Ruimtes vol belofte - Tracy Metz
1
Ruimtes vol belofte Tentoonstelling Candida Höfer In Museum Kunstpalast in Düsseldorf is een overzicht te zien van foto’ s die Candida Höfer maakte in die stad. Waaronder verrassend oud en informeel werk. Door TracyMetz C andida Höfer is de grande da- me van de naoorlogse Duitse fotografie. Ze staat bekend om haar reusachtige afdruk- ken van monumentale pu- blieke ruimten als concert- en theaterzalen, kerken en bibliotheken. Door hun formaat alleen al zijn ze uitnodi- gend; je hebt als toeschouwer het gevoel dat je niet alleen ervóór maar ook erin staat. Tegelijkertijd zijn ze afwerend: zo ij- zingwekkend perfect, zo glimmend, en van elke menselijke aanwezigheid ontdaan. Verleidelijk en vervreemdend tegelijk. Maar we weten nog lang niet alles van de inmiddels 69-jarige fotografe, blijkt op de tentoonstelling die onlangs in Düsseldorf openging. Het is geen regulier oeuvreover- zicht: het museum wilde alleen werk tonen dat gemaakt is in die stad, waar zij op de kunstacademie haar opleiding volgde. Dat levert geen blikvernauwing op maar juist een grote verruiming. Ze heeft namelijk zo- wel verrassend nieuw werk gemaakt in Düsseldorf als oud werk weer uit haar ar- chieven te voorschijn gehaald. Sommige van die beelden waren nooit eerder ge- toond. Zowel het oude als het nieuwe laat een Candida Höfer zien die we nog niet kenden. Ze gaat terug in de tijd en maakt te- gelijk een sprong voorwaarts. Eind jaren zestig begon Höfer als autodi- dact te fotograferen voor kranten en tijd- Rommelig, intuïtief – kennelijk wil ze zelf na al die affe, gave interieurs plekken en beelden zien waar nog beweging in zit schriften. „Dat vond ik al snel te vluchtig”, zegt ze bij de opening in het Kunstpalast. „Al had ik op dat moment helemaal geen idee van de fotografie als kunst.” Vanaf 1970 – er waren nog geen fotografieoplei- dingen – liep ze eerst stage bij een fotostu- dio in Düsseldorf. In 1973 meldde ze zich aan bij de kunstacademie daar, noodge- dwongen bij de filmopleiding. Snapshots Het was de tijd waarin de grote stroom Turkse gastarbeiders op gang kwam, en ze raakte geboeid door de manier waarop zij zich in de stad manifesteerden. De onder- nemende jonge fotograaf ging erop af en legde hun leven in Duitsland vast: bij hen thuis in rommelige, intieme huiskamers; bij de wasserette, in het koffiehuis, op de markt, bij het busstation. Het zijn informe- le documentaire snapshots, een even in- voelend als ontspannen verslaglegging van het leven van alledag van deze nieuwe ge- meenschap met een heel andere esthetiek dan het gastland. De huiskamers zien er on-Duits uit, de letters op de ruiten van de cafés ook, de mannen zelf ook. Het werk heeft een frisse, onbekommerde nieuws- gierigheid naar andermans leven dat nu met de beladen discussie over immigratie haast onmogelijk zou zijn. En de Höfer- watcher denkt: is zij dat ook?! Het Turkenproject werd in 1975 haar eer- ste tentoonstelling; ze koos toen als vorm een diaprojectie, en nu weer. Een groter contrast met haar bekende statige interi- eurs uit de wereld van de hoge cultuur is bijna niet denkbaar. Overigens is Höfer op voorstel van haar docent daarna Duitse be- woners en hun interieurs gaan fotografe- ren. „Maar ze waren zo vervelend, heel an- ders dan de Turken, dat ik toen meteen heb besloten niet meer in privésituaties te fotograferen”, vertelt ze tijdens een kort gesprek op de opening in Düsseldorf. Het eindproduct van die filmopleiding moest een film zijn, en in datzelfde jaar maakte ze er dus een, samen met haar stu- diegenoot Tony Morgan. Ze gingen in een bekende ijssalon zitten en filmden elkaar om beurten terwijl ze een kop koffie dron- ken. Het is een vrolijk niemendalletje, een moetje voor school, maar ook hier zien we een verrassende kant van Höfer. Ze is een druk lachend, bijna koket personage in haar eigen film, die een beetje gek doet om- dat ze zich geen houding weet te geven. Bij- na veertig jaar later heeft de gereserveer- de, gevestigde kunstenaar daar helemaal geen last meer van. Het is bij dit ene filmpje gebleven: „Ik wist toen al dat ik fotograaf was en geen filmer.” In 1976 ging ze alsnog fotografie stude- ren bij Bernd Becher, die samen met zijn vrouw Hilla met hun