Regioconferentie RADAR Editie III: De kracht van samenwerking · 2019. 10. 14. · In 2005 was het...

Regioconferentie RADAR

Editie III: De kracht van samenwerking

Deze conferentie werd door RADAR georganiseerd i.s.m.:

Regioconferentie RADAR Editie III: De kracht van samenwerking, september 2010

__________________________________________________________________________________

2

Inhoudsopgave

1. Opening door dagvoorzitter, mevrouw J. Ellenkamp 3

2. Welkomstwoord burgemeester de heer C.A. Kleijwegt 3

3. „Niet bij de wet alleen‟, door de heer Cyriel Triesscheijn, directeur van RADAR 4

4. Religiekritiek en geweldsdreiging, door prof. dr. Paul Cliteur 7

5. Gay in Rotterdam 10

6. Workshops

- Workshop 1)Voorbij het slachtofferschap; empowerment als waardevolle

benadering om discriminatie en uitsluiting geen kans te geven 11

- Workshop 2) Discriminatie in beeld en greep op discriminatie;

het belang van data over discriminatie voor effectief preventief beleid 13

- Workshop 3) Sociale cohesie; de boel bij elkaar houden, op z‟n beloop

laten of op de spits drijven; een halszaak op gemeentelijk niveau 16

7. Samenvatting en afsluiting 18

Bijlage

Programma 21

Deelnemerslijst 22


__________________________________________________________________________________

3

1. Opening door dagvoorzitter, mevrouw J. Ellenkamp

Dagvoorzitter, mevrouw Joke Ellenkamp, opent de

regioconferentie RADAR met een hartelijk welkom

aan de aanwezigen. Titel van deze derde

conferentie is „De kracht van samenwerking‟.

Tijdens de vorige editie van de conferentie, in

Tilburg, bood de gemeente Hellevoetsluis spontaan

aan dit jaar de conferentie in samenwerking met

RADAR te organiseren en gastvrijheid te bieden. De

gemeenten Rotterdam en Brielle zijn ook betrokken

bij de voorbereidingen. De dagvoorzitter geeft het woord aan de gastheer van vandaag, de

heer Kleijwegt, burgemeester van Hellevoetsluis.

2. Welkomstwoord burgemeester Hellevoetsluis, de heer C.A. Kleijwegt

De burgemeester heet de aanwezigen welkom

in de fraaie gemeente Hellevoetsluis. Hij is

trots op zijn gemeente, een gemeente met een

rijke historie. Graag verwelkomt hij de

aanwezigen op een ander moment om zich

verder in de geschiedenis van Hellevoetsluis te

verdiepen. Vandaag houdt hij zich bij het

onderwerp van deze conferentie van RADAR

met als thema samenwerking. In 2009 zijn de

geregistreerde discriminatiecijfers met 78%

gestegen. Eén van de redenen hiervoor is de campagne die toen gestart is en het feit dat

het aangeven van discriminatie laagdrempeliger is geworden. Het betekent niet dat de

wereld onveiliger is geworden, er worden meer meldingen en aangiften gedaan. Dit is ook

de bedoeling, uiteindelijk wil men de gevallen van discriminatie zo goed mogelijk boven

water krijgen.

De burgemeester noemt als voorbeeld het programma van de rijdende rechter, waarin een

goed beeld gegeven wordt van de doorsnee burger in Nederland. Deze zijn vaak

hebzuchtig, zelfgenoegzaam en verongelijkt. Tegenwoordig willen mensen hoe dan ook

voor de camera hun gelijk halen. Dit fenomeen is niet nieuw. Ook vóór het tijdperk van de

camera‟s speelden deze gevoelens. De burgemeester haalt de kloof tussen Friezen en

Hollanders aan en de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Dit terwijl Nederlanders altijd

schermen met het feit dat zij zo tolerant zijn. Twee jaar geleden verscheen het boek van

Jan Blokker, getiteld „Nederland in 12 moorden‟. Hij beschrijft 12 politieke moorden die


__________________________________________________________________________________

4

door de eeuwen heen in Nederland zijn gepleegd. Dat laat zien dat Nederland helemaal

niet zo tolerant is en was als beweerd wordt. Nu is Nederland een land in verandering. Een

land in strijd met zichzelf. Religie speelt een veranderde rol. Respect, verdraagzaamheid,

wellevendheid, geven en nemen, tolerantie en aanpassen zijn en blijven een hoge

prioriteit voor onze regering. Zo bleek ook uit de troonrede dit jaar.

Sinds de wet in 2009 gemeenten verplicht een meldpunt in te richten, is het aantal

aangiftes gestegen. De gemeente Hellevoetsluis is al langer bezig met de focus op

antidiscriminatie. Hellevoetsluis is verheugd te zien hoeveel mensen, waaronder collega‟s

van andere gemeenten, op deze conferentie aanwezig zijn. Als gemeenten moet men van

elkaar te leren. De burgemeester wenst de aanwezigen een leerzame middag. Hij spreekt

de hoop uit dat we er samen in Nederland iets moois van kunnen maken.

De dagvoorzitter dankt de burgemeester voor zijn welkomstwoorden. Zij haalt aan dat zij

dezer dagen een folder in de bus kreeg van de Drie Dwaze Dagen van de Bijenkorf, een

fenomeen waarin commercieel een urgentie wordt gecreëerd om snel iets te kopen. De

truc is geen tijd te bieden om na te denken en geen ruimte te bieden om

vergelijkingsmateriaal te bekijken. Vanmiddag is die ruimte er wel. Er wordt uitgebreid

stilgestaan bij de stand van zaken ten aanzien van discriminatie, participatie en

uitsluiting. Er is vergelijkingsmateriaal beschikbaar. Er zijn diverse gemeenten aanwezig.

Waar staan we een jaar na de invoering van de WGA (Wet Gemeentelijke

Antidiscriminatievoorzieningen)? Diversiteit is het kenmerk van de samenleving in

Nederland. Er is sprake van pluriforme groepen: homo‟s, vrouwen, ouderen, allochtonen,

jongeren. De dagvoorzitter is directeur van Pameijer, een organisatie die mensen met een

verstandelijke beperking of psychische problemen ondersteunt. Pameijer heeft in

Hellevoetsluis een voorziening waarin mensen begeleid kunnen wonen. Bij problemen in

de buurt blijkt dat al snel wordt gewezen naar „die van Pameijer‟. Vaak is dit echter

onterecht. Een belangrijk thema, ook vandaag, is het tegengaan van uitsluiting. Sociale

samenhang ontstaat niet vanzelf.

3. ‘Niet bij de wet alleen’, door de heer Cyriel Triesscheijn, directeur van RADAR

De heer Triesscheijn begint zijn presentatie

met het stellen van de vraag „Waar staan we,

een jaar nadat de WGA van kracht is

gegaan?‟.

