1

Introductie Over een tijdje vertrek je naar Zambia. Je zult een andere cultuur leren kennen en veel nieuwe ervaringen opdoen. Om je te helpen bij de voorbereidingen van je reis, hebben we dit reishandboekje voor je samengesteld. Hierin vind je veel praktische informatie en adressen. We hebben deze gids zo gemaakt, dat je ‘m ook gemakkelijk kunt meenemen. Activity International wenst je een onvergetelijke tijd toe in het buitenland!

2

Inhoudsopgave

Introductie___________________________________________________ 1 Inhoudsopgave_______________________________________________ 2 1. Voor vertrek _______________________________________________ 4 1.1. Wat moet je regelen? _______________________________________ 4 1.1.1. Checklist regelzaken ______________________________________ 4 1.1.2. Procedure voor vertrek ____________________________________ 5 1.1.3. Paspoort en visum________________________________________ 5 1.1.4. Vaccinaties _____________________________________________ 5 1.1.5. Reisverzekering__________________________________________ 6 1.1.6. Vliegticket boeken naar je bestemming________________________ 8 1.1.7. Trees for Travel __________________________________________ 9 1.2. Wat neem je mee? _________________________________________ 9 1.2.1. Algemene paktips ________________________________________ 9 1.2.2. Paklijst _________________________________________________ 9 1.1.3. Handige reisgidsen/sites __________________________________ 13 2. De reis ___________________________________________________ 15 2.1. Vlucht __________________________________________________ 15 2.2. Jetlag __________________________________________________ 15 2.3. Aankomst _______________________________________________ 15 2.4. Tijdsverschil _____________________________________________ 16 3. Contact __________________________________________________ 17 3.1. Partnerorganisatie ________________________________________ 17 3.2. Noodgevallen ____________________________________________ 17 3.2.1. Adres ambassade _______________________________________ 18 3.3. Procedure bij klachten of problemen __________________________ 18 3.4. Communicatie____________________________________________ 19 3.4.1. E-mail_________________________________________________ 19 3.4.2. Telefoneren van en naar Nederland _________________________ 20 3.4.3. Mobiele telefoon/sms_____________________________________ 20 3.4.4. Bellen met vast netwerk___________________________________ 21 3.4.5. Post __________________________________________________ 21 3.4.6. Weblog________________________________________________ 22 4. Verblijf in Zambia __________________________________________ 23 4.1. Cultuurschok_____________________________________________ 23 4.1.1. Verschijnselen van een cultuurschok ________________________ 23 4.1.2. Tips om zo veel mogelijk uit je verblijf te halen _________________ 24 4.1.3. Verre culturen __________________________________________ 24 4.2. Vrijwilligerswerk __________________________________________ 26 4.2.1. Commitment tonen ______________________________________ 26 4.2.2. Initiatief nemen _________________________________________ 27 4.2.3. Iets extra’s doen voor je project?____________________________ 27

3

4.3. Accommodatie ___________________________________________ 28 5. Handige informatie_________________________________________ 29 5.1. Algemene weetjes ________________________________________ 29 5.2. Cultuur _________________________________________________ 29 5.3. Elektriciteit_______________________________________________ 30 5.4. Eten en drinken___________________________________________ 31 5.5. Feestdagen______________________________________________ 31 5.6. Geld ___________________________________________________ 31 5.7. Gezondheid _____________________________________________ 32 5.8. Klimaat _________________________________________________ 34 5.9. Souvenirs _______________________________________________ 35 5.10. Veiligheid ______________________________________________ 35 6. Terug naar Nederland ______________________________________ 37 6.1. Departure tax ____________________________________________ 37 6.2. Weer thuis…_____________________________________________ 37 6.2.1. Evaluatieformulier en certificaat_____________________________ 37 6.2.2. Foto’s en reisverslagen ___________________________________ 37 Notities ____________________________________________________ 39

4

1. Voor vertrek 1.1. Wat moet je regelen? Zeker als je wat langer weggaat, komt er vaak veel bij kijken voor je op de plaats van bestemming bent. Formulieren invullen, de reis boeken, een reisverzekering afsluiten… In dit hoofdstuk geven we je een overzicht van de belangrijkste regelzaken. 1.1.1. Checklist regelzaken Onderstaande checklist is vrij compleet en algemeen. Wat er uiteindelijk allemaal moet gebeuren verschilt per persoon. Bekijk daarom zelf wat voor jou van toepassing is: Formulieren invullen voor Activity International Vliegticket regelen Afspraak voor vaccinaties maken Controleren of je paspoort nog geldig is Kopieën van je reisdocumenten maken Je inlezen over je bestemming Extra tandartscontrole regelen Als je medicijnen gebruikt: huisarts bezoeken voor medisch paspoort en voldoende medicijnen voor je reis regelen Reisverzekering afsluiten Eventueel je huidige zorgverzekering opzeggen (informeer bij je zorgverzekeraar naar de voorwaarden) Je uitschrijven bij de gemeente (alleen als je langere tijd weggaat, informeer bij je gemeente naar de voorwaarden en consequenties) Credit card aanvragen/controleren of je credit card nog geldig is Traveller Cheques kopen bij de bank Controleren of je bankpas nog geldig is. Bij je bank eventueel een machtiging regelen voor je financiën (bijvoorbeeld een familielid/vriend) Abonnementen opzeggen. Uitzoeken of je je telefoon kunt meenemen Weblog openen E-mailadres voor tijdens de reis regelen Internationaal rijbewijs kopen (ANWB-winkel) Belangrijke adressen/telefoonnummers verzamelen (alarmcentrale, ambassade, verlies bankpas e.d.) en sturen naar je eigen e-mailadres Ontbrekende spullen voor je reis kopen

5

1.1.2. Procedure voor vertrek Bij de ontvangstbevestiging van je boeking zitten onder andere dit handboek, informatie over Zambia en het programma, informatie over het boeken van je ticket en informatie over de Special ISIS reisverzekering. De verdere procedure is als volgt: Na het lezen van de informatie vraag je via de mail een Excel bestand op. Dit document vul je in en mail je terug Besluit of je de vlucht via ons wilt regelen of dat je dit zelf wilt doen. Mail de documenten zo spoedig mogelijk naar ons terug, zodat we je dossier naar onze partnerorganisatie kunnen opsturen en het programma kunnen vastleggen. Meestal levert een plaatsing geen problemen op. Geen bericht is goed bericht. Uiterlijk 4 weken voor vertrek ontvang je van ons de bevestiging van je plaatsing. Hierbij ontvang je een officiële uitnodiging die het makkelijk maakt om je visum bij binnenkomst te ontvangen. 1.1.3. Paspoort en visum Paspoort Voor Zambia heb je een geldig paspoort nodig dat nog tot 6 maanden na terugkomst geldig is. Maak voor vertrek een paar kopieën van je paspoort. Je kunt een kopie achterlaten bij familie/vrienden thuis en een kopie meenemen op reis. Dit is handig voor als je je reisdocument onderweg verliest en je naar de ambassade moet. Maak tevens een scan en stuur de digitale kopie naar het e-mailadres dat je onderweg gaat gebruiken. Visum Het visum krijg je bij aankomst in het land. Bij aankomst moet je vragen naar een 30-day business visa met een multiple entry option. Om de procedure zo flexibel mogelijk te laten verlopen ontvang je voor vertrek een invitiation letter. Deze brief kan je bij de immigratiedienst aan de grens overhandigen of laten zien. Het visum kan, indien nodig in Zambia worden verlengd voor een maximale duur van 3 maanden. De kosten die verbonden zijn aan het visum (ca. 80 US dollar) moet je contant voldoen. 1.1.4. Vaccinaties

6

Als je een verre reis gaat maken, moet je rekening houden met andere hygiënische omstandigheden en ziektes die in Nederland niet of nauwelijks voorkomen. Denk aan bijvoorbeeld Hepatitis A, cholera of malaria. Het is belangrijk om je hier goed op voor te bereiden. Zoek daarom voor vertrek uit welke maatregelen je moet nemen om jezelf te beschermen. Informeer daarnaast tijdig (minimaal 6 weken voor vertrek) welke vaccinaties en anti-malariamaatregelen nodig zijn voor jouw reis. Neem daarvoor contact op met de GGD in je regio (www.ggd.nl), je huisarts of een gespecialiseerde Travel Clinic, zoals die van het Havenziekenhuis in Rotterdam (tel. 0900-5034090, niet gratis). Voor algemeen advies per land kun je ook op de site van het Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering terecht: www.lcr.nl, of via de Vaccinatielijn voor Reizigers (0900-9584, niet gratis). Let op: je reisbestemming, manier van reizen, verblijfsduur, gezondheid en leeftijd bepalen wat noodzakelijk is. Vaccinaties en anti-malariamaatregelen kunnen dus verschillen per reiziger. Daarom is een persoonlijk advies belangrijk. Houd er rekening mee dat de kosten voor vaccinaties soms hoog oplopen en bovendien nogal verschillen per instantie. Sommige zorgverzekeraars vergoeden vaccinaties en malariatabletten; het is altijd de moeite waard om je polisvoorwaarden na te lezen! 1.1.5. Reisverzekering Een goede reisverzekering is altijd belangrijk als je naar het buitenland gaat. Voor avontuurlijke plannen is een aangepaste verzekering vaak noodzakelijk. Bijvoorbeeld voor een langere reis of (vrijwilligers)werk. Zelfs als je in Nederland je zorgverzekering aanhoudt, is het meestal aan te raden een aanvullende reisverzekering af te sluiten. Bij Activity International kun je twee reisverzekeringen afsluiten: De Special ISIS (van de Goudse) De Lang-op-Reis (van de Europeesche) Ze zijn speciaal bedoeld voor mensen die voor korte of langere tijd naar het buitenland gaan met een ander doel dan alleen een doorsnee vakantie. Je bent ook verzekerd als je tijdens het (vrijwilligers)werk iets overkomt. Je kunt de verzekering kiezen die het beste bij jouw situatie past. Een goede keuze scheelt je soms veel geld! Hieronder leggen we de belangrijkste verschillen uit.

7

De Special ISIS reisverzekering De Special ISIS is de perfecte reisverzekering als je een uitgebreide basisdekking wilt. Daarbij heb je keuze tussen een Standaarddekking en een Superdekking. De goedkoopste optie als je korter dan 5 weken weggaat Uitgebreide basisdekking Tot 65 jaar Looptijd maximaal 4 jaar Geneeskundige kosten zijn apart bij te verzekeren. Zowel ter vervanging (All-in) als ter aanvulling (Extra) van je zorgverzekering. Bij de basisdekking is meeverzekerd: Bagage (plus schade logiesverblijven) Buitengewone kosten (bijvoorbeeld repatriëringskosten en communicatiekosten) Personenhulpverlening (via alarmcentrale) Wettelijke aansprakelijkheid Ongevallen Bijzondere sporten, inclusief wintersport. De Lang-op-Reis verzekering De Lang-op-Reis verzekering is handig wanneer je niet zo’n uitgebreide basisdekking zoekt. Een prima optie voor wie een verzekering op maat wil. Bijvoorbeeld om niet dubbel verzekerd te zijn. Je kunt diverse losse modules wel gewoon bijboeken. Goedkopere basisdekking, maar minder uitgebreid Diverse modules zijn apart bij te verzekeren (bagage, ongevallen, aansprakelijkheid, rechtsbijstand) Tot 35 jaar Looptijd maximaal 2 jaar Geneeskundige kosten zijn apart bij te verzekeren. Alleen primair, dus ter vervanging van je zorgverzekering (maar je kunt de verzekering ook afsluiten als je je zorgverzekering aanhoudt). Bij de basisdekking is meeverzekerd: Buitengewone kosten (bijvoorbeeld repatriëringskosten) Personenhulpverlening (via alarmcentrale) Telecommunicatiekosten Schade logiesverblijven Bijzondere sporten, inclusief wintersport Verzekering afsluiten/ verlengen Je kunt beide verzekeringen eenvoudig afsluiten. Dit kan via de bon in de folders, telefonisch (053-4831040) of via internet: www.activityinternational.nl > reisverzekering. Het is ook mogelijk om de verzekering tijdens je verblijf in het buitenland te verlengen. Zorg er wel voor dat je dit tijdig doet. Wanneer je je verzekering

8

laat verlopen, is verlenging niet meer mogelijk en ben je onverzekerd! Verlengen kan telefonisch of via internet. Belangrijk: lees altijd de polisvoorwaarden van je reisverzekering goed door voordat je vertrekt, zodat je weet wat wel en niet verzekerd is en wat je moet doen in geval van schade! Op onze site www.activityinternational.nl vind je meer informatie en uitgebreide polisvoorwaarden. Ook heb je verzekeringsinformatie ontvangen bij je boekingsbevestiging. Heb je nog geen speciale reisverzekering, neem dan contact met ons op voor vrijblijvend advies en voor het afsluiten van een verzekering: 053 – 483 1040. 1.1.6. Vliegticket boeken naar je bestemming Je bent zelf verantwoordelijk voor het regelen van je vlucht. Activity International kan eventueel ook een vlucht voor je boeken. Via ons wordt de hele procedure rondom de vluchten afgehandeld door WTC. Dit is een ticket specialist waar wij naar volle tevredenheid mee samenwerken. Bij je boekingsbevestiging vind je een formulier waarin we uitleggen hoe je bij WTC kosteloos een offerte voor een ticket kunt aanvragen. Je mag natuurlijk ook zelf een vlucht boeken. In ieder geval dien je ons door te geven wanneer je aankomt, zodat we een transfer kunnen regelen. Welke keuze je ook maakt, houd er rekening mee dat de beste dag om aan te komen de eerse of 3e maandag van de maand is. Je wordt van de luchthaven in Livingstone opgehaald. Neem de volgende zaken in overweging als je vluchten vergelijkt: Vliegmaatschappij: vind je het belangrijk om met een maatschappij met een goede naam te vliegen (wat betreft service, vertragingen, veiligheid, financiële reputatie)? Vaak zijn de kosten van een ticket dan wel hoger. Route: vlieg je liever rechtstreeks of heb je geen bezwaar tegen een of meer stopovers tijdens je vlucht? En wil je in het zelfde land aankomen en vertrekken? Of wil je gebruik maken van een 'open jaw' ticket, waarbij je aankomt in het ene land en vertrekt vanuit een ander land? Deze mogelijkheid hoeft niet persé duurder te zijn! Ticketmogelijkheden: hoe langer een ticket geldig is, hoe duurder de vlucht meestal is. Verder zijn zogenaamde wijzigbare tickets handig (tickets waarvan je de terugvluchtdatum kosteloos kunt wijzigen, of tegen betaling van een kleine administratieve bijdrage). Wel zijn ze vaak duurder dan tickets met een vaste terugreisdatum. Daar staat meer flexibiliteit tegenover. Welke afweging je ook maakt, houd er rekening mee dat in sommige periodes, zoals in de zomer en rond kerst, (goedkope) vluchten snel

9

volgeboekt kunnen zijn. Het kan geld en teleurstelling schelen als je je ticket tijdig boekt! 1.1.7. Trees for Travel Activity International steunt de activiteiten van Trees for Travel. Deze organisatie probeert de klimaateffecten van vliegreizen te compenseren door de aanleg en het behoud van bossen. Per geboekte vlucht betaal je vrijwillig een bijdrage. Van dat geld laat Trees for Travel nieuwe bomen planten. Voor maximaal een paar tientjes help je het klimaat en krijg je een persoonlijk certificaat als bewijs van deelname. Kijk op www.treesfortravel.nl. 1.2. Wat neem je mee? Wat je nodig hebt als je naar het buitenland gaat hangt natuurlijk af van de periode, specifieke reisplannen en persoonlijke voorkeuren. Toch proberen we je hieronder een aantal tips en adviezen te geven. 1.2.1. Algemene paktips Op vliegreizen mag je over het algemeen niet meer dan 20 kilo bagage en 1 stuks handbagage van maximaal 5 kilo meenemen. Neem niet meer mee dan noodzakelijk en zorg ervoor dat je je bagage goed zelf kunt dragen. Houd er ook rekening mee dat je tijdens je reis nog van alles gaat kopen. Neem je meest waardevolle spullen mee in je handbagage (geld, telefoon, adresboek, medicijnen, fototoestel e.d.). Ook je belangrijkste toiletspullen, een extra onderbroek en eventueel een extra shirtje zijn onmisbaar in je handbagage voor als je bagage niet (meteen) op de plaats van bestemming aankomt. Neem geen scherpe voorwerpen mee in je handbagage (schaartje, zakmes, nagelvijl). Ook aanstekers, brandertjes, spuitbussen e.d. mogen niet mee in het vliegtuig. Sinds kort mag je maar een beperkte hoeveelheid vloeistof, crèmes, (tand)pasta en gel in je (hand)bagage meenemen. Misschien overbodig om te zeggen: maar het meenemen van drugs is absoluut verboden. In veel landen bestaan strenge straffen op het bezit van drugs! Houd ook altijd je bagage in het oog. Geld, bankpassen, paspoort en ticket kun het beste in een aparte moneybelt stoppen (zie paklijst). 1.2.2. Paklijst Onderstaande paklijst als leidraad gebruiken bij het inpakken van je rugzak (of tas/koffer):

10

Rugzak, tas of koffer In de meeste gevallen is een rugzak het meest praktisch, vooral als je ook gaat rondreizen, weekendexcursies of trekkings gaat maken. Kies er een uit die lekker zit, stevig is en niet te groot of te klein is. Blijf je op één plek, dan kun je eventueel ook kiezen voor een grote tas of koffer. Reken er wel op dat straten en stoepen in Zambia vol kuilen, gaten en oneffenheden kunnen zitten. Kleine rugzak (daypack) of schoudertas Een kleine rugzak voor op de plaats van bestemming zit meestal comfortabeler, maar is iets gevoeliger voor diefstal dan een tas. Je kunt natuurlijk ook beide meenemen; een lege schoudertas of rugzak past meestal nog wel in je bagage… Labels en hangslotjes voor je rugzak/tas/koffer Goede labels met duidelijke adressering zijn belangrijk i.v.m. het eventueel kwijtraken van je bagage. De meeste koffers hebben zelf sloten, voor je rugzak of tas kun je het beste hangslotjes kopen. Hoes voor je rugzak Vrijwel geen enkele rugzak is waterdicht; een regenhoes is dus erg handig. Daarnaast kun je een speciale flightbag voor tijdens de reis kopen. Dit is een sterke hoes die je om je rugzak doet en die je kunt afsluiten met een slotje. Wil je je bagage goed beschermen tegen diefstal, dan is een Pacsafe een optie. Dit is een soort net om je rugzak dat niet zomaar met een mes kapot te krijgen is. Moneybelt en portemonnee In een moneybelt kun je je waardevolle documenten (paspoort, ticket, geld, pasjes e.d.) uit het zicht onder je kleren dragen. In een portemonnee stop je zo veel mogelijk alleen geld voor de dag en hooguit 1 bankpasje of credit card. Contant geld, bankpas(sen), credit card en eventueel Traveller Cheques Neem verschillende geldmiddelen mee, zodat je altijd iets bij de hand hebt wanneer je iets kwijtraakt. Neem ook een klein bedrag aan contante euro’s of dollars mee (in kleine coupures). Credit cards en Traveller Cheques zijn verzekerd tegen diefstal (mits je binnen een bepaalde termijn melding maakt). In Livingstone kun je op enkele plekken pinnen met je gewone bankpas. Paspoort en ticket Let op de geldigheid van je paspoort! Indien je een e-ticket kan krijgen voor je vluchten, maak hier dan gebruik van. Deze elektronische tickets zijn gekoppeld aan je persoonsgegevens (paspoort) en kan je dus niet verliezen.

11

Adresboekje Schrijf hier ook de alarmnummers van je (reis)verzekering, credit card, bankpas e.d. in. Verzekeringsbewijs- en voorwaarden Rijbewijs Ben je van plan auto te rijden? Zoek dan uit of je ook een internationaal rijbewijs mee moet nemen; voor advies hierover kun je terecht bij verkooppunten van de ANWB. Zie www.anwb.nl. Vaccinatieboekje Deze krijg je als je je vaccinaties gehaald hebt. Pennen, schrijfblokje, schrift of dagboekje Praktische reisgids Zie ook hoofdstuk 1.1.3. Eventueel kun je daarnaast ook nog een landkaart meenemen. Horloge/wekker Een paar extra zakken Voor je vuile was, schoenen e.d. Slaapzak en/of lakenzak en kussensloop Mocht je nog gaan rondreizen, dan zijn in veel hotelletjes en hostels wel lakens maar geen dekens aanwezig. Het is gemakkelijk om in ieder geval je eigen lakenzak mee te nemen. Een lakenzak kun je gebruiken als een slaapzak, maar is alleen veel dunner. Voor koudere gebieden kan een warme slaapzak handig zijn. Ook is een slaapzak noodzakelijk als je een safari wilt maken. Tijdens zo’n tocht overnacht je vaak in de openlucht. Toiletartikelen Shampoo, zeep, tandenborstel en tandpasta, deodorant, gel, scheermesjes, make-up e.d. Eventueel in handige kleine reisflesjes. Denk ook aan: zonnebrandcrème met hoge beschermingsfactor (!), klein voorraadje wasmiddel, nagelknipper (niet in je handbagage), lenzenvloeistof, tampons/maandverband, condooms, zakdoeken of opfrisdoekjes, eventueel oordopjes. Een paar wasknijpers en een waslijntje of touw kunnen soms ook handig zijn. Veel artikelen zijn overigens wel in Zambia te koop maar ze zijn vrij duur en je eigen merk zal zeer waarschijnlijk niet te koop zijn. Medicijnen/reisapotheek Pijnstillers, muggenspray (met minimaal 20 tot 30% Deet), anticonceptie, pincet, pleisters, reisschaartje, leukoplast, verband en gaasjes, watten, jodium/desinfectiemiddel, thermometer, diarreestoppend middel, ORS,

12

vitaminetabletten en lippenbalsem. Eventueel kan je nog denken aan een tekentang, waterzuiveringsmiddel, iets tegen blaren, reisziekte, verbranding of geïrriteerde huid. Op recept: malariapillen. Belangrijk: als je regelmatig medicijnen gebruikt, neem dan voldoende voorraad mee. Sommige medicijnen kunnen worden aangezien voor drugs. Vraag daarom aan je huisarts een medisch paspoort en een Engelse verklaring om te kunnen aantonen dat de medicijnen in je bagage voor eigen gebruik zijn. Extra bril of reservelenzen Handdoeken Twee handdoeken (eventueel 1 grotere) moet voldoende zijn. (Geïmpregneerde) klamboe Het aan te raden dat je in Zambia slaapt onder een geïmpregneerde klamboe. De klamboe zorgt er ook voor dat behalve de malariamuggen ook andere insecten en beestjes niet bij je kunnen komen. Er zijn ook speciale bevestigingskits te koop. Schoenen Stevige wandelschoenen voor onderweg, langere wandelingen, koude dagen e.d. Daarnaast kun je sandalen, slippers en/of andere lichte schoenen en eventueel speciale schoenen voor het werk of uitgaan meenemen. Kleding Neem kleding mee voor verschillende weertypen (regen, koude avonden). Bijvoorbeeld een paar lange broeken (eventueel een afritsbroek als je dat handig vindt), rok(ken), korte broek, shirts met lange en korte mouwen, hemdjes, minimaal 1 trui of vest (fleece is lekker licht), regenjas, ondergoed, sokken, zwemkleding en een zonnepet. Pas je zo veel mogelijk aan de lokale gewoonten aan! Soms word het op prijs gesteld dat je netjes gekleed gaat (bijvoorbeeld op heilige plekken of tijdens het werk). Vergeet niet ook iets mee te nemen voor als je uitgaat. Draag zo veel mogelijk kleding van natuurlijke materialen en neem geen kleding mee waar je snel vuil op ziet (witte of lichte kleding). Speciale werkkleding is niet bij elk project nodig. In het ziekenhuis zal je wel aan de kledingseisen moeten voldoen. Het is niet absoluut noodzakelijk om in Zambia altijd de schouders of knieën bedekt te hebben. Echter afhankelijk van de situatie is het soms gepast je kledingstijl aan te passen. Persoonlijke spullen Zonnebril, fotocamera (voldoende geheugen/filmrol), kleine rekenmachine, leesboek(en), zakmes, kleine zaklamp, eigen reisbeker, kleine verrekijker, reisspelletje(s). Eventueel: muziek (MP3-speler, Ipod, discman), je telefoon

13

(vergeet de oplader niet). Op o.m. www.reishulp.nl of www.anwb.nl kun je bij de landeninformatie opzoeken of je een wereldstekker/adapter nodig hebt voor je elektrische apparaten. Veel van deze zaken kan je bestellen via de webshop op www.activityinternational.nl. Sommige van de genoemde artikelen zijn ook verkrijgbaar bij buitensportzaken (zie buitensport.pagina.nl) of bij de JoHo-winkels (zie www.joho.nl). Bij de JoHo-winkels krijg je als deelnemer van Activity International op veel artikelen korting als je je boekingsbevestiging meeneemt! 1.1.3. Handige reisgidsen/sites Bij het voorbereiden van je reis is het goed om alvast wat te lezen over het land waar je naar toe gaat. Op die manier krijg je een beter idee van wat je zou willen gaan bekijken en doen. Hieronder worden een aantal reisgidsen genoemd die je kunt meenemen en sites die je kunt bekijken. Reisgidsen: East Africa, Lonely Planet Engelstalige gids, geschreven door en voor reizigers. Hét naslagwerk voor informatie over ho(s)tels, vervoer, plattegronden en bezienswaardigheden. Naast landengidsen geeft Lonely Planet gidsen per regio (zoals deze, met iets beknoptere info per land), taalgidsjes en stedenboekjes uit. Zambia, Bradt Travel Guides Deze Engelstalige uitgeverij staat vooral bekend om zijn handige en informatieve reisboeken over exotische, minder bekende bestemmingen, zoals Zambia. Waarschijnlijk zijn er nog veel meer reisgidsen over Zambia. Een aardig compleet overzicht van reisgidsen, taalboekjes en landkaarten per bestemming vind je ook op http://reisboekwinkel.nl en www.joho.nl. Maar er zijn ook speciale reisboekhandels in diverse grote steden (www.reisboekhandel.nl). Kijk ook eens op de site van DeZwerver. Klik op de link in onze webshop. Sites: Enkele handige sites voor en over je reis naar Zambia: www.zambiatourism.com

14

http://zambia.startpagina.nl/ www.backpackzambia.com

15

2. De reis 2.1. Vlucht Tijdens het inchecken op het vliegveld kun je aangeven of je voorkeur hebt voor een plaats bij het raam of bij het middenpad. Als er personen zijn naast wie je graag in het vliegtuig wilt zitten, dien je samen in te checken. Zorg ervoor dat je op tijd aanwezig bent: minimaal twee uur voor je vliegtuig vertrekt. Handige site voor als je vliegt vanaf Schiphol: op www.schiphol.nl vind je informatie over parkeren, faciliteiten, vertrektijden en actuele veiligheidsvoorschriften voor je bagage. 2.2. Jetlag Een lange reis, zoals de reis naar Zambia, gaat je meestal niet in de koude kleren zitten. Enkele tips om je reis zo aangenaam mogelijk te laten verlopen: Drink tijdens de reis genoeg water of fris (bij voorkeur geen alcohol en zo weinig mogelijk koffie en thee) Probeer tijdens de reis regelmatig wat te bewegen Neem na aankomst tijd om bij te komen. Veel mensen krijgen last van een jetlag als er een groot tijdsverschil is. Een jetlag ontstaat door de verstoring van de natuurlijke 'lichaamsklok', als gevolg van de lange reis en het tijdsverschil in het land van bestemming. De symptomen van een jetlag zijn o.a. vermoeidheid, verminderde concentratie, op vreemde tijden honger hebben en/of slaap krijgen. Gelukkig is het tijdsverschil tussen Nederland en Zambia minimaal, dus is de kans op een jetlag klein. Toch kan het verstandig zijn het de eerste dagen een beetje rustig aan te doen. 2.3. Aankomst Na aankomst zal je worden opgevangen door de programmacoördinatoren van onze lokale partnerorganisatie. De dichtst bij de projecten gelegen luchthaven is in Livingstone. Ook zou je kunnen landen in Victoria Falls (Zimbabwe) of Lusaka. In de boekingsbevestiging en plaatsingsbevestiging vind je wat meer informatie over de procedure bij aankomst op de diverse luchthavens. Vanaf de luchthavens van Livingstone en Victoria Falls word je opgehaald. Vanaf Lusaka moet je de bus nemen naar Livingstone (ca. 6 uur reistijd). Let op dat

16

je bij aankomst in Victoria Falls ook een visum voor Zimbabwe moet hebben (check www.visumdienst.nl). 2.4. Tijdsverschil Er is zomers geen tijdsverschil met Nederland. Omdat de klok in Zambia niet wordt verzet is er ’s winters een tijdsverschil van één uur. Voor actuele informatie over de lokale tijd kun je ook de volgende site bekijken: www.timeanddate.com. Lusaka link: http://www.timeanddate.com/worldclock/city.html?n=140.

17

3. Contact 3.1. Partnerorganisatie Eenmaal in het buitenland is onze partnerorganisatie je aanspreekpunt. In Zambia is dat African Impact. Zij vertegenwoordigen Activity International ter plaatse. Ze zullen er alles aan doen om je direct thuis te laten voelen tussen de andere vrijwilligers en in Livingstone. De medewerkers kennen de lokale situatie, en je kunt bij hen terecht voor vragen en bij problemen. Mocht je het gevoel hebben dat ze je niet goed kunnen helpen, dan kun je natuurlijk ook altijd met Activity International contact opnemen. Contactgegevens partnerorganisatie: African Impact Main Office Cape Town: +27 21 7854319 www.africanimpact.com Het adres in Livingstone: 559 Makambo Road, Livingstone, Zambia +260 213 324072 3.2. Noodgevallen Voor dringende zaken kunnen achterblijvers zowel contact opnemen met Activity International in Nederland (053 – 4831040, info@activityinternational.nl) als met onze partnerorganisatie in het buitenland (zie hierboven). Laat altijd een exemplaar van je plaatsingsgegevens achter bij familie of vrienden in Nederland. Houd het thuisfront ook op de hoogte van eventuele adres- of projectwijzigingen. Zorg er zelf altijd voor dat je een lijst met telefoonnummers bij de hand hebt die belangrijk zijn in geval van nood. Denk daarbij in ieder geval aan: De nummers voor het blokkeren van je bankpas/credit card als je deze bent kwijtgeraakt. Het nummer van de alarmcentrale van je verzekering. Dit nummer moet je in ieder geval bellen in geval van ziekenhuisopname. Je vindt het nummer in de polis die je na het afsluiten van de verzekering ontvangt. Nummers van de ambassade of het consulaat ter plaatse (zie 3.2.1.). Het actuele adres kun je ook vinden op de site van het Ministerie van Buitenlandse Zaken: www.minbuza.nl of rechtstreeks via www.mfa.nl. Eventueel: de lokale noodnummers voor ambulance, politie en brandweer. Vraag dit na bij aankomst.

18

Verlies je waardevolle documenten en/of bezittingen in het buitenland, laat dan altijd een proces-verbaal opmaken bij de lokale politie. Dit is belangrijk als je een schadeclaim bij je verzekeringsmaatschappij gaat indienen. Bij verlies van je paspoort moet je een tijdelijk nooddocument (noodpaspoort of ‘laissez-passer’) aanvragen bij de Nederlandse ambassade in het buitenland (zie hieronder). Daarnaast moet je ter plaatse bij de politie een proces-verbaal laten opmaken over de vermissing. Het is handig om kopieën van je paspoort bij de hand te hebben als je op reis gaat, want dit kan de procedure bij verlies van je paspoort soms versnellen.

Op de site www.wijsopreis.nl lees je meer over veiligheid op reis en het voorkomen van problemen. Bovendien vind je er informatie over wat ambassades wel of niet voor je kunnen doen in het buitenland. 3.2.1. Adres ambassade Nederlandse Ambassade in Zambia United Nations Avenue, plot 5208 Lusaka Tel: (+260-1) 253819 Fax: (+260-1) 253733 E-mail: lus@minbuza.nl www.netherlandsembassy.org.zm/ 3.3. Procedure bij klachten of problemen Wat te doen als je een probleem tegenkomt, of als je ergens ontevreden over bent? Belangrijk is dat je je realiseert dat het altijd even tijd kost om te wennen aan de nieuwe cultuur en de nieuwe mensen die je ontmoet. Dingen die voor jou heel normaal zijn kunnen in het buitenland totaal anders zijn. Dat geldt voor alles: het eten, afspraken maken, de werkmentaliteit, omgaan met elkaar, enzovoorts. Het openstaan voor (en omgaan met) andere gewoonten is juist een van de mooie aspecten van een verblijf in het buitenland. Je leert er ontzettend veel van. Oók als die andere gewoonten in jouw ogen even wat minder positief zijn! Gaat het echt niet, of blijf je ontevreden, volg dan de volgende procedure: bespreek je klachten of problemen in eerste instantie met de direct betrokkenen, zoals je contactpersoon of begeleider op het project. Kijk of je samen tot een oplossing kunt komen. Soms lucht het al op om erover te praten. Wees eerlijk, maar blijf altijd rustig en beleefd. Houd er rekening mee

19

dat de Nederlandse, directe manier van communiceren niet in elk land gebruikelijk is! Als dit niet helpt of lukt, of ligt het probleem bij de partnerorganisatie, overleg dan met de verantwoordelijke persoon bij onze partnerorganisatie. Kom je er samen nog niet uit, neem dan contact op met Activity International. Het is belangrijk dat je de partnerorganisatie én Activity International (telefoon: +31 - 53 4831040 of e-mail: info@activityinternational.nl) de kans geeft om een oplossing te zoeken als je een gegronde klacht hebt. Soms is deze niet meteen voorhanden en moet je even geduld hebben. Heel af en toe lukt het helemaal niet om iets aan de situatie te veranderen. In dat geval dien je met Activity International te overleggen wat je het beste kunt doen. Als je klacht niet naar tevredenheid kan worden afgehandeld, kun je binnen een maand na terugkeer de klacht schriftelijk indienen (mits je aan bovenstaande voorwaarden hebt voldaan). 3.4. Communicatie Het is belangrijk om met de thuisblijvers contact te houden. Normaal gesproken moet het mogelijk zijn om regelmatig even van je te laten horen. Mocht je op een afgelegen plek zitten waar de mogelijkheden beperkt zijn, laat dan aan het thuisfront weten wanneer je denkt weer bereikbaar of online te zijn. In dit hoofdstuk vind je wat algemene communicatietips. 3.4.1. E-mail Grote steden en toeristische plekken (ook Livingstone) beschikken meestal wel over internetcafés of andere plekken waar je je e-mail kunt checken of versturen. Met een e-mailaccount ben je dus goed bereikbaar. Houd er wel rekening mee dat het soms nog relatief redelijk duur is om online te zijn. Ook zijn de verbindingen vaak trager. De meest gebruikte (gratis) accounts zijn: Hotmail: www.hotmail.com (nu ook: Live Mail met meer opslagruimte) Yahoo: www.yahoo.com Gmail: www.gmail.com (aanrader; erg veel opslagruimte) Zorg ervoor dat je ook bereikbaar bent voor Activity International! Breng ons voor vertrek op de hoogte van je e-mailadres in het buitenland. Als je een spamfilter hebt, zorg er dan voor dat ons algemene e-mailadres (info@activityinternational.nl) of het e-mailadres van je coördinator niet tussen de ongewenste e-mail belandt.

20

3.4.2. Telefoneren van en naar Nederland Bellen uit Zambia naar Nederland: 00 31 voor het telefoonnummer (daarna eerste 0 van het Nederlandse nummer weglaten) Bellen uit Nederland naar Zambia: 00 260 voor het telefoonnummer (daarna eerste 0 van het buitenlandse nummer weglaten) 3.4.3. Mobiele telefoon/sms Het is natuurlijk altijd prettig om goed bereikbaar te zijn met een mobiele telefoon. Maar je kunt je (Nederlandse) telefoon niet overal gebruiken. De gesprekskosten kunnen bovendien aardig oplopen. Het is een heel gezoek om alle mogelijkheden en tarieven voor mobiele telefonie in het buitenland te bekijken. De adviezen in deze paragraaf zijn daarom algemeen van aard. Normaal gesproken heb je vier opties als je mobiel bereikbaar wilt zijn: Je eigen telefoon met Nederlandse sim-kaart meenemen. Je eigen telefoon meenemen en een buitenlandse sim-kaart kopen. In het buitenland een nieuwe telefoon kopen. Een satelliettelefoon o.i.d. huren (erg duur). Wat voor jou van toepassing is hangt ervan af van hoe lang je weggaat, je telefoongebruik en naar welk(e) land(en) je gaat. Onderstaande tips kunnen je helpen. In bepaalde landen kun je je Nederlandse telefoon waarschijnlijk helemaal niet gebruiken. Dit geldt bijvoorbeeld voor Noord- en Zuid-Amerika (tenzij je een triband-toestel hebt), het Midden-Oosten en Noord- en Midden-Afrika. Vraag dit na bij je provider (aanbieder). Kun je je telefoon meenemen? Kijk dan eerst bij je eigen aanbieder wat de tarieven zijn. Op de site van je aanbieder staat meestal ook met welke buitenlandse voordeelnetwerken ze goedkopere beltarieven hebben. Deze kun je in het buitenland handmatig op je telefoon instellen. Er komen steeds meer mogelijkheden voor goedkoop bellen bij bepaalde aanbieders. Kijk eens op www.vakantiebellen.com of www.bellen.com voor een vergelijking. Op www.gsmworld.com vind je een overzicht van de lokale netwerken per land, hun dekkingsgebied en hun websites. Zo zie je hoe goed de bereikbaarheid ter plaatse is. Let op: als je je Nederlandse telefoon + simkaart gaat gebruiken, betaal je óók als je gebeld wordt vanuit Nederland (namelijk de kosten vanaf de Nederlandse grens tot aan je bestemming).