planmatige, objectie- ve registraties van industriële gebouwen de fotografie diepgaand heeft beïnvloed. Het is veelzeggend dat Höfer tot zijn op- leiding werd toegelaten op basis van haar Turken-serie, maar dat de foto’ s daarna tot 1992 verdwenen uit haar repertoire. En nu weer te zien zijn op deze tentoonstelling, waar zeven series op platte beeldscher- men worden geprojecteerd. „Ik heb in het begin onderzocht of het niet mogelijk was om de ouderwetse ‘klak’ van de diacarrou- sel erin te brengen”, zegt ze, „maar het was geen goed idee. Ik heb helemaal geen moeite met de overgang van analoog naar digitaal. In wezen ben ik niet geïnteres- seerd in de techniek, maar in het resultaat. Digitale fotografie heeft grote voordelen: de camera’ s zijn handzamer, de afdrukken zijn scherper.” Abstractie Op deze tentoonstelling is natuurlijk werk, ook nieuw gemaakt foto’ s, te zien zoals we van haar kennen: monumentale, frontaal vastgelegde interieurs van het Schauspiel- haus, van een moderne kunstgalerie, van het barokke Benrather Schloss. Maar er is iets nieuws bijgekomen: abstractie. Van de achttien nieuwe werken hangen twee opvallende achterin, groot afgedrukt, tegenover elkaar. Het is het trappenhuis, zowel van bovenaf als van onderaf gefoto- grafeerd, van het Neuer Stahlhof, een ge- bouw uit de jaren twintig dat als bakermat van de staalindustrie geldt. Enerzijds ty- pisch Höfer in die zin dat ze er niets aan heeft toegevoegd en alleen met het aanwe- zige licht heeft gefotografeerd – dat neutra- le, directe wat ze van de Bechers heeft geërfd – maar ook verrassend vrij en sier- SamenmetfotografenalsAndreas Gursky,ThomasStruthenThomas RuffhoortCandidaHöfertotdezo- genaamdeBecher-Schule.Defo- to’ svandezeleerlingenvanBernd Becherstaanbekendomhun technischeperfectieenhunfor- meleuitstraling. CV Leerling van Bernd Becher CandidaHöfer, ‘StahlhofDüssel- dorfII’ 2012.C-Print, 180×209cm. FOTOCANDIDAHÖFER lijk van vorm. Ook opvallend vrij van vorm is de grote foto die ze maakte van de story- board van een tentoonstelling in het Kunst- palast over negentiende-eeuwse fotogra- fie. Alle foto’ s die in de tentoonstelling ko- men, worden als postzegels heen en weer geschoven om tot een indeling van de ten- toonstelling te komen. Rommelig, intuï- tief, een verhaal in wording – kennelijk wil ze zelf na al die affe, gave interieurs van deftige gebouwen plekken en beelden zien waar nog beweging en ontwikkeling in zit. Ze is ook gaan fotograferen in de woon- toren het Dreischeibenhaus, een interieur van spiegelend materiaal dat op beweeg- lijk water lijkt. Op één foto is vaag haar ei- gen reflectie te zien – voor het eerst sinds de jaren zeventig, toen ze een hele serie maakte van haar eigen weerspiegeling in etalageruiten, is Candida Höfer fysiek te- rug in haar eigen werk. Höfer fotografeert in gebouwen, maar heeft zichzelf nooit als architectuurfoto- graaf geafficheerd. Net zo stellig als ze zegt dat de techniek achter de fotografie haar niet interesseert, zegt ze dat geen oog heeft voor architectuur terwijl ze bezig is het af te beelden. Haar belangstelling gaat verder dan de architectuur, naar het geheel van ruimte, licht, de belofte van wat zich daar zometeen gaat afspelen als de deuren opengaan en de bezoekers, luisteraars, le- zers, kijkers binnenstromen. In haar eigen bijdrage aan de catalogus schrijft ze dat deze tentoonstelling de kata- lysator is geweest van een verandering in haar werk, dus ook in haar zelf. Die veran- dering manifesteert zich op drie manieren, schrijft ze. In opluchting: met het verstrij- ken van de tijd wordt alles eenvoudiger. In verlies: aan spontaniteit, nu ze zich door de jaren heen steeds acuter bewust wordt van het hele proces dat aan het maken van een foto voorafgaat. Maar tot slot is er de verwachting dat er „ voorbij datgene wat men al gedaan heeft, altijd iets ligt wat men kan gaan doen”. Candida Höfer is nog lang niet klaar. CandidaHöfer:Düsseldorf. T/m9febr.in MuseumKunstpalast,Ehrenhof4-5,Düssel- dorf.Inl:smkp.de
Transcript of Ruimtes vol belofte - Tracy Metz
Ruimtes vol belofte
Tentoonstelling Candida HöferIn Museum Kunstpalast inDüsseldorf is een overzicht te zienvan foto’s die Candida Höfer maaktein die stad. Waaronder verrassendoud en informeel werk.
