap nieuwe stijl die nodig is. Zij gevenonder andere aan dat het voor ketensamen -werking, waar het onderwijs in de afgelopenjaren steeds meer in verwikkeld is geraakt doorbijvoorbeeld vormgeving van kindcentra met ver-schillende partners, belangrijk is om vertrouwenuit te stralen en ervan overtuigd te zijn dat hetsamen slimmer en beter kan.”

“Ik ben het daarmee eens. Dit is wat mij betreftduidelijk geworden in de coronatijd waar de oproep ook steeds is geweest: Samen staan westerk. En aan de andere kant is het in heel veelinnovatieve scholen ook weer niets nieuws. Zij

zijn er al van overtuigd dat samenwerking met diverse functionarissen voor een 1+1=3 effectzorgt. Focus in mijn begeleidingstrajecten is danook: denk na over de inrichting van mijn klas naaronze kinderen. Ik heb ook gemerkt dat het in de coronatijd belangrijk is voor een schoolleider enteams om empathisch te zijn en de lange termijn-visie ook vast te houden. Empathisch naar elkaar,kinderen en ouders, en daarbij ook flexibiliteit enduidelijkheid tonen in een onzekere tijd.”

“Een belangrijke eigenschap van een

school leider is nu meerdan ooit dat hij of zij de

korte termijn actiesweet te verbinden aan

de lange termijn schoolontwikkeling.”

“Ik moest bij de lange termijn focus ook nogeven terugdenken aan Ed de Kluiver, bestuurs-voorzitter van het Isala Hartcentrum in Zwolle. Ineen interview gaf hij aan: ‘als ik de coronatijd opnieuw over kon doen zou ik de reguliere zorgniet geheel plat hebben gelegd’. Het kost nuenorm veel tijd om de reguliere zorg weer draaiend te krijgen.”

“Ik wil daarmee een vergelijking trekken naarhet onderwijs. Op het moment dat je de langetermijn focus m.b.t. de schoolontwikkeling ge-heel stopzet in tijden van onzekerheid - in ditgeval corona - kost het straks (en wanneer isdan dat straks?) enorm veel kracht om een teamweer mee te krijgen in de beweging m.b.t. delange termijn schoolontwikkeling. Een belang-rijke eigenschap van een schoolleider is nu meerdan ooit dat hij of zij de korte termijn actiesweet te verbinden aan de lange termijn

schoolontwik keling. Vandaar ook mijn opmer-king over nut en noodzaak van een goede evaluatie, zodat hieruit kan worden geleerdvoor de toekomst en ook meteen de brugwordt geslagen naar de lange termijn school-ontwikkeling. Belangrijk is dus dat de school -leider de helicopterview behoudt.”

Zie je thema’s die aan relevantie hebben gewonnen?

“Thema’s die steeds belangrijker moeten wordenin het onderwijs zijn volgens mij het nadenkenover het vormgeven van het onderwijs: Hoe wer-ken we als team samen, hoe volgen we de kinde-ren, wie heeft daarbij welke verantwoordelijkheid,hoe organiseren we het onderwijs, wat kan op afstand en wat moet in het schoolgebouw en opwelke manier organiseren we het leren in hetschoolgebouw dan? Tijdens mijn afstudeeronder-zoek voor Onderwijskunde aan de Universiteitvan Utrecht heb ik literatuuronderzoek gedaannaar formeel en informeel leren. Charles Jen-nings voegt daar nu ook non-formeel leren aantoe en hij spreekt over de 70-20-10 verhouding.De verhouding 70:20:10 staat voor:70%: lerendoor te werken, 20%: leren door coaching enfeedback en 10%: leren door formele training. Ik zou het mooi vinden als schoolleiders erover nadenken hoe de verhouding van 70-20-10 opde verschillende leervormen tot zijn recht kankomen voor het team van medewerkers in deschool. En ook de teamleden zouden kunnen nadenken over hoe ze die verhouding rondomleren kunnen bewerkstelligen met de kinderen.In een filmpje maakt Jennings duidelijk wat diedrie vormen van leren inhouden.”

Eerder had je het over leiderschap nieuwestijl. Naast advies- en procesbegeleiding bij scholen die het onderwijs anders willengaan organiseren ondersteun je onderwijs-organisaties in PO ook bij werving en selectie van nieuwe leiders en bestuurders.Vanuit welke invalshoeken doe je dit?

