R O N A L D VA N T I E N H O V E N

Een selectie van werken en projecten, ontwikkeld tussen 2016 en 1993,

als kunstenaar, ontwerper en curator.

“ Het doel van iedere stij l is een toestand, een innerl ijke gevoelsspanning over te brengen door middel van tekens, inclusief het tempo van die tekens zelf; en aangezien het aantal innerl ijke toestanden bij mij zeer groot is, beschik ik over een zeer groot aantal mogelijke stij len.”

Frierich Nietzsche - Ecce Homo

Age Of Old/Methuselah Unbound 2015-2018

Een project over ouderdom en onsterfelijkheid, via ontmoetingen, kunstwerken en ensceneringen naar een filmisch compendium.

Er vindt een uitwisseling plaats tussen het spirituele begrip van onsterfelijkheid en de concrete stappen die worden ondernomen om mensen steeds ouder te laten worden. Technologie en metafysica vullen elkaar aan bij het bevragen en beïnvloeden van entropische processen in het menselijk lichaam. Dit project gaat niet uit van een probleemstelling over ouderdom en onsterfelijkheid, maar van het enorme potentieel aan verlangen: verlangen naar een lang leven en onuitputtelijke energie, en naar het vinden van de optimale afstemming tussen rust en dynamiek. Dit verlangen heeft geleid tot een veelheid aan levensbeschouwingen, objecten, en rituelen. Age Of Old leidt tot een aantal kunstwerken, performances, workshops en tentoonstellingen met als doel om uit dit materiaal een filmisch compendium samen te stellen: een film als handleiding die zowel het menselijk vermogen als het menselijk tekort belicht.

“Zeami waarschuwt de acteur die de rol van een oudere speelt tegen de neiging om slechts fysieke aftakeling uit te beelden, en moedigt hem aan om vooral het verlangen naar jeugdigheid uit te drukken.”

Zeami Motokiyo - vertaling uit The Transmission of the Flower Through a Mastery of the Forms (⾵風姿花伝), 1418

AGE OF OLD

Als we het bonsai-principe volgen om er zeker van te zijn dat het volle potentieel nooit wordt gehaald, opdat groei tot in de eeuwigheid wordt bestendigd, en we dit principe toepassen in het menselijk lichaam,

dan kunnen wij in ons die ene knop laten ontkiemen, die keer op keer de volgende bloem zal zijn.

Ouderdom als kracht, onsterfelijkheid als verlangen: een onderzoek naar entropie als proces en metafoor

Jean Cocteaufotografie Philippe Halsman Karl Lagerfeld, omslag The Business of Fashion

Scene 1 (proloog): sterk vertraagde draaimolen bezet door hoogbejaarden, vastgelegd door 32 GoPro camera’s concept ontwikkeld met Arne Hendriks | realisatie in juni 2016

Methuselah Unbound

Methuselah Unbound

Op 7 mei 1945, twee dagen na de Duitse capitulatie in Nederland, werden op de Dam in Amsterdam tientallen mensen door Duits geweervuur gedood. Die dag circuleerden geruchten dat Amsterdam zou worden bevrijd door de geallieerden. Duizenden stroomden naar de Dam om de bevrijding te vieren. De schietpartij ontbrandde na schermutselingen met de Binnenlandse Strijdkrachten. Twintig fotografen legden deze gebeurtenis vast, een uitzonderlijk hoog aantal voor die tijd. Deze iconische foto’s vormden de basis voor een omvattende reconstructie die ik zowel in de fotostudio, op de Dam, als in de nieuwsmedia realiseerde, waarmee een laag werd toegevoegd aan de Dam van 2013: gebeurtenissen in tijd en ruimte vloeiden samen.

07:05:1945: deel 1: 2013-2014

Een zelf-geïnitieerd project als opdrachtgever, kunstenaar, en bemiddelaar over de monumentaliteit van de nieuwsfoto versus de vluchtigheid van het monument.

7 mei - 12 juni 2013

Duitse troepen openen het vuur, tientallen mensen schuilen achter draaiorgel ‘het Snotneusje’ (foto: Willem F. Leijns)

re-enactment op 7 mei 2013

Re-enactment op 7 mei 2013 om 15:00, vastgelegd vanuit hetzelfde raam als Willem F. Leijns. (foto: Jeroen Dietz)

Afvoer van gewonden na de schietpartij, met het draaiorgel en een van de twee kiosken op de achtergrond. (foto: Wiel van der Randen)

De Dam, juni 2013 - Ballistisch Straatorgel met de gereconstrueerde kiosken en het Nationaal Monument (foto: Gert Jan van Rooij)

Ballistisch Straatorgel - het klankgat is een uitvergroting van een 3D-scan van een kogelgat in draaiorgel het Snotneusje (foto: GJvR)

De Dam, juni 2013 - de kiosken en het Nationaal Monument (foto: GJvR)

De Dam, juni 2013 - witte kiosk met studio-reconstructies van foto’s door o.a. Cas Oorthuys (foto: GJvR)

07:05:1945: deel 2: 2014-2016

plaatseensteen.nl | placeastone.nl Curator en producent web campagne en gedenkteken door studio Moniker.

Stichting Memorial 2015 voor Damslachtoffers 7 mei 1945 doet al meerdere jaren onderzoek naar de schietpartij en slaagde erin de namen van 31 slachtoffers te achterhalen. De stichting beijvert zich voor de realisatie van een gedenkteken op de Dam met de namen van hen die het leven lieten. Voor deel 2 van 07:05:1945: ontwikkel ik het project als curator en producent in samenspraak met de stichting, die studio Moniker opdracht gaf om een gedenkteken te ontwikkelen, gebaseerd op participatieve projecten die Moniker eerder heeft gerealiseerd. Op plaatseensteen.nl | placeastone.nl nemen duizenden bezoekers deel aan het ‘schrijven’ van 31 namen, wat zal resulteren in een waarlijk collectief gedragen gedenkteken dat op 7 mei 2016 op de Dam zal worden onthuld.

