RCC Koude & Luchtbehandeling nummer 3

Compressors en condensingunits

ook in dit nummerTE: datacenterkoelingMRI-scannerLuchtbehandelingsystemen

105 e JAARGANG MAART 2012

RCC K&LORGAAN VAN DE KONINKLIJKE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR KOUDE - KNVvK

REFRIGERATION & CLIMATE CONTROL | KOUDE & LUCHTBEHANDELING

lees meer op pagina ’s 42 en 43

COMPACTE LUCHTBEHANDELINGSKAST

SLIM@IRZIE PAGINA 11

Stream is Emersons nieuwe gamma semihermetische compressoren. Hun geheim schuilt in een combinatie van ongeëvenaarde technologieën die de vrucht zijn van onze jarenlange expertise in productontwikkeling en ambitieuze investeringen in Onderzoek &

Ontwikkeling. Discus®-kleppen, digitale technologie en geluidsisolerende mantel maken dat de Stream bijzonder effi ciënt werkt, continue modulatie en uitstekende geluidseigenschappen heeft. Extra troeven zijn de eenvoudige modulatie, duurzame werking en

de hogere designfl exibiliteit. Bovendien zijn de compressoren inzetbaar met meerdere koudemiddelen zonder daarbij aan performance in te boeten. De gloednieuwe CoreSense™ Diagnostics staat borg voor een intelligente compressorbescherming en preventief onderhoud. U merkt het, Stream is uniek.

Dáárom is Stream innovatief. Het is gewoon de beste keuze vooruw koelsysteem, wat de toepassing ook mag zijn.

WAAROM IS STREAM EIGENLIJK ZO INNOVATIEF?

Emerson Climate Technologies, Servicecenter Benelux, Deltakade 7, 5928 PX Venlo, NederlandWeb: www.emersonclimate.eu - E-mail: [email protected] - Tel. nummer: +31 77 324 02 34Het Emerson Climate Technologies logo is een handelsmerk en dienstmerk van Emerson Electric Co. Emerson Climate Technologies Inc. is een dochteronderneming van Emerson Electric Co. Copeland is een gedeponeerd handelsmerk en Copeland Scroll is een handelsmerk van Emerson Climate Technologies Inc.

E M E R S O N . C O N S I D E R I T S O L V E D ™.

0017_Stream_297x210_NL_01.indd 1 7/02/12 15:58

Waar is onze keldertijd gebleven?Het is alweer een tijdje geleden, maar de consument heeft vele jaren gebruik gemaakt van een kelder. Dat was de koelruimte van het huis. Meestal was het laagste punt van het huis en dus ook als vanzelf de koelste plek. Tegenwoordig heeft echter elke consument een koelkast. En ook in de winkels, retail, logistiek en utiliteit worden steeds meer gekoelde vitrines, vriezers en dergelijke gebruikt om de handelswaar zo lang mogelijk vers te houden. En ook de lucht wordt er veelal gekoeld en verbeterd.Nu dacht ik als kind altijd, dat een koelkast precies zo werkte als een kelder. Alleen was een kelder standaard koel en in een koelkast voegde je ‘gewoon’ koude toe. Ik wist echt niet dat je geen koude toevoegde, maar dat je de warmte eruit haalde. Dat daarvoor gebruik wordt gemaakt van een koudemiddel dat verdampt. U weet natuurlijk vele malen beter dan ik dat in bijvoorbeeld veel Europese supermarkten een systeem wordt opgebouwd met een 'multi-compressorpack' van drie tot acht semihermetische zuigercompressoren of scrollcompressoren. Deze unit bevindt zich in de machinekamer en is verbonden met een extern opgestelde luchtgekoelde condensor. De compressoren comprimeren de damp die in de condensor wordt omgezet in vloeistof. Het vloeibare koudemiddel wordt onder hoge druk via een vloeistofvat en koelleidingen naar de koelvitrines in de winkel getransporteerd waar de vloeistof na inspuiting door opwarming verdampt. De koudemiddeldamp wordt via de zuigleiding weer aangezogen door de compressoren. Cirkel rond.Toch is er in de afgelopen jaren nog veel verbeterd aan de manier van koelen. Natuurlijk werd er gekozen voor een koudemiddel dat het milieu minder belastte, vanwege het ozonafbrekend eff ect van een aantal van die chemische middelen. Tegenwoordig wordt daarom vaak gekozen voor een natuurlijk koudemiddel of een koudemiddel dat milieuvriendelijker is. Maar het waren toch ook de energie-effi ciëntie en de CO2-footprint die onder de loep werden genomen. Op allerlei manieren werd geprobeerd om de koeling zo zuinig mogelijk te maken.Dat is in de loop der jaren steeds beter gelukt en nog steeds wordt er hard gewerkt om dergelijke zaken te verbeteren. De kelder is nog altijd een prima ding in een huishouden, maar is niet overal even effi ciënt. Een energiezuinige en milieuvriendelijke manier van koelen is dan een uitstekend alternatief. Christine LinneweeverHoofdredacteur RCC Koude & Luchtbehandeling

redaCtioneel Koude & luchtbehandeling RCC

3105e Jaargang MAART 2012

redaCtioneel

KOUDE & LUCHTBEHANDELING

O� cieel Orgaan van:KNVVK KONINKLIJKE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR KOUDE, (Royal Dutch Association of Refrigeration) Kantoor: Zandlaan 29, 6717 LN Ede; Postadres: Postbus 32, 6710 BA Ede.tel.: (0318) 69 71 98; fax: (0318) 69 71 99E-mail: [email protected] Internet: www.knvvk.nl postgiro: 97360 / bankrelatie: RABO-bank 36.28.35.829Directeur van het KNVvK-bureau: Gerard J. M. Vos

NVKL, NEDERLANDSE VERENIGING VAN ONDERNEMINGEN OP HET GEBIEDVAN DE KOUDETECHNIEK EN LUCHTBEHANDELING Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer,tel.: (088) 400 84 90 / fax: (088) 400 84 01Email: [email protected]: www.nvkl.nl

NEKOVRI, VERENIGING VAN NEDERLANDSE KOEL- EN VRIESHUIZEN‘De Beukenhof’, Strijpsestraat 51, EindhovenPostbus 901, 5600 AX Eindhoventel.: (040) 2565263 / fax: (040) 2553320E-mail: [email protected] / Internet: www.nekovri.nl

