rehva_binnenmilieu_en_productiviteit_def_2007

Binnenmilieu en productiviteit in

kantoren

Het integreren van productiviteit in de levensduur kosten-analyse

van gebouwvoorzieningen

Pawel Wargocki, Olli Seppänen (redactie) Johnny Andersson

Atze Boerstra Derek Clements–Croome

Klaus Fitzner Sten Olaf Hanssen

Nederlandstalige uitgave: ISBN 978-90-5044-150-6 September 2007

REHVA Handleiding Binnenmilieu en productiviteit

Deze handleiding is een vertaling van:

Indoor climate and productivity in

offices

How to integrate productivity in life–cycle cost analysis

of building services

Pawel Wargocki, Olli Seppänen (editors) Johnny Andersson

Atze Boerstra Derek Clements–Croome

Klaus Fitzner Sten Olaf Hanssen

Copyright © 2006 by Rehva, Federation of European Heating and Air–conditioning Associations All rights reserved No part of this publication may be reproduced or transmitted in any form or by any me-ans, electronically or mechanical, including photocopy recording, or any information storage and retrieval system, without permission in writing from the publisher. Requests for permission to make copies of any part of the work should be addressed to Rehva, P.O. Box 82, 1200 Brussels e–mail: [email protected] ISBN 2–9600468–5–4 Printed in Finland, Forssan Kirjapaino Oy, Forssa

iii

INHOUDSOPGAVE

TERMINOLOGIE, SYMBOLEN EN EENHEDEN ..................................................... 1 INLEIDING....................................................................................................................... 3

Aannamen en beperkingen van deze handleiding.......................................................... 4

DE INVLOED VAN HET BINNENMILIEU OP DE WERKPRESTATIE ............... 5 KARAKTERISTIEKE JAARLIJKSE KOSTEN IN EEN KANTOORGEBOUW ... 7

Inleiding ........................................................................................................................ 7 Exploitatie- en onderhoudskosten.................................................................................. 7 Voorbeeld: Kostenverdeling in een Fins kantoorgebouw............................................. 8 Factoren die de kosten van Zweedse gebouwen beïnvloeden...................................... 10

DE ROL VAN PRODUCTIVITEIT ............................................................................. 13 Productiviteit................................................................................................................ 13 Financiële opbrengsten ................................................................................................ 14 Kosten en levensduur................................................................................................... 14 Het verband tussen productiviteit en bouwkosten ....................................................... 15

EFFECTEN VAN BINNENMILIEU OP KANTOORWERKPRESTATIE............. 19 Het verband tussen een gebouw en de menselijke reactie ........................................... 20 Het effect van temperatuur op de werkprestatie .......................................................... 20 Het effect van ventilatie op de werkprestatie............................................................... 21 De invloed van binnenluchtkwaliteit op de werkprestatie ........................................... 22 De invloed van SBS-symptomen op de werkprestatie................................................. 23 De invloed van geluid op de werkprestatie.................................................................. 25 De invloed van verlichting op de werkprestatie .......................................................... 26 De invloed van individuele regelbaarheid op de werkprestatie ................................... 26 Wisselwerking ............................................................................................................. 27 Andere factoren ........................................................................................................... 27

KWANTITATIEVE VERBANDEN TUSSEN BINNENMILIEUKWALITEIT, WERKPRESTATIE EN ZIEKTEVERZUIM ............................................................. 29

Het verband tussen ventilatiehoeveelheid en kort ziekteverzuim................................ 29 Het verband tussen ventilatiehoeveelheid en de prestatie bij kantoorwerk ................. 30 Het verband tussen waargenomen luchtkwaliteit en prestatie bij kantoorwerk........... 31 Het verband tussen temperatuur en productiviteit bij kantoorwerkzaamheden ........... 33

BEREKENINGSPROCEDURE.................................................................................... 35 Principes voor levensduur kosten analyse ................................................................... 35 Annuiteit kostenmodel................................................................................................. 36 Investeringskosten ....................................................................................................... 36 Exploitatiekosten ......................................................................................................... 37 Productiviteitsverlies ................................................................................................... 37


iv

Totaal jaarlijks effect ................................................................................................... 38