21

Ook als je naar een lokaal nummer belt met je Nederlandse telefoon + simkaart betaal je extra kosten, omdat je ‘via Nederland’ belt. Als je veel lokaal belt is een lokale simkaart dus handiger! Nog duurder is het om met je Nederlandse telefoon + simkaart je voicemail af te luisteren (vaak betaal je driedubbel). Schakel deze uit of neem je telefoon zo veel mogelijk op. In veel gevallen is een lokale sim-kaart kopen toch de voordeligste oplossing. Zorg dan dat je een telefoon bij je hebt zonder simlock, of koop ter plekke een telefoon. Houd rekening met piek- en daluren en maak zo veel mogelijk gebruik van sms’en. 3.4.4. Bellen met vast netwerk In veel landen zijn telefoonkaarten verkrijgbaar waarmee je zonder al te hoge kosten bijvoorbeeld vanuit telefooncellen kunt bellen. Let op speciale aanbiedingen. Een andere goedkope optie is bellen via internet in bijvoorbeeld internetcafés. De verbinding is niet altijd even goed, maar de kosten zijn vaak relatief laag. Soms zijn er ook speciale belwinkels met goedkope tarieven. In Zambia zijn de mogelijkheden beperkt. Skype Via Skype kun je gratis bellen met de thuisblijvers! Het enige wat jij en de thuisblijvers hiervoor hoeven te doen is een gratis account aanmaken via www.skype.com. Om te kunnen skypen heb je een headset, internet en eventueel een webcam nodig. Steeds meer internetcafés in het buitenland beschikken over headsets. Via Skype kun je overigens ook goedkoop naar vaste en mobiele nummers bellen. Handig om contact te onderhouden met thuisblijvers die geen gebruik maken van Skype. 3.4.5. Post Als je langere tijd op reis gaat is het geweldig om af en toe post (leuke kaartjes, pakketten, brieven) te ontvangen. De afzender moet er wel rekening mee houden dat de post van Nederland naar het buitenland er soms wel enkele weken over kan doen! Enkele tips: Als men een ‘Priority’-sticker (verkrijgbaar op het postkantoor) op de envelop plakt is deze minder lang onderweg. Geen mooie postzegels gebruiken die verzamelaars op verkeerde ideeën zouden kunnen brengen! Verstuur geen geld of waardevolle zaken per gewone post. Vooral pakketjes zijn in sommige landen populair bij corrupte ambtenaren.

22

Als postadres kan je het onderstaande adres gebruiken: Jouw naam c/o African Impact PO Box 60896 Livingstone Zambia 3.4.6. Weblog Nog leuker dan het versturen van reisverslagen per e-mail is het bijhouden van een persoonlijke internetsite. Tegenwoordig is dat steeds gemakkelijker met kant- en klare websites waar je zonder technische kennis een gratis weblog kan openen. In de boekingsbevestiging vind je uitgebreide informatie over WaarBenJij.nu. Via Activity International word je gratis VIP bij WaarBenJij.Nu en dat heeft erg veel voordelen.

23

4. Verblijf in Zambia 4.1. Cultuurschok Een tijdje werken, wonen of reizen in het buitenland: voor iedereen is het een bijzondere, waardevolle en leerzame ervaring. Een uitdaging kan je verblijf zeker ook worden. Dingen gaan meestal anders dan je gewend bent. En wat jij vanzelfsprekend vindt, blijkt in een ander land helemaal niet zo vanzelfsprekend te zijn. Een simpele begroeting bijvoorbeeld kan al voor verwarring zorgen. Geef je een hand? Maak je een buiging? Geef je één, twee of drie zoenen? Of is zoenen juist not-done? Al die verschillen, groot of klein, maken dat je je in het buitenland af en toe ongemakkelijk of gefrustreerd voelt. In dat geval heb je waarschijnlijk last van een verschijnsel dat cultuurschok genoemd wordt. 4.1.1. Verschijnselen van een cultuurschok Het woord cultuurschok klinkt misschien heftig. Maar het betekent niet meer dan dat je geconfronteerd wordt met je eigen normen en waarden, die anders zijn dan in je gastland. Voor de een zal de ‘schok’ groter zijn en langer duren dan voor de ander. Het hangt er ook van af hoe lang je weggaat, of je eerder reiservaring hebt opgedaan en hoe groot de cultuurverschillen zijn. Maar vergis je niet: uiteindelijk krijgt vrijwel iedereen ermee te maken. Ineens word je omringd door mensen die zich anders gedragen, die anders reageren, andere meningen hebben, een ander leefritme hebben, anders eten, anders communiceren. Je eigen kader van ongeschreven ‘gedragsregels’, van hoe je dingen gewend bent, valt ineens weg. Dat is vaak even wennen. Het kan leiden tot verwarring (hoe werkt het hier?), irritatie (nou sta ik hier dus al een uur te wachten…) of andere negatieve gevoelens (was ik maar thuis…). Een cultuurschok verloopt meestal in de volgende fases: Avontuur – Na aankomst ben je nog wat onwennig. Maar al snel voelt alles als spannend en opwindend. Je hebt er zin in om je nieuwe land beter te leren kennen. Ontnuchtering – Je krijgt meer oog voor aspecten die je minder leuk vindt. Je begint je te ergeren aan kleine dingetjes, en soms ben je gefrustreerd. Je hemelt je eigen cultuur, normen en waarden op. Aanpassing – Je beseft dat je je moet aanpassen en dat je bepaalde dingen moet aanvaarden. Langzaam maar zeker zal je meer begrijpen, vrienden maken, je weg vinden in de nieuwe cultuur.

24

Evenwicht - Je begint de cultuur nu echt te aanvaarden en te waarderen. Sterker nog: sommige waarden en normen van je gastland vind je zelfs beter dan van je eigen land. Je bent al helemaal ingeburgerd! Hoe lang deze fases duren, verschilt per persoon en per situatie. Als je maar enkele weken wegblijft, doorloop je waarschijnlijk niet eens alle fases en merk je misschien maar weinig van een cultuurschok. Een cultuurschok heeft ook hele positieve kanten. Doordat je geconfronteerd wordt met een andere cultuur ga je nadenken over je eigen cultuur. Je staat stil bij wat voor jou vanzelfsprekend is en je leert dat het ook anders kan. Het is een mooi gegeven als je het ‘beste uit twee culturen’ kan halen. De cultuurschok maakt reizen intensief en interessant. Je komt rijker terug van een reis door de vele nieuwe indrukken die je opdoet én door de confrontatie met je eigen cultuur. Het enige wat je nodig hebt, is aanpassingsvermogen en een open geest. 4.1.2. Tips om zo veel mogelijk uit je verblijf te halen Wees flexibel en stel je open voor nieuwe dingen Je komt tijdens je verblijf soms in vreemde en onherkenbare situaties terecht. Probeer je daarvoor open te stellen en niet meteen te reageren zoals je thuis zou hebben gedaan. Doe een poging om je in de andere cultuur te verplaatsen. Je zult je eigen normen af en toe waarschijnlijk een beetje bij moeten stellen. Er wordt in veel andere landen anders gedacht over bijvoorbeeld hygiëne of geluidsoverlast, over privacy of werkomstandigheden, over wat een goede maaltijd is of hoe je sociale contacten maakt en onderhoudt. Je moet je realiseren dat de ene cultuur niet beter is dan de andere, maar gewoon anders. Als je je eigen verwachtingen bijstelt, zul je eerder met nieuwe situaties kunnen omgaan. Vraag jezelf constant of hoe ‘zij’ het zouden vinden als ze een tijdje bij jou thuis zouden komen wonen: hoe zouden zij dingen ervaren? Probeer zo snel mogelijk de taal en de cultuur te leren kennen Voor alle landen geldt: de voorbereiding begint thuis. Lees zo veel mogelijk over het land, over de cultuur, de geschiedenis, het klimaat, de politieke situatie, enz. Als je de taal nog niet spreekt, doe dan je best om de taal te leren. 4.1.3. Verre culturen Hoe onbekender de cultuur, hoe groter de cultuurschok. De meeste frustraties die mensen ondervinden tijdens werken in verre culturen, komen voort uit het toekennen van andere waarden aan begrippen als bijvoorbeeld ‘tijd’, aan ideeën over ‘werk’, en over issues als ‘waarheid’. We kennen allemaal deze