VERAC, VERENIGING VAN LEVERANCIERS VAN AIRCONDITIONING-APPARATUURPostbus 12 - 3740 AA Baarntel.: (035) 542 75 26 / fax: (035) 542 76 26E-mail: [email protected] / Internet: www.verac.nl

LUKA, NEDERLANDSE VERENIGING VAN LUCHTKANALENFABRIKANTENSecretariaat LUKA / Old Hickoryplein 126461 EZ Kerkrade / Post adres:Postbus 153 / 6460 AD Kerkradetel: 045-5350734 / fax: 045-5350735E-mail: [email protected] / internet: www.luka.nl

FKL, FEDERATIE KOUDE- & LUCHTTECHNIEK Boerhaavelaan 40 / Postbus 1902700 AD Zoetermeertel: (079) 353 13 50 / fax: (079) 353 13 65E-mail: � &[email protected] / Internet: www.federation-� l.org

VLA, VERENIGING VAN LEVERANCIERS VAN LUCHTTECHNISCHE APPARATEN Boerhaavelaan 40 / Postbus 1902700 AD Zoetermeertel.: (079) 353 11 24 / fax: (079) 353 13 65E-mail: [email protected]: www.gezondeluchtingebouwen.nl

RAAD VOOR DE KOUDE, Beekenstein 86, 3328 ZD Dordrechttel: +31(0)78 617 00 99 / fax: +31(0)78 618 95 24E-mail: [email protected] Internet: www.raadvoordekoude.nl

NEDERLANDSE KOELTECHNISCHE INDUSTRIE (NKI), Boerhaavelaan 40 / Postbus 1902700 AD Zoetermeertel.: (079) 353 11 24 / fax: (079) 353 11 15E-mail: [email protected] Internet: www.koelindustrie.nl

Met medewerking van het Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch Installatiebedrijf (OTIB).

Verschijnt maandelijksUitgever, redactie en advertentie- administratieB+B VAKMEDIANET, Albrechtlaan 1, 1404 AHBussum - Postbus 219, 1400 AE Bussum - Tel 035-6940740 [email protected] Flierman (coördinatie) - Tel 035-6940740; mobiel 06 53 22 73 16 gejo� [email protected] UitgeverDrs. Ruud BakkerHoofdredacteurChristine LinneweeverEindredacteurAline de BruinMarketingLeendert van WezelTelefonische verkoopGerbert RoggekampTra� c & Abonnementen-administratieJolanda van Selm, tra� [email protected] Direction / VormgevingMr. RichardsonVoorzitter RedactieraadIng. Dick Havenaar - [email protected]. E. Berends / Dr. Ir. C. van den Berg / H. Blok (secretaris) / Dr.Ir. J. Broeze / J. L. F. Hartmans / Ing. K. van Heiningen / Dr. Ir. C. A. Infante Ferreira / Mr. Henry Kruiper/ Ir. C.A. de Schipper MBA / G. J. M. Vos / B. P. M. WillemsAbonnementenNederland € 105,00 (excl. BTW)Buitenland € 125,00 (excl. BTW)Losse nummers € 11,00 (excl. BTW)DrukkerVan der Wiel & Rosmalen Drukkers, Arnhem

ISSN 0925-630X

Rucon Systemair, a powerful combinationRucon Systemair heeft een voor Europa ongekend breed assortiment van luchtbehandelingskasten, warmteterugwinsystemen, ventilatoren en accessoires.

Als zodanig biedt Rucon Systemair perfecte oplossingen voor de Utiliteitsbouw, Industrie, Woningbouw, Infra en Parkeergarages. Veel van onze producten zijn op voorraad en daarmee vanuit ons doordachte distributiesysteem snel leverbaar. Kennis en ervaring delen wij met onze afnemers om vanuit gezamenlijk denken te komen tot de juiste productkeuze en optimale toepassingen.

Daarnaast is er de zekerheid van garantie en een hoge service-graad. Maar onze kracht ontstaat toch vooral door samenwerking. Zo staan wij bijvoorbeeld voor innovaties met name op het gebied van energiebesparing, geluidsreductie en duurzaamheid.Ook daar werken wij voortdurend aan, samen met u.

Rucon Systemair B.V. · Postbus 263 · 3840 AG HarderwijkTelefoon 0341 - 439 100 · Fax 0341 - 439 [email protected] · www.ruconsystemair.nl

Verder in dit nummer 07 Nieuws14 Verenigingsnieuws25 Compressoren van GEA Grasso 30 Compressoren en condensingu-

nits voor commerciële koeltech-niek

35 Total Energy40 Experts: datacenterkoeling44 Alles draait om rendement en

beschikbaarheid bij datacenter-koeling

49 Datacenters kunnen zonder koelmachines

55 Hoe ga je om met luchtfilters voor luchtbehandelingsystemen?

61 Fiscaal voordeel energiebespa-rende luchtbehandelingskasten

64 Secundaire koelsystemen op basis van CO2

75 Afrika’s toekomst in de koeling78 Productinfo

Koude & luchtbehandeling RCC


Compressoren voor natuurlijke koudemiddelen

Kennis stromings- en temperatuur-condities iCt onontbeerlijk

Praktische toepassing natuurlijke koudemiddelen

Overweg: “de mri- scanner is nog lang niet af”

19

36

69

36

51

51 69

inhoud

19

AdVertentie-index A. 't Lam Vries- en Koeltechniek 81Airview Luchtbehandeling 1, 11Alklima 84Ambrava / Samsung 23APAC 48Auerhaan BijsluiterBITZER Kühlmaschinenbau 83Bo-Air Luchtbehandeling 59BuildingJobs / CoolJob.nl 39Carrier Holland Heating 63Conpro Condensor Bescherming 60Cool Green Solutions 77Coolmark 54Daikin Airconditioning 9Easy Cool 81Emerson Climate Technologies 2Emerson Network Power 39Energie Consult 50Gafco-Altron 21Gasco 11GEA Bock 23GEA Refrigeration 18Güntner BijsluiterHolland Ventilatie Groep 39IBK Airconditioning 47Installatievakbeurs Venray 73Lennox Benelux 48Linum Europe 77,81Lodam Electronics 6Monair Luchttechniek 59Multi Import 21Nicotra Gebhardt 27NVKL 68PTC+ 74Rochema 50Rucon Systemair 4StatiqCooling 1, 42-43Stichting Smart Cooling Foundation 28-29Stulz Groep 34Testo 60Thercon 13Uniechemie 67Veenhuizen Koeltechniek 53Vokes Air 59Wijbenga 77

Voor een duurzame planeet

Energie-effi ciente regeling warmtepompen

Een perfect klimaat handhaven, thuis en op kantoor, en tevens de levenscyclus kosten verlagen van uw verwarmingssysteem, door toepassing van Lodam’s warmtepomp regelaar.