PRAKTIJKSTUDIES ..................................................................................................... 43 Praktijkgeval 1: het effect van verbetering van de binnenluchtkwaliteit in een

kantoorgebouw op de productiviteit ............................................................. 44 Praktijkgeval 2: het effect van koeling met nachtventilatie op de productiviteit ......... 48 Praktijkgeval 3: het effect van alternatieve temperatuurbeheersings-strategieën op de

productiviteit................................................................................................. 51 Praktijkgeval 4: het effect van een besparingscyclus op kort ziekteverzuim............... 56 Praktijkgeval 5: kosten-efficiency van hogere ventilatiehoeveelheid in een

kantoorgebouw ............................................................................................. 59

WIE HEEFT VOORDEEL BIJ EEN BETER BINNENKLIMAAT? ...................... 63 Het verdelen van de opbrengst..................................................................................... 63 De klant overtuigen...................................................................................................... 65 Een praktijkgeval in Nederland.................................................................................... 66

SLOTOPMERKINGEN ................................................................................................. 69 REFERENTIES............................................................................................................... 71 BIJLAGE 1 PLATTEGRONDEN VAN FINSE VOORBEELDKANTOREN IN BEREKENINGEN .......................................................................................................... 79 BIJLAGE 2 ANNUITEITSFACTOREN ...................................................................... 81 BIJLAGE 3 LEVENSDUUR EN ONDERHOUDSKOSTEN ..................................... 83

v

REHVA – Federatie van Europese Verwarming- en Ventilatie-Organisaties

REHVA is een organisatie van Europese professionele dienstverleners op het ge-bied van gebouwbeheer (verwarming, ven-tilatie en luchtbehandeling). REHVA be-staat al bijna 50 jaar en vertegenwoordigt meer dan 100.000 experts uit meer dan 31 Europese landen. REHVA houdt zich voornamelijk bezig met het ontwikkelen en verspreiden van energiezuinige en gezonde technologie voor technische diensten van gebouwen en industrie. Een bestuur ziet op het werk toe. De REHVA Handleiding projecten wor-den gecoördineerd door het Technisch Comité van REHVA. De doelstellingen van dit werk zijn: • het samenstellen van technische publi-

caties in de vorm van Handleidingen op het gebied van gebouwinstallaties

• de Werkgroepen samenstellen om deze publicaties te maken

• het organiseren van de verspreiding van de publicatie onder leden van REHVA en andere professionele experts

• op de kwaliteit van de REHVA handlei-dingen blijven toezien.

Een aantal Task Force groepen zijn mo-menteel aan het werk om deze REHVA handleidingen te ontwikkelen, zoals: Commissioning van HVAC systemen ge-richt op een goed energiebeheer en bin-nenmilieu, Criteria voor schone ventilatie-systemen, Laag temperatuur verwarmings-systemen, en CFD-berekeningen in venti-latiesysteemontwerpen. Het wordt in toenemende mate duidelijk dat binnenmilieucondities de gezondheid

en productiviteit van werknemers substan-tieel beïnvloeden. Professionals in de bouwwereld zijn geïnteresseerd in het ver-beteren van de binnenomgeving en het kwantificeren van de effecten. In conven-tionele economische berekeningen voor gebouwontwerp en –beheer worden poten-tiële gezondheids- en productiviteitsfacto-ren in het algemeen nog niet meegenomen. Alleen de karakteristieke kosten betreffen-de bouw, energie en onderhoud worden berekend. Het is ook gebleken dat veel maatregelen ter verbetering van de binnen-luchtkwaliteit kostenbesparend werken wanneer de daaruit volgende gezondheids- en productiviteitseffecten worden meege-calculeerd. Vanzelfsprekend is er een be-hoefte ontstaan naar middelen en modellen om de economische gezondheids- en pro-ductiviteitsuitkomsten te integreren in de kosten-baten calculaties samen met de bouw-, energie- en onderhoudskosten. De-ze publicatie biedt de middelen en model-len voor dergelijk professioneel gebruik. De Handleiding Binnenmilieu en produc-tiviteit in kantoren is bedoeld voor ont-werpers, installateurs, architecten, werk-nemers en gebouweigenaren. De illustra-ties en voorbeelden maken het een uitste-kend instructieboek voor de training van professionals binnen de bouw-en installa-tiesector en professionele gebouwbeheer-ders en gebruikers. Deze publicatie is geschreven door een hoog gekwalificeerde Werkgroep van in-ternationale experts, die onderzoek, advi-sering en ontwerp vertegenwoordigen. Al-len hebben aan het werk bijgedragen zon-der enig commercieel belang. Het REHVA


vi

bestuur wil dan ook graag haar oprechte dankbaarheid uitspreken aan deze Werk-groep voor haar onschatbare werk. REHVA wil ook graag haar dank uitspre-ken aan de verenigingen en bedrijven die dit werk financieel hebben gesteund. Olli Seppänen REHVA president and Chairman of the REHVA Technical Committee

vii

Landen met lidmaatschap REHVA België Italië Slovenië Bosnia en Herzegovina Letland Slowakije Bulgarije, Kroatië Litouwen Spanje Denemarken Nederland Tsjechië Estland Noorwegen Turkije Finland Oostenrijk Verenigd Koninkrijk Frankrijk Polen Zweden Duitsland Portugal Zwitserland Griekenland Roemenië Slovenië Hongarije Rusland Ierland Servië en Montenegro