Han Hutjes

Elisabeth Wieland-Lacourt

Wim de Leeuw

Hilligje Mastenbroek

Antje Quant-Moeke

Hans Ooms

Rika Overdijk

Wim Saelman

Willem Schermacher

Aaltje Smorenberg

Jurrianus Stad

Johannes Straatmijer

Nol Stroop

Sophia Vermeulen-de Vries

Henk Willemsen

Popke Bakker

Willem Bakker

Joop Bobeldijk

Truus Boelen

Elisabeth de Boer

Wim van den Boogaard

Herman Budde

Willem Cieraad

Gerrie Cornelisse

Petrus van Dam

Pieter Diekmeijer

Frans Feller

Dien Buddingh-van der Flier

Hendrina Koper-Frank

Jan Goede

Mies Jager-van Hooff

31 slachtoffers (voorlopig aantal)

PLAATSEENSTEEN.NL

Teststeen: Elisabeth Wieland-Lacourt, ‘geschreven’ door 50 participanten over een periode van één week

Virale typografie: het eindresultaat van de web campagne plaatseensteen.nl / placeastone.nl zal worden gefreesd in graniet.

Curator en ontwerper ID’13, Dutch Design Week, Technische Universiteit Eindhoven 19 Oktober - 27 Oktober 2013

Tijdens de Dutch Design Week vindt ieder jaar een tentoonstelling plaats van projecten, ontwikkeld binnen de faculteit Industrial Design van de Technische Universiteit Eindhoven. In 2013 vroeg de faculteit mij als curator en ontwerper om de tentoonstelling te realiseren. In tegenstelling tot eerdere edities besloot ik om uit alle bachelor- en masterjaren projecten te selecteren. Uit deze selectie distilleerde ik een aantal leidende thema’s, die ook een weerspiegeling zijn van grote onderwerpen waartoe de huidige ontwerpwereld zich verhoudt, alsmede uitzonderlijke individuele projecten. Met deze thema’s als uitgangspunt creëerde ik cirkel-vormige zones van geprint textiel dat tevens fungeerde als drager van tekst- en beeldinformatie.

ID’13 / Dutch Design Week 2013

linea nexuard jacobs

42

252648

3132

33

3435

3637

3839

4950

4647 43

4445

4041

in-vitro meat ice

next naturediverse studenten

leestafelreports

+flexlight

neil van es

corpus:chloé rutzerveld

ralph zoontjes et al

jeroen blomm

art wetzels

rik bootsman?

ate sensex nihilo

mem

orials

path of lifekiarash irandoust

intimacy:

chloé rutzerveldm

arjolein kors

martijn kors

bram sm

is

the other:

lia bardoelm

arcel van heist

janne van kollenburgaylin groenew

oud

kokkerelletjediverse studenten

pilloard jacobs

hintchairdoor

chris gruijters

light in transition

amersvoort

microsoftAM

Pprospera

shadowell

alexander van dam

designing out crim

e

(4 projects)

city explorer

rens alkemade

ghost 4

reception

12

34

5678910

11

1213

1415

16

1718

19

2021

22

2324

2728

29

30

51

5253

ghost 3

ghost 2

ghost 1

54

ghostm

atthijs kwak et al

Legenda:gele cirkels: oliedrum

s/raster

blauwe cirkels:

projectzones/kamers

rode stippellijn:brug/floor 1

kleine rode cirkels:ophangpunten brug/floor 1

zwart belijnde vorm

en in zones: en om

enkele oliedrums:

tafelbaden in diverse vormen

en formaten

kleine paarse cirkels:Igneous - losse lichtelem

enten

time sphere

erwin hoogerw

oord

igneousRob Kouw

enhoven & W

illem H

orsten(vrije configuratie)

5556

Buitenruimte:

voorplein bij hoofdgebouw

A. Mongoolse Yurt - EXPERIO

Manon Junggeburth, Tom

van Rooij, Luca Giacolini & Bastiaan van Hout

B. DARE - drie interactieve straatlantaarnsAshw

in den Dolder, Sw

ay Leung, Wouter van der W

al & Yannick Brouw

er

C. NAN

O Superm

arketIndustrial D

esign/Next N

ature Lab (diverse studenten)

CMYCMMYCY

CMYK

ID13-ExpoModel-print.pdf 1 10/8/13 11:28 AM

Dutch Design Week 2013 - ID’13 logo en tentoonstellingsplan, hal hoofdgebouw Technische Universiteit Eindhoven

buitenpresentatie van de Nano Supermarket van Next Nature Network / Next Nature Lab

Bistro in Vitro - in vitro vlees-ijskar, ontwikkeld door Next Nature Network / Next Nature Lab

CORPUS: thematische zone over de relatie tussen protheses en het menselijk lichaam

INTIMACY: thematische zone over draagbare en geïmplanteerde technologie

THE OTHER: thematische zone over ontwerpen voor én met rurale gemeenschappen in Azië, Afrika en Zuid-Amerika

COMMON SENSE: individuele zone met het afstudeerproject (cum laude) van Chris Gruijters

Migration (Popiół i Diament) 2012

Een diamant, gevormd uit de as van mijn moeder, Petronella Johanna van Tienhoven-Rook (1919-2011)