Onze energie-effi ciente, klantspecifi eke oplossingen omvatten een regelaar, welke geschikt is om verscheidene warmtepomp systemen en zonnepanelen aan te sturen met een enkele regelaar.De warmtepomp kan tevens worden uitgebreid met extra elektrische verwarming of verwarmingsketels.Met Lodam kunt u uw warmtepomp op afstand regelen en monitoren via internet en gegevens voor service en controle doeleinden downloaden.

Lodam’s fl exibele warmtepomp regeling kan worden ingezet in de meest voorkomende warmtepomp toepassingen, onafhankelijk van koudemiddel, om de hoogst mogelijke COP te verkrijgen.

Zo eenvoudig is het. Intelligente, energie-effi ciente regeling binnen handbereik.

E� cient energy control for better living.Heatpump.lodam.com

nieuwsRCC Koude & luchtbehandeling

Nieuwe certificering van koeltorensDe Eurovent Certification Company (ECC) heeft een certificeringprogramma ontwikkeld voor koeltorens van thermische energiecentrales. Door de torens onafhankelijk en voortdurend te laten testen, wordt de thermische capaciteit vastgesteld. Potentiële kopers krijgen met de certificering zekerheid dat de gegevens van de fabrikant over de capaciteit van de torens klop-pen. Verder geeft het certificaat een bevesti-ging van het energieverbruik voor instanties die daar toezicht op houden.

Cursus Succesvol toepassen van warmtepompen In samenwerking met het Lente-akkoord heeft DWa een cursus rond de toepas-sing van warmtepompen in woningen en utiliteitsgebouwen ontwikkeld. De prak-tijkgerichte cursus Succesvol toepassen van warmtepompen geeft inzicht in de technische, financieel-economische en or-ganisatorische aspecten van warmtepomp-systemen. Tijdens de eendaagse cursus leren deelnemers hoe warmtepompen het beste ingezet kunnen worden. De cursisten krijgen inzicht in de theorie, praktijk, recente technieken en relevante ontwikkelingen. De KopStaart aanpak, ontwikkeld door de partners van het Lente-akkoord, vormt de rode draad. De cursus is bedoeld voor medewerkers van ontwikkelaars, bouwers en woningcorporaties die te maken krijgen met warmtepompsystemen. De cursus vindt elk kwartaal plaats. In principe wordt de cursus centraal in nederland gehouden; bij voldoende aanmeldingen in een bepaalde regio vindt deze elders plaats. De cursus wordt ook incompany aangeboden.Meer informatie: www.lente-akkoord.nl en het studententarief is 25 euro.

Erik Numan nieuwe Sales Engineer NIBE EnergietechniekErik numan (40) is begin deze maand in dienst getreden bij nIBE Energietechniek

Brammer Nederland dealer Festo voor NederlandHet in automatisering van motionin-controlprocessen gespecialiseerde familiebedrijf Festo heeft Brammer nederland benoemd tot geautoriseerd dealer voor nederland. De distributeur van werktuigbouwkundige componen-ten en toebehoren voor industrieel onderhoud levert reserveonderdelen van verschillende leveranciers voor da-gelijks onderhoud, reparaties en revisie van machines. Met de overeenkomst kiest Brammer voor een innovatief en sterk pneumatiekmerk en heeft Festo op zijn beurt toegang tot het uitge-breide netwerk van Brammer, dat in nederland zeventien voorraadhoudende vestigingen telt. De samenwerking biedt beide bedrijven de mogelijkheid om de levering, ondersteuning en services aan hun klanten te optimaliseren.

Free cooling voor FrieslandCampinaOnlangs heeft Climexx een project afgerond bij FrieslandCampina in noordwijk. De zuivel-leverancier wilde de temperatuur van een ruimte naar beneden brengen, omdat die in de zomermaanden kon oplopen tot wel 60 gra-den. na het bestuderen van de situatie heeft Climexx Free cooling geadviseerd. Dit houdt in dat aan de ene zijde van de ruimte buitenlucht wordt ingeblazen en dat op een hoog punt aan de andere zijde de lucht wordt afgezogen en naar buiten wordt geleid. De ontstane luchtstroom zorgt ervoor dat de tempera-tuur lager wordt. Het betreft een zogeheten push-pull-systeem. na opname en calculatie bleek dat de lucht vijftien keer per uur ververst diende te worden. Dit is opgelost door aan de onderzijde van de ruimte tweederde lucht in te blazen middels kanaalwerk en aan de boven-zijde van de ruimte eenderde lucht in te blazen middels een textiele luchtverdeelslang. Zo kan de gevraagde temperatuur bereikt worden.De verse lucht wordt nu ongeveer twee meter boven het mastieken dak aangezogen. De re-den hiervoor is dat de lucht boven het zwarte dak verwarmd is door zonlicht. acht meter naar links wordt de warme lucht uit het boterlokaal afgezogen en naar buiten geblazen.


Voor een duurzame planeet

Energie-effi ciente regeling warmtepompen

Een perfect klimaat handhaven, thuis en op kantoor, en tevens de levenscyclus kosten verlagen van uw verwarmingssysteem, door toepassing van Lodam’s warmtepomp regelaar.

Onze energie-effi ciente, klantspecifi eke oplossingen omvatten een regelaar, welke geschikt is om verscheidene warmtepomp systemen en zonnepanelen aan te sturen met een enkele regelaar.De warmtepomp kan tevens worden uitgebreid met extra elektrische verwarming of verwarmingsketels.Met Lodam kunt u uw warmtepomp op afstand regelen en monitoren via internet en gegevens voor service en controle doeleinden downloaden.

Lodam’s fl exibele warmtepomp regeling kan worden ingezet in de meest voorkomende warmtepomp toepassingen, onafhankelijk van koudemiddel, om de hoogst mogelijke COP te verkrijgen.

Zo eenvoudig is het. Intelligente, energie-effi ciente regeling binnen handbereik.

E� cient energy control for better living.Heatpump.lodam.com

als Sales Engineer regio West. Hij volgt rob van Bergenhenegouwen op die sinds enkele maanden werkzaam is als Projectleider Techniek is nIBE. numan heeft in zijn carrière brede commerciële ervaring opgedaan bij diverse bedrijven, onder meer als commercieel-technisch medewerker en hoofd binnendienst. Sinds 1995 was hij hoofdzakelijk werkzaam in de klimaattechniek, waar hij zich met name richtte op de verkoop van producten op het gebied van ventilatie, airconditioning en cv-ketels. De laatste vijf jaar richtte hij als Sales Engineer zijn aandacht vooral op de advise-ring en verkoop van airconditioning. Vanuit deze functie deed hij tevens de nodige kennis op ten aanzien van lucht/water-warmtepompsystemen. In zijn nieuwe functie richt numan zich in regio West, die een belangrijk deel van noord- en Zuid-Holland beslaat, primair op het bezoeken en adviseren van installateurs, installatieadviesbu-reaus, architecten, groothandels en woningcorporaties.

Erik Numan

Milieukeur sluit overeenkomst over certificatieschema voor datacentersnegen projectdeelnemers sloten onlangs met Stichting Milieukeur (SMK) een overeenkomst voor de ontwikkeling van een certificatie-schema voor Milieukeur Datacen-ters - onderdeel datacenterkoeling. De deelnemers brengen hun speci-fieke kennis in en leveren daarnaast een financiële bijdrage van de helft van de kosten voor onderzoek en ontwikkeling van de criteria. SMK betaalt de overige kosten.De ontwikkeling van groene data-centers is actueel: veel bedrijven zijn bezig innovatieve oplossingen te bedenken om deze bedrijfstak te verduurzamen. De overheid heeft bovendien een belang vanwege de vermindering van de CO2-emissie. Voor inkopers van de diensten van datacenters en voor beheerders van eigen datacenters zijn ech-ter nog geen objectieve criteria beschikbaar waarmee de mate van duurzaamheid van een datacenter wordt aangetoond. De projectdeel-nemers van Milieukeur Datacenter-koeling zijn BIT, Datacenter Brabant, DCMr Milieudienst rijnmond, Klimaatbureau/Dienst Milieu en Bouwtoezicht amsterdam, Low Speed Ventilation Datacenters, e-Quest Datacenter diensten, ICTroom Company, Menerga Klimaattechno-logie en StatiqCooling/Datacenter Infra Solutions.

Inge Diepman is dagvoorzitter congres Anders Bouwen.NUInge Diepman treedt op 21 juni op als dagvoorzitter/gastvrouw tijdens het (in-ter)actieve congres anders Bouwen.nU (www.andersbouwen.nu) in ’t Spant in Bussum. Het congres geeft antwoord op lastige vraagstukken in de bouwwereld als de verhuurbaarheid van bestaande huurwoningen, de strengere regelge-ving omtrent isolatiewaarden, andere overheidsmaatregelen, de aandacht voor energiebesparing en de stijgende ener-

Kooiker Installatie legt beslag op laatste NIBE Stimuleringspakket

Kooiker Installatie uit Staphorst heeft beslag weten te leggen op het zevende en laatste nIBE Stimuleringspakket met de inzending

giekosten. Tijdens het congres komen via verschillende sprekers onderwerpen aan bod op het gebied van architectuur, herstructurering/renovatie, politiek en trends. Ook passeren enkele innovatieve projecten de revue.

Thercon en ThermoNoord bundelen de krachtenThercon en Thermonoord hebben de krachten gebundeld. Beide bedrijven ver-markten voortaan het merk FUJITSU als hightech klimaatoplossing. Dat betekent dat gEnEraL en FUJITSU, beide merken van de Japanse groep Fujitsu-general, nu door Thercon verdeeld worden op de nederlandse markt.Thercon legt zich als importeur toe op onder meer de promotionele activiteiten en de technische documentatie. Zowel Thermonoord als Thercon houden zich bezig met het adviseren en leveren van de lucht/lucht-warmtepompsystemen van het merk FUIJITSU bij de adviseur en installateur. Thermonoord blijft dus dis-tributeur met dezelfde prijzen en service.


888 MAART 2012 105e Jaargang8

Geloof ons.Het origineel is beter!

Daikin maakt het u steeds comfortabeler.

In de installatiemarkt vormen de drie letters VRV al jaren een begrip. VRV maakte het als eerste mogelijk om meerdere ruimtes individueel te koelen en te verwarmen met één buitendeel. Andere aanbieders volgden met het VRF-systeem. Inderdaad, dat scheelt maar één letter. Maar het is niet het origineel.

Om dat duidelijk te maken, hebben we een klein en krachtig boekje voor u klaarliggen met daarin 24 originele voordelen van VRV. Op www.hetorigineelisbeter.nl kunt u het bestellen. Of meteen een afspraak maken voor een persoonlijke presentatie.

VRV

® van Daikin. Het origineel.

Bestel gratisop www.hetorigineelisbeter.nl

24voordelen

originele

VRV

390115 adv VRV 210x297.pdf 1 13-12-11 16:55

van de installatie van een krachtige nIBE F1330 water/water warmtepomp in de Her-steld Hervormde Dorpskerk in Staphorst. Deze kerk is een van de grootste kerken van nederland. De kerk dateert grotendeels van 1990, toen de capaciteit van het gebouw werd vergroot van 1200 tot 2300 zitplaatsen. De comfortinstallatie was dan ook al circa twintig jaar oud en toe aan vervanging. “De ventilatiecapaciteit schoot al jaren ernstig tekort voor het grote aantal kerkbezoekers en dat leidde tot een slechte luchtkwaliteit”, zegt directeur Hendrik Kooiker van Kooiker Installatie. “Daarnaast was de verwarmings-installatie met twee cv-ketels van elk 125 kW bepaald niet zuinig.”Kooiker Installatie kreeg de opdracht voor het berekenen, ontwerpen en aanleggen van een nieuwe comfortinstallatie voor ver-warming, koeling en ventilatie. Kooiker: “We hebben voor de kerk een hybride installatie ontworpen, waarbij een nIBE F1330 water/water-warmtepomp de basisverwarming en de actieve en passieve koeling verzorgt. Wordt het koud, dan kunnen twee cv-ketels van 100 kW bijspringen. Door installatie van nieuwe luchtbehandelingskasten hebben we de ventilatiecapaciteit van de nieuwe installatie bovendien ruim kunnen verdub-belen tot 26.000 m3/uur. Voor de afgifte van warmte en koeling wordt gebruikge-maakt van een combinatie van wandradi-atoren, voetspiralen onder de kerkbanken, stralingsplafonds, terwijl inblaasnozzles en roosters worden toegepast voor toevoer van verse lucht.”

Foto Maarten Corbijn

Geloof ons.Het origineel is beter!

Daikin maakt het u steeds comfortabeler.

In de installatiemarkt vormen de drie letters VRV al jaren een begrip. VRV maakte het als eerste mogelijk om meerdere ruimtes individueel te koelen en te verwarmen met één buitendeel. Andere aanbieders volgden met het VRF-systeem. Inderdaad, dat scheelt maar één letter. Maar het is niet het origineel.

Om dat duidelijk te maken, hebben we een klein en krachtig boekje voor u klaarliggen met daarin 24 originele voordelen van VRV. Op www.hetorigineelisbeter.nl kunt u het bestellen. Of meteen een afspraak maken voor een persoonlijke presentatie.

VRV

® van Daikin. Het origineel.

Bestel gratisop www.hetorigineelisbeter.nl

24voordelen

originele

VRV

390115 adv VRV 210x297.pdf 1 13-12-11 16:55

Q-Energy exploiteert veldverwarming voetbalclub Vitesse

Voetbalclub Vitesse uit arnhem haalt vanaf eind dit jaar een deel van de warmte, die nodig is om de nieuwe trainingslocatie en velden te verwar-men, uit de grond. Samen met het Eindhovense installatiebedrijf Q-Energy heeft Vitesse hiervoor een duurzaam ontwerp gemaakt. De exploitatie van dit moderne systeem komt geheel voor risico en rekening van Q-Energy en le-vert Vitesse een fikse energiebesparing op. Het ultramoderne trainingscomplex van de arnhemse betaaldvoetbalclub verrijst op nationaal Sportcentrum Papendal.In plaats van het pand en de velden compleet te verwarmen met gas, kiest Vitesse voor aardwarmte met behulp van een warmte- en koudeopslag in-stallatie (WKO). De thermische energie in de bodem wordt gewonnen door ‘warm’ grondwater omhoog te pom-pen uit een aquifer, een ondergrondse watervoerende laag op een diepte van ruim honderd meter. Deze warmte wordt vervolgens in het pand en de velden gebruikt, waardoor het grond-water enkele graden afkoelt. Via een injectieput wordt het afgekoelde water weer terug in de bodem gepompt en in de zomer vervolgens voor koeling gebruikt.De WKO-installatie dekt de volledige warmte- en koudebehoefte van het vier verdiepingen hoge pand af en wordt daarnaast gebruikt om warmte te leveren aan de drie speelvelden met veldverwarming. Om dit concept nog duurzamer te maken is Q-Energy een onderzoek gestart naar het gebruik van de speelvelden als warmtecollector in de zomer, zodat in deze periode zon-newarmte voor de winter kan worden opgeslagen.

Nieuw keurmerk voor duurzaamheid van datacenters

De Dutch green Building Council (DgBC) heeft de richtlijn BrEEaM-nL nieuwbouw voor datacenters gelanceerd. “Vanwege de specifieke functie en energievraag is het namelijk niet mogelijk om dit type bouw-werken met de huidige richtlijn BrEEaM-nL nieuwbouw te beoordelen”, legt DgBC-projectmanager Maarten Dansen uit.De eerste projecten zijn al bezig met certificeren en er staan meer partijen in de rij, waaronder EvoSwitch Datacenter en net-beheerder Ziggo. Vanwege de specialistische kennis in de nieuwe richtlijn, houdt DgBC op 26 april een speciale training voor BrEEaM-nL nieuwbouw experts.“Zowel vanuit de markt als de overheid bestond al langer de behoefte aan een duurzaamheidskeurmerk voor datacenters. Daarom is een functiespecifieke beoorde-lingsrichtlijn (BrL) ontwikkeld”, zegt technisch manager Jan Wiersma van EvoSwitch. “We hebben met ondersteuning van agentschap nL en partijen als Ziggo en EvoSwitch de BrEEaM-nL Datacenters ontwikkeld.”

‘Efficiënte oplossingen alle in energierichtlijn’Het Europees Partnerschap voor Energie en Milieu (EPEE) vindt dat de nieuwe Europese richtlijn Energie Efficiency en Energiediensten (ESD) alle energie-efficiënte oplossingen moet



omvatten. Het is teleurgesteld dat de com-missie industrie, onderzoek en energie (ITrE) van het Europees Parlement niet alle energie-efficiënte en milieuvriendelijke technologieën goed heeft overwogen.“Wij zijn blij met delen van het rapport van de commissie, zoals de extra nadruk op meer renovatie van openbare gebouwen”, zegt directeur-generaal andrea Voigt van EPEE. Voigt vindt het echter een gemiste kans dat niet alle mogelijkheden van de diverse energie-efficiënte technologieën, zoals warm-tepompen, zijn overwogen.Het Europees Partnerschap voor Energie en Milieu (EPEE) staat voor de Europese koe-ling-, airconditioning- en warmtepompindus-trie. Bij de organisatie zijn veertig bedrijven en nationale verenigingen aangesloten in heel Europa. De verwarming, ventilatie, aircondi tioning en koelsector (HVaCr) wil een enorme bijdrage te leveren aan een kool-stofarme economie en investeert in nieuwe technologieën. De industrie heeft behoefte aan een flexibel politiek kader als motor voor technologische innovatie om zowel voordelen voor het milieu als de economische groei en concurrentievermogen te bevorderen.De ESD richtlijn verplicht lidstaten om maat-regelen in te voeren die leiden tot verbetering van energie-efficiency in de Europese Unie.

Duitse wet stimulans absorptiekoeling De Duitse warmtewet EEWärmeg heeft vol-gens het vakblad CCI Zeitung gezorgd voor een toenemende belangstelling voor ad- en absorptiekoelmachines. In de nieuwe wet zij eisen opgenomen met betrekking tot het gebruik van duurzame warmte en duurzame koude. Sorptiekoelmachines produceren koude uit warmte. De koude uit dergelijke machines telt mee als de aandrijfwarmte afkomstig is van hernieuwbare bronnen of van warmtekrachtkoppeling of restwarmte uit de industrie.

Airview Luchtbehandeling BV I Noordeinde 114 I 3341 LW Hendrik-Ido-Ambacht I Telefoon: 078 - 652 18 00 I www.airview.nl

VRF-systemen

OFFICIEEL IMPORTEUR

LuchtbehandelingsystemenWarmtepompen &Koudwatersystemen

Airconditioningsystemen

Airview Luchtbehandeling is uw totaalleverancier in klimaatoplossingen. Door middel van het zeer brede leveringsprogramma zijn wij in staat om voor vrijwel ieder klimaatprobleem de meest geschikte oplossing te leveren.

Totaalleverancier in klimaatoplossingen

Vochtbeheersingsystemen

Ons zeer uitgebreide leveringsprogramma is onderverdeeld in de 5 hierboven weer-gegeven categorieën.

Met de diversiteit aan producten binnen deze categorieën denken wij u eenvoudig in staat te stellen een oplossing te selecteren voor de klimaatproblemen van uw klanten.

Voor uitgebreide informatie over de complete range van producten binnen de betreffende categorieën verwijzen wij u graag naar onze website: www.airview.nl.

Indien gewenst informeren wij u ook graag persoonlijk verder. U kunt direct een afspraak maken met een van onze adviseurs door te bellen naar 078 – 652 18 00.

Europees bezoek bij PanasonicOp de stand van Panasonic Benelux kreeg manager klimaatsystemen Kees Staal tijdens de VSK bezoek van de Europese managers Enrique Vilamitjana en aiichiro Shiraishi van Panasonic Ha air Conditioning Europe uit Wiesbaden. Ook zij gaven hun visie op wat er zich in de Europese markt afspeelt. “In 2018 willen wij het nummer één energiebedrijf zijn. Hoe we dat willen doen? Jarenlang ging airconditioning voorop en kwam verwarming op de tweede plaats. Tegenwoordig is het precies andersom”, legt Vilamitjana uit.Met het oog op airconditioning nam Panasonic destijds Sanyo over, om beter te kunnen concurreren met bedrij-ven die al heel lang airconditioning verkochten. als het gaat om verwarmen, zal het bedrijf het echter zelf moe-ten doen. “Er is geen mogelijkheid om een bedrijf over te nemen met veel kennis van zaken in huis.” Inmiddels heeft Panasonic de beschikking over 120 verschillende modellen warmtepompen. In alle soorten en maten. groot, klein, elektrisch, voor hoge en voor lage temperaturen. “In nederland doet de warmtepomp het nog niet zo goed. Maar Panasonic heeft een grote warm-tepomp op gas en die zou het hier goed moeten doen. De onderdelen komen van nissan. We verwachten er veel van. niet alleen in nederland, maar in heel Europa. Over drie jaar hopen we te kunnen oogsten”, aldus Vilamitjana.



VRFHEAT PUMPS

HET VRF SYSTEEM MET DE ISO COMFORT GARANTIE

www.fujitsuclimate.nl

Thercon BVStorkstraat 23 I 3905 KX Veenendaal Tel.: 0318 54 46 70 I [email protected]

Gebundelde kracht

Vanaf 1 februari 2012 verzorgt Thercon bv de promotie, verkoop en service van Fujitsu lucht-lucht warmtepompen. Dit zal gebeuren in partnership met ThermoNoord.

luchtverdelingsrooster

airjet

grote comfortzone

Comfort en energiezuinigheid: de FUJITSU VRF systemen blinken uit op beide vlakken. Een doorgedreven optimalisatie van alle componenten resulteert in de hoogste COP en EER waarden op de markt. Koelen, verwarmen, of beide tegelijk is mogelijk, zelfs met warmteterugwinning. Elke gebruiker kan de temperatuur afzonderlijk regelen. Alle VRF binnendelen en bedieningen zijn universeel voor het hele programma. Het FUJITSU VRF programma is de complete klimaatbeheersing bij uitstek voor kantoorgebouwen, hotels, scholen, ziekenhuizen enz.

De VRF V2 biedt een aansluitcapaciteit tot 150%, tot max. 48 binnendelen. Met een COP van 4,37 en een EER van 4,07 is dit systeem een stuk energie-efficiënter dan de traditionele verwarming- en airco-systemen. De VRF V2 is beschikbaar in vermogens van 25 tot 150 kW. 5 verschillende master-buiten-units kunnen stand-alone of in combinatie worden toegepast.

VRF V2

De mini VRF J2 schittert op het vlak van efficiëntie. Deze compacte 2-pijps VRF, met een aansluitcapa-citeit tot 130% (max. 9 binnendelen), biedt de keuze om te koelen of te verwarmen met een COP en EER van respectievelijk 4,53 en 4,00. De J2 kan een-voudig zonder converter aangesloten worden aan een VRF V2 systeem.

VRF J2

Met de nieuwe VRF VR2 kunt u naar wens iedere ruimte apart koelen, verwarmen, ventileren of ontvochtigen. Dankzij het Heat Recovery systeem kan de warmte die opgenomen wordt om te koelen benut worden om andere ruimten te verwarmen. Re-sultaat: een nog lager energieverbruik. Maximum 12 verschillende typen binnendelen en 54 verschillende modellen kunnen geselecteerd worden in een range van 2,2 tot 25 kW koelvermogen en 2,8 tot 28 kW verwarmingsvermogen.

VRF VR2 Heat Recovery

Geen optimaal comfort zonder een vernuftig luchtverdeelsysteem. Daarom werd de Comodair ontwikkeld, een systeem met luchtverdeelroosters van 60x60 cm met 4 uitblaaszijden, voorzien van een aansluiting voor verse lucht (ø125cm) en een retour met fi lter. Een airjet, tevens ingebouwd in een 60x60 cm module, optimaliseert de luchtstroom. Dit resulteert in een extra grote en tochtvrije comfortzone.

ISO7730(A-comfort in verwarming en B-comfort in koeling)

1203_thercon_FujitsuNL_VRF-Comodair_ad_v2.indd 1 05/03/12 10:55

Hitachi vertegenwoordigd door HD KlimaatsystemenTijdens de VSK was er op de stand van HD Klimaatsystemen uit Dordrecht hoog bezoek. Dit bedrijf verkoopt namelijk sinds kort koelbrancheproducten die door de Japanse gigant Hitachi worden geproduceerd. Van Hitachi Europa bezochten enkele kopstukken de stand, namelijk regional Sales Ma-nage Pierre-rené Milz, area Sales Manager Frank Middel-dorf en de European Sales Manager Patrick grabski.Milz en Middeldorf maken beide deel uit van het noord-Europese hoofdkantoor van Hitachi in het Duitse Düsseldorf. grabski is verbonden aan het hoofdkantoor in Vélizy dat heel Europa bestrijkt. De heren kregen van HD Klimaatsys-temen een aantal presentjes aangeboden en spraken daarna met de pers. Partick grabski: “Hitachi heeft 24000 distribu-teurs en verkooppunten. Een deel daarvan is in Europa. In het begin kwamen alle producten uit Koreaanse fabrieken, maar sinds 1993 is er ook een fabriek in Barcelona, die spe-ciaal gericht is op de Europese markt.”Want daar zat in het begin van de samenwerking met Hitachi een probleem. Het bedrijf was gespecialiseerd op de Japanse markt en de systemen van daar pasten lang niet altijd bij de Europese markt. “Met de komst van het bedrijf in Barcelona is er veel veranderd. De producten verkochten altijd al goed, maar sindsdien is de verkoop toch nog flink gegroeid. Dat is goed. groei is altijd nodig”, legt grabski uit.Tijdens Chillventa vorig jaar werd door de heren van Hitachi besloten dat er ook voor de nederlandse en Belgische markt vertegenwoordiging moest komen. HD Klimaatsyste-men kreeg de eer.

VRFHEAT PUMPS

HET VRF SYSTEEM MET DE ISO COMFORT GARANTIE

www.fujitsuclimate.nl

Thercon BVStorkstraat 23 I 3905 KX Veenendaal Tel.: 0318 54 46 70 I [email protected]

Gebundelde kracht

Vanaf 1 februari 2012 verzorgt Thercon bv de promotie, verkoop en service van Fujitsu lucht-lucht warmtepompen. Dit zal gebeuren in partnership met ThermoNoord.

luchtverdelingsrooster

airjet

grote comfortzone

Comfort en energiezuinigheid: de FUJITSU VRF systemen blinken uit op beide vlakken. Een doorgedreven optimalisatie van alle componenten resulteert in de hoogste COP en EER waarden op de markt. Koelen, verwarmen, of beide tegelijk is mogelijk, zelfs met warmteterugwinning. Elke gebruiker kan de temperatuur afzonderlijk regelen. Alle VRF binnendelen en bedieningen zijn universeel voor het hele programma. Het FUJITSU VRF programma is de complete klimaatbeheersing bij uitstek voor kantoorgebouwen, hotels, scholen, ziekenhuizen enz.

De VRF V2 biedt een aansluitcapaciteit tot 150%, tot max. 48 binnendelen. Met een COP van 4,37 en een EER van 4,07 is dit systeem een stuk energie-efficiënter dan de traditionele verwarming- en airco-systemen. De VRF V2 is beschikbaar in vermogens van 25 tot 150 kW. 5 verschillende master-buiten-units kunnen stand-alone of in combinatie worden toegepast.

VRF V2

De mini VRF J2 schittert op het vlak van efficiëntie. Deze compacte 2-pijps VRF, met een aansluitcapa-citeit tot 130% (max. 9 binnendelen), biedt de keuze om te koelen of te verwarmen met een COP en EER van respectievelijk 4,53 en 4,00. De J2 kan een-voudig zonder converter aangesloten worden aan een VRF V2 systeem.

VRF J2

Met de nieuwe VRF VR2 kunt u naar wens iedere ruimte apart koelen, verwarmen, ventileren of ontvochtigen. Dankzij het Heat Recovery systeem kan de warmte die opgenomen wordt om te koelen benut worden om andere ruimten te verwarmen. Re-sultaat: een nog lager energieverbruik. Maximum 12 verschillende typen binnendelen en 54 verschillende modellen kunnen geselecteerd worden in een range van 2,2 tot 25 kW koelvermogen en 2,8 tot 28 kW verwarmingsvermogen.

VRF VR2 Heat Recovery

Geen optimaal comfort zonder een vernuftig luchtverdeelsysteem. Daarom werd de Comodair ontwikkeld, een systeem met luchtverdeelroosters van 60x60 cm met 4 uitblaaszijden, voorzien van een aansluiting voor verse lucht (ø125cm) en een retour met fi lter. Een airjet, tevens ingebouwd in een 60x60 cm module, optimaliseert de luchtstroom. Dit resulteert in een extra grote en tochtvrije comfortzone.

ISO7730(A-comfort in verwarming en B-comfort in koeling)

1203_thercon_FujitsuNL_VRF-Comodair_ad_v2.indd 1 05/03/12 10:55

14

Technical Tours GL- conferentie 2012 op 28 juni 2012 Een dag na de Gustav Lorentzen conferentie 2012 die gehouden wordt van 25 tot en met 27 juni 2012 worden een vijftal technische tours georgani-seerd naar verschillende bedrijven en installaties. Dit wordt vanuit Delft gecoördineerd. De deelnemers worden per bus vanaf de TU-Delft naar de door hen aangegeven keuze van de tour gebracht waar het programma wordt gehouden. Na afloop zal de bus ook weer eindigen in Delft. De volgende technical tours zijn in het keuzeprogramma opgenomen: 1. Trainingcentrum natuurlijke koudemiddelen bij PTC+ te Ede *Tijdens een introductie en inleiding bij PTC+ te Ede worden diverse zaken rond CO2, NH3 en HC- natuurlijke koudemiddelen besproken en vindt een demonstratie plaats in het trainingscentrum waar een Installatie met verschillende natuurlijke koudemiddelen staat opgesteld t.b.v. het bijbrengen van kennis en kunde voor technici en gebruikers . Het gaat hierbij mede om het werken aan deze installatie onder veilige condities.Workshop bij meerdere installaties en/of onderdelen hiervan;

● NH3 /CO2 -cascade subcritisch● CO2 transkritisch● R 290 ● Instellen expansieventiel (R290)● Werking pompsystemen met natuurlijke circulatie

Toelichting en mogelijkheid tot stellen van vragen bij deze installaties.

