8/6/2019 Samenvatting Reviewstudie Professionalisering Van Leraren

1/5

Samenvatting reviewstudie Professionele ontwikkeling van leraren 1

Professionele ontwikkeling van leraren

Yumi Stamet

Francien Zwaneveld

ICLON / Het Expertisecentrum Leren van docenten bracht in december 2010 een

reviewstudie uit naar effectieve kenmerken van professionaliseringsinterventiesvan leraren. Deze studie geeft op basis van recente literatuur zicht op wat op ditmoment bekend is over kenmerken van effectieve interventies in de professioneleontwikkeling van de leraar en/of het bevorderen van de leerresultaten van de

leerling. In meer algemene zin biedt het inzicht in de discussie die op dit momentgevoerd wordt in het onderwijs over doel en definiring van het begrip

professionalisering. Het SBO geeft in deze notitie een beknopte samenvatting vande reviewstudie.

Inleiding

Professionele ontwikkeling van leraren kan momenteel rekenen op veelbelangstelling, onder meer vanwege de relatie met de kwaliteit en het imago vanhet onderwijs. Uit onderzoek is bekend dat veel leraren aan professionaliseringdoen. Dit blijkt bijvoorbeeld uit cijfers over het gebruik van de Lerarenbeurs. Deprofessionaliseringsactiviteiten zijn divers en over het algemeen te karakteriserenals traditionele vormen van nascholing, zoals informatiebijeenkomsten,studiedagen, kortlopende cursussen en trainingen, coaching en intervisie etc.Deze activiteiten zijn niet gesitueerd op de werkplek en niet direct gerelateerdaan specifieke problematiek in de eigen lespraktijk.

Er bestaan verschillende opvattingen over het doel van professionalisering vanleraren die bepalend zijn voor de discussie over de gewenste inhoud vanprofessionalisering en de reikwijdte van het begrip. Een voorbeeld hiervan is deopvatting over hoe een leraar zich professioneel moet ontwikkelen op het gebiedvan het primaire proces van lesgeven en leren. In deze opvatting is deprofessionalisering van leraren sterk gelinkt aan de leerresultaten van leerlingen.In een tweede opvatting raakt de professionalisering van leraren ook de brederetaken van een leraar, zoals onderzoek, mentoring, coaching,managementassistent etc.

Onderliggend aan de discussies over wat professionalisering is en welke inhoudhet zou moeten hebben, ligt de opvatting over wat goed onderwijs is en hoemakkelijk of moeilijk het vak van leraar is en wat daarvoor nodig is. Dezereviewstudie focust zich op wat uit empirisch onderzoek bekend is over wateffectieve professionalisering is.

OnderzoeksmethodeProfessionele ontwikkeling in deze reviewstudie wordt gedefinieerd als deprocessen en activiteiten die expliciet zijn ontworpen om de kennis, de houdingen het lesgedrag van leraren te versterken of te verbeteren om vervolgens hetleren van leerlingen te verbeteren. De genoemde processen en activiteiten endus de professionele ontwikkeling - worden kortweg aangeduid als doelgerichteinterventies.

In de studie staan drie onderzoeksvragen centraal:1. Welke interventies voor het bevorderen van de professionele ontwikkeling

van docenten zijn onderzocht?

2. Wat zijn de effectieve kenmerken van dezeprofessionaliseringsinterventies?

8/6/2019 Samenvatting Reviewstudie Professionalisering Van Leraren

2/5

Samenvatting reviewstudie Professionele ontwikkeling van leraren 2

3. Wat is er bekend over de schoolorganisatorische randvoorwaarden vandeze professionaliseringsinterventies?

De onderzoekers hebben gekeken naar wat er nationaal en internationaal bekendis over effectieve kenmerken van professionaliseringsinterventies bij leraren.Daarbij is gebruik gemaakt van bestaande reviews, algemene (grootschalige)

effectstudies en aanvullende effectstudies over specifieke interventies.De onderzoekers hebben daarbij gebruik gemaakt van een analysekader, waarinonderscheid wordt gemaakt in de factoren: kenmerken van een interventie,kwaliteit van leraren, lesgedrag van leraren en het leren van leerlingen. Deopvatting over de relaties tussen deze factoren wordt door de onderzoekers deTheory of improvement genoemd. Uitgangspunt van deze theorie is het feit dateen interventie een verbetering beoogd door in te zetten op de verbetering vande kwaliteit van de leraar, die resulteert in een verandering van lesgedrag en dusuiteindelijk in een verbetering van de leerlingresultaten. Zonder eenonderliggende theory of improvement bij interventies is het onmogelijk omuitspraken te doen over waarom wat werkt en op welke manier.