REHVA Task Force Productiviteit Het werk is uitgevoerd door de Rehva taskforce productiviteit in nauwe samenwerking met de Nederlandse werkgroep Binnenmilieu en Productiviteit. De taskforce organiseerde tijdens het Clima 2005 congres een workshop waar de resula-ten werden gepresenteerd en besproken. Het werk van de taskforce is ook tussentijds ge-rapporteerd aan de REHVA De leden van de Taskforce zijn: Andersson Johnny Zweden Boerstra Atze Nederland Clements–Croome Derek Verenigd Koninkrijk Fitzner Klaus Duitsland Hanssen Sten Olaf Noorwegen Seppänen Olli Finland Wargocki Pawel Denemarken De leden van de Nederlandse groep zijn: Leijten Joe Boerstra Atze Cox Chrit Halle Roland Roelofsen Paul


viii

Reviewers De volgende personen hebben het boek beoordeeld en waardevolle suggesties gedaan waar verbetering mogelijk was: Braham Derrick Verenigd Koninkrijk Rasmussen Per Denemarken Robertson Göran Zweden Schmidt Michael Duitsland Virta Maija Finland

Dankwoord De volgende verenigingen en bedrijven hebben dit werk financieel gesteund. Zonder deze ondersteuning was dit werk niet mogelijk geweest. Exhausto Denemarken Finnish Association of Mechanical Building Services Industries (FAMBSI) Finland

Halton Group Finland Svensk Ventilation Zweden Systemair Denemarken Speciale dank gaat uit naar: Verity en Derrick Braham voor het uitvoeren van (Engelstalige) correcties. Mr Jarkko Narvanne voor de uiteindelijke layout van de handleiding. Halton en Climaconsult Finland Ltd die de meeste afbeeldingen voor deze handleiding verzorgden.

ix

SAMENVATTING Deze publicatie geeft aan hoe de effecten zijn van het binnenmilieu van een gebouw op de productiviteit en hoe deze effecten in de berekening van de bouwkosten kun-nen worden opgenomen. Onderzoekers, ingenieurs en deskundigen uit de praktijk hebben hier samen aan gewerkt. Omdat men tot nu toe zeer weinig gegevens be-treffende dit onderwerp ter beschikking had zijn dit soort berekeningen nog niet eerder uitgevoerd. De laatste jaren is meer data over dit onderwerp beschikbaar ge-komen. In deze publicatie is bij alle gege-vens nagegaan of er gedegen wetenschap-pelijk bewijs is dat de kwaliteit van het binnenmilieu het werken in kantoor omge-vingen daadwerkelijk beïnvloedt. Hoewel in de literatuur gevonden kan worden dat temperatuur, binnenluchtkwa-liteit, ventilatie, geluidhinder en licht en de mogelijkheid om deze omstandigheden individueel te beheersen zeker invloed heeft op menselijke werkprestatie, was het alleen voor temperatuur, ventilatie en bin-nenluchtkwaliteit mogelijk om kwantita-tieve verbanden te ontwikkelen voor de effecten op kantoorwerk en ziekteverzuim. Deze kwantitatieve verbanden zijn de kern van deze publicatie. De literatuur biedt ook veel gegevens waarmee kwalitatieve verbanden kunnen worden gelegd, maar de schrijvers van deze publicatie hebben be-sloten deze niet te volgen wegens de hoge onzekerheidsfactor. Hetzelfde geldt voor de zogenaamde zelfgeschatte werkpresta-tie, data die door de werknemers zelf wor-den vastgelegd om aan te geven hoe het binnenklimaat kantoorwerk beïnvloedt. De kwantitatieve verbanden in deze publi-catie kunnen worden gebruikt om kosten