In 2012 presenteerde Stichting Wyspa in Gdańsk een tentoonstelling met als thema Materialiteit. Wyspa’s curatoren bevroegen materialiteit in de kunstpraktijk in een wereld waarin tactiliteit op gespannen voet staat met digitaliteit. Mijn bijdrage bestond uit een diamant gevat in een klein stalen object. De diamant is gevormd uit de as van mijn moeder: een ontstaansproces van vele miljoenen jaren is teruggebracht tot vier maanden. ‘As en Diamant’ verwijst tevens naar een Pools gedicht van Cyprian Norwid en de verschijning van dat gedicht als inscriptie op een monument in de beroemde gelijknamige film van Andrzej Wajda uit 1958. Migration maakt deel uit van een serie kunstwerken die in het kader van the Age of Old zullen worden gerealiseerd.

boven: hitte/druk installatie, Warszawa beneden: diamantbewerking

Scene uit Popiół i Diament (Andrzej Wajda, 1958): het gedicht van Cyprian Norwid op een monument

Migration - roestvast staal 55 x 50 x 40 mm, 0.25 karaat diamant

Tristes Tropiques:Illustrations hors texte (2010-2011)

Een residency en kunstproject met Laurence Aëgerter, in opdracht van kunsthuis SYB, Beetsterzwaag

Met het roemruchte Tristes Tropiques (1955) van antropoloog Claude Lévi-Strauss als vertrek- en referentiepunt werden alle 63 foto’s (illustrations hors texte) uit het boek door Laurence en mij opnieuw gefotografeerd in het Friese dorp Beetsterzwaag in het kader van een residency bij kunsthuis SYB. Meer dan veertig dorpsbewoners en hun levende have participeerden in het project. In 2011 publiceerden wij een kunstenaarsuitgave bestaande uit twee boekjes waarin zowel Levi-Strauss’ foto’s als onze gefoto- grafeerde re-enactments worden gepresenteerd.

Claude Lévi-Strauss - Tristes Tropiques Éditions Plon, Paris, 1955

Familieportret uit Tristes Tropiques, re-enactment in Beetsterzwaag

Portret van een vrouw uit Tristes Tropiques, re-enactment in Beetsterzwaag

Landschap in het Amazone-gebied uit Tristes Tropiques, landschap en re-enactment nabij Beetsterzwaag

Twee boekjes met ieder 63 foto’s in een transparante houder. Ieder boekje is identiek ontworpen, met de oorspronkelijke inhoud en layout uit 1955 als basis.

Ontwerp herdenkingsmunt 400 jaar Nederland-Manhattan Ministerie van Financiën en Koninklijke Nederlandse Munt

portret koningin door Hans van Houwelingen

Op 6 april 2009 vond de eerste ceremoniële muntslag plaats van een door mij ontworpen herdenkingsmunt. Dit officiële betaal-middel herdenkt het moment waarop VOC-kapitein Henry Hudson voet zette op het eiland Manhattan in 1609. De muntslag werd verricht door premier Balkenende, die de munt later aanbood aan US president Obama. Mijn ontwerp anticipeert op de betekenis die de munt in 2409 zal hebben als 800 jaar van onafgebroken transformaties het eiland Manhattan zullen hebben gevormd. Voor de realisatie heb ik nieuwe data-visualisatie methoden ontwikkeld in combinatie met innovatieve lasertechnologie.

Nederland Manhattan 400 (2009)

33VERSO De zuidpunt van Manhattan anno 2009, gebaseerd op hoge resolutie luchtfoto’s en gemeentelijke kadastrale kaarten

34RECTO De zuidpunt van Manhattan in 1609, 3D-reconstructie i.s.m. de Wildlife Conservation Society/the Mannahatta Project

Oosterhymne (2009)

Voorstel voor een kunstproject in Vinex-wijk Oosterheem in opdracht van de gemeente Zoetermeer

Voor het centrumgebied van de nieuwe woonwijk Oosterheem in de gemeente Zoetermeer zou ik een hymne laten componeren als lofzang op dit optimistische vastgoedproject. Deze hymne zou op een chip worden gebrand, en vervolgens worden verwerkt in een zilveren munt. Er zouden evenveel munten worden geslagen als er huizen worden gebouwd. De munt met de ingebedde hymne is exclusief bezit van de Oosterhemers. In het centrum van de wijk zou de hymne echter door eenieder met een smartphone of ander bluetooth apparaat kunnen worden gedownload, rond een vitrine met daarin een unieke vergrote gouden versie van de munt. Mede als gevolg van de vastgoedcrisis na 2008 is het kunstproject komen te vervallen.

30Oosterheem-munt met met hymne-chip – verso en recto

31Bluetooth in het centrumgebied– vitrine met daarin de gouden munt - hyperlocaal download-punt

Plooi na Plooi (2005)

Kunstproject voor poortgebouw en winkelcentrum, Vinex-wijk Carnisselande In opdracht van de gemeente Barendrecht en Rodamco Europe

Voor de onderdoorgang van het Carnisse Veste woon- en winkelcomplex in de nieuwe wijk Carnisselande (Barendrecht) produ-ceerde ik een monumentaal tweedelig fotowerk. Twee in gehard glas gesealde kleurenfoto’s van ieder 150 m2 zijn op de linker- en rechterwand van de onderdoorgang aangebracht. Als reactie op -of ter vervolmaking van- het winkelcentrum fotografeerde ik een selectie topstukken uit de kostuum- en modecollecties van Nederlandse musea en privé-verzamelaars. Deze selectie vormt een tweedelig ‘taxonomisch tableau’ van het uitzonderlijkste wat de kostuum- en modegeschiedenis tot nu toe te bieden heeft: van historische en niet-westerse kleding tot creaties van hedendaagse modeontwerpers als Johan Galliano, Comme des Garçons en Viktor & Rolf.

Kostuumtableau voor de linkerwand in het poortgebouw

L O O P B R U G G E N

Kostuumtableau voor de rechterwand in het poortgebouw

L O O P B R U G G E N

Plooi na Plooi - rechter fotowand poortgebouw

Hortus Contemplationis (2002-2005)

Ontwerp gemeentelijke begraafplaats in Spijk, gemeente Lingewaal Met Louwrien Wijers (nl) en Mike Tyler (vs)

In 2002 werden drie kunstenaars benaderd om een ontwerp te maken voor een nieuwe gemeentelijke begraafplaats in het dorp Spijk, onderdeel van de gemeente Lingewaal. Ieder van ons werd geacht om 1/3 van het beschikbare grondstuk te ontwerpen. Door de zeer beperkte ruimte stelden wij voor om gezamenlijk een ontwerp te ontwikkelen. Wij gingen er bij het ontwerp van uit dat jaarlijks slechts drie begrafenissen of bijzettingen in de urnenmuur zouden plaatsvinden, en ontwierpen een tuin die in de loop van enkele honderden jaren wordt getransformeerd tot begraafplaats. Wij vermeden traditionele begraafplaatsflora, en stel- den een alternatieve plantenselectie samen: geen treurwilgen maar moerascypressen, geen geknipte heggen maar vlechtheggen. Alle bouwwerken (entree, urnenmuur en gedenkmuur) zijn gemaakt van stampleem en deels afgewerkt met tadelakt.

Selectie plantsoorten

organisatiediagram

Beplantingszones

Selectie boomsoorten

Begraafplaats Spijk - panorama, 2003

De urnenmuur tijdens de bouw. Stampleem met tadelakt afwerking

In opdracht van Stichting Vedute Deelcollecties in Museum Boijmans-Van Beuningen en Het Nieuwe Instituut

Stichting Vedute nodigt kunstenaars en ontwerpers uit om een zogeheten ruimtelijk manuscript te ontwerpen. Een Vedute-manus-cript heeft een vaste maat: 44 x 32 x 7 cm, en word geacht een statement over ruimte in de ruimste zin van het woord te zijn. Manuscript #161 is een statement over ruimte, tijd en entropie. Geperst vogelzaad is het primaire ingrediënt en representeert overdracht van energie: in de loop van één winterseizoen zullen vogels het manuscript hebben opgegeten. Wat overblijft is de roestvrij stalen lasergesneden bewapening waarin een gedicht van de Amerikaanse dichter E.E. Cummings is verwerkt: de taal bevrijd door het metabolisme van een vogelzwerm.

Vedute Manuscript #161 (2004)

Het zaadmengsel is specifiek samengesteld voor de Psittacula Krameri, of Halsbandparkiet

58

E.E. Cummings - Poem, no.65

60

Periodieke Tafel (2003)

In opdracht van Stichting Cargo, Almere Lia Gieling, curator

Een klassieke vraag: wat zou je redden uit je huis als het in brand staat? Deze vraag was het vertrekpunt voor Lia Gieling, curator van Cargo Almere. Zij nodigde vijf kunstenaars en vormgevers uit om deze vraag te beantwoorden, mede met betrekking tot de oud-testamentische Ark, en Noach, stuurman en hoeder van ‘s werelds flora en fauna. Hoe kan dit verhaal worden getransponeerd in de 21e eeuw, was Gieling’s vraag. Ik beschouw de Periodieke Tafel der Elementen als de ultieme Ark, het reservoir voor de bouwstenen van het heelal. Ik com- bineerde een 19e eeuwse gravure van de tragische, barokke dynamiek van een ramp in de Spaanse havenstad Santander met een alternatief diagram van de Periodieke Tafel der Elementen, en bracht hen samen in een lenticulaire print.

Athanasius Kircher - Noach’s Ark, reconstructie

Periodieke Tafel der Elementen, alternatief schema Berging slachtoffers, Le Petit Journal, 1893

Periodieke Tafel, Lenticulare print 120 x 90 cm

Jeugdland (2003)

Researchproject in opdracht van Gemeente Berkel en Rodenrijs Met Anna Spohr, filmmaker

Veel Vinex-locaties zijn slaapsteden met alleen de meest noodzakelijke basisvoorzieningen. Een graadmeter voor het welzijn in deze enclaves is de perceptie van jongeren die hier opgroeien. Jongeren vervelen zich veelal stierlijk in deze omgeving, met een gemeen-schap die zich wantrouwend of zelfs vijandig jegens hen opstelt: gaandeweg zijn zij een gemarginaliseerde groep in het publieke domein geworden. Ik besloot om de wederwaardigheden en verlangens van jongeren in Suburbia tot thema van mijn project voor Berkel en Rodenrijs te maken. Ik betrok filmmaakster Anna Spohr bij het project, omdat zij veel met jongeren in binnen- en buitenland heeft samengewerkt. We maakten een korte film over de percepties en verlangens van jongeren die opgroei(d)en in Suburbia. Wij filmden experts, bewoners, wijkagenten, en de (ex-)jongeren zelf op meerdere locaties in Nederland.

65

Jeugdland - Video stills, en door geïnterviewde jongeren verzameld visueel referentiemateriaal

Ways Out To Find The Right Way In (2001)

Vier korte documentaires voor Stroom Den Haag Met Boris Gerrets, camera en montage

Liesbeth Bik en Arnold Mosselman, curatoren

De kunstenaars Liesbeth Bik en Arnold Mosselman stelden voor Stroom Den Haag een tentoonstelling samen met het werk van Peter Fend/OECD (vs), Nils Norman (gb), One Architecture/Matthijs Bouw & Berend Strik (nl), en Kyong Park (vs/skr). Bik en Mosselman toonden hun werk onder de noemer van kritische utopisten, die de vele valkuilen van het oorspronkelijke concept van de utopische samenleving met een gezonde dosis realisme pogen te pareren. In de ogen van de deelnemende kunstenaars en ontwerpers kan Utopia zowel realistisch als humaan zijn: een praktisch Utopia. Stroom-directeur Lily van Ginneken vroeg mij hoe het complexe gedachtengoed van de deelnemende kunstenaars ontsloten zou kunnen worden voor een breed publiek. Ik stelde voor om vier korte documentaires te maken in samenwerking met de kunstenaar en filmmaker Boris Gerrets.

Ways Out To Find Ways In - Video stills

O E H O E (2001)

Vondelpark, Amsterdam - februari-maart 2001 Michiel Huijsman, curator

Michiel Huijsman bezit analoge grootformaat diaprojectoren met een uitzonderlijk hoge resolutie en lichtopbrengst. Met deze appa-raten is het mogelijk om grootschalige diaprojecties in de publieke ruimte te tonen. Op meerdere locaties in Amsterdam en elders werkte Huijsman als facilitator en curator en stelde een aantal jaren lang een programma samen, getiteld Wally. In 2001 nodigde het Amsterdamse stadsdeel Oud-Zuid hem uit om een project in het Vondelpark te ontwikkelen. Zes kunstenaars presenteerden ieder twee maanden lang hun diaprojecties op een monumentaal cirkelvormig scherm. Mijn bijdrage aan het OEHOE-project bestond uit 36 dia’s waarin één specifieke zin uit Shakespeare’s The Tempest 36 keer als mantra in een loop werd geprojecteerd in zes talen en evenzovele alfabetten, met geplooide zijden stoffen als achtergrond, waar- bij iedere kleur de cultuur van het land representeert. NO TONGUE ALL EYES BE SILENT werd geprojecteerd in het Engels, Man- darijn, Grieks, Hindi, Arabisch en Hebreeuws, als echo’s van het kosmopolitische karakter van het Vondelpark en Amsterdam.

OEHOE in het Vondelpark, Amsterdam

OEHOE – complete serie

Leidschenveen EcoDuct (2001)

Scenario en research-opdracht voor Vinex-wijk Leidschenveen In opdracht van gemeente Leidschendam

Voor Vinex-wijk Leidschenveen ontwikkelde ik een researchproject met een politieke, bestuurlijke, ecologische en planologische ondertoon. Het aantal bestuurlijke organisaties, nutsbedrijven en bedrijven dat zich met een stedelijke uitbreiding als Leidschen- veen bezighoudt is schier eindeloos: natuurbeheer, infrastructuur, economie en planologische macro-ontwikkelingen strijden om aandacht, waardoor er ten aanzien van de noodzakelijke transparantie van dergelijke megaprojecten veel schort aan informatie- voorziening. EcoDuctREAL en EcoductWEB zijn een antwoord hierop: het landschapsproject van EcoDuctREAL op de rand van Leidschenveen en het historische laagveengebied verwijst naar EcoDuctWEB en vice versa. Zij zijn ontworpen als verblijfsplek- ken voor de bewoners en gebruikers in het gebied die inzicht willen krijgen in de dynamiek van hun biotoop: verblijfsplekken die een vogelperspectief bieden op de bestuurlijke lappendeken van de Randstad.

EcoDuctReal: Landschapsproject en verblijfsruimte

EcoDuctWeb: Dynamisch wiki-informatieplatform

EcoDuct Logo

Vinex-wijk Starrenburg, gemeente Voorschoten Projectvoorstel in opdracht van de gemeente Voorschoten

Starrenburg Homegrown 2001

Vinex-wijk Starrenburg wordt gedomineerd door een diagonale verkeersroute voor fiets- en voetgangersverkeer. Vier kunstenaars en ontwerpers werden uitgenodigd om een voorstel te ontwikkelen voor de inrichting van de wijk, met als voorwaarde dat deze route maatgevend voor het ontwerp diende te zijn. Mijn voorstel is gericht op de inrichting van het stadsgroen en het vormen van zones die een verbindend element vormen tussen de intimiteit van de huiskamer en het collectieve karakter van de publieke ruimte. Het beplantingsplan langs de diagonale verkeersas begint bij de Ginko Biloba, botanisch gezien een ‘levend fossiel’, en eindigt bij de ultieme cultivars, variëteiten van de Japanse Sierkers. De stedelijke huiskamers worden, met speciaal ontworpen stadsmeubilair en verlichting, verlengstukken van het privédomein, met dien verstande dat zij een gedeeld privédomein zijn.

Starrenburg Homegrown botanisch plan

Afrika

Amerika

Azië

Australië

Europa

eind

punt

dia

gona

alm

idde

lpun

t dia

gona

albe

ginp

unt d

iago

naal

1 Ginkgo biloba (mannelijk/vrouwelijk)

2 Cedrus atlantica

3 Liquidambar styraciflua

4 Sophora japonica

5 Eucalyptus gunnii

6 Quercus robur

7 Prunus japonica

8 Malus floribunda

75Starrenburg - ontwerp centraal plein en straatmeubilair rond bomen

Stroom Den Haag, 2000 Lanchester Gallery, Coventry (UK), 2001

Met Maarten de Reus

InfoArcadia On the Design of Information

(2000-2001)

Als curators en ontwerpers realiseerden Maarten de Reus en ik het eerste grootschalige tentoonstellings- en evenementenpro- gramma over informatievormgeving in Nederland. Wij gingen uit van het gegeven dat er meerdere cognitieve snelheden zijn waarmee mensen informatie absorberen. Wij brachten dit gegeven onder in het tentoonstellingsmodel, en wisten daarmee een rijkgeschakeerde tentoonstellingservaring voor de bezoekers te genereren. Zowel kunstenaars, schrijvers als vormgevers droe- gen bij aan InfoArcadia, waaronder Matt Mullican (vs), Bernhard Cella (at), Douwe Draaisma (nl), Paul Mijksenaar (nl), Stephen McSweeney (irl), en Sensorium (jp). Een uitgebreide versie van InfoArcadia vond plaats in de Lanchester Gallery, Coventry (uk).

3D-model InfoArcadia, Stroom Den Haag

InfoArcadia - printed matter & spoken columns paviljoens met Armand Schulthess’ bos-encyclopedie

79

InfoArcadia - spoken columns video interview paviljoen

InfoArcadia - gang with citaten door deelnemende kunstenaars en vormgevers

InfoArcadia - InfoFitness Space met Risk Perception Carpet als introductie

82InfoArcadia - Risk Perception Carpet - concept RvT/MdR, ontwerp door LUST

Alvearium (1997) Arti & Amicitiae, Amsterdam

Hortus Spinoza (1998-2001) Institut Néerlandais, Paris

Hortus Botanicus, Amsterdam

Baruch (Benedictus) Spinoza (1997-2001)

In 1997 nam ik deel aan een tentoonstelling gewijd aan Spinoza in het kader van het Spinoza jaar, met een uitgebreid evene- mentenprogramma. Acht kunstenaars werden gevraagd om een kunstwerk te realiseren in het licht van Spinoza’s gedachten- goed. De curatoren van de tentoonstelling beoogden via onze werken een scenario voor een permanent Spinoza-monument te ontwikkelen. Mijn bijdrage bestond uit een met geanodiseerd aluminium bekleedde bijenkast met daarin een bijenvolk. Via een opening door de buitenmuur van Arti & Amicitiae waren de dieren in staat om te foerageren. Ik verbond de dynamiek van het bijenvolk met door Spinoza in zijn magnum opus Ethica beschreven ‘inwerkingen’: de dynamische relatie tussen organismen. In de daaropvolgende jaren ontwierp ik met botanicus Bob Ursem de aan de filosoof opgedragen heemtuin Hortus Spinoza met een groot bijenpaviljoen: een representatie van de inwerkingen tussen vijftien bijenvolken en de uitgebreide plantenpopulatie.

Wanneer een aantal lichamen van dezelfde of van verschillende grootte, door andere zodanig worden tezamen gehouden dat zij dicht aaneensluiten, of wanneer zij met dezelfde of met verschillende

snelheden zodanig bewegen, dat zij met hun bewegingen volgens een of andere bepaalde wijze aan elkaar meedelen, dan zullen wij deze lichamen onderling ‘verenigd' noemen

en zeggen dat zij allen tezamen één lichaam ofwel enkelding vormen, dat door dit verband van andere lichamen onderscheiden is.

Spinoza - Ethica, II, Stelling 13, definitie

Spinoza / Alvearium, geanodiseerd aluminium, bijenkast met +25.000 bijen 120 x 65 x 55 cm

Spinoza / Alvearium - via een sluis hebben de bijen toegang tot de binnenstad van Amsterdam

berceau

paviljoen

wilgencluster

elliptische muur

Hortus Conclusus heemtuin

vijver

koolzaad- veld

catwalk

Hortus Spinoza: exploded view met hoofdcomponenten

Hortus Spinoza / paviljoen: transparant 3D-model met 15 bijenkasten en de integrale Ethica in de wand gegraveerd

Hortus Spinoza / paviljoen: 3D-model met 15 bijenkasten en de integrale Ethica in de wand gegraveerd

Hortus Spinoza: 6 meter lange lichtbak met plattegronden en botanische informatie, Hortus Botanicus, Amsterdam

In 2001 werd ik door stichting Outline uitgenodigd om een tentoonstelling te maken als curator en ontwerper. Ik kreeg carte blanche. Reeds jarenlang ben ik gefascineerd door de hyperbolische verhalen van Baron von Münchhausen. Een van de meest uitzonderlijke belevenissen handelt over een confrontatie tussen de baron en een wolf: hij wordt in een woud door het dier aangevallen, maar de baron redt zichzelf door zijn hand diep in de wolfsmuil te steken en het dier in één kordate ruk binnenstebuiten te keren. Een dergelijke actie is vrijwel onvoorstelbaar, en daarom nodigde ik acht kunstenaars uit om het verhaal te visualiseren, met als toe-gevoegde overweging dat het Münchhausen Syndroom óók een specifieke psychische stoornis is. Ik ontwierp een doorlopende mosterdgroene band langs alle muren van de tentoonstellingsruimte als verbindend element, en instal-leerde de kunstwerken achter glas in ondiepe nissen die in de band waren uitgespaard.

Het Münchhausen Syndroom (2001)

Stichting Outline, Amsterdam Curator en tentoonstellingsontwerper

Es kommt drauf an Sich am eigenen Haar in die Höhe zu ziehen Sich selbst von innen nach außen zu stülpen

Und alles mit neuen Augen zu sehn

Peter Weiss - Marat/Sade

Gustave Doré

Mariëtte Linders

Thom Puckey

Ronald Ophuis

Mariëtte Renssen

Elisabet Stienstra

Peter van Straaten

Elise Tak

Jeroen Werner

filmprogramma

Stan Brakhage

Bruce Nauman

Yoko Ono

Carolee Schneemann

Elise Tak

95Ronald Ophuis

96Peter van Straaten

And/But (1999)

De watertoren, Oost-Souburg Tom van den Berge, Curator

Met Gylan Kain, performer, mede-oprichter van The Original Last Poets

De Watertoren in Oost-Souburg is een massief bouwwerk. Sinds meerdere jaren fungeert het gebouw als tentoonstellingslocatie. In 1999 werd ik gevraagd om een multimedia installatie te maken voor de meest imposante ruimte: het reusachtige cirkelvormige watervat. Mijn fascinatie met de nieuw-testamentische Openbaring van Johannes, dat in 1994 tot een permanent kunstwerk in de Aa-kerk in Groningen leidde, werd hier op een andere wijze ingezet: hoofdstuk X van de Openbaring werd ritmisch gereciteerd en typografisch ondersteund door Gylan Kain. Hij is een van de oprichters van The Original Last Poets, pioniers van de Hiphop. And/But refereert aan het aantal malen dat ‘And’ en ‘But’ in hoofdstuk X worden uitgesproken: ‘And’ 37 keer, ‘But’ 1 keer. Binnenin het watervat werd een film van Kain geprojecteerd op de wand. Erbuiten, tussen het watervat en de buitenmuur van de watertoren, klonk zijn stem. Twee zintuigelijke ervaringen, gescheiden door de ondoordringbare wand van het watervat.

98

1 And I saw another mighty angel come down from heaven, clothed with a cloud: and a rainbow was upon his head, andhis face was as it were the sun, and his feet as pillars of fire:

2 And he had in his hand a little book open: and he set hisright foot upon the sea, and his left foot on the earth,

3 And cried with a loud voice, as when a lion roareth: andwhen he had cried, seven thunders uttered their voices.

4 And when the seven thunders had uttered their voices,I was about to write: and I heard a voice from heaven sayingunto me, Seal up those things which the seven thunders uttered,and write them not.

5 And the angel which I saw stand upon the sea and upon theearth lifted up his hand to heaven,

6 And sware by him that liveth for ever and ever, who createdheaven, and the things that therein are, and the earth, and the things that therein are, and the sea, and the things which are therein, that there should be time no longer:

7 But in the days of the voice of the seventh angel, when heshall begin to sound, the mystery of God should be finished, as he hath declared to his servants the prophets.

8 And the voice which I heard from heaven spake to me again,and said, Go and take the little book which is open in the handof the angel which standeth upon the sea and upon the earth.

9 And I went unto the angel, and said unto him, Give me thelittle book. And he said unto me, Take it, and eat it up; and it shall make thy belly bitter, but it shall be in thy mouthsweet as honey.

10 And I took the little book out of the angel's hand, andate it up; and it was in my mouth sweet as honey: and as soon as I had eaten it, my belly was bitter.

11 And he said unto me, Thou must prophesy again before many peoples, and nations, and tongues, and kings.

Openbaring, hoofdstuk X - Albrecht Dürer: Sint Johannes eet het door de engel aangereikte boek

99Gylan Kain geprojecteerd in het watervat

100Gylan Kain - video stills

Maria Magdalena (1997)

Maria Magdalena Kerk, Goes In samenwerking met Alessandro Gualtieri, parfumeur

Stichting Trechter 5 in Goes nodigde vier kunstenaars uit om een werk te maken onder de bescherming van Maria Magdalena, de stedelijke patroonheilige. Zij wordt onterecht door het christelijke patriarchaat neergezet als gevallen vrouw. Zij wordt niet alleen aanbeden door prostituees, maar ook door parfumeurs. Deze laatste beroepsgroep was voor mij de aanleiding om samenwerking te zoeken met de vooraanstaande parfumeur Alessandro Gualtieri (neus van het parfummerk Nasomatto). Wij ontwierpen twee contrasterende parfums: de etherische variant refereert aan de geur van het instabiele, stratosferische molecuul ozon, de onder-aardse variant laat zich verbinden met een stenen ruimte waar één zonnestraal in doordringt en valt op een stukje vochtig mos. De geuren werden in aparte ruimtes in de zijbeuk van de kerk met behulp van een bewegingssensor verspreid boven conische tafels. Ik ontwierp ook een parfumflesje van geanodiseerd aluminium met twee compartimenten.

Installatie met opgehangen glazen flessen met parfum. Bewegingssensoren activeren het verstuivingsmechanisme

De Ontvoerde Stad (1996)

De Vleeshal, Middelburg / Lex ter Braak en Nelly Voorhuis, curators In samenwerking met Ton Venhoeven en Johan de Koning, architecten

In 1996 werden door de gemeente Middelburg nieuwe plannen ontvouwd ten behoeve van de herinrichting van de Markt. Middelburg is het kloppende hart van het Zeeuwse schiereiland Walcheren, en de Markt is het kloppende hart van Middelburg. Daarom ontstond er veel beroering onder de bevolking over de op handen zijnde transformatie. Tijdens de tweede wereldoorlog werd Middelburg zwaar beschadigd. Na de oorlog werd een traditionalistisch herstructureringsplan uitgevoerd als poging om het historische centrum te reanimeren. De curatoren vroegen mij om in een tentoonstelling en via lokale nieuwsmedia de discussie over de status van de Markt te voeden met alternatieven. Ik betrok architecten Ton Venhoeven en Johan de Koning bij de ontwikkeling van het project. Wij onderzochten de mogelijkheden en deelden deze met de plaatselijke bevolking via huis-aan-huiskrant De Faam in een oplage van 50.000 exemplaren, die over heel Walcheren werd verspreid. In de Vleeshal toonden we een loop-diashow en organiseerden een aantal openbare discussies.

106De Ontvoerde Stad - omslag huis-aan-huisblad De Faam (oplage 50.000), met centrale dubbelpagina

107De Ontvoerde Stad - dia-sequentie in de Vleeshal

108De Ontvoerde Stad - selectie dia-sequentie

Cinema Actuel (1994)

Groepstentoonstelling Stedelijk Museum Bureau Amsterdam (SMBA) Leontine Coelewij, curator

In 1994 werd door het SMBA het zestigjarig lustrum van de Cineac in Amsterdam gevierd. De Cineac in de Reguliersbreestraat in Amsterdam, ontworpen door Jan Duiker, is een iconisch gebouw in Amsterdam en een voorbeeld van de Nederlandse Nieuwe Zakelijkheid. SMBA-curator Leontine Coelewij groeide om de hoek van het gebouw op. De groepstentoonstelling toonde historisch materiaal en gerelateerde kunstwerken die de sociaal-culturele impact van bioscoop-architectuur tot onderwerp hadden. Daarnaast ontwikkelden enkele kunstenaars en ontwerpers een specifiek werk, zowel in de Cineac als in de tentoonstellingsruimte van SMBA. Mijn bijdrage bestond uit een serie foto’s van extreem uitvergrote details van het gebouw, gemaakt met een 4x5-inch technische camera en een sterke theaterspot. Ieder detail representeert het industriële karakter van zowel de Cineac als soortgelijke gebouwen van de Nieuwe Zakelijkheid.

110De Cineac, 1934. foto: Eva Besnyö

111Cinema Actuel - achttien foto’s in de tentoonstellingsruimte van SMBA

112Cinema Actuel - selectie foto’s

Haarlemmerplein (1993-1996)

Opdracht Amsterdams Fonds voor de Kunst, Peter van der Heijden, curator In samenwerking met Sebastiaan Gribling/Dienst Ruimtelijke Ordening

In 1993 gaf het Amsterdams Fonds voor de Kunst bij monde van curator Peter van der Heijden mij opdracht om een permanent kunstwerk voor het Haarlemmerplein te ontwikkelen. Sinds de jaren ’60, toen een huizenblok werd afgebroken, leidde het Haar- lemmerplein een kwijnend bestaan. Verschillende ontwerpen voor het plein werden gelanceerd, maar zij werden alle afgeblazen. Door het sterke inrichtingsontwerp van Sebastiaan Gribling was er een grotere kans op succes. Mijn voorstel bestond uit een nieuw ontwerp voor de haring- en bloemenkramen, twee Amsterdamse publieke iconen. Ik voegde een exotische biotoop aan het ‘autochtone’ ensemble van kramen en straatmeubilair toe, bestaande uit een zelfregulerend minia-tuur regenwoud in een vitrine. Door middel van zogeheten PrivaLite glas en lichtsensoren zouden de interieurs van deze objecten wisselend zichtbaar en onzichtbaar zijn: ’s nachts zou het glas van de twee kramen opaak zijn, terwijl dat van de tropische bio-toop helder zou zijn. Overdag was het omgekeerde het geval. Ook dit ontwerp werd te elfder ure afgeblazen (sic).

114Haarlemmerplein, Amsterdam, nacht- en dagsituatie - pleinontwerp door Sebastiaan Gribling/DRO, 1993

115

Haarlemmerplein, nacht- en dagsituatie - haring- en bloemenkraam (links), tropische biotoop (rechts)

Na een uitgebreide renovatie die meer dan vijf jaar in beslag nam, werd de Groninger Aa-kerk heropend als multifunctionele ruimte. Stichting Oude Groninger Kerken, verantwoordelijk voor het beheer, en de Mondriaan Stichting nodigden mij uit om een permanent kunstwerk te realiseren in het kerkinterieur. Ik ging in mijn concept uit van de Openbaring van Johannes, hoofdstuk X, waarin een engel Johannes vraagt om een boek te eten als gewijde brandstof voor de profetieën die hij zou verkondigen. Ik produceerde twee geopende, naar beneden gerichte boeken: een groot zilveren boek dat in de zuidelijke zijbeuk is opgehangen aan een lange buis, en een klein gouden boek dat op dezelfde wijze in de sacristie is opgehangen. Zij kunnen niet worden gelezen: de bladzijden zijn leeg. Zij representeren beide als echo de vele duizenden bijbels die in de loop van de eeuwen in de Aa-kerk door gelovigen zijn gebruikt en stukgelezen.

Twee boeken ter viering van de heropende Aa-kerk in Groningen In opdracht van de Stichting Oude Groninger Kerken en de Mondriaan Stichting

Aa (1994)

117Albrecht Dürer (1471–1528) - Johannes eet het boek, houtsnede Openbaringen, Hoofdstuk X

118Aa-kerk, Groningen - locaties van het zilveren en het gouden boek

119Aa-kerk, Groningen - het zilveren boek in de zuidelijke zijbeuk

120Aa-kerk, Groningen - het zilveren boek

121Aa-kerk, Groningen - het gouden boek in de sacristie

122Gegraveerde verbindingskogel, behorend bij het zilveren boek ‘Hoe meer engelen, hoe meer vrije ruimte’ - citaat Emanuel Swedenborg

Hercules Segers is een van de grootste kunstenaars die de 17e eeuw heeft voortgebracht, hoewel zijn oeuvre zowel qua aantal als formaat bescheiden is. Rembrandt hield van zijn werk: een oeuvre bestaande uit bewerkte etsen en enkele kleine schilderijen. Nochtans zijn de landschappen die Segers creëerde van een uitzonderlijke monumentaliteit, met een duistere, verontrustende uit- straling. Het Rijksmuseum bezit de meeste werken. Ik ontwierp een aluminium kabinet voor Segers’ etsen, een kabinet dat nooit zal worden gebruikt. In het kabinet bevindt zich alleen het verstrooide licht waarvan zijn etsen zijn doordesemd. Uitgaande van het kleurenspectrum in Segers’ werk liet ik met behulp van het aluminium anodiseringsproces een kleurselectie maken. Als eerbetoon is het Segers Kabinet zowel een meubelstuk als een ge-bouw én een monument; het bevat geen functioneel programma. De begeleidende publicatie is een complementair onderdeel.

Het Segers Kabinet (1993)

Een eerbetoon aan Hercules Segers (1589?-1640?)

124Hercules Segers - Ingekleurde ets, HB 19a, 1e staat, 156 x 210 mm. Collectie Rijksmuseum Amsterdam

125Het Segers Kabinet - isometrische projectie

126Het Segers Kabinet - presentatie in het Rietveld Paviljoen, Gerrit Rietveld Academie, Amsterdam

127Het Segers Kabinet - interieur

128Een van zes lichttunnels - de maatvoering is gebaseerd op een van Segers’ etsen, HB19a.

f i n

Ronald van Tienhoven 2015