Methodologische beperkingenDe onderzoekers constateren dat er sprake is van een aantal methodologischeproblemen. In de eerste plaats blijkt uit het onderzoek dat er maar weinig studieszijn die in beeld brengen wat het effect is van een interventie op deleerlingresultaten. Daarnaast zijn de meeste effecten waarover studiesrapporteren gebaseerd op zelfevaluaties van leraren en geen objectieveeffectmaten. Bovendien zijn de gekozen effectmaten van veel studies tealgemeen vastgesteld, waardoor het niet mogelijk is om de effecten van eenspecifieke interventie vast te stellen. Ook zijn de meeste studies uitgevoerd naartraditionele vormen van professionalisering. Studies die zich richten op de nieuwevormen van professionalisering (werkplekleren, coaching, actieonderzoek,netwerkleren etc.) blijven veelal beperkt tot een beschrijving van de opzet en het

proces van de interventie en richten zich nauwelijks op de effectiviteit ervan. Totslot levert de omvang van de studies een beperking op. De meeste studies zijnbeperkt tot n specifieke interventie in n specifieke context, waardoor hetmoeilijk wordt om betrouwbare en generieke effecten te kunnen bepalen vaninterventies.

De onderzoekers concluderen dan ook dat het niet mogelijk is om hardeuitspraken te doen over wat werkt. In deze reviewstudie zijn kenmerken vaneffectieve professionalisering in het algemeen beschreven. De kenmerken leverenaanwijzingen op voor wat werk en wat niet.

Aanwijzingen voor effectieve kenmerken van professionalisering

De vorm: traditioneel versus vernieuwendOnder traditionele vormen van professionalisering wordt verstaan het bezoekenvan congressen, studiedagen en cursussen (vaak extern georganiseerd).Vernieuwende vormen van professionalisering worden omschreven als activiteitendie op de werkplek gesitueerd zijn, zoals coaching en studiegroepen. In dediscussie over professionalisering is er groeiende consensus over de effectiviteitvan werkplekleren. Echter, dit kan niet ondersteund worden met bewijzen uitonderzoeken. Er zijn onderzoeken die de effectiviteit van zowel traditionele alsmeer progressieve professionaliseringsvormen aantonen, maar er is geeneenduidig bewijs over welke vorm het meest effectief is. Wat relevanter is, is hetfeit dat de professionaliseringsvorm van belang en bruikbaar is voor het dagelijkswerk van de leraar.

Focus op de vakinhoud en vakdidactiek

8/6/2019 Samenvatting Reviewstudie Professionalisering Van Leraren

3/5

Samenvatting reviewstudie Professionele ontwikkeling van leraren 3

Professionaliseringsactiviteiten die zowel gerelateerd zijn aan de dagelijkselespraktijk en betrekking hebben op de vakinhoud, vakdidactiek en/of het lerenvan leerlingen van dat specifieke vak zijn effectief. Hierbij speelt een rol inhoeverre een leraar begrijpt hoe leerlingen vakinhoud leren. Professionalisering inde vorm van het gezamenlijk (met collegas) analyseren van leerlingwerk enleerlingresultaten draagt hieraan bij.

Actief leren en onderzoekenUit de onderzoeken blijkt dat een opvallend kenmerk van effectieveprofessionalisering het actief leren van leraren betreft. Actief leren is bijvoorbeeldhet observeren van collegas, discussiren en het bestuderen van leerlingwerk.Het is hierbij niet van belang of leraren zelf onderzoek uitvoeren, maar meer datzij onderzoeksactiviteiten ondernemen, zoals het bestuderen van nieuwe curriculaen leerproblemen.