en opbrengsten van het gebouwbeheer te berekenen en worden met voorbeelden geïllustreerd. Eén doel van deze voorbeel-den is te laten zien, dat de kosten van het gebouwbeheer veel lager zijn dan de hoge-re opbrengst ten gevolge van de werkpres-tatie verbetering bij comfortabele tempera-turen of het bij verbeteren van het binnen-klimaat. Een vergelijking tussen karakte-ristieke salaris-, beheer- en energiekosten van kantoorgebouwen in Scandinavië en het Verenigd Koninkrijk onderstreept dit. Het hoofddoel van deze publicatie is ge-bouweigenaren en beheerders meer attent te maken op de kwaliteit van de binnen-omgeving en het belang daarvan voor de productiviteit bij kantoorwerk. De schrij-vers tonen dit aan door te laten zien hoe relatief kleine investeringen veel opleve-ren. Ook kunnen de gegeven voorbeelden gebruikt worden bij het overtuigen van de klant in de praktijk. De publicatie levert veel argumenten om een hoog kwalitatief binnenklimaat te creëren. Hier volgen er enkele: • Een verhoging van de werkprestatie

met 1% kan de jaarlijkse kosten van ventilatie compenseren.

• Een werkprestatieverhoging van een kleine 10% kan de totale kosten van een gebouwinstallatie dekken.

• Een verdubbeling van de buitenlucht-toevoer kan het ziekteverzuim met 10% verlagen en de werkprestatie met zo'n 1,5 % verhogen.

• Iedere 10% minder klachten over de luchtkwaliteit kan de werkprestatie met ongeveer 1 % verhogen.


x

• Het verlagen van temperaturen boven 22 °C met 1 °C kan de werkprestatie met ongeveer 1 % verhogen.

• De terugverdientijd van investeringen in verbetering van het binnenklimaat is gemiddeld minder dan twee jaar.

Absolute oplossingen zal deze publicatie niet bieden. De schrijvers zijn zich ervan

bewust, dat de gebruikte data in deze pu-blicatie voortdurend beoordeling zullen behoeven. De publicatie is een eerste stap in een continu proces om binnenklimaten te ontwikkelen die betere gezondheid, comfort en werkprestatie opleveren voor iedereen die zijn werkdag binnen door-brengt.

1

TERMINOLOGIE, SYMBOLEN EN EENHEDEN Annuiteitsfactor De jaarlijkse kosten van investering die wordt verkregen door de huidige waarde van de investering te vermenigvuldigen met de factor. De hoogte hangt af van de rente en de levensduur van de investering. Beheer en onderhoud Acties die worden ondernomen om de ge-bouwde faciliteiten te verzekeren van goed beheer en onderhoud, zodat de in het ont-werp aangegeven condities en efficiency zijn gewaarborgd. Betrouwbaarheidsinterval Het betrouwbaarheidsinterval geeft de waarden rond een schatting die met 95 % zekerheid kunnen worden aangenomen. Binnenklimaat De temperatuur, vochtigheid, verlichting, luchtbeweging en het geluid in een ver-blijfsgebied van een gebouw. Binnenluchtkwaliteit De kwaliteit van het binnenklimaat van een gebouw, met betrekking tot de lucht-samenstelling, temperatuur, relatieve vochtigheid en verontreinigingen. Binnenmilieukwaliteit Het kwaliteitsniveau van het binnenkli-maat gekarakteriseerd door parameters zoals temperatuur, geluid, licht, luchtkwa-liteit enz. Binnenomgeving De binnenomgeving is de omgeving bin-nen een gebouw of omsloten ruimte.

De koudefactor COP De koudefactor (COP) is de verhouding van de opbrengst van koeling t.o.v. de kos-ten van de daarvoor benodigde elektrische energie. Decipol Een decipol (dp) is de waargenomen luchtkwaliteit (PAQ) in een ruimte met een geurbelasting van 1 Olf (één standaard persoon) wanneer met 10 l/s geventileerd wordt. Deze grootheid werd ontwikkeld om vast te stellen hoeveel invloed vervui-lingsbronnen in een binnenmilieu hebben op de door mensen waargenomen lucht-kwaliteit. Eigenaar-verhuurder Eigenaar van een gebouw die een gedeelte verhuurt. Facilitymanagement (FM) De integrale beheersing van en dienstver-lening in en om organisatiehuisvesting en –huishouding. Dit ter ondersteunng van de gebruikers met ruimte, middelen, diensten en bescherming, resulterend in optimale productiviteit en kostenbeheersing voor de organisatie. Gevoeligheidsanalyse Dit is een proces waarin getest wordt in hoeverre testresultaten en voorspellingen in een model veranderen wanneer één of meer aannamen veranderen. Huurder Een persoon of bedrijf die een gedeelte van een gebouw huurt.


2

Kosten-baten analyse Een proces waarin de kosten van een on-derneming worden gerelateerd aan de op-brengst. Deze term wordt vaak gebruikt in een perspectief van socio-economische analyses, maar ook in analyses van ingeni-eurs om alternatieven te vergelijken. Kosteneffectiviteit analyse Een analyse waarbij de meest kosteneffec-tieve methode wordt berekend om een be-paald doel te bereiken. Olf Een Olf is de geurbelasting van een stan-daard persoon, gedefinieerd als een ge-middelde volwassene die in een kantoor of vergelijkbare ruimte werkt, met thermisch en anderszins redelijk comfort en een hy-giënische standaard van 0,7 bad per dag. De Olf werd ontwikkeld als eenheid voor de sterkte van vervuilingsbronnen, die mensen kunnen waarnemen. Prestatie De mate van kwaliteit en kwantiteit van de door een werknemer geleverde resultaten. Productiviteit De opbrengst in de vorm van product of dienst per geïnvesteerde eenheid. De pro-ductiviteit kan worden verbeterd door de opbrengst (prestatie etc.) te verhogen of de investering te verlagen (kosten en andere middelen).

Sick Building Syndrome (SBS)-symptomen Niet specifieke symptomen die mensen in een gebouw ondervinden zoals geïrriteerde ogen, neus of huid, hoofdpijn, vermoeid-heid en ademhalingsproblemen die ver-band houden met de karakteristieken van gebouwen of binnenomgevingen. Deze symptomen verdwijnen wanneer de per-soon in kwestie het gebouw verlaat en zijn niet gerelateerd aan enige bekende ziekte of blootstelling. Spraaktransmissie-index (STI) Een maat voor de verstaanbaarheid van spraak, die direct afhankelijk is van het niveau van achtergrondgeluiden, van de nagalmtijd en de grootte van de ruimte. Deze waarde varieert van 0 (=totaal onver-staanbaar) tot 1 (=perfect verstaanbaar). Vrije Koeling (economiser) Een energiebesparende manier van venti-leren waarbij de noodzaak van mechani-sche koeling wordt verminderd. Dit is mo-gelijk indien de temperatuur of enthalpie van de buitenlucht lager is dan de tempera-tuur of enthalpie van de retourlucht. Waargenomen luchtkwaliteit (WLK) De door mensen waargenomen kwaliteit van de lucht.

3

INLEIDING Een slecht binnenklimaat houdt gewoon-lijk verband met verhoogde symptomen van het "sick building syndrome", aandoe-ningen die verband houden met de adem-halingsorganen, ziekteverzuim, vermin-derd comfort en lagere productiviteit. Voor de samenleving zijn de kosten van slecht binnenmilieu hoog. Bewijzen dat het binnenmilieu de gezondheid en pro-ductiviteit aanmerkelijk beïnvloedt worden steeds sterker. Berekeningen geven aan dat de kosten van een slecht binnenklimaat hoger zijn dan de verwarmingskosten van een betreffend gebouw (Seppänen 1999). Macro-economische schattingen geven aan dat economisch veel te winnen valt door een verbeterde binnenmilieukwaliteit (Fisk 2000, Mendell et al. 2002). Een paar voorbeeldberekeningen hebben laten zien dat maatregelen om het binnen-milieu te verbeteren zeer kosteneffectief zijn, wanneer men de financiële waarde van gezondheids- en productiviteitsverbe-tering in overweging neemt (Wargocki en Djukanovich 2005, Fisk 2000, Fisk et al 2003, Hansen 1997, von Kempski 2003, Seppänen en Vuolle 2000, Smolander et al 2003, Tuomainen et al 2003). Aldus is ge-bleken dat er behoefte is aan modellen en gereedschap waarmee economische effec-ten van gezondheid en productiviteit kun-nen worden geïntegreerd in de bouw-, en-ergie- en onderhoudskosten bij een kosten-baten berekening. Bouwprofessionals zou-den de kosten en opbrengsten moeten kwantificeren van maatregelen om het bin-nenmilieu te verbeteren; daar echter nog geen geschikte modellen beschikbaar zijn, worden meestal alleen de bouw-, energie- en onderhoudskosten in economische be-rekeningen opgenomen.

Deze publicatie biedt modellen en metho-den die nu beschikbaar zijn. Hiermee kan redelijk worden ingeschat hoe het binnen-milieu van een gebouw het ziekteverzuim en de werkprestaties, de ingrediënten van productiviteit, beïnvloedt. Figuur 1 illu-streert de basisgedachte voor het motive-ren voor investeren in een beter binnen-klimaat. Deze investering levert winst op in de vorm van betere werkprestaties en gezondheid, met als gevolg dat het aantal verloren dagen door ziekte vermindert. Met praktische voorbeelden laat de publi-catie zien hoe het rendement van verbete-ringskosten is te berekenen, door produc-tiviteit, ziekteverlofdagen, exploitatiekos-ten en investeringskosten in de berekenin-gen te betrekken.

Eigenaar gebruikt gebouw

Investering

Beter binnenmilieu

Betere productiviteit Minder ziekteverzuim

Minder klachten

Economisch voordeel

Figuur 1 Schematische voorstelling hoe de eigenaar van een gebouw en de werknemer profiteren van een verbeterd binnenmilieu.

De publicatie is gebaseerd op wetenschap-pelijke gegevens die beschikbaar waren tijdens de samenstelling, d.w.z. het einde van 2005. Men heeft besloten alleen we-tenschappelijke data, betreffende objectief gemeten prestatie, te gebruiken. Er zijn talloze studies met door de gebruikers zelf


4

aangegeven prestatie, d.w.z. dat werkne-mers zelf rapporteerden in hoeverre het binnenklimaat volgens henzelf de werk-prestaties beïnvloedde. Daar er geen ver-band is tussen productiviteit en zelfgerap-porteerde werkprestatie bij kantoorwerk, is het gebruik van deze zelf aangegeven data wat problematisch. Daarom is besloten deze verbanden niet in deze publicatie op te nemen. Het doel van de publicatie is de effecten van binnenmilieu op kantoorwerk onder de aandacht te brengen van gebouweigenaren, werkgevers en werknemers. Deze effecten worden vaak genegeerd door gebouweige-naren, die kosten willen besparen op de bouw, het gebruik en onderhoud, iets wat onvermijdelijk leidt tot problemen omtrent het binnenmilieu. Deze publicatie biedt modellen die het binnenklimaat en de pro-ductiviteit in een kantooromgeving met elkaar in verband brengen en geeft tevens met voorbeelden aan hoe berekeningen worden uitgevoerd met in acht name van de effecten van het binnenmilieu op kan-toorwerk. De samenstellers hopen dat der-gelijke berekeningen een standaardproce-dure worden bij een gebouwontwerp, om-dat dit de eigenaar, die een uitstekend bin-nenklimaat biedt de mogelijkheid geeft een hogere huur te vragen. Werkgevers zien hun winst verhogen en werknemers kunnen hun werk doen in een gezonde omgeving die comfort biedt en hogere prestaties oplevert. Aannamen en beperkingen van deze handleiding Deze publicatie gaat ervan uit dat toege-nomen winstgevendheid is toe te schrijven

aan de toegenomen productiviteit door betere werkprestatie en verminderd ziek-teverzuim. Andere factoren, zoals de marktsituatie, blijven buiten beschouwing. Bij de economische evaluatie berekenin-gen wordt de restwaarde van een investe-ring aan het eind van de levensduur gelijk aan nul gesteld. In deze publicatie moet ook met het vol-gende rekening worden gehouden: • de focus is op het binnenklimaat en de

investeringen die daarop betrekking hebben

• de hoofdaandacht gaat uit naar de ef-fecten van de binnenluchtkwaliteit en het thermisch comfort op prestaties waarvoor op dit moment de meeste da-ta beschikbaar zijn

• alleen die binnenmilieu-factoren met kwantitatieve gegevens in relatie tot de werkprestatie en het ziekteverzuim, die ook kunnen worden beïnvloed in het ontwerp- en het bouwproces, wor-den beschouwd;

• er wordt uitgegaan van een kantoor-omgeving, maar de resultaten kunnen worden vertaald naar andere bin-nenomgevingen, mits specifieke gege-vens beschikbaar zijn;

• terwijl traditioneel alleen de kosten voor investering en exploitatie worden beschouwd, neemt deze publicatie ook de werknemerskosten in de bouwkos-tenanalyse mee;

• de schatting van de opbrengsten zijn conservatief laag gehouden en houden rekening met ziekteverzuim en werk-prestatie

• voor de berekeningen werd de annuï-teiten methode gebruikt.

rehva_binnenmilieu_en_productiviteit_def_2007

Documents

Transcript of rehva_binnenmilieu_en_productiviteit_def_2007