25

woorden en plakken daar onbewust een ‘waarde-etiket’ op die we van huis uit hebben meegekregen. Maar we beseffen vaak niet dat deze waarde zeer cultureel bepaald is! Afspraken In Nederland en veel andere westerse landen geldt: afspraak is afspraak en op tijd is op tijd. Als je deze ongeschreven regels overtreedt, wordt dat als respectloos gezien. Maar in veel niet-westerse landen wordt te laat komen niet als vervelend ervaren. Dat komt omdat het leven in deze landen altijd veel minder voorspelbaar is geweest. Andere communicatiemiddelen, andere middelen van transport, weersomstandigheden, uitvallen van stroom, bussen die niet rijden… Eigenlijk gaat men er onbewust van uit dat er van alles en nog wat tussen kan komen. Als je dit weet voel je je misschien minder beledigd als iemand jou een uurtje heeft laten wachten. Het ís namelijk geen persoonlijke belediging, het is alleen een andere beleving van het begrip tijd. Aan de andere kant geldt in veel landen dat er niet zo’n ‘agendacultuur’ is als bij ons. Heb je nú zin om langs te komen? Je bent altijd welkom! Dit wordt door veel westerlingen juist vaak als heel positief ervaren. Werk Een ander bron van frustratie kan de compleet andere visie op het begrip ‘werk’ zijn. Westerlingen willen zich nog wel eens afvragen: waarom werken ze hier niet wat harder? Dit komt deels omdat ‘wij’ hebben geleerd dat je alles kunt bereiken als je er maar hard voor werkt. De toekomst ligt in je eigen handen. Maar in veel armere landen gelden of golden andere ‘wetten’. Vroeger konden de resultaten van het harde werken in één klap teniet worden gedaan door bijvoorbeeld een natuurramp, door politiek instabiele tijden, door droogte of door andere zaken die je zelf niet in de hand had. Er wordt daarom vooral gewerkt om simpelweg te overleven. En sommigen hoeven daar niet eens heel hard voor te werken. Waarom zou je als alles toch verloren kan gaan? Voor veel mensen is er ook niet echt een stimulans om een stapje harder te doen. De kunst is om dit culturele verschil niet te veroordelen, maar om het vanuit het juiste perspectief te zien. ‘Als je het vandaag maar goed hebt, morgen kan alles anders zijn en dan zien we wel weer’. Trouwens, in veel armere landen wordt juist wel heel hard gewerkt. Alleen misschien in onze ogen niet altijd even efficiënt. Wat is waar? Nog een ander verschil is dat je soms ontdekt dat iemand jou iets verteld heeft wat je misschien graag had willen horen, maar wat helemaal niet waar is. Als je thuis bijvoorbeeld iemand naar de weg vraagt, dan vinden wij het normaal dat die persoon je juist informeert, óf zegt dat hij het ook niet weet. Maar in sommige landen willen mensen graag behulpzaam zijn. En geven ze daarom liever eerder informatie die niet klopt, dan dat ze moeten zeggen dat ze je niet kunnen helpen. Dat laatste zou in hun optiek heel onbeleefd zijn! Dus dan vertellen ze je nog liever dingen die je eigenlijk alleen maar van de

26

wal in de sloot helpen, maar die wel heel goed bedoeld zijn. Dat dan weer wel. Probeer van dit soort situaties niet gefrustreerd te raken. Maar leer deze culturele verschillen te begrijpen en waarderen. 4.2. Vrijwilligerswerk Het is waarschijnlijk moeilijk om je een voorstelling te maken van het werk dat je te wachten staat. Soms weet je zelfs pas kort van tevoren waar je precies aan de slag gaat. Door veel te lezen over een land kun je je wel alvast een beetje voorbereiden. Ook de projectinformatie die je hebt ontvangen kan helpen een beeld te scheppen van het vrijwilligerswerk. Maar uiteindelijk verschilt de ervaring van persoon tot persoon. Je eigen instelling, de mensen met wie je werkt, de lengte van je verblijf; er zijn veel factoren die een rol spelen. In een paar weken kun je nu eenmaal minder betekenen dan in een paar maanden. En de ene persoon is sneller tevreden met wat hij gedaan en bereikt heeft dan de ander. Een project kan dus toch anders zijn dan je van tevoren verwacht had. Niet dat de ervaring dan minder bijzonder is… integendeel! Het is en blijft geweldig om te mogen werken en leven met de lokale bevolking van een land. Je kunt veel ven hen leren, en andersom kunnen zij ook van jou leren. Dit gevoel van betrokkenheid is voor de meeste vrijwilligers misschien wel het meest indrukwekkende aspect van hun reis. Hieronder geven we je nog wat tips om je verblijf tot een succes te maken. 4.2.1. Commitment tonen Beschouw wat je doet als écht werk en ga daar serieus mee om, ook al is het vrijwilligerswerk en wordt je er niet voor betaald. We verwachten van je dat je volledig meedraait en dat je de periode afmaakt waarvoor je je van tevoren hebt opgegeven. Zie jezelf als een ‘ambassadeur’ van je eigen land en van andere, toekomstige vrijwilligers. Misschien kom je ook frustrerende situaties tegen, maar probeer altijd positief te blijven. Uiteindelijk is dat een van de uitdagingen van deze ervaring. Nog even voor de duidelijkheid: als je onverhoopt besluit om eerder je project te verlaten, dan kom je helaas niet in aanmerking voor restitutie.

27

4.2.2. Initiatief nemen Sommige projecten hebben al best veel ervaring met vrijwilligers uit andere landen. Maar voor andere projecten is het een nieuw concept. Realiseer je dat de kans groot is dat je niet díe begeleiding krijgt die je in Nederland waarschijnlijk wel zou hebben gekregen met vastgestelde taken, overlegmomenten, evaluaties, functieomschrijvingen etc. Veel projecten hebben te weinig mankracht om veel tijd aan de vrijwilligers te besteden. Of soms weten ze gewoon niet precies wat ze aan een vrijwilliger moeten vertellen. Eigen initiatief is hier het sleutelwoord! In veel projecten zul je wel wat basistaken krijgen en het is daarna aan jou om uit te zoeken wat de mogelijkheden zijn en hoe je er iets van kunt maken. Verzamel informatie, stel vragen, leg contacten, maak plannen en bedenk hoe je jouw inzet het beste kunt gebruiken. Het spreekt vanzelf dat je daarbij respect hebt voor de bestaande manier van werken, ook al is dat niet echt de jouwe. Initiatief tonen is goed, maar mensen voor hun hoofd stoten is niet de bedoeling. Probeer hier integer mee om te gaan. En heb vooral ook niet de illusie dat je in een paar weken de wereld kan veranderen. Degene die dat denkt komt van een koude kermis thuis. Een positieve houding, respect voor je collega’s en je gastland én de wil om een klein steentje bij te dragen is eigenlijk alles wat je nodig hebt. 4.2.3. Iets extra’s doen voor je project? Sommige vrijwilligers willen graag iets meer doen voor hun project of andere projecten ter plaatse. In het verleden hebben deelnemers van Activity International bijvoorbeeld (sponsor)geld bij elkaar gespaard of zelfs een stichting of project opgericht. Je hoeft dit niet te doen, maar mocht je plannen hebben om wat extra’s te betekenen, lees dan de volgende tips eerst: Als je sponsorgeld wilt verzamelen, begin dan in je directe omgeving (familie, vrienden, collega’s, school, sportvereniging e.d.). Vaak kan je dan al een aardig bedrag bij elkaar inzamelen. Het is leuk om een weblog bij te houden waarin je de betrokkenen op de hoogte houdt van wat je met het geld gedaan hebt. Je kunt beter geen spullen in Nederland kopen en meenemen. Wacht liever tot je ter plekke bent. Je kunt dan het beste inschatten welke behoeften er zijn. Bovendien zijn veel spullen in het buitenland goedkoper. Je ondersteunt de lokale economie zo ook nog een beetje! Vooral als je met kinderen werkt is het erg leuk om af en toe wat extra’s te doen. Bijvoorbeeld knutselmateriaal kopen en daar mee aan de slag te gaan, of een uitstapje organiseren. Voor sommige kinderen is een ijsje eten al heel

28

bijzonder! Probeer er wel enige balans in te brengen. Het is aan jou om te bepalen waar je grens ligt, maar als je bijvoorbeeld voortdurend pennen, ballonnen of snoepjes uitdeelt kunnen de kinderen een vertekend beeld van vrijwilligers (of westerlingen in het algemeen) krijgen. Geef liever geen geldbedragen, maar koop zo veel mogelijk zelf noodzakelijk materiaal en dergelijke. In 2007 is door oud-vrijwilligers de stichting Muses opgericht. Deze stichting helpt toekomstige vrijwilligers die een sponsorproject willen oprichten. Bijvoorbeeld met ideeën en concrete voorbeelden van brieven of inzamelingsacties. Meer informatie of meedoen? Stuur dan een e-mail naar meedoen@muses.nl of kijk op www.muses.nl.

4.3. Accommodatie Onze partnerorganisatie regelt in Livingstone je accommodatie. Je verblijft in een vrijwilligershuis en je deelt een kamer met andere vrijwilligers. Drie maaltijden per dag zijn inbegrepen. In de toegestuurde papieren vind je meer informatie over de accommodatie en de faciliteiten.

29

5. Handige informatie 5.1. Algemene weetjes Hoofdstad: Lusaka Aantal inwoners: ruim 10 miljoen Talen: Engels en 6 lokale talen Munt: Kwacha Oppervlakte: 752.614 km2 Onafhankelijkheidsdag: 24/10 Plaats op de ontwikkelings- index van de VN: 164 (van in totaal 177 landen) Levensverwachting: 32,7 jaar Aantal AIDS-slachtoffers per jaar: ruim 100.000 5.2. Cultuur Onderstaand een aantal tips en verwijzingen naar de Zambiaanse cultuur en etiquette opgesteld door Dr. Mwizenge S. Tembo (professor in de Sociologie aan het Amerikaanse Bridgewater College). 1. Greetings always start with a handshake with the customary: “How are you?” “How did you leave your family or how was your journey?” Kissing and hugging a Zambian in public, as a form of greeting, especially by a total stranger creates obvious embarrassment and awkwardness. 2. When you are in Zambia be as patient as you can. For example, if you are visiting a home, you will receive a quick verbal greeting at the door as you walk in or arrive. But then the hosts will take time to find a chair, clear a couch, or send a child to get a chair. Wait until you will be directed to a chair. When you are seated, that’s when you will be given a proper greeting starting with a handshake. 3. Both familiar and unfamiliar adults in Zambia always address each other as Mr. Banda or Mrs. Musonda using the person’s last name whether they are in the upper class, lower class, educated or uneducated, rich or poor, villager or urban dweller or the person is your employee, your taxi driver, waiter or waitress, boss or subordinate. Addressing or calling them aloud by their first name is considered disrespectful. You only call young children by their first name. This comes directly from the Zambian traditional custom. If you are familiar with or close to the person, one of the most cherished ways to

30

address an adult is to call them as father or mother of their child. For example: ‘Father of Musonda’ or ‘Mother of Mutinta’. 4. Unless it is an emergency, its considered rude and annoying to hastily call or shout to a strange adult by first name beckoning and gesturing to the person while impatiently clicking your fingers for them to come quickly. However, you can send a child to call the person. If you have to shout you can wave and shout, for example: “Mr. Mbewe! Mr. Mbewe! Come here quickly!” or if you don’t know the person you can shout: “Imwe! Imwe! Come here quickly!” Which translates as the plural “You! You! come here quickly” which is a sign of respect for another adult (there will be local and regional linguistic variations). 5. Zambians are open, enjoy a good deal of freedom of expression, and will discuss and joke with you about any political issue in Zambia and on the planet. The opposition parties, for example, thrive and are lively with these open criticisms, discussions and disagreements reported in the many Zambian daily newspapers. Although Zambians among themselves and in the press may discuss the President and other political leaders in very critical and sometime unflattering terms, they are sensitive about foreigners insulting, belittling, being disrespectful, and otherwise openly mocking and making demeaning and humiliating remarks about the President and other top leaders of the country. When you are their guest especially in the home, they have expectations that their guest will discuss the country’s top political leaders especially the President with respect. 6. The best strategy to have when you go to Zambia is to be patient, either ask or look around, observe and wait and see how people do things or behave. Then you can try to do them the same way too. If you want to enjoy your new experience in the Zambian culture, it is always wise to follow the old adage: ‘When in Rome, do what the Romans do’. But by all means avoid what some typical Western tourists to: ‘When you are in Zambia, do what the Westerners would do’. Zambians are some of the friendliest people in Africa and have a very subtle sense of humor. Enjoy your stay! 5.3. Elektriciteit Wil je elektrische apparaten meenemen, zoals opladers? Kijk dan eerst of deze geschikt zijn voor gebruik in het buitenland. In veel landen hebben ze bijvoorbeeld andere stekkers. Op de site van Lonely Planet kun je zien in welk land welke stekkers gebruikt worden. Ga naar www.lonelyplanet.com, surf naar het betreffende land en kijk onder ‘Fast facts’. Check ook het voltage. Onze elektrische apparaten zijn geschikt voor 220 volt, maar deze voltage is niet overal gebruikelijk! Kijk of je

31

apparaten op een ander voltage omgezet kunnen worden. Soms kun je in elektronicazaken ook speciale omvormers kopen. Andere sites waar je informatie over stekkers en elektriciteit kunt vinden: www.reishulp.nl of www.anwb.nl. Een zeer uitgebreide site is www.kropla.com/electric2.htm. Over het algemeen geldt als advies: neem een wereldstekker mee (verkrijgbaar in bijvoorbeeld winkels van de ANWB). Deze kun je bijna overal als adapter gebruiken. 5.4. Eten en drinken Drie maaltijden per dag zijn inbegrepen en worden verzorgd door het personeel van je accommodatie. Het ontbijt is self-service, lunch is om 12:30 uur en het diner is om 18:30 uur. In Zambia kun je het water uit de kraan beter niet drinken. Kraanwater wordt in de vrijwilligershuizen gekookt en vervolgens in de vriezer gelegd voor gebruik door vrijwiligers. Ook kan je in Livingstone flessen mineraalwater kopen. 5.5. Feestdagen 1 januari Nieuwjaarsdag maart (2e maandag) Youth Day verschillend Goede vrijdag verschillend Paaszondag verschillend Paasmaandag 1 mei Labour Day 25 mei Africa Freedom Day juli (1e maandag) Heroes Day juli (1e dinsdag) Unity Day augustus (1e maandag) Farmers Day 24 oktober Onafhankelijkheidsdag 25 december Eerste kerstdag 5.6. Geld De munteenheid in Zambia is de kwacha. Voor de actuele koers kun je bijvoorbeeld www.oanda.com/convert/classic raadplegen. In juni 2010 kreeg je voor 1 euro ruim 6090 kwacha. 1000 kwacha = ongeveer € 0,158.

32

Het prijsniveau is vergelijkbaar met Nederland (zeker niet veel goedkoper). De gemiddelde prijzen liggen in Zambia hoger dan in de omringende Afrikaanse landen. Zie ook de opmerkingen over geld meenemen in hoofdstuk 1.2.2. 5.7. Gezondheid Een verblijf in het buitenland kan een risico voor de gezondheid betekenen. Maar wanneer je je verstand gebruikt, de nodige voorzorgsmaatregelen neemt en je houdt aan een aantal basisregels hoef je niet al te veel problemen tegen te komen. Op www.lcr.nl kun je veel informatie nalezen over gezondheid op reis. Ook bij de GGD en Travel Clinics krijg je veel informatie. Een paar belangrijke tips: Voorbereiding Begin je voorbereiding tenminste 6 weken voor vertrek. Laat je goed voorlichten over gezondheidsrisico’s, aanbevolen vaccinaties en andere preventiemaatregelen. Bijvoorbeeld bij de GGD, Travel Clinics of je huisarts (zie ook 1.1.4.). Zorg dat je een ‘International Certificate of Vaccination’ krijgt (ofwel het gele boekje). Ga voor vertrek nog even naar de tandarts. Zeker als je langer dan drie maanden op reis gaat is het belangrijk je gebit na te laten kijken. Als je medicijnen gebruikt of bepaalde gezondheidsrisico’s loopt (bijvoorbeeld bij overgevoeligheid of allergieën), is het verstandig om voor vertrek ook je arts te bezoeken voor advies. Zorg in ieder geval voor een medisch paspoort (waarop je medicijngebruik staat) en voldoende medicijnen (neem deze mee in je handbagage). Neem een kleine reisapotheek mee (zie 1.2.2.). Als je meerdaagse trekkings gaat maken of van plan bent af te wijken van de gebruikelijke toeristische routes, zorg dan voor een goed gevulde EHBO-kit. Sluit een goede reisverzekering af (zie 1.1.5.). Ga zoveel mogelijk uitgerust op reis. Een lange reis, een ander klimaat en ander voedsel kunnen het lichaamsevenwicht in grote mate verstoren. Voedsel en hygiëne - Drink alleen water dat minimaal 5 minuten gekookt is of mineraalwater uit een fles. Let er bij aankoop op dat de dop verzegeld is. - Drink geen ongepasteuriseerde melk. - Gebruik geen ijsblokjes. - Gebruik voor het tandenpoetsen ook gebotteld water. - Let op dat al het voedsel goed gekookt of goed doorbakken is (met name vlees en vis). - Eet geen rauwe schaal/schelpdieren. - Eet geen restjes en eet liever geen voedsel op straat.

33

- Eet alleen groente en fruit dat je zelf gewassen en geschild hebt. - Eet geen onverpakt ijs. - Pas op met vruchtensap: hier wordt soms water uit de kraan voor gebruikt. Ondanks alle goede voorzorgen kan bij iedereen diarree optreden. Het belangrijkste gevaar bij diarree is de kans op uitdroging. Om uitdroging te voorkomen kun je het beste beginnen met het gebruik van vloeistoffen, het liefst een oplossing van water met zout en glucose (in de winkel verkrijgbaar als ORS), en hiermee doorgaan zolang de diarree voortduurt. Wanneer de diarree gepaard gaat met koorts of bloed in de ontlasting moet je beslist een arts raadplegen. Zon en hitte Vermijd direct zonlicht tussen 11.00 uur ’s morgens en 14.00 uur ’s middags. Gebruik regelmatig zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor (minimaal 15, maar hoger is sterk aan te raden). Draag een zonnebril en een pet of hoed. Wanneer het zonlicht erg fel is: ook beschermende kleding, bijvoorbeeld t-shirts met lange mouwen. Drink voldoende! Wees matig met alcohol of cafeïnehoudende dranken. Neem bij maaltijden wat meer zout dan gebruikelijk. Vermijd overmatige inspanning. Malaria Bij de GGD en Travel Clinics kan men voor je nagaan of je naar malariagebied gaat en welke preventieve maatregelen je hiervoor moet treffen. Malaria is een infectieziekte die wordt overgedragen door de beet van een met malaria besmette mug. Malaria is berucht vanwege de terugkerende koortsaanvallen. Het is een ziekte die onbehandeld dodelijk kan aflopen. Tegen malaria kun je je niet inenten. Wel kun je tabletten (profylaxe) gebruiken. De tabletten geven in veel landen een goede bescherming. Helaas zijn er gebieden waar malaria minder gevoelig is voor de anti-malariatabletten. Goed naleven van de voorschriften is erg belangrijk. Probeer in ieder geval zo goed mogelijk muggenbeten te voorkomen: - Trek na zonsondergang beschermende kleding aan zoals een lange broek en bovenkleding met lange mouwen. - Smeer zeker ‘s avonds muggenwerende crème of andere middelen op de onbeschermde huid (Deet). - Houd indien mogelijk kamers tussen zonsondergang en zonsopgang muggenvrij. - Gebruik eventueel een geïmpregneerd muskietennet als je gaat slapen. Mocht je tijdens of na je verblijf koorts krijgen, wees dan alert. Zelfs als je malariatabletten hebt gebruikt kan het zijn dat je toch malaria hebt gekregen.