De kern van de WGA is een tweeledige

verplichting voor gemeenten:

- Regel ondersteuning voor mensen die

de dupe zijn van discriminatie of die

dat gevoel hebben;


__________________________________________________________________________________

5

- Rapporteer jaarlijks aan de Minister van BZK wat je aan discriminerende voorvallen

hebt waargenomen. Om het gemeenten niet al te moeilijk te maken is er een

financiële bijdrage beschikbaar gesteld via het gemeentefonds om dit te regelen.

RADAR informeert gemeenten al een aantal jaren over de op handen zijnde wet. De wet

zelf is nog geen jaar oud, maar RADAR organiseert vandaag de derde jaarconferentie voor

alle gemeenten in het werkgebied. Dat zegt genoeg. De medewerkers van RADAR die het

contact onderhouden met alle gemeenten hadden de afgelopen jaren soms het gevoel

aangifte wegens stalking te riskeren wegens alle ongevraagde informatie waar zij de

gemeenten onder bedolven. Aan de gemeenten is steeds voorgesteld er alles aan te doen

om het gemeenschappelijk te regelen. Dit verzoek bleek niet aan dovemansoren gericht,

inmiddels zijn met praktisch alle 64 gemeenten in het werkgebied afspraken gemaakt. Het

werkgebied omvat 2,7 miljoen inwoners en drie politieregio‟s. Het samenwerken met

zoveel mogelijk gemeenten gebeurt niet omdat RADAR de ambitie heeft groot te groeien,

maar omdat RADAR van mening is dat je een kwalitatief betere voorziening neerzet door

het samen te regelen in plaats van minivoorzieningen per gemeente na te streven.

Vandaar de titel van de conferentie van vandaag „De kracht van samenwerking‟.

Degenen onder u die eerder een jaarconferentie bijwoonden, hebben mij de WGA eerder

horen prijzen om twee redenen:

- Het gaat voorbij de vrijblijvendheid. Het is niet de vraag of we een

antidiscriminatie voorziening willen, maar hoe we die gaan inrichten.

- De wet bevordert de rechtsgelijkheid, iedereen kan overal een beroep doen op een

antidiscriminatie bureau (ADB).

In 2005 was het aantal burgers dat rechtstreek terecht kon bij een ADB ruim 7 miljoen.

Nu, anno 2010, is dat aantal gestegen naar 16 miljoen mensen. Dat is winst.

Het blijkt ook geen overbodige luxe te zijn. Zo is er een toename van het aantal zaken

waar te nemen. In 2008 was in het hele werkgebied sprake van een aantal van 579 zaken,

in 2009 is dat gestegen naar 933.

Bij deze cijfers moet wel duidelijk worden opgemerkt dat dit niet betekent dat

discriminatie zo enorm is toegenomen. De toename is vooral te danken aan de gevoerde

publiciteitscampagne. Het is wel een signaal dat de incidentele prikkel van deze

campagne de meldingsbereidheid zo heeft weten te stimuleren. Het maakt eens te meer

duidelijk dat er sprake is van een aanzienlijke onderrapportage en onderregistratie en dat

discriminatiecijfers niet zelden een geflatteerd beeld van de werkelijkheid geven. RADAR

is dan ook verheugd dat de campagne dit jaar door het ministerie van BZK wordt herhaald.

Posters van deze campagne zijn vandaag te zien in de conferentieruimte.

Natuurlijk heeft de WGA ook zijn beperkingen. Zo is het de vraag of het verstandig is je

inspanningen te beperken tot repressie en rapportage. Wie kansen op preventie niet

benut, houdt immers de markt voor repressie in stand. Hier geldt bij uitstek: voorkomen is

beter dan genezen. Daarom wordt tijdens deze derde jaarconferentie veel aandacht


__________________________________________________________________________________

6

besteed aan activiteiten in de sfeer van preventie. Dit is de reden dat de presentatie van

vandaag de titel „Niet bij de wet alleen‟ heeft meegekregen.

De heer Triesscheijn verwijst naar de thema‟s die vanmiddag in de werkgroepen worden

besproken:

- Onderzoeker Kim Ruis lichtte alle collegeprogramma‟s door op voornemens op het

gebied van de aanpak van discriminatie. Joyce Overdijk- Francis, voorvrouw van de

VNG, tevens veteraan op het gebied van het gelijke behandelingsbeleid verzorgt

ook een inleiding in deze workshop onder de titel „sociale cohesie, de boel bij

elkaar houden, op z‟n beloop laten of op de spits drijven, een halszaak op

gemeentelijk niveau‟.

- De tweede workshop gaat over de powerschool van RADAR. Deelnemers aan de

powerschool en trainers van RADAR laten zien wat deze benadering betekent, hoe

met name jongeren in hun kracht worden gezet en hiermee juist voorkomen wordt

dat ze slachtoffer worden van uitsluiting en discriminatie.

- In de derde workshop staat de vraag centraal in hoeverre de verzameling en

analyse van cijfers ons meer greep geeft op discriminatie. Hoe kunnen cijfers ons

helpen problemen vroegtijdig te herkennen en escalatie te voorkomen? Hoe kunnen

cijfers ons helpen de aandacht effectief te organiseren en na een tijdje misschien

ook te ontdekken wat werkt en wat niet werkt?

De heer Triesscheijn stelt dat mensen geneigd zijn in moeilijke tijden hogere machten aan

te roepen. Geen wonder dus dat hij, net als de burgemeester eerder vandaag, citeert uit

de troonrede:

“ Sociale samenhang werd in de Nederlandse samenleving vaak als vanzelfsprekend

beschouwd. De afgelopen jaren zijn we ons er echter van bewust geworden dat dit niet zo

is.” Vertaald in de woorden van Cyriel Triesscheijn: “Tolerantie vraagt onderhoud.”

Vandaag wordt naast de presentaties in de workshops ook een vouwblad gepresenteerd

met daarin een aantal vooral preventief gerichte RADAR projecten. Cyriel Triesscheijn

drukt de aanwezigen op het hart de dialoog te zoeken en medewerkers van RADAR aan te

spreken en vragen te stellen over wat zij precies doen. De medewerkers zijn herkenbaar

aan de „bedrijfskleding‟ waarbij u op de rug van het T-shirt kunt zien tot welke afdeling

zij behoren. RADAR werkt graag samen met de aanwezigen in preventieprojecten en

bedenkt die graag in cocreatie met gemeenten en andere partners. RADAR is zich er zeer

van bewust de wijsheid niet in pacht te hebben en gelooft daarom in de kracht van

samenwerking.


__________________________________________________________________________________

7

4. Religiekritiek en geweldsdreiging, prof. dr. Paul Cliteur

De heer Paul Cliteur geeft aan dat zijn thema in eerste

instantie lijkt af te wijken van de thematiek van deze dag.