CollectiviteitEen effectief kenmerk van professionalisering is collectieve participatie ensamenwerking van leraren. De interactie, discussie en feedback wordt gezien als

krachtig leermiddel. Hierbij speelt de mate waarin leraren zich gezamenlijkverantwoordelijk voelen voor de eigen professionele ontwikkeling of betrokkenworden bij doel, inhoud, opzet en methodiek van de professionalisering ook eenrol.

Duur en permanentheid

Uit de beschikbare onderzoeksgegevens blijkt dat er substantieel tijd beschikbaarmoet zijn voor professionalisering. Tegelijkertijd is niet duidelijk hoeveel dit moetzijn in uren. Om professionalisering effectief te laten zijn is het daarnaast vanbelang dat de interventie permanent en blijvend is. Dit kan ingevuld worden doorvervolginterventies, blijven ondersteunen van samenwerking, het actief leren,blijven stimuleren van leren en het blijven zorgen voor input voor het leren.

Kwaliteit van de inputDe inhoud van de professionaliseringsinterventie moet gebaseerd zijn op theorieen bewezen methoden en praktijken. Voorbeelden van leren en lesgeven moetenkrachtig en concreet zijn, intellectueel uitdagend en niet standaard. Lerarenmoeten voldoende toegang hebben tot nieuwe kennis en de expertise vancollegas binnen en buiten de school.

Samenhang met beleidEr is toenemende aandacht voor het feit dat professionaliseringsinterventiesmoeten samenhangen met bredere schoolbeleid of landelijk onderwijsbeleid. Ditverhoogt het effect van de interventie en het bereik en de duur van het effect. De

interventie moet daarnaast ook samenhangen met de opvattingen, kennis endoelen van leraren zelf. Dit kan bevorderd worden door de professionalisering aante laten sluiten bij specifieke problemen die leraren ervaren of door aan te sluitenbij innovaties en de druk en eisen die de innovaties opleveren voor leraren.

Theory of improvementProfessionalisering is effectief wanneer er sprake is van een gevalideerde enexpliciete onderbouwing over de samenhang van de kenmerken van deinterventie en de beoogde leerresultaten (van zowel leraren als leerlingen). Metandere woorden: er moet goed nagedacht zijn over het doel van de interventie enwelke kenmerken van de interventie het leren van leraren en/of leerlingenbenvloeden en op welke manier deze kenmerken dat doen.

Schoolorganisatorische randvoorwaarden

8/6/2019 Samenvatting Reviewstudie Professionalisering Van Leraren

4/5

Samenvatting reviewstudie Professionele ontwikkeling van leraren 4

Uit de studie blijkt dat slechts een beperkt aantal onderzoeken uitspraken doetover de schoolorganisatorische randvoorwaarden en de relatie met effectieveprofessionalisering. Studies die hier wel aandacht aan besteden noemen alsrandvoorwaarden het belang van leiderschap of het creren van een professionelecultuur of leergemeenschap. Het leren van leraren moet in een school doorleraren zelf en door de schoolleiding als belangrijk worden gezien. De rol van

leiderschap in de professionele ontwikkeling en het gezamenlijk delen van eenvisie en doelstelling ten aanzien van professionele ontwikkeling is hierbij vanbelang. In de tweede plaats worden het belang van voldoende tijd en het belangvan samenhang met het schoolbrede beleid genoemd als randvoorwaarden. In deonderzoeken wordt niet nader uitgewerkt hoe dit in de praktijk beslag zoumoeten krijgen.

De onderzoekers constateren dat de schoolorganisatie in het algemeen niet isingericht op het leren van leraren. Het leren van leraren stelt eisen aan deinrichting van een school wat betreft structuur als cultuur. Structuur betreftbijvoorbeeld het feit dat de meeste leraren hun werkweek vullen met lesuren ende voorbereiding eromheen. De tijd die overblijft voor professionalisering is

beperkt en versnipperd.

Effectieve professionalisering is mogelijk als de gehele organisatiecultuur- enstructuur van de school is inricht op het leren van leraren en leerlingen, als deprofessionalisering ondersteund wordt door het leiderschap en als hetgefaciliteerd wordt.