34

En verder… -Vermijd zoveel mogelijk het lopen op blote voeten. -Loop niet in lang gras (i.v.m. slangen e.d.). -Controleer je schoenen, bed e.d. op schorpioenen en ander ongedierte. -Zwem niet in stilstaand of langzaam stromend zoet water. -Bescherm je tegen geslachtsziekten en Aids. Neem condooms mee uit Nederland. Laat op reis geen piercings of tattoos aanbrengen. Mocht je naar een ziekenhuis moeten: informeer bij je reisverzekering of bij onze -partnerorganisatie naar een goede kliniek. 5.8. Klimaat Zambia ligt relatief vrij hoog en daardoor zijn de gemiddelde temperaturen lager dan die in veel andere landen van tropisch Afrika. Zambia heeft dan ook een gematigd klimaat met alle kenmerken van een savanneklimaat. Alleen de dalen van de Midden-Zambezi en de Luapula zijn het gehele jaar heet en vochtig met gemiddeld 25°C. In de rest van Zambia bedraagt de gemiddelde jaartemperatuur ca. 22°C. Over het algemeen is juli de koelste maand (gemiddelde temperatuur in Lusaka 15,4°C) en oktober de warmste maand (ca. 24°C). De regentijd begint in het noorden eind oktober, en duurt met z’n ca. zes maanden langer dan in het zuiden. De gemiddelde jaarlijkse neerslaghoeveelheid in het noorden bedraagt 1000-1500 mm en in het zuiden 600-1000 mm. In Zambia kunnen drie seizoenen worden onderscheiden: - een koel droog seizoen (april-augustus) waarbij het ’s nachts kan afkoelen tot 4-5°C, met name in juli, de ‘koudste’ maand. De dagtemperaturen op de plateaus variëren van 23-26°C, en in de valleien van 24-28°C. - een heet droog seizoen (augustus-november) voorafgaand aan de regentijd. De dagtemperaturen op de plateaus variëren van 26-30°C en in de valleien van 38-42°C. - een warm nat seizoen (november-april) waarin de temperaturen op de plateaus rond 27°C en in de valleien rond 32°C liggen. De luchtvochtigheid ligt in deze periode tussen 70-80%. In de regentijd regent het niet voortdurend, maar wisselen natte en droge dagen elkaar af. Klimaattabel Livingstone (gemiddelde neerslag/temperatuur): maand mm / °C maand mm / °C Januari 186 / 23,5 Juli 0 / 16,0 Februari 145 / 23,2 Augustus 0 / 19,4 Maart 77 / 23,2 September 2 / 23,9 April 26 / 21,9 Oktober 26 / 26,1 Mei 6 / 18,9 November 74 / 25,1 Juni 1 / 16,1 December 170 / 23,8

35

Op www.weeronline.nl kun je opzoeken wat het actuele weer is in Zambia. 5.9. Souvenirs Een van de redenen waarom je je rugzak/koffer/tas nooit te vol moet pakken is dat je zeker souvenirs gaat kopen in het buitenland. CD’s met lokale muziek, aardewerk, sieraden, kleding: de verleiding is meestal groot om veel mee te nemen. En waarom ook niet? Het zijn tastbare herinneringen van je reis, samen met je foto’s, weblog of dagboek. Let wel even op de volgende zaken: Nep-merkartikelen In veel landen kun je (vooral op marktjes) goedkope nep-merkartikelen kopen. Bijvoorbeeld kleding, parfum, horloges of illegaal gebrande CD’s/DVD’s. Je mag maar een beperkt aantal van deze artikelen mee naar Nederland nemen (in het algemeen: maximaal 3 per categorie, bij CD’s en DVD’s moet het bovendien om verschillende titels gaan). Actuele informatie vind je op www.douane.nl. Als je meer meeneemt dan is toegestaan, kun je rekenen op een flinke boete. De artikelen ben je dan bovendien kwijt. Natuursouvenirs Je ziet ook regelmatig souvenirs die gemaakt zijn van planten of dieren. Sommige daarvan zijn gemaakt van bedreigde plant- of diersoorten. Dat geldt bijvoorbeeld voor voorwerpen die gemaakt zijn van koralen, ivoor, bepaalde schelpen of schildpadden. Koop deze artikelen dus niet. Het kan je bovendien een boete bij de douane opleveren, want invoeren is meestal verboden. Op www.wnf.nl vind je een uitgebreide lijst met ‘foute’ souvenirs. Etenswaren In sommige landen mag je geen of een beperkte hoeveelheid dierlijke of plantaardige producten invoeren (bijvoorbeeld vlees, kaas, fruit). Probeer van tevoren uit te zoeken of dit voor jou van toepassing is (bijvoorbeeld via internet of een reisboek) en/of neem geen of zo weinig mogelijk van dit soort etenswaren mee. Ook voor invoer naar Nederland gelden regels voor dit soort producten. Op www.douane.nl vind je hier informatie over . 5.10. Veiligheid Op de site van het Ministerie van Buitenlandse Zaken kun je per land bekijken welke specifieke reisadviezen er gegeven worden: www.minbuza.nl Zambia is een relatief veilig en stabiel land met vriendelijke mensen. Toch zijn de verschillen in welvaart groot en moet je altijd rekening houden met criminaliteit, zoals zakkenrollen en diefstal. Daarom wat tips:

36

- Let goed op je spullen (vooral op drukke plekken als winkelstraten, stations, markten e.d.). - Loop 's avonds niet alleen door lege straten en reis bij voorkeur niet alleen door afgelegen gebieden. Neem eventueel een taxi. - Overdag reizen is altijd beter dan ’s avonds in verband met de gebrekkige wegen en lokale rijstijl. - Luister naar de adviezen van de plaatselijke bevolking. - Verdeel je betaalmiddelen en houd niet alles bij elkaar, zodat je niks meer hebt wanneer je onverhoopt toch bestolen wordt. - Nooit op straat drugs aannemen of gebruiken! - Als je avontuurlijke sporten gaat beoefenen of op safari gaat, houd je dan aan de veiligheidsmaatregelen van de organisator. Laat je goed informeren over de risico’s; je draagt hierin een eigen verantwoordelijkheid! Luister altijd naar de adviezen van de lokale begeleiders, zij hebben echt het beste met je voor.

37

6. Terug naar Nederland 6.1. Departure tax Houd er rekening mee dat je in de meeste landen bij vertrek per vliegtuig een Departure Tax en/of luchthavenbelasting moet betalen. Het bedrag kan oplopen tot enkele tientjes en moet meestal voor het inchecken betaald worden bij een speciaal loket. Op de meeste vliegvelden kun je wel pinnen, maar informeer van tevoren toch even over de hoogte van het bedrag (bijvoorbeeld bij een lokaal reisbureau, onze partnerorganisatie of op de site van het vliegveld). 6.2. Weer thuis… Een mooie reis zit erop. Je hebt van alles beleefd, nieuwe ervaringen opgedaan en misschien ook tegenvallers weten te accepteren. Het kan zelfs zijn dat je een heel andere kijk op Nederland gekregen en hier weer moet wennen. Sommige deelnemers maken al snel weer nieuwe reisplannen, andere pakken gewoon hun vertrouwde leven op. Hoe dan ook: we hopen dat je reis onvergetelijk is geweest! 6.2.1. Evaluatieformulier en certificaat Bij terugkeer in Nederland vragen we je vriendelijk om het evaluatieformulier, dat je bij je plaatsingsbevestiging hebt gekregen, in te vullen en naar ons terug te sturen. Je kunt op dit formulier al je tips en opmerkingen over onze service kwijt (vinden we erg belangrijk!). Ook kun je eventueel een nieuwe brochure aanvragen. Na ontvangst van je evaluatieformulier weten we bovendien dat je weer in Nederland bent. Je krijgt dan van Activity International het certificaat toegestuurd. Een handig en leuk bewijs van je ervaring in het buitenland! 6.2.2. Foto’s en reisverslagen Heb je mooie foto’s in het buitenland gemaakt? Of een reisverslag? Voor onze brochure en site zijn we altijd op zoek naar bijdragen van onze deelnemers! Als je materiaal opstuurt (per post of e-mail) ding je mee naar een prijs. Meer informatie vind je op het evaluatieformulier.

38

Wanneer je foto’s of teksten opstuurt geef je ons automatisch toestemming om deze te gebruiken als promotiemateriaal (brochure, internetsite, informatiemappen, presentaties e.d.). Wanneer je dit liever niet wilt, vermeld het er dan even duidelijk bij!

39

Notities

40

41

Hoewel in dit handboek is geprobeerd zo correct en compleet mogelijk te zijn, is Activity International niet verantwoordelijk voor eventuele fouten of tussentijdse wijzigingen.