Toch is dat niet zo. De leidende gedachte erachter is dat

Nederland de komende tijd zal worden geconfronteerd

met een complex aan problemen en ingewikkelde morele

vraagstukken die met elkaar samenhangen. Het is een

intellectuele en morele uitdaging om deze problemen en

vraagstukken tot een oplossing te brengen, waarbij het van

belang is aan de goede kant van de lijn te blijven staan.

Dit zal intellectueel ingewikkelder zijn dan menigeen zich op dit moment realiseert.

Mensen worden gediscrimineerd en mensen discrimineren. Het is niet altijd even

makkelijk vast te stellen wie discrimineert en wie gediscrimineerd wordt en degenen die

verkeerd doen daarvan te overtuigen. Het is te simpel om te denken dat het model van de

toekomst is dat er minder gediscrimineerd wordt. Het wordt een hels karwei om alle

dilemma‟s op te lossen. Op welke wijze behoudt de maatschappij haar sociale cohesie?

Welke maatregelen tref je om zaken te voorkomen? In de politiek lijken PvdA en PVV

lijnrecht tegenover elkaar te staan. Toch hebben beide partijen de pretentie de boel bij

elkaar te houden. Hoe bepaal je wie daarin de juiste strategie volgt?

De heer Cliteur haalt het voorbeeld aan van de actie rond het verbranden van de koran op

11 september 2010. Dit was een initiatief van Terry Jones, dominee van een

kerkgemeenschap van 50 personen. Het verbranden van een heilig boek is een

provocerend middel. Nog provocerender is het feit dat er met een geweer door een koran

is geschoten die vervolgens voor een moskee is gelegd. Dit is intimiderend en bedreigend

en dus is er sprake van een strafbaar feit.

Het verbranden van de koran is in Amerika niet strafbaar en valt onder de juridische

bescherming van de vrijheid van meningsuiting, de freedom of speech. Deze bescherming

gaat in Amerika verder dan in Europa. Met de oproep tot het verbranden van de koran

kwam ook de veiligheid van de troepen in Afghanistan in het geding. De veiligheid van

deze troepen zou hierdoor onder druk komen te staan. Voormalig premier van Denemarken

Rasmussen, tegenwoordig de topman van de NAVO, riep dan ook op af te zien van de actie

omdat hiermee de veiligheid ernstig in gevaar zou worden gebracht. De actie van de

voorman van een sekte met 50 personen leidde zelfs tot een appel van de president van

de Verenigde Staten om af te zien van de actie. De in de verenigde Staten welhaast

onbegrensde vrijheid van meningsuiting moest capituleren voor de geweldsdreiging. Faalt

de staat hiermee niet in haar basale taak om de kernwaarden van de samenleving te

beschermen en zich niet te laten chanteren en intimideren door (vrees voor) gewelddadige

reacties? Is dit niet een aanmoediging voor verdere wilde acties?


__________________________________________________________________________________

8

Het is onrealistisch te verwachten dat iedereen per direct welwillend wordt. In de wereld

bestaan scherpe, tegenstrijdige (religieuze) opvattingen. En er ontstaan steeds sterkere

religieuze identiteiten. In andere delen van de wereld wordt het Oude en Nieuwe

Testament verbrand. We leven in een dergelijke wereld en moeten er rekening mee

houden dat er in die situatie steeds meer klachten en aantijgingen komen aangaande

discriminatie. Discriminatie is verwerpelijk maar louter een morele veroordeling lost dit

probleem niet op.

De heer Cliteur heeft zijn hoop gevestigd op het ontstaan van een zelfbewuste

intellectuele elite die zal nadenken over deze zaken, de samenhang en spanning tussen

grondrechten en daarin verstandige afwegingen zal maken. Het is niet gemakkelijk hierin

een juist standpunt te bepalen en daarvoor draagvlak te verkrijgen. De toename van de

geweldsdreiging geeft aan dat er nog een lange weg is te gaan. Het is te eenvoudig te

hopen dat er een wereld komt zonder mensen als Terry Jones. Er zal moeten worden

nagedacht over hoe te handelen in dergelijke situaties, niet alleen internationaal maar

ook in Nederland. Hoe gaan wij om met de vrijheid van godsdienst en de vrijheid van

meningsuiting? Daarbij is complicerend dat regelgeving nationaal verschilt maar dat dit

soort in principe nationale incidenten vergaande internationale implicaties kunnen

hebben. Terry Jones vindt dat hij principieel het recht heeft de koran te verbranden maar

is net zo principieel tegen een verbod van de koran omdat hij heilig gelooft in de vrijheid

van meningsuiting. Geert Wilders is principieel tegen het verbranden van de Koran maar is

voorstander van een verbod. Zij hebben het beiden niet zo met de koran maar denken

fundamenteel verschillend over de middelen die je kunt toepassen om dat duidelijk te

maken. Volgens Jones is het standpunt van Wilders radicaal.

Er zijn trouwens nog veel meer voorbeelden te geven. Neem bijvoorbeeld Molly Noris. Zij

had via haar Facebook pagina laten weten solidair te zijn met de cartoontekenaar van

Mohamed. Zij is daarna dusdanig bedreigd dat zij met behulp van de FBI een nieuwe

identiteit heeft moeten aannemen.

Was het verstandig van president Obama te vragen om de Koran niet te verbranden? Was

het verstandig van de FBI om mevrouw Molly Noris een nieuwe identiteit te geven? De heer

Cliteur geeft aan niet te weten wat het antwoord is op deze vragen. De reacties op deze

incidenten van president Obama en de chef van de NAVO zijn het resultaat van het

denkwerk van een team van topadviseurs. Maar dit feit blijkt ook geen garantie voor het

nemen van het juiste besluit en geeft aan hoe ingewikkeld de materie is. Het is niet zo

makkelijk een toverformule te vinden die de boel bij elkaar houdt.

Eisen in de sfeer van radicale vrijheid worden regelmatig effectief beperkt en ingeperkt

door geweldsdreiging. “Give me what I want to prevent me from harming you”, lijkt een

effectieve aanpak. Cliteur maakt daarbij een duidelijk onderscheid tussen een reactie van

een privépersoon of een overheid in een dergelijke situatie. Hij vertelt dat hij zijn vrouw

en dochter altijd op het hart bindt, dat als er iemand tegenover ze staat die zegt „je geld

of je leven‟ je niet lang na moet denken en je geld af moet staan omdat dit duidelijk de

betere keuze is. De vraag is echter of dat ook geldt voor overheden en of dergelijke

toegeeflijkheid daar niet op langere termijn tot meer problemen leidt. Toegeeflijkheid in


__________________________________________________________________________________

9

dergelijke situaties maakt het immers al snel lonend om daar vooral mee door te gaan.

Moet een staat niet juist voor een andere benadering kiezen.

De heer Cliteur wijst op een aantal nationale en internationale incidenten en

praktijkvoorbeelden waarin dit dilemma heeft gespeeld, zoals de bedreigingen tegen Hirsi

Ali, de moord op Van Gogh, de noodzaak Wilders constant te beveiligen, de kwestie Jones,

de fatwa tegen Rushdie en de bedreigingen tegen de cartoonist Kurt Westergaard. Het

denken over vrijheid van meningsuiting is aan verandering onderhevig. Het is de vraag in

hoeverre je je een radicale vrijheid kunt veroorloven. Je kunt kiezen niets te doen en te

doen alsof je nog in de oude wereld leeft. Veel politici maken die keuze. Of je kiest voor

een andere aanpak. Dit lijkt een van de cruciale dilemma‟s van de komende tijd en met

incidenten in die sfeer zullen we op alle niveaus worden geconfronteerd,internationaal,

nationaal, maar ook lokaal.

De dagvoorzitter bedankt de heer Cliteur voor zijn boeiende verhaal. In een notendop

heeft hij een aantal belangrijke vraagstukken neergelegd. De vraag is hoe je de juiste

strategie kunt ontwikkelen. De aanwezigen krijgen vervolgens de gelegenheid te reageren

op het verhaal van de heer Cliteur.

- Een medewerker van de Gemeente Dordrecht heeft geboeid geluisterd naar het

verhaal over de koran. Zij vraagt zich af of het dezelfde reacties zou hebben

opgeroepen als een imam had aangekondigd de bijbel te gaan verbranden? Volgens

de heer Cliteur worden er weleens bijbels verbrand. En dat roept niet zoveel

reacties op en geeft minder problemen met veiligheid.

- Een medewerkster van het ministerie van BZK merkt op dat er ook korans zijn

verbrand door anderen en dat daar geen ophef over ontstaan is.

- Ook vlagverbranding is een voorbeeld. In Amerika is dit juridisch toegestaan.

Evenals het vertrappen van een vlag. De heer Cliteur vindt dit weinig subtiele

vormen van meningsuiting. Het is netter een verhaal te houden of een boek te

schrijven.

- Een medewerkster van RADAR zegt dat Jones had kunnen zeggen het is een ieders

recht om boeken te verbranden. Hij had kunnen zeggen, verbrand mijn boek ook

maar. Hij heeft dit overigens niet gedaan. Volgens de heer Cliteur heeft Jones een

beperkt denkraam en is hij zijn actie vooral gestart om het denken te prikkelen.


__________________________________________________________________________________

10

5. Gay in Rotterdam

Na de vragenronde gaat de dagvoorzitter over naar een ander onderwerp, het onderzoek

dat onder homoseksuelen in Rotterdam is gedaan en dat heeft geleid tot het boek „Gay in

Rotterdam, Down & Out of Out & Proud?‟

Tijdens de bijeenkomst wordt het boek

aangeboden aan mevrouw Corry

Schlaghecke, beleidsmedewerker bij de

Gemeente Rotterdam. Mevrouw

Schlaghecke vertelt dat zij blij is met het

onderzoek en de verschijning van het

boekje. Het onderzoek levert de gemeente

belangrijke informatie over wat zij kan

verbeteren om de veiligheid en

leefbaarheid voor homoseksuelen te

verbeteren. Op 9 oktober wordt het

boekje, tijdens de nationale Coming Out Day, in ontvangst genomen door wethouder

Korrie Louwes.


__________________________________________________________________________________

11

6. Workshops

Workshop 1: Voorbij het slachtofferschap; empowerment als waardevolle benadering

om discriminatie en uitsluiting geen kans te geven

Presentatie van Tikho Ong en Rob Stroop, senior trainers RADAR

De workshop begint met de volgende vraag aan de deelnemers: wat is empowerment?

Volgens de aanwezigen is empowerment het versterken, zelfdoen, opkomen voor jezelf,

problemen aankunnen en zelfbewust zijn.

Empowerment is, volgens Zimmerman, “the ability of people to gain understanding and

control over personal, social, economic and political forces in order to take action to

improve their lives situation." Met andere woorden empowerment bereik je wanneer

mensen de bekwaamheden of vaardigheden verwerven om inzicht en controle te krijgen

op de persoonlijke, sociale, economische en politieke krachten die invloed uitoefenen op

hun leven, en wanneer zij door zelf acties te ondernemen hun levenssituatie proberen te

verbeteren.

De volgende vraag aan de deelnemers was: wanneer ben je empowerd? Dit was een lastige

vraag om te beantwoorden want je weet nooit hoe je precies reageert op bepaalde

situaties. Empowerment is een proces van outcome, met 3 belangrijke elementen:

- Het (opnieuw) verwerven van controle (control);

- Het aanscherpen van het kritisch bewustzijn (critical awareness);

- Het stimuleren van participatie (participation)

Empowerment is daarnaast een multi-level constructie, die je kunt plaatsen op drie

analyse- of praktijkniveaus:

- Individuele of psychologische empowerment (psychological empowerment)

- Organisatorische empowerment (organisational empowerment)

- Gemeenschaps-empowerment (community empowerment)

Na de presentatie en discussie over empowerment volgde een presentatie over de

Powerschool.

Eind jaren 90 heeft RADAR een samenwerkingsprogramma gehad met Umtapo Centre in

Durban, Zuid-Afrika. Dit vond plaats binnen de stedenband die Durban en Rotterdam toen

nog onderhielden. Umtapo is een kleine organisatie met zijn wortels in de anti-

apartheidsstrijd. Ze geven trainingen onder de titel „Peace, Human Rights and Anti-

Racism‟ (PHARE). Deze trainingen zijn een goed voorbeeld van empowerment: jongeren

uit achtergestelde groepen beginnen de training zonder zelfvertrouwen en komen er na

twee weken training uit als heel andere mensen: zelfbewust en verantwoordelijke. Naar

aanleiding van die contacten in de jaren 90 en van een bijeenkomst met de trainers van

RADAR en Umtapo in februari 2008, werd er in oktober 2008 de eerste Powerschool

gehouden in Rotterdam. Vorig jaar oktober heeft de tweede Powerschool plaatsgevonden.


__________________________________________________________________________________

12

De Powerschool is een 5-daagse intensieve empowermenttraining voor jongeren. De

training vindt plaats in een rustieke omgeving buiten Rotterdam, zonder afleiding. Op

deze manier worden de jongeren de hele week niet afgeleid door vrienden of familieleden

waardoor een groepsgevoel en een sterke onderlinge band ontstaat. De jongeren

motiveren elkaar.

Doelgroep van de Powerschool zijn jongeren tussen de 18 en 25 met verschillende

opleiding(sniveau), sekse, etniciteit, leefstijl, etc. Het empowermenttraject richt zich

zowel op jongeren die kwetsbaar zijn als op jongeren die minder kwetsbaar zijn en juist

als voorbeeld zouden kunnen dienen voor de andere deelnemers (peer-to-peer).

Een aantal deelnemers speelt een actieve rol bij het organiseren van de volgende

Powerschool. De jongeren die deelgenomen hebben aan de empowermenttraining worden

bij een volgende training ingezet als mentoren en krijgen een verantwoordelijke rol ten

opzichte van een groep nieuwe deelnemers.

Mohammed Ayachi (oud-deelnemer aan de Powerschool 2009 en sindskort stagiaire bij

RADAR) vertelt over zijn ervaringen tijdens en na de powerschool. De Powerschool was

voor hem belangrijk omdat hij sindsdien anders kijkt naar de mensen in zijn omgeving: je

kijkt naar je vrienden en school als onderdeel van een geheel.

Sinds dit jaar organiseert RADAR ook een Advanced Powerschool van drie dagen voor

professionals en er is ook nog een Powerday, een powerschool van één dag voor

middelbare scholen. Deze laatste is nog in de ontwikkelingsfase.

Over de Streepoefening

De aanwezigen werd gevraagd om mee te doen aan de Over de Streepoefening. Dit is een

van de oefeningen van de Powerday, waarbij geprobeerd wordt jongeren inzichtelijk te

maken waar zij zelf mee zitten en deze ervaringen te delen met anderen.


__________________________________________________________________________________

13

Workshop 2) - Discriminatie in beeld en greep op discriminatie; het belang van data

over discriminatie voor effectief preventief beleid

De Wet Gemeentelijke Antidiscriminatievoorzieningen verplicht gemeenten jaarlijks te

rapporteren over waargenomen gevallen van discriminatie. Ook de politie beschikt over

data inzake discriminerende voorvallen. Tegelijkertijd is duidelijk dat deze cijfers vaak

een geflatteerd beeld geven door onderrapportage en onderregistratie. Wat hebben we nu

eigenlijk aan die cijfers? Geven ze alleen een beeld van discriminatie of bevorderen de

cijfers ook dat we er greep op krijgen?

Cyriel Triesscheijn start deze workshop met een korte inleiding. Zoals hij ook in zijn

plenaire verhaal al heeft aangekondigd zal in deze workshop gediscussieerd worden over

cijfers en de waarde van deze cijfers. Op basis van statistieken kan worden uitgezocht wat

er in de maatschappij gebeurt. Wat zijn gronden waarop gediscrimineerd wordt? In

hoeverre zijn bepaalde groepen de dupe? De gegevens zijn er. De gegevens die

gemeentelijk beschikbaar zijn, moeten vóór 1 april aan het ministerie van BZK worden

geleverd. In deze workshop staat de vraag centraal wat je hebt aan deze cijfers.

In de workshop zijn twee inleiders aanwezig: Lobke Errens, beleidsmedewerkster van het

ministerie van BZK en Sara Grunenberg, onderzoekster bij RADAR. De inleidingen worden

gevolgd door een discussie.

Presentatie van Lobke Errens

Lobke Errens start met de eerste inleiding. De overheid heeft een wettelijk kader

geschetst. Om de wet te kunnen uitvoeren is er een format ten behoeve van de rapportage

ontwikkeld. Dit format zal altijd aan wijziging onderhevig zijn, het is een onderwerp in

beweging. Zo zal er met de komst van nieuwe bewindslieden mogelijk iets veranderen in

de vraagstelling.

Uit onderzoek is gebleken dat er geen nationaal dekkend netwerk voor antidiscriminatie

voorzieningen bestond. Wettelijk is besloten deze taak bij de lokale overheden neer te

leggen. Zij zijn tenslotte degenen die in de dagelijkse praktijk te maken hebben met de

handhaving van mensenrechten en grondrechten en die met spanningen en incidenten op

dat gebied worden geconfronteerd. Internationaal zijn er verdragsbepalingen vastgesteld.

Ook Nederland heeft de verplichting regelmatig te rapporteren over de staat van de

mensenrechten. Mevrouw Errens heeft deze verslagen gelezen. Er staan veel goede dingen

in, een aantal punten is echter niet goed. Nederland is het eerste land in de wereld dat

een dergelijke laagdrempelige wettelijke voorziening als de WGA heeft ingesteld.

- Zonder registraties kan niet worden voldaan aan de rapportage verplichting.

- Zonder inzicht kan geen effectief beleid worden bepaald.

De campagne van vorig jaar is de meest succesvolle Postbus 51 campagne ooit. Hierbij

moet wel opgemerkt worden dat het ook de eerste campagne was die meetbaar was. Het

heeft een piek veroorzaakt in het melden van voorvallen van discriminatie, wat niet wil


__________________________________________________________________________________

14

zeggen dat er ook meer gediscrimineerd wordt. Door de registratie ontstaat er wel inzicht.

Het zijn ook niet altijd voorvallen waarin daadwerkelijk werd gediscrimineerd, mensen

hebben ook voorvallen aangegeven waarbij men zich gediscrimineerd voelde. De

campagne maakt dit zichtbaar. De overheid heeft deze gegevens nodig om inzicht te

krijgen in wat er gebeurt. Alleen dan is het mogelijk een effectief beleid te maken. Bij

het onderzoek naar een effectiever beleid bleek dat de gemeentelijke overheden het

feitelijke beleid beter kunnen uitvoeren dan de rijksoverheid. Dit betekent niet dat er

geen nationaal antidiscriminatiebeleid meer is. Tot nu ging iedere gemeente op een

andere manier om met de verzameling en registratie van gegevens. Om dit te stroomlijnen

heeft de rijksoverheid een registratieformulier ontwikkeld. Het eerste format bleek niet

goed aan te sluiten bij de praktijk, inmiddels is er een nieuw format vastgesteld. Dit

format is afgestemd met de VNG en met het veld van de ADB‟s . Het format is nog onder

embargo. In november, na installatie van de nieuwe bewindslieden, zal het vrijgegeven

worden. Vanaf januari dienen de gemeenten ermee te gaan werken. Vóór 1 april dienen

de cijfers ingeleverd te worden bij het ministerie van BZK.

Het hebben van een antidiscriminatievoorziening(ADV) is wettelijke plicht voor de

gemeenten. Er zullen maatregelen worden getroffen ten aanzien van gemeenten die geen

ADV hebben. Welke maatregelen dat worden, is nog onbekend.

Presentatie van Sara Grunenberg

Zij laat in vogelvlucht een aantal verschillende producten zien. Het uitgangspunt hierbij is

wat gemeenten dienen aan te leveren aan gegevens waarop beleid gemaakt kan worden.

Er is een feitenkaart met cijfers per politieregio. Met deze gegevens is het mogelijk je

eigen gemeente te vergelijken met andere gemeenten of met de totale regio. Bij het

vergelijken van de verschillende gemeenten zie je dat het in kleinere gemeenten vaak om

kleine aantallen gaat. Bij kleine aantallen komen meer schommelingen voor. Uit de feiten

blijkt dat etnische discriminatie duidelijk koploper is. In kleinere gemeenten zie je tot

dusverre meer registraties bij de politie. Dat was voor de WGA ook de enige instelling

waar je in kleinere gemeenten met meldingen over discriminatie terecht kon. In Zuid-

Holland-Zuid is een pilot gedaan waarin de meldingen van de politie zijn vergeleken met

de data van RADAR en in één analyse zijn gepresenteerd.

Hierna is er voor de aanwezigen gelegenheid te reageren:

- Een medewerkster van de gemeente Rotterdam benadrukt het belang van het

bundelen van de verschillende gegevens om zo tot één algemeen beeld te komen.

Dit is lastig omdat per regio de gegevens anders worden verzameld en aangeleverd.

Bij bundelen ontstaat het gevaar dat je appels met peren gaat vergelijken.

Bovendien is er een nieuwe wet politieregistratie die het onmogelijk maakt zomaar

gegevens aan bijvoorbeeld de gemeente te verstrekken. Er wordt op dit moment op

verschillende plekken wel gewerkt aan het opstellen van convenanten om hier toch

mee om te kunnen gaan. RADAR heeft twee jaar geleden met de hoofdofficieren en


__________________________________________________________________________________

15

korpschefs van twee regio‟s een convenant gesloten over het uitwisselen van

gegevens in de regio Rotterdam-Rijnmond. Dit convenant zal met de invoering van

de nieuwe wet moeten worden herzien. Lobke Errens meldt dat

het ook bij het ministerie een aandachtspunt is de politieregistraties te

uniformeren.

- Iedere gemeente heeft de plicht toegang te bieden tot een antidiscriminatie

voorziening. Deze voorziening moet onafhankelijk zijn en mag dus niet gevestigd

zijn in een gemeentehuis. Het is wel toegestaan samenwerking te zoeken met een

andere gemeente, als er maar iets geregeld wordt.

- Een gemeenteraadslid van de gemeente Sliedrecht heeft in zijn eigen gemeente

een vragenrondje gehouden en gevraagd naar de bekendheid met RADAR. Hij heeft

gesproken met wijkagenten, jongerenwerkers, welzijnsstichtingen en

afgevaardigden van de islamitische gemeenschap. Hierbij werd duidelijk dat er

dagelijks vele voorbeelden zijn van discriminatie, maar dat dit lastig boven tafel te

krijgen is. De aantallen zijn vele malen hoger dan de cijfers die worden

geregistreerd. Hij adviseert om ook de input van professionals te vragen om een

duidelijker beeld te krijgen van wat er echt speelt. Sara meldt dat er ook een

signalenmonitor is. Gemeenten kunnen verschillende pakketten afnemen bij

RADAR. Hoe uitgebreider het pakket dat wordt afgenomen, hoe meer contact er

ook is tussen RADAR en de verschillende partijen in betreffende gemeenten. Het

overheidsbeleid is gericht op het doen van melding op het moment dat iemand zich

gediscrimineerd voelt terwijl er niet altijd ook daadwerkelijk sprake is van

discriminatie. Zodra het echt om discriminatie gaat, kunnen er juridische stappen

worden ondernomen. Hierbij is een uniforme registratie absoluut een meerwaarde.

De signalen op metaniveau zijn heel belangrijk, deze moeten helpen bij het

bevorderen van het veiligheidsgevoel. RADAR doet onderzoek om zodoende een

goed beeld te krijgen van wat er leeft. Ook signaleert RADAR richting de overheid

als er een bepaalde groep, bijvoorbeeld moslims, erg onder vuur ligt.

Kortom de wettelijke verplichting moet door de gemeenten worden geleverd. RADAR

schuift de verschillende lokale indicatoren in elkaar om tot een zo goed mogelijk beeld te

komen. Verder is het van belang na te denken over wat gemeenten aanvullend nog kunnen

betekenen. Mochten er mensen zijn met speciale ideeën dan hoort RADAR deze graag!


__________________________________________________________________________________

16

Workshop 3) Sociale cohesie; de boel bij elkaar houden, op z’n beloop laten of op de

spits drijven; een halszaak op gemeentelijk niveau

Presentatie van Joyce Overdijk-Francis (VNG)

De VNG publiceerde in 2009 de handreiking: Iedereen = Gelijk – Lokale Aanpak van

Discriminatie. De publicatie voorzag gemeenten van advies en concrete handvatten, zoals

een modelverordening, om de WGA (Wet Gemeentelijke Anti-discriminatievoorzieningen)

te implementeren. Deze handreiking werd door het hele land verspreid onder gemeenten

en ADV‟s (Anti-discriminatievoorzieningen). Aansluitend organiseerde de VNG een drietal

regionale informatiebijeenkomsten.

De reikwijdte van de handreiking is onder andere terug te vinden als onderdeel van

gemeentelijke beleidsnota‟s van integratie. De handreiking werd besproken in het VNG-

ambassadeursnetwerk en dient als achtergrond voor beleidsvelden en projecten.

Fundamenteel is uiteraard dat de handreiking bijdraagt aan het „zich thuis voelen‟ van

elke burger in eigen gemeente.

Met de handreiking „Tweeluik Religie en Publiek Domein‟ biedt de VNG handvatten voor

het bij elkaar houden van de samenleving. De worsteling van gemeenten i.v.m. de

scheiding van kerk en staat wordt zo bevestigd als een serieus aandachtspunt. De VNG is

de gemeenten zo van dienst met advisering rondom de subsidieverlening van religieuze en

levensbeschouwelijke organisaties.

Met het Advies voor de aanpak Polarisatie en Radicalisering: Bind, Bied en Doe legt de VNG

het accent op polarisatie. De boel bij elkaar houden is een belangrijk uitgangspunt. Het

advies biedt aanknopingspunten voor het verkrijgen van informatie van burgers en

instellingen, het inzetten van mensen en middelen. Tot slot wordt een aanzet gegeven tot

het opzetten van een netwerk om die informatie te verkrijgen.

De gemeente kan een regierol vervullen in een preventieve aanpak tegen discriminatie.

Bijvoorbeeld door het goed vormgeven van het WMO-beleid. De gemeente heeft een

voorbeeldfunctie als werkgever en kan optreden als rechtshandhaver in het geval van

horecadiscriminatie.

Presentatie van Kim Ruijs, onderzoeker

Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 heeft Kim, in opdracht van RADAR, onderzoek

gedaan naar gemeentelijk antidiscriminatiebeleid. Uiteraard waren de gemeenten in de

regio‟s Rotterdam-Rijnmond, Zuid-Holland-Zuid en Midden- en West-Brabant het

uitgangspunt. Het accent is gelegd op de coalitieakkoorden -en programma‟s.

Er is een aantal zaken om rekening mee te houden. Zo weten we dat de gemeentelijke

bezuinigingen inmiddels een feit zijn. De WGA is tijdens het doen van het onderzoek

ongeveer een half jaar ingevoerd en na 3 maart 2010 zijn de nieuwe colleges

geïnstalleerd. Alle gemeenten zijn benaderd met de Handreiking Iedereen = Gelijk van de

VNG. Ook kennen we de kadernota gemeentelijk ADV-beleid á la carte.


__________________________________________________________________________________

17

56 beleidstukken zijn doorgenomen. Slechts in 6 van deze stukken kwam het begrip

discriminatie expliciet voor. De voornaamste accenten van gemeentelijk beleid zijn te

vinden op de volgende terreinen:

- Zorg, welzijn en sociale zaken

- Wonen en werken

- Veiligheid

- Jeugd en Onderwijs

- Sport en cultuur

Specifieke aandacht gaat vaak naar jongeren en ouderen. Ook is het opvallend dat RADAR

regelmatig alleen wordt geassocieerd met de discriminatiegrond ras. Terwijl elke burger

bij RADAR terecht kan voor informatie en advies over alle discriminatiegronden.

De voornaamste conclusies van het onderzoek zijn dat er:

- weinig of geen specifiek beleid op discriminatie is bij gemeenten;

- er zijn wel afgeleide begrippen en aandachtspunten voor specifiek gemeentelijk

beleid te vinden. Daarmee is er dus wel degelijk een vorm van beleid voor gelijke

behandeling en tegen discriminatie zonder dat het specifiek genoemd is. Een

voorbeeld hiervan is specifieke aandacht voor een aantal wijken waar in de

bevolkingsamenhang en sociale cohesie speerpunten zijn van de aanpak.

Presentatie van Rita Schriemer, senior onderzoeker RADAR

De beleidskaders van gemeenten kennen weinig aandacht voor bestrijding van

discriminatie, wel is er grotere focus op het bevorderen van de sociale samenhang.

Door te investeren in sociale samenhang kunnen gemeenten discriminatie bestrijden. De

gemeente kan bijdragen aan het bevorderen van de spankracht van de lokale

gemeenschap in het omgaan met verschillen. Door niet specifiek aandacht te besteden aan

discriminatie loopt de gemeente het risico dat bepaalde groepen onbedoeld geen

aansluiting vinden. Het „anders‟ zijn kan een rol spelen in hoeverre mensen of groepen

worden in- of uitgesloten.

Het loont om bepaalde groepen aandacht te besteden. Door deze groepen te bevragen

wordt er een bepaald reliëf en inzicht geschetst in de groep die zich buiten de

mainstream-samenleving bevindt. Hierdoor is er aandacht voor de perceptie van

discriminatie en acceptatie. De doelgroepen en hun percepties worden zo toegankelijk

gemaakt voor beleidsmakers. Bijvoorbeeld wordt helder hoe de sociale acceptatie van de

groep eruit ziet. Maar er kunnen ook vormen van schijntolerantie, onzichtbaarheid en

kwetsbaarheid aan het licht komen.

RADAR heeft in de afgelopen jaren onderzoek gedaan naar de beleving van discriminatie

onder bepaalde groepen; bijvoorbeeld: Marokkaanse Rotterdammers, Roma, Sinti en

woonwagenbewoners, mensen met een beperking en holebitra‟s (homo‟s, lesbies,

biseksuelen en transgenders).

Uit Gay In Rotterdam, de meest recente publicatie van RADAR, blijkt dat homoseksuele

ouderen of zogenaamde „roze‟ ouderen kampen met eenzaamheid, verborgenheid en

schaamte. Verder onderzoek toont dat deze trend zich doorzet naar alle


__________________________________________________________________________________

18

leeftijdscategorieën. Ook bleek dat de groep ouderen de wens had dat de lokale overheid

zich uitspreekt tegen discriminatie en actief bijdraagt aan acceptatie en emancipatie. In

het algemeen is te stellen dat de sociale acceptatie van holebitra‟s achterblijft op de

gelijke rechten.

Er zijn voorbeelden van gemeentelijk beleid dat niet specifiek gemaakt is voor een

doelgroep, maar waarin wel oog is voor zwakkere of specifieke groepen. Zo zijn er

gemeenten, bijvoorbeeld Bergen op Zoom, die geen subsidies meer verstrekken aan

zelforganisaties die alleen werken voor allochtonen. Er zijn echter wel subsidies te krijgen

voor projecten die de sociale cohesie verbeteren.

Er volgt een korte discussie over de zogenaamde weigerambtenaren; ambtenaren van de

burgerlijke stand die geen homoparen willen huwen. Een vraag van een

workshopdeelnemers: wat is de opvatting hierover onder homoseksuelen? We mogen

stellen dat dé homo niet bestaat. Er zijn twee belangrijke opvattingen onder

homoseksuelen; 1) iemand met bepaalde gewetensbezwaren tegen het homohuwelijk kun

je niet dwingen om een dergelijk huwelijk te voltrekken. 2) het homohuwelijk is een

recht, er zijn homoparen die dit recht opeisen ongeacht de bezwaren van de ambtenaar.

Ook is men in de groep nieuwsgierig naar de zogenaamde hand-geef-kwestie: mensen die

vanuit religieuze overtuigingen andere mensen geen hand geven. In Nederland zijn daar in

feite geen regels over en mogen mensen dit doen. Juridisch kan hierover geen bepaald

gedrag afgedwongen worden. Handen geven is in Nederland een gewoonte, geen

wettelijke verplichting.

7. Samenvatting en afsluiting

Na de workshops komen de deelnemers

plenair bij elkaar om de dag af te

sluiten. De heer Cliteur heeft twee

workshops bezocht nummer 1 Voorbij

het slachtofferschap en nummer 3

Sociale Cohesie. Uit beide workshops

heeft hij nuttige en interessante

signalen opgepikt. In workshop 3 werd

een experiment uitgevoerd waarin

mensen in vijf minuten elkaar positieve

ervaringen vertelden. In workshop 1

werd vooral duidelijk dat discriminatie

meer is dan alleen datgene dat door de wet als zodanig is gedefinieerd. Op basis van een

rollenspel werd duidelijk gemaakt dat je ook in je eigen leven vaker te maken hebt met

discriminatie dan je zelf denkt. Je moet ook over je eigen (negatieve) beelden en

vooroordelen durven spreken.


__________________________________________________________________________________

19

Een politieman in de zaal benadrukt het belang van afstemming en uitwisseling van

gegevens tussen de verschillende organisaties. Hier zit ook de privacywet nog tussen.

Bovendien gaat het bij de registraties om het topje van de ijsberg. De meeste gevallen

worden niet gemeld en zitten vooral in de hoofden van bijvoorbeeld de wijkagenten. Het

is van belang ook met hen te spreken.

Een raadslid van de gemeente Capelle a/d IJssel beaamt dat het om complexe materie

gaat. Zo is er de discussie tussen gelijkheid en gelijkwaardigheid en hoe ga je om met de

(statische) grondrechten en de (dynamische) moderne samenleving. Wat hij vandaag

vooral heeft meegekregen is dat het gaat om iedere burger. Iedere burger moet het

gevoel hebben dat hij of zij erbij hoort en dat het beleid ook voor hem of haar geldt. Een

gemeenteraadslid uit Hellevoetsluis beaamt dit. Ook hij heeft deze dag als zeer

inspirerend ervaren.

De heer Triesscheijn stelt dat meldingen en concrete registraties over discriminatie niet

een compleet beeld geven van wat er speelt in de samenleving. In de eerste plaats is er

sprake van onderrapportage en onderregistratie. Daarnaast ontbreekt het aan een

integraal inzicht en overzicht op alle signalen en meldingen. Terwijl vanmiddag wel

duidelijk is geworden dat veel organisaties behoefte hebben aan dergelijke gegevens om

doeltreffender acties te kunnen ondernemen. RADAR zal met dit signaal aan de slag gaan

en proberen het beeld zo compleet mogelijk te krijgen.


__________________________________________________________________________________

20

Bijlage


__________________________________________________________________________________

21

Programma

Datum: 30 september 2010

Locatie: Gemeentehuis Hellevoetsluis,

13.00 - Inloop met lunch

14.00 - Welkomstwoord burgemeester van Hellevoetsluis, dhr. C.A. Kleijwegt

- Openingswoord dagvoorzitter, mw. drs. Joke Ellenkamp, bestuursvoorzitter

RADAR en directeur Pameijer

- Niet bij de wet alleen, dhr. Cyriel Triesscheijn, directeur RADAR

- Key-note speech door prof. dr. Paul Cliteur, "Religiekritiek en geweldsdreiging"

- Discussie

- Pauze

- Workshops

1) Voorbij het slachtofferschap; empowerment als waardevolle benadering

om discriminatie en uitsluiting geen kans te geven.

Bijdrage: deelnemers Powerschool en trainers RADAR

2) Discriminatie in beeld en greep op discriminatie; het belang van data

over discriminatie voor effectief preventief beleid

Bijdrage: mw. mr. L. Errens beleidsmedewerker ministerie van BZK en

mw. drs. S. Grunenberg, onderzoeker RADAR

3) Sociale cohesie, de boel bij elkaar houden, op z’n beloop laten of op de

spits drijven; een halszaak op gemeentelijk niveau.

Bijdrage: mw. mr. J. Overdijk-Francis, senior beleidsadviseur VNG

- Afsluitende opmerkingen door dagvoorzitter mw. drs. Joke Ellenkamp en spreker

dhr. prof. dr. Paul Cliteur

16.30 – Gelegenheid tot netwerken, borrel


__________________________________________________________________________________

22

Deelnemerslijst

Naam Functie Organisatie Gemeente

Antohi, M secretariaatmedewerker RADAR

Ayachi, M stagiaire RADAR

Bakker, N raadslid Gemeente Hellevoetsluis

Boswijk, C.V. bestuurslid Humanistisch Verbond RR

Chin Kwie Joe, A

VVEH Vlaardingen

Cliteur, P professor Universiteit Leiden Leiden

Dankaart, D raadslid Gemeente Hellevoetsluis

Daudey, A beleidsmedewerker Gemeente Hellevoetsluis

De Jongh-de Champs, J.D. wethouder Gemeente Hellevoetsluis

Dekker, J regionalisering RADAR

El Habachi, R locatiemanager RADAR

Ellenkamp, J bestuursvoorzitter RADAR

Errens, L

Ministerie BZK Den Haag

Grunenberg, S onderzoeker RADAR

Harthoorn, I Notulist Secretaria Berkel en Rodenrijs

Helga Smit stagiaire RADAR

Hoge raadslid Gemeente Hellevoetsluis

Jacobs, C.A.M. beleidsadviseur Gemeente Bergen-op-Zoom

Jaliens, M raadslid Gemeente Capelle a/d Ijssel

Janssen, W

St. Push

Kleijwegt, C.A. burgemeester Gemeente Hellevoetsluis

Kuijpers, J directeur St. Push

Lagendijk, A raadslid Gemeente

Lepelaars, C locatiemanager RADAR

Marchena, L beleidsmedewerker Gemeente Dordrecht

Maris, M juridische zaken & communicatie RADAR

Menheere, M raadslid Gemeente Bernisse

Ong, T trainer RADAR

Orgelist, M stafmedewerker klachtenmeldpunt RADAR

Overdijk-Francis, J.E. senior adviseur VNG Den Haag

Pinto, N regionalisering RADAR

Prins, A beleidsmedewerker Gemeente Brielle

Ramadhin, W communicatiemedewerker RADAR

Roest, E

Steunpunt Integratie Hellevoetsluis

Ruijs, K onderzoeker RADAR

Schlaghecke, C beleidsmedewerker Gemeente Rotterdam

Schouw, B trainer RADAR


__________________________________________________________________________________

23

Schuringa, M

KNVB

Schriemer, R onderzoeker RADAR

Sesay, A beleidsmedewerker Gemeente Rotterdam

Stoop, R trainer RADAR

Triesscheijn, C algemeen directeur RADAR

Van Bork, E secretaris Humanistisch Verbond RR

Van Boxtel, T

Politie MW Brabant Oosterhout

Van der Eerden, M penningmeester RADAR

Van der Schaaf, D wethouder Gemeente Spijkenisse

Van der Sluis, B.H. raadslid Gemeente Bernisse

Van der Stap, A stagiaire RADAR

Van der Wiel, H raadslid Gemeente Hellevoetsluis

Van Honk-Wesselius, T raadslid Gemeente Hellevoetsluis

Van Rees, A raadslid Gemeente Sliedrecht

Wezemer - De Boer, M beleidsmedewerker Gemeente Ridderkerk

Wiersma, H

St. Push

Zeijlstra, W

Amnesty International Hellevoetsluis

Regioconferentie RADAR Editie III: De kracht van samenwerking · 2019. 10. 14. · In 2005 was het...

Documents

Transcript of Regioconferentie RADAR Editie III: De kracht van samenwerking · 2019. 10. 14. · In 2005 was het...