Door Tracy Metz
Candida Höfer is de grande da-me van de naoorlogse Duitsefotografie. Ze staat bekendom haar reusachtige afdruk-ken van monumentale pu-blieke ruimten als concert-
en theaterzalen, kerken en bibliotheken.Door hun formaat alleen al zijn ze uitnodi-gend; je hebt als toeschouwer het gevoeldat je niet alleen ervóór maar ook erinstaat. Tegelijkertijd zijn ze afwerend: zo ij-zingwekkend perfect, zo glimmend, en vanelke menselijke aanwezigheid ontdaan.Verleidelijk en vervreemdend tegelijk.
Maar we weten nog lang niet alles van deinmiddels 69-jarige fotografe, blijkt op detentoonstelling die onlangs in Düsseldorfopenging. Het is geen regulier oeuvreover-zicht: het museum wilde alleen werk tonendat gemaakt is in die stad, waar zij op dekunstacademie haar opleiding volgde. Datlevert geen blikvernauwing op maar juisteen grote verruiming. Ze heeft namelijk zo-wel verrassend nieuw werk gemaakt inDüsseldorf als oud werk weer uit haar ar-chieven te voorschijn gehaald. Sommigevan die beelden waren nooit eerder ge-toond. Zowel het oude als het nieuwe laateen Candida Höfer zien die we nog nietkenden. Ze gaat terug in de tijd en maakt te-gelijk een sprong voorwaarts.
Eind jaren zestig begon Höfer als autodi-dact te fotograferen voor kranten en tijd-
Ro m m e l i g ,intuïtief –ke n n e l i j kwil ze zelfna al dieaffe, gavei nte r i e u r splekken enbeeldenzien waarnogb e we g i ngin zit
schriften. „Dat vond ik al snel te vluchtig”,zegt ze bij de opening in het Kunstpalast.„Al had ik op dat moment helemaal geenidee van de fotografie als kunst.” Va n a f1970 – er waren nog geen fotografieoplei-dingen – liep ze eerst stage bij een fotostu-dio in Düsseldorf. In 1973 meldde ze zichaan bij de kunstacademie daar, noodge-dwongen bij de filmopleiding.
SnapshotsHet was de tijd waarin de grote stroomTurkse gastarbeiders op gang kwam, en zeraakte geboeid door de manier waarop zijzich in de stad manifesteerden. De onder-nemende jonge fotograaf ging erop af enlegde hun leven in Duitsland vast: bij henthuis in rommelige, intieme huiskamers;bij de wasserette, in het koffiehuis, op demarkt, bij het busstation. Het zijn informe-le documentaire snapshots, een even in-voelend als ontspannen verslaglegging vanhet leven van alledag van deze nieuwe ge-meenschap met een heel andere esthetiekdan het gastland. De huiskamers zien eron-Duits uit, de letters op de ruiten van decafés ook, de mannen zelf ook. Het werkheeft een frisse, onbekommerde nieuws-gierigheid naar andermans leven dat numet de beladen discussie over immigratiehaast onmogelijk zou zijn. En de Höfer-watcher denkt: is zij dat ook?!
Het Turkenproject werd in 1975 haar eer-ste tentoonstelling; ze koos toen als vormeen diaprojectie, en nu weer. Een groter
contrast met haar bekende statige interi-eurs uit de wereld van de hoge cultuur isbijna niet denkbaar. Overigens is Höfer opvoorstel van haar docent daarna Duitse be-woners en hun interieurs gaan fotografe-ren. „Maar ze waren zo vervelend, heel an-ders dan de Turken, dat ik toen meteenheb besloten niet meer in privésituaties tefoto graferen”, vertelt ze tijdens een kortgesprek op de opening in Düsseldorf.
Het eindproduct van die filmopleidingmoest een film zijn, en in datzelfde jaarmaakte ze er dus een, samen met haar stu-diegenoot Tony Morgan. Ze gingen in eenbekende ijssalon zitten en filmden elkaarom beurten terwijl ze een kop koffie dron-ken. Het is een vrolijk niemendalletje, eenmoetje voor school, maar ook hier zien weeen verrassende kant van Höfer. Ze is eendruk lachend, bijna koket personage inhaar eigen film, die een beetje gek doet om-dat ze zich geen houding weet te geven. Bij-na veertig jaar later heeft de gereserveer-de, gevestigde kunstenaar daar helemaalgeen last meer van. Het is bij dit ene filmpjegebleven: „Ik wist toen al dat ik fotograafwas en geen filmer.”