Conclusies en aanbevelingen voor vervolgonderzoekDe studie geeft aanwijzingen voor effectieve kenmerken van professionaliseringvan leraren. Wat mist in de bronnen is een precieze uitwerking van dezeeffectieve kenmerken en specifieke situaties en contexten.Er is vrijwel geen enkele studie die alle relaties van een interventie onderzoekt

(relatie met kwaliteit leraar, verandering lesgedrag en verbeteringleerlingresultaten), laat staan de onderlinge relaties. Als gevolg hiervan kunnengeen eenduidige uitspraken worden gedaan over hoe de effectieve kenmerkenprecies samenhangen met de toename in de kwaliteit van leraren, hun lesgedragen het leren van hun leerlingen. Daarnaast hebben de meeste onderzoekenbetrekking op het buitenland. Europese en Nederlandse onderzoeken zijn mindergericht op het meten van het effect.

De aanbevelingen die in de studie worden gegeven, hebben betrekking oponderzoeksmethodieken en op onderzoeksthemas. Ten aanzien van deonderzoeksmethodieken is er behoefte aan meer grootschalige onderzoeken dielanger duren, experimenteel zijn opgezet, een mixed-method design kennen en

meerder fasen doorlopen. Daarnaast wordt er gepleit voor meer kwalitatievestudies die tot doel hebben de effectiviteit van een interventie in kaart tebrengen.

De onderzoekers pleiten er in de eerste plaats voor om in vervolgonderzoek detheory of improvement explicieter aan de orde te stellen. Uit deze studie blijkt dathet bij effectieve professionalisering niet om de vorm gaat, maar om despecifieke kenmerken van de interventie. In de huidige onderzoeken wordt teweinig aandacht besteed aan de specifieke kenmerken van een interventie en derelatie van de kenmerken met het leren van leraren. Een andere mogelijkheid diede onderzoekers aandragen, is te kijken naar onderzoeken naar effectieve lerarenen hun kenmerken. Er is al grondig onderzoek gedaan naar de relatie hiertussenen leerlingresultaten, waardoor kenmerken van interventies alleen gericht moetenzijn op het bevorderen van kenmerken van effectieve leraren.

8/6/2019 Samenvatting Reviewstudie Professionalisering Van Leraren

5/5

Samenvatting reviewstudie Professionele ontwikkeling van leraren 5

Verder wordt ten aanzien van de onderzoeksthemas o.a. aanbevolen om kennisuit andere beroepsgroepen meer te betrekken bij onderzoek. Ook is het vanbelang om meer onderzoek te doen naar de rol die schoolorganisatorischeaspecten spelen in de professionalisering van leraren en de invloed dieindividuele, psychologische factoren spelen op de professionele ontwikkeling vanleraren. Professionalisering van leraren is effectief als de inhoud lesgericht is en

als leraren hier actief mee bezig zijn. Toekomstig onderzoek zou erop gerichtmoeten zijn om praktische ontwerpondersteuning te bieden aan docenten, zodatzij in staat worden gesteld om zelf met beperkte tijd en middelenonderwijsvernieuwingen daadwerkelijk vorm te geven in hun lessen.

Opvallend is het feit dat in Nederland nauwelijks onderzoek wordt gedaan naar dekwaliteit van opleiders en aanbieders van nascholing. Onderzoek moet meerinzicht bieden in de kwaliteit hiervan en de relatie met de kwaliteit en effectiviteitvan professionalisering van leraren. Een laatste aanbeveling betreft de relatietussen de lerarenopleiding en de professionele ontwikkeling van leraren. Er isnauwelijks onderzoek bekend naar de effectiviteit van opleidingsdidactieken.Nieuw onderzoek zou niet alleen hierop gericht kunnen worden, maar

tegelijkertijd kan onderzocht worden hoe meer samenhang aangebracht kanworden tussen de lerarenopleidingen en professionaliseringsactiviteiten.

De onderzoekers sluiten de studie af met de centrale conclusie dat scholen hunleraren alleen tot leren moeten aanzetten als iedereen het belang ervanonderschrijft en de school als leeromgeving voor leraren wordt ingericht. Alleendan is de kans groot dat het ook werkelijk bijdraag aan de versterking van dekwaliteit van leraren en het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs.