Religie … wat hebben we er aan?

Wouter van Beek

Leerstoel Antropologie van de Religie, Universiteit van Tilburg

Senior onderzoeker Afrika Studiecentrum, Leiden

Wat hebben we aan religie?

Binding van maatschappij

Verklaring Genezing Ethiek en moraal Individueel welzijn

Godsdienstoorlog Vervolging Intolerantie Hekserij-verv. Terrorisme Ontkenning

Drie dimensies van religie

Experience

Practice Concepts

Ritueel- Geloof en voorstellingen- Religieuze ervaring

Ook fasen in evolutie

Jagers/verzamelaarsTrance en genezing: voorbeeld San ‘Oudste afsplitsing Homo sapiens

‘First people’- Namibië, Botswana, Zuid Afrika

Geen voorouders Sjamaan/genezer Marginale religie Trance-dans Genezing!

Inspirationele religie

Variaties in vorm: moet geleerd worden Roeping: ‘anders’, non-sociaal, in

familie Verzet tegen roeping (Jer. 20:4) ‘The wounded healer’ Initiatie persoonlijk, lastig, pijnlijk Zoeken en leren van ‘trance’:

Uitputting, psychedelica Geleide-geesten

Onderstroom in schriftreligies Theresa van Avila

Trance en erotiek

Hildegard van Bingen Eigen iconografie

Communale religieRitueel! Dogon, Mali Divinatie: vos Offers (omono) Huis, lineage, wijk, dorp

Overgangsriten, Dogon

Dood en leven

Twee begrafenissen

Eerste: Afscheid levende

Schijngevechten

Zangen

2e begrafenis: maskers Dode voorouder 1 maand ritueel Aankomst maskers Dansen = initiatie

Herders en monotheïsme ‘Le désert est monotheisté’ Monotheïsme = ?

Het Njambi syndroom: ‘goed’ De Kapsiki: per persoon De Nuer: segmentair

Monotheïsme problemen Relatie voorouders Theodicee: Islam >< Manicheïsme Relatieve afstand

De schriftrevolutie 3000 v Chr spijkerschrift, ± 600 tekens. Hiëroglyfen, 2600 v Chr Indusvallei schrift, nog niet ontcijferd. Chinese schrift zelfstandige ontwikkeling, tussen

1500 en 1000 na Chr. Maya: 600 tekens 500 v Chr Pictografie lettergrepen

alfabet Voordelen - nadelen

Schrift: extern geheugen

Oraal: aanpassen aan heden Schrift: administratie, boekhouding Religie: lijsten, getallen, jaartallen,

genealogieën, mythe geschiedenis Tekstconfrontatie: speculatie, theologie,

expliciete ethiek Specialisten: tweede macht Verlies 1e geheugen?

Vroege staten

Macht X sacraliteit Heilig koningschap Goddelijke afstamming Bron militair: celestializatie! God = koning = land = kosmische orde Mythologische fundering Theocratieën!

Axial Age: breuk in de geschiedenis? Religieus/theoretische revolutie 800 – 300 BCE? These: In Israël, Griekenland, Indusvallei en

China een (r)evolutionaire transitie Judaïsme, filosofie, Boeddhisme, Confucianisme 1e mill. BCE

Bron van latere wereldreligies: Christendom, Islam, Shinto, Jaïnisme

Blijvende inspiratie

De transitie Voordien:

Lokaal, ∩ macht, ritualistisch Etnische component Exclusivief Niet transcendent Godenstrijd

Na de transitie: Universeel Ethiek en rechtvaardigheid dominant Inclusief Transcendent en monotheïstisch De Gouden Regel

En nu? 2e Axial Age: 20e -21e eeuw Culturele revolutie ‘70-’90: einde autoriteit Onttovering van de wereld: einde verklaring Medicalisering mensbeeld: einde genezing Mensenrechten: einde ethiek-functie? Welzijn? Consumerisme Maar: selectie op religie? H. significans! Psychologisch voorgesorteerd: religie is

makkelijk Dus ….:

Dus nu:

Religie terug naar ervaring Individualisering Vormenrijkdom – neo-shamanisme Kleine groepen – (rest)rol kerken Waardoor? waarom? vragen Afscheid theologische autoriteit Religie als verzet (fundamentalisering)

Omgekeerde evolutie

Macht >< religie: religieuze staten Icoon-vorming heilig koningschap Feesten, ceremonies communale religie Eén ‘iets’: herdef. monotheisme herders Secularisatie: ‘rustige religie’ J/V Inspirationele religie jagers/verzamelaars

De nieuwe tweedeling

Beperkt, genezing, kleine groep

Wellness Seculier/sacraal,

50%-50% Ietsisme Weer jagers/

verzamelaars postmoderne

‘Strong religions’ Hoge kosten,

emotioneel e.a. Autoriteit x macht Verzet tegen

moderne leven Theocratie als

levensstijl

Evolutie van religie?

Als omkeerbaar evolutie? Fitness, niet ‘beter-slechter’ Ethiek niet uit religie Evolutie van maatschappij religie volgt Homo religiosus? Homo significans