In 1976 ging ze alsnog fotografie stude-ren bij Bernd Becher, die samen met zijnvrouw Hilla met hun planmatige, objectie-ve registraties van industriële gebouwende fotografie diepgaand heeft beïnvloed.
Het is veelzeggend dat Höfer tot zijn op-leiding werd toegelaten op basis van haarTurken-serie, maar dat de foto’s daarna tot
1992 verdwenen uit haar repertoire. En nuweer te zien zijn op deze tentoonstelling,waar zeven series op platte beeldscher-men worden geprojecteerd. „Ik heb in hetbegin onderzocht of het niet mogelijk wasom de ouderwetse ‘klak’ van de diacarrou-sel erin te brengen”, zegt ze, „maar het wasgeen goed idee. Ik heb helemaal geenmoeite met de overgang van analoog naardigitaal. In wezen ben ik niet geïnteres-seerd in de techniek, maar in het resultaat.Digitale fotografie heeft grote voordelen:de camera’s zijn handzamer, de afdrukkenzijn scherper.”
A b st ra c t i eOp deze tentoonstelling is natuurlijk werk,ook nieuw gemaakt foto’s, te zien zoals wevan haar kennen: monumentale, frontaalvastgelegde interieurs van het Schauspiel-haus, van een moderne kunstgalerie, vanhet barokke Benrather Schloss. Maar er isiets nieuws bijgekomen: abstractie.
Van de achttien nieuwe werken hangentwee opvallende achterin, groot afgedrukt,tegenover elkaar. Het is het trappenhuis,zowel van bovenaf als van onderaf gefoto-grafeerd, van het Neuer Stahlhof, een ge-bouw uit de jaren twintig dat als bakermatvan de staalindustrie geldt. Enerzijds ty-pisch Höfer in die zin dat ze er niets aanheeft toegevoegd en alleen met het aanwe-zige licht heeft gefotografeerd – dat neutra-le, directe wat ze van de Bechers heeftgeërfd – maar ook verrassend vrij en sier-
Samen met fotografen als AndreasGursky, Thomas Struth en ThomasRuff hoort Candida Höfer tot de zo-genaamde Becher-Schule. De fo-t o’s van deze leerlingen van BerndBecher staan bekend om huntechnische perfectie en hun for-mele uitstraling.
CVLeerling vanBernd Becher
Candida Höfer,‘Stahlhof Düssel-dorf II’ 2012. C-Print,180 × 209 cm.
FOTO
CANDIDA HÖFE
R
lijk van vorm. Ook opvallend vrij van vormis de grote foto die ze maakte van de story-board van een tentoonstelling in het Kunst-palast over negentiende-eeuwse fotogra-fie. Alle foto’s die in de tentoonstelling ko-men, worden als postzegels heen en weergeschoven om tot een indeling van de ten-toonstelling te komen. Rommelig, intuï-tief, een verhaal in wording – kennelijk wilze zelf na al die affe, gave interieurs vandeftige gebouwen plekken en beelden zienwaar nog beweging en ontwikkeling in zit.
Ze is ook gaan fotograferen in de woon-
toren het Dreischeibenhaus, een interieurvan spiegelend materiaal dat op beweeg-lijk water lijkt. Op één foto is vaag haar ei-gen reflectie te zien – voor het eerst sindsde jaren zeventig, toen ze een hele seriemaakte van haar eigen weerspiegeling inetalageruiten, is Candida Höfer fysiek te-rug in haar eigen werk.
Höfer fotografeert in gebouwen, maarheeft zichzelf nooit als architectuurfoto-graaf geafficheerd. Net zo stellig als ze zegtdat de techniek achter de fotografie haarniet interesseert, zegt ze dat geen oog heeft
voor architectuur terwijl ze bezig is het afte beelden. Haar belangstelling gaat verderdan de architectuur, naar het geheel vanruimte, licht, de belofte van wat zich daarzometeen gaat afspelen als de deurenopengaan en de bezoekers, luisteraars, le-zers, kijkers binnenstromen.
In haar eigen bijdrage aan de catalogusschrijft ze dat deze tentoonstelling de kata-lysator is geweest van een verandering inhaar werk, dus ook in haar zelf. Die veran-dering manifesteert zich op drie manieren,schrijft ze. In opluchting: met het verstrij-
ken van de tijd wordt alles eenvoudiger. Inverlies: aan spontaniteit, nu ze zich doorde jaren heen steeds acuter bewust wordtvan het hele proces dat aan het maken vaneen foto voorafgaat. Maar tot slot is er deverwachting dat er „voorbij datgene watmen al gedaan heeft, altijd iets ligt wat menkan gaan doen”.
Candida Höfer is nog lang niet klaar.
Candida Höfer: Düsseldorf.T/m 9 febr. inMuseum Kunstpalast, Ehrenhof 4-5, Düssel-dorf. Inl: smkp.de
