Religie  en  geweld  

Oude  problematiek  met  nieuwe  dimensies  

Ahmed  Aassid  

 

 

 

Islam  en   geweld   zijn   twee   zaken  die   op   internationaal   niveau   steeds  meer   aandacht   krijgen.  Verwacht  wordt  dat  dit  verschijnsel  zal  toenemen.  Dit  heeft  in  het  algemeen  te  maken  met  de  situatie   van   moslims   in   de   wereld.   Deze   situatie   is   het   gevolg   van   een   opeenstapeling   van  gebeurtenissen  waarvan  de  kenmerken  stapsgewijs  naar  voren  kwamen  tijdens  de  twintigste  eeuw  nadat  moslimlanden  onafhankelijk  werden.  Tijdens  deze  periode  kenden  moslimlanden  pogingen  tot  modernisering.  De  meeste  pogingen  hebben  gefaald.  Het  falen  is  in  het  bijzonder  in   de   moslimlanden   waar   de   Arabische   cultuur   de   overheersende   cultuur   is.   De   Aziatische,  niet-­‐Arabische   landen   kenden   een   relatieve   ontwikkeling   in   vergelijking   met   de   wat   de  Arabische  Wereld  wordt  genoemd.  

 

 

Het  is  duidelijk  dat  de  verspreiding  van  geweld  in  naam  van  de  islam  te  maken  heeft  met  het  falen   van   modernisering   van   binnenuit.   Dit   blijkt   uit   achterstand   die   moslimvolkeren   nog  steeds  kennen  naast  de  toenemende  roep  van  het  Salafisme  om  terug  te  keren  naar  de  zuivere  islam,  terwijl  de  uitdaging  van  de  moslimlanden  die  zich  destijds  van  het  koloniale  juk  hadden  geschud  was  het   streven  om   in  de  vaart  der  volkeren  mee   te   gaan.  Verlichte  moslimdenkers  stelden   zich   de   vraag:   Waarom   zijn   moslims   achter   gebleven,   terwijl   anderen   vooruit   zijn  gegaan?  Tijdens  de  zoektocht  naar  het  antwoord  op  deze  belangrijke  vraag  maakte  het  Westen  grote  stappen  voorwaarts  door  wetenschap,  technologie,  het  respecteren  van  vrijheden,  sociale  gelijkheid,  waardigheid,  rechtvaardigheid  en  burgerschap.    

 

 

De   belangrijkste   hindernis   op   weg   naar   ontwikkeling   van   de   Arabische   landen   was   de  onderdrukking   door   Westerse   koloniale   machten   die   ertoe   heeft   geleid   dat   moslims   zich  gingen   verzetten   tegen   de  Westerse   waarden.   Voor   hen   betekenden   die   waarden   bezetting,  verovering,   koloniale   onderdrukking   en   misbruik   van   de   derde   wereld   landen   door   het  kapitalisme.  Dit  heeft  ertoe  geleid  dat  moslims  begonnen   te  denken  over   terugkeer  naar  hun  godsdienstige   en   historische   bijzonderheden   die   naar   hun  mening   tot   een  ware   renaissance  zou  leiden,  los  van  het  kolonialisme.  Zij  verwezen  naar  de  Middeleeuwen  toen  de  Islamitische  beschaving  een  relatieve  bloei  kende.  Dit  verlangen  naar  het  verleden  betekende  echter  dat  zij  letterlijk   in   het   verleden   bleven.   Zij   neigden   naar   een   salafistische   radicale   ideologie.   Het  Westen  is  niet  in  staat  geweest  om  invloed  uit  te  oefenen  dit  te  veranderen.    

 

 

 

 

 

 

Er   zijn   nieuwe   factoren   samen  met   andere   oude   factoren   die   te   maken   hebben   met   de   het  politieke   landschap  van  de  Khilifat-­‐staat  door  de  eeuwen  heen  en   tevens  met  de   islamitische  cultuur  en  het   islamitische  bewustwording  en  die   samen  heden   ten  dage   tot  het   islamitische  extremisme  hebben  geleid  en  dat  we  nu  ‘terrorisme’  noemen.    

Deze  factoren  zijn:    

Het  ontstaan  van  de  Moslimbroeders  in  Egypte  in  1928,  de  ontdekking  van  olie  op  het  Arabisch  schiereiland  en  met  namen  Saudi-­‐Arabië  waar  twee  eeuwen  geleden  het  Wahabisme  voet  aan  wal  kreeg.  Daarbij  komt  het   feit  dat  Het  Westen  de  verspreiding  van  het  Salafisme  tijdens  de  koude   oorlog   heeft   gesteund.   Een   ander   factor   is   het   ontstaan   van   Israël   en   de  onvoorwaardelijke  steun  die  het  met  name  van  de  Verenigde  Staten  krijgt.  De  belangen  van  de  VS  in  het  Midden  Oosten  hebben  geleid  tot  de  invasies  in  Irak  en  Afghanistan.  Dit  heeft  op  zich  weer   geleid   tot  meer   extremisme   en   terrorisme   in   naam   van   de   islam.   Het   ontstaan   van   de  Moslimbroeders  heeft  een  einde  gemaakt  aan  een   intellectuele  beweging  van  verlichte   islam.  Deze  beweging  streefde  naar  onderscheid  tussen  religieuze  beginselen  die  beschouwd  kunnen  worden   als   beginsel   voor   alle  mensen   en   de   tradities,   gewoontes   en   onwetendheid   die   zich  door   de   eeuwen   heen   hebben   opgestapeld.   Het   streefde   tevens   naar   het   vinden   van  alternatieven  middels  het  herzien  van  het  islamitische  erfgoed  op  grond  van  de  behoeften  van  moderne   islamitische   samenlevingen.   De   breuk  met   intellectuele   beweging   van   verlichtende  islam,   gerealiseerd   door   de   Moslimbroeders,   had   tot   doel   het   creëren   van   een   politieke  beweging   om   de   invloeden   van   het  Westen   een   halt   toe   te   roepen.   De   grootste   slachtoffers  hiervan   waren   de   moderniteit   en   de   democratische   waarden   die   als   Westers   werden  beschouwd  en  in  strijd  met  de  islamitische  cultuur.  Daarnaast  had  het  tot  doel  het  mengen  van  religie   met   politie   in   brede   zin.   Dit   vormde   uiteraard   een   hindernis   voor   de   overgang   naar  democratie.   In  plaats  van  dat  men  met  het  Westen  ging  concurreren  op  grond  van  zelfkritiek  en  het  profiteren  van  de  Westerse  waarden  had  men  maar    één  slogan  en  dat  is:  ‘De  islam  is  de  oplossing’.   Sterker   nog  men  wilde   niets   van  het  Westen  weten.   In   dat   opzicht   verschillen   zij  niet  veel  van  het  Salafisme.    

 

De  ontdekking  van  olie  in  Saudi-­‐Arabië  en  de  grote  financiële  mogelijkheid  voor  die  het  teweeg  had  gebracht  heeft  men  doen  denken  aan  het  exporteren  van  het  Wahabitische  Salafisme  die  daarmee  ook  het  Westen  heeft   bereikt.  Daar   komt  bij   dat   het  Westen  heeft   geholpen   aan  de  spreiding   van   dit   ideeëngoed   door   de   alliantie   met   Saudi-­‐Arabië   tegen   de   communistische  opmars.   Saudi-­‐Arabië   heeft   in   de   afgelopen   dertig   jaar   een   bedrag   van   87   miljard   dollar  gespendeerd  aan  de  verspreiding  van  het  Wahabitische  Salafisme.  De  groepen  die  deze  steun  genoten  hebben  zich  tegen  Amerika  gekeerd.    

 

 

 

 

1. Gewelddadige  teksten  

 

Naast  de  genoemde   factoren  zijn  er   factoren  die  betrekking  hebben  op  de  religieuze   teksten.  Daarvan  zijn  onder  andere:  

 

Gewelddadige  teksten  in  de  hadith  en  koran.  Er  zijn  teksten  die  op  ene  of  ander  wijze  oproepen  tot  geweld  waaronder    de  korantekst  ‘Wanneer  de  heilige  maanden  voorbij  zijn,  doodt  dan  de  afgodendienaren  waar  gij  hen  ook  vindt  en  grijpt  hen  en  belegert  hen  en  loert  op  hen  uit  elke  hinderlaag.  Maar   als   zij   berouw  hebben  en  het   gebed  houden  en  de  Zakaat  betalen,   laat  hun  weg  dan  vrij.  Voorzeker,  Allah   is  Vergevensgezind,  Genadevol’.  Deze  wordt  uitgelegd  als   ‘   zet  het  zwaard  op  de  nek  van  polytheisten.  Indien  zij  berouw  tonen  of  moslim  worden  dienen  zij  vrij  te  worden  gelaten.  Een  andere  tekst  is:  ‘O,  gij  die  gelooft,  bestrijdt  de  ongelovigen  die  in  uw  nabijheid   zijn   en   laat   hen   hardheid   in   u   vinden   en  weet,   dat  Allah  met   de   godvruchtigen   is’.  Deze  teksten  doen  heden  ten  dage  doen  veel  vragen  oprijzen  daar  de  maatstaven  voor  goed  en  kwaad  veranderd  zijn.    

 

Ook  in  de  hadith  vinden  we  dergelijke  teksten  zoals  ‘  ik  [  de  profeet  Mohamed  ]  heb  het  bevel        [   van   God   ]   gekregen   om  mensen   te   bestrijden   tot   dat   zij   zich   hebben   onderworpen   aan   de  islam’.    

 

Deze  teksten  dienen  te  worden  geplaatst  in  de  context  van  de  samenlevingen  van  destijds  toen  geweld  een  legitieme  zaak  was  en  diverse  geschillen  middels  geweld  werden  beslecht.  Fysieke  straffen  zoals  steniging,  het  afhakken  van  lichaamsdelen  waren  toen  heel  gewoon.  Het  was  een  weg  die  diverse  volkeren  bewandelen  totdat  men  licht  van  de  huidige  moderniteit  heeft  gezien.    

 

Sommige  moslims  stellen  dat  deze  teksten  in  hun  context  moeten  worden  geplaatst.  Anderen  interpreteren   deze   teksten   letterlijk.   De   letterlijke   interpretatie   heeft   bijgedragen   aan   de  spreiding   van   geweld.   Er   is   een   aantal   landen   zoals   Saudi-­‐Arabië,   Iran   en   Soedan  waar   deze  teksten  officieel  letterlijk  worden  uitgeoefend.    

 

Om  een  einde  te  maken  aan  dit  geweld  dient  men  de  teksten  in  hun  contexten  te  interpreteren  en  dient  men  te  voorkomen  dat  ze  heden  ten  dage  worden  gebruikt  en  uitgeoefend.    

 

 

 

 

 

 

 

2. De  verantwoordelijkheid  van  de  gelovige  inzake  ‘bestrijding  van  het  kwaad’  

Een   van   de   gevaarlijkste   oorzaken   van   het   islamitische   geweld   en   extremisme   is   het  geloofspunt   ‘het   bevelen   tot   het   goede   en   de   bestrijding   van   het   kwade’.   In   de   koran   staat:  ‘Opdat  u  oproept   tot  het  goede  en  het  kwade  bestrijdt’.  Dit  principe  hoeft   in  beginsel  niet   tot  problemen   te   leiden   binnen   groepen   van   gelovigen,   maar   des   te   meer   in   democratische  samenlevingen  waar  vrijheden  en  diversiteit  gerespecteerd  dienen  te  worden.  Dit  principe  gaat  uit  van  het  feit  dat  de  individuele  gelovige  niet  enkel  verantwoordelijke  is  voor  het  gedrag  van  zichzelf,  maar  ook  van  anderen  en  daarmee  van  de  hele  samenleving.  Het  individu  dient  in  deze  hetgeen  hij  als  kwaad  ziet  te  veroordelen  en  dat  te  veranderen  door  fysiek  op  te  treden  of  door  de  persoon  in  kwestie  aan  te  spreken.  Indien  hij  daartoe  niet  in  staat  is  dient  hij  dit  diep  in  zijn  hart   te  veroordelen.  Het  probleem  hier   is  het  begrip   ‘kwaad’.  Voor  moslims   is  dit  het   slechte  zoals   in   de   religieuze   teksten   is   genoemd.   In   de   hedendaagse   democratische   cultuur   is   ‘het  kwade’   een   begrip   dat   niet   gegeneraliseerd   kan   worden.   Met   andere   woorden   dient   het  individu   ongeacht   zijn   positie   de   vrijheid   van   de   ander   te   respecteren.   Een   ieder   dient   zich  enkel   aan   de   wet   te   houden   die   geen   onderscheid   maakt   als   het   gaat   om   godsdienst,   sexe,  afkomst,   enz.   In   democratische   samenleving   heeft   het   fysieke   of   verbale   ingrijpen   door   het  individu   geen   plaats.   Er   zijn   echter   wel   moslims   die   uitgaan   van   dit   principe   zowel   in   de  moslimlanden   als   in   het   Westen.   Het   principe   van   het   fysieke   of   verbale   ingrijpen   dat  gebaseerd   is   op   ‘het   bevelen   tot   het   goede   en   de   bestrijding   van   het   kwade’   heeft   geleid   tot  diverse  executies  van  onder  andere  kunstenaren  en  schrijvers  en  het  opstellen  van  lijsten  van  mensen  die  geëxecuteerd  dienen  te  worden.  Het  Wahabitische  Salafisme  is  voorbij  gegaan  aan  de   uitleg   van   diverse   uitleggers   die   van  mening   zijn   dat   het   fysieke   optreden  moet   worden  overgelaten  aan  de  bevoegde  autoriteiten  en  behoort  niet  tot  de  specialisatie  van  elk  individu.  Het  Wahabitische  Salafisme  is  van  oordeel  dat  het  een  individuele  verplichting  is  om  deze  taak  op  je  te  nemen  omdat  het  de  autoriteiten  zelf  als  ongelovig  en  onwetend  beschouwt.  Bij  deze  opstelling  wordt  geweld  niet  geschuwd.    

 

 

3. De  islam  als  totalitair  systeem  

Het   feit  dat  de   islam  wordt  beschouwd  als  een  totalitaire  eensluidend  onlosmakelijk  systeem  maakt   een   democratisch   dialoog   onmogelijk.   Dit   feit   leidt   enkel   tot   meer   extremisme   en  geweld.   Men   ziet   dit   systeem   als   een   volmaakt   systeem   dat   oplossingen   heeft   voor   alle  problemen  van  mensen.  Naar  hun  oordeel   is  dialoog  niet  mogelijk  daar  zij  zich  op  goddelijke  bronnen  baseren,  terwijl  anderen  zich  op  menselijke  gronden  te  werk  gaan.    

Deze  misvatting  heeft  tot  drie  ernstige  conclusies  geleid  namelijk:  

Moslims  hebben   zichzelf   opgesloten  en  dat  heeft   geleid   tot   een  nauwe  kijk  op   zaken.   Zij   zijn    niet   in   staat   om   profijt   te   hebben   van   andere   beschavingen   daar  men   van   oordeel   is   dat   de  islam  allesomvattend  is.    

De   negatieve   houding   ten   opzicht   van   positieve   punten   van   de   wereldse   beschaving   en   de  universele  waarden  van  mensenrechten  daar  men  stelt  dat  deze   in  strijd  zijn  met  de  rechten  die  in  de  islam  zijn  bepaald.  Men  is  blijkbaar  niet  meer  in  staat  om  te  stellen  dat  de  islam  zelf  in  de  voorbije  eeuwen  heeft  bijgedragen  aan  de  ontwikkelingen  van  deze  waarden.    

 

 

Men  is  niet  in  staat  om  de  achterstandspositie  te  erkennen.  Deze  achterstand  krijgt  trekjes  van  puur  islamitische  te  zijn  en  tevens  gestoeld  op  juiste  gronden.  

 

Het   genoemde   heeft   geleid   tot   de   versterking   van   een   misvatting   over   de   islamitische  specificiteit.  Enkele  kenmerken  hiervan  is  dat  men  niet  open  staat  voor  anderen,  de  ontkenning  van  de  geschiedenis,  de  ontkenning  van  het  dynamisme  van  samenlevingen  en  de  creativiteit  van   het  menselijk   brein.  Men   is   gekant   tegen   de   rechten   van   de   vrouw,   gelijkheid   tussen   de  seksen,   vrijheid   van   geloof,   vrijheid   van   meningsuiting,   tolerantie,   dialoog   tussen   religies,  diversiteit  en  wet.  De  afwijzing  hiervan  gebeurt  in  naam  van  de  islam.    

 

 

4. De  Mythe  van  de  beginperiode  van  de  islam  of  de  gouden  periode  

De  godsdienstige  leer  heeft  steeds  gewezen  op  de  eerste  gouden  periode  van  de  islam.  Volgens  de   soennitische   orthodoxe   stroming  was   dat   het  model   van   een   de   juiste   godsdienst   en   het  ideale   handelen   van   een   moslim   op   alle   vlakken.   Het   doen   en   laten   van   de   profeet   en   zijn  veroveringstochten   waren   onderdeel   van   deze   periode.   Daarbij   komt   de   periode   van   de  zogenaamde   vier   recht   geleide   opvolgers   van   de   profeet   die   gepoogd   hebben   de   staat   van  Koraich  te  concretiseren    en  die  als  khalifat  werd  gezien  voor  alle  moslims.  Het  gevaar  van  deze  leer  schuilt  in  drie  zaken:  

 

A.   Het  feit  dat  deze  periode  geen  gouden  periode  was.  Het  is  was  een  periode  gekenmerkt  door  tegenstrijdigheden,  geweldige  strijd  om  de  macht.  

B.   Het   feit   dat   men   religie   als   legitiem   middel   gebruikte   om   politieke   geschillen   uit   te  vechten.  De  machthebbers  gebruikten  religieuze  teksten  om  hun   legitimiteit   te  versterken  en  om  de  loyaliteit  van  mensen  te  garanderen.  Tegenstanders  gebruiken  dezelfde  teksten  om  de  legitimiteit  van  de  machthebber  te  betwisten.    

C.   Het   feit  dat  diverse  waarden   in  beeld  gebracht  door  het  doen  en   laten  van  de  profeet    beschouwd  worden  als  ideale  en  universele  waarden  die  geschikt  zijn  voor  alle  tijden.    

Het  idee  van  de  gouden  periode  heeft  ertoe  geleid  dat  men  ook  vandaag  de  dag  als  ideaal  wordt  gezien  en  dat  leidt  tot  extremisme  en  radicalisme  daar  men  kost  wat  kost  terug  wil  gaan  naar  deze  fictieve  gouden  periode.    

 

 

 

 

 

 

5. Onderdrukkende  regimes  en  misbruik  van  godsdienst.  

 

Godsdienstig   extremisme   is   ook   het   resultaat   van   politieke   regimes   die   ontstaan   zijn   na   de  koloniale  periode  en  die  niet   in   staat  waren  om  een  grondslag   te   leggen  voor  democratie   en  ontwikkeling   van   het   land.   Deze   regimes   streefden   naar   versterking   van   autoritarisme   en  veelvuldig  gebruik  van  godsdienst  in  het  politieke  leven  door  mensen  te  drogeren  en  om  haar  keuzes  te  rechtvaardigen.  In  de  jaren  zestig  en  zeventig  moedigden  deze  regimes  het  religieus  extremisme   aan   om   de   strijd   aan   te   binden   tegen   progressieve   linkse   krachten   die   destijds  opriepen   tot   verandering.   Deze   regimes   waren   strategische   bondgenoten   van   de   Verenigde  Staten   van   Amerika   die   deze   regimes   aanmoedigden   om   religie   te   gebruiken   tegen   het  communisme.  Deze  regimes  hebben  echter  op  een  gegeven  moment  ontdekt  dat  het  religieus  extremisme  ook  een  gevaar  voor  hen  zelf  vormt.  Deze  regimes  gingen  religie  weer  gebruiken  als  wapen  tegen  extreme  religieuze  groeperingen  die  als  paddenstoelen  uit  de  grond  schoten  als  gevolg  van  de  onderdrukking  en  onrecht.    

 

6. De   ontwikkeling   van   communicatiemiddelen   en   de   spreiding   van  intercontinentale  ideologieën.    

Ontwikkeling   van   communicatiemiddelen   en   met   name   satellietzenders   en   internet   hebben  bijdrage   aan  de   spreiding   van  het     religieus   extremisme.    De  nieuwe   communicatiemiddelen  hebben  het  mogelijk  gemaakt  dat  extreme  ideeën  overal  aan  de  man  worden  gebracht.    

Deskundige   op   het   terrein   van   religieus   extremisme   zijn   van   oordeel   dat   democratie   en   de  feitelijke   ontwikkeling   in   met   name   de   landen   van   het   Midden-­‐Oosten   het   middel   is   om   de  vernietigende   gevolgen   van   dit   verschijnsel   tegen   te   gaan.   Ook   zal   de   oplossing   van   de  Palestijnse   zaak   bijdragen   aan   het   verlichten   van   de   spanningen   als   gevolg   van   religieus  extremisme.   Ook   is   het   van   belang   dat   het   onderwijs  wordt   hervormd.  Onderwijs  moet   zich  aanpassen  aan  de  democratische  beginselen.  Godsdienstonderwijs  moet  worden  veranderd  in  geschiedenis  van  de  godsdiensten  om  de  zaken  in  hun  historische  context  te  zien.