“Ik ben zelf werkzaam geweest als leerkracht, locatieleider en bovenschools als beleidsmede-werker onderwijs. Bij een opdrachtgever die eenvraag heeft rondom werving en selectie kan ikgoed pendelen tussen de verschillende lagen inde schoolorganisatie. Dus van bestuurder, tot

management in de school en leerkracht in deklas. Daarnaast werk ik nu al vele jaren als seniortrainer/adviseur in het primair onderwijs en hebdus al veel organisaties van binnen meegemaakten gezien wat werkt en wat niet werkt.“

“Dit alles zorgt ervoor dat ik procesmatig meekan denken bijvoorbeeld heel concreet over eenrealistisch uit te zetten stappenplan en een pas-send tijdpad voor de sollicitatieprocedure. Maarook kan ik inhoudelijk de brug slaan tussen despecifieke schoolsituatie en de kansen en uit -dagingen die daar liggen naar de competentiesdie nodig zijn in het profiel voor bijvoorbeeld dete werven directeur. Om deze competenties te inventari seren ga ik gemakkelijk een gesprek aanmet een schoolteam, maar zorg ik er ook voordat de bestuurder bevraagd wordt en geïnfor-meerd blijft over de voortgang en op passendemomenten betrokken wordt in het proces.”

“Vaak heb ik de rol als procesbegeleider en inhoudelijk voorzitter. Waarbij ik bijvoorbeeldsamen met de benoemingsadviescommissie debrievenselectie uitvoer, gerichte vragen voor -bereid, de mensen uit de benoemingsadvies-commissie kan trainen in manieren vanvraag stelling en ervoor zorg dat iedereen gelijk-waardig aan bod komt en vanuit ieders perspec-tief ook vragen kan stellen aan de kandidaat.Daarbij zorg ik er ook voor dat de sollicitant inzijn of haar waarde blijft en dat hij/zij een cor-recte terugkoppeling krijgt van de bevindingenvan de benoemingsadviescommissie en de voort-gang van de procedure.”

“Ik zou er zeker opnieuw voor kiezen

om in en voor het onderwijs te werken.Het is een prachtig

werkveld.”

Het zijn zeker in het onderwijs bijzondereen spannende tijden. Tot slot een persoon-lijke vraag. Als je weer aan het begin zoustaan van je loopbaan, zou je dan opnieuwvoor werken in en voor het onderwijs kiezen?

“Ik heb altijd gezegd: mijn leven is vast te kortvoor alle beroepen die ik nog wil uitoefenen.Toen ik zelf op de middelbare school zat had iklange tijd geen idee wat ik echt zou gaan kiezen;stewardess, reisleider, muziek, onderwijs of werken bij de VN als antropoloog. Uiteindelijkbesloot ik dat ik, toen ik gymnastiekjuf voor peuters en kleuters werd en dat zo leuk vond,het onderwijs in wilde. Ik heb daar geen momentspijt van gehad. Op iedere laag van het basis -onderwijs voel ik me als een vis in het water.”

“Door de jaren heen ben ik me steeds meergaan realiseren dat ik het belangrijk vind datmensen van elkaar leren en niet alleen gerichtzijn op de eigen klas of school(organisatie). Iklever daar zelf graag een bijdrage aan door scho-len met elkaar in contact te brengen en doorteams op een positieve manier te begeleiden inde vervolgstappen die zij in hun schoolontwikke-ling kunnen maken. Iedere school en ieder be-stuur is anders en dat maakt mijn werk juist zoenorm boeiend. Want ik kom overal en magmeedenken over ontwikkelingsvraagtsukken envind het een uitdaging om daarbij ieder trajectop maat te maken en dus flexibel in te steken.Dus de twijfel over stewardess, ach ja ik reis als-nog heel Nederland rond en kom op heel veelplekken. Alhoewel ik me ook door de coronatijd

wel ben gaan realiseren dat ook ik een aantalwerkzaamheden met scholen meer online kanvormgeven en dat daar ook hele effectieve ses-sies en ontwikkelingen uit voortkomen die voorveel minder reistijd en kilometers zorgen.”

“Dat is tot slot wat ik voor het onderwijs wel echtvan groot belang vind. Dat collega’s in het onder-wijs zich kritisch blijven opstellen ten aanzien vanhun eigen ontwikkeling en zich blijven vernieu-wen en afvragen of de school of de organisatie ofde wijze waarop zij werken nog steeds passend isbij hun eigen behoeftes en de ontwikkeling vande organisatie.”

“Ik vraag mezelf ook op gezette tijden bewust afhoe ik in ontwikkeling blijf in mijn vakgebied enzoek daarbij heel graag de samenwerking opmet verschillende partijen, waardoor ik me blijfinnoveren en op de hoogte blijf van de nieuwsteontwikkelingen. En in de tussentijd doe ik metheel veel plezier van alle beroepen waaruit ikeerder niet kon kiezen iets in mijn huidige werken is mijn slogan: “uw kompas in de wereld vanhet onderwijs”. Zodat ik altijd koers houd voormezelf en de organisatie die ik ondersteun. Mijnantwoord op de vraag is dus volmondig ‘ja’. Ikzou er zeker opnieuw voor kiezen om in en voorhet onderwijs te werken. Het is een prachtigwerkveld.”

Sandra Loos is netwerkpartner van KPC Groep: s.loos@kpcgroep.nl