* naast de technical tours is er ook een trainingsprogramma van 2 dagen mogelijk bij PTC+ op 28 en 29 juni bedoeld voor buitenlandse deelnemers die zich meer willen verdiepen in het werken en trainen met natuurlijke koudemiddelen. Met name kan dat belangrijk zijn voor ontwikkelingslan-den die de inzet van natuurlijke koudemiddelen willen stimuleren.

Dit programma is in dezelfde week van de GL conferentie, waardoor belangstellenden aansluitend of apart een trainingsprogramma kunnen volgen. Inschrijving hiervoor gaat direct via de website van PTC+ www.ptc.com. Op de website www.gl2012 is ook een link die naar PTC is gekoppeld.

2. Klaas Puul te Volendam Klaas Puul te Volendam is een groothandel/producent en brengt garnalen en ander zeebanket vanuit de gehele wereld in Europa op de markt. Dagelijks vers bereid en onder optimale condities verpakt, weten zij de heerlijkste garnalen iedere dag weer bij klanten af te leveren.GarnalenverwerkingEen garnaal kan diepgevroren en rauw worden verkocht, maar voor de gekoelde producten zijn er vaak meerdere handelingen nodig voordat deze in de schappen liggen. Denk daarbij aan het koken, het pellen en

14

Gustav Lorentzen conferentie 2012

KNVVK verenigingsnieuws RCC Koude en luchtbehandeling

MAART 2012 105e Jaargang

conserveren van garnalen. De Noordzee garnaal wordt aan boord van de visserschepen gekookt, maar de roze garnaal wordt op de productielocatie te Volendam gekookt met een volautomatische kook-, koelen conser-veerlijn. Sommige producten worden op oorsprong door de leveranciers in Azië gekookt. Het is hierbij zeer belangrijk dat deze gecontroleerd worden ontdooid en geconserveerd. Het koelen en vriezen van de garnalen geschiedt met installaties die draaien op het koudemiddel CO2. Door het installatiebedrijf Bort de Graaf BV uit Bunschoten - Spakenburg die de installatie heeft aangelegd en deze ook onderhoud wordt een toelichting gegeven op de werking ervan. Er wordt een rondleiding gehouden in het bedrijf en bij de installatie.

3. Prevesco BV Prevesco te Waalwijk is een bedrijf dat onder andere afscheiders produ-ceert voor de industriële koeltechniek, waarbij het van essentieel belang is om de damp zo droog mogelijk naar de compressor af te voeren. Door de toegepaste techniek wordt een zeer gunstige combinatie verkregen van de grootte en de afscheidingskwaliteit van de afscheider. Tijdens het bezoek aan het bedrijf wordt een lezing gegeven over de werkwijze van de afscheider en wordt het verschil aangetoond van de afscheider met een te ‘natte’ damp en de afscheider met de nieuwe technologie met nagenoeg droge damp. Door twee demonstraties van te natte en nagenoeg droge damp wordt duidelijk welke het effect is op de damp die naar de compres-sor wordt gevoerd. 4. IJsbaan Sportboulevard Dordrecht De ijsbaan van Dordrecht, als onderdeel van de sportboulevard, is een moderne ijsbaan waar regelmatig internationale wedstrijden worden gehouden. Onlangs is daar in februari 2012 de Finale Worldcup Shorttrack in de Sportboulevard gehouden en in september wordt de Island Cup Games gehouden. IJshockeyvereniging Black Sheep organiseert van 9 tot en met 11 september de Island Cup Games, een internationaal ijshockey event, waar zal worden gestreden om de Island Cup. De ijsbaan maakt gebruik van warmteterugwinning door de combinatie van een zwembad en een sporthal, waarbij de warmte uit het ijs wordt gebruikt voor verwarming van het zwembad en de sportaccommodatie. De installatie werkt op ammoniak en wordt bezocht tijdens het bezoek. Door GEA/ Grenco wordt vooraf een lezing gehouden over de werking van de installatie.

5. Boerhaavemuseum, (waaronder Kamerlingh Onnes ) en het Kamerlingh Onnes Gebouw (KOG) te Leiden Bezoek aan het Boerhaave museum en het Kamerlingh Onnes-gebouw Als achtergrond dient natuurlijk het feit dat Prof. dr. Heike Kamerlingh Onnes in Leiden op 10 juli in 1908 als eerste het helium bedwong en een temperatuur bereikte van enkele graden boven het absolute nulpunt (-273,15°C). Toen werd Leiden het koudste plekje op aarde. Deze prestatie is natuurlijk een wetenschappelijk hoogtepunt in de natuurkunde en koeltechniek. Dit koudste plekje op aarde kan nog bezichtigd worden in het KOG (dat staat voor Kamerlingh Onnes Gebouw). Ook heeft Heike Kamerlingh Onnes initiatieven ontwikkeld die hebben geleid tot de op-

Inschrijving: De inschrijving is open ! Zie voor het programma de website van de conferentie www.gl2012.nl Inschrijving kan via de website www.gl2012.nl

Tijdens deze themadag zal worden ingegaan op een aantal aspecten die kunnen worden aangegeven als zijnde faalkosten. Wat zijn deze dan, zijn ze van te voren herkenbaar cq. te voorkomen. Op basis van een complete installatie worden toelichtingen gegeven door sprekers van praktijk-voorbeelden van veel voorkomende en belangrijke faalmogelijkheden cq. aandachtspunten. Oplevering en overdracht van de installatie aan de klant zal een belangrijk onderdeel zijn van de themadag. Hierbij is kennis noodzakelijk.Waar wordt deze kennis gehaald? Bij externe opleidingsorganisaties, of is kennis alleen via het bedrijf te verkrijgen?

De volgende onderwerpen komen onder andere aan de orde:

Wat zijn faalkosten ?Falen bij leidingen, beugelen/trillingen en de compressoropstelling;Faaloorzaken door nat draaien en olieslag;Invloed van het smeersysteem en draaicondities op levensduur van com-pressoren; Kennis en ervaring. Overdracht van kennis en ervaring.Op de website van de KNVvK www.knvvk.nl is in detail aangegeven wat het programma is en wie de sprekers zijn. Ten tijde van het indienen van de kopij was het nog niet mogelijk alle details aan te geven.

23 mei 2012Jaarvergadering/ledenvergadering en Dag van de Koude Na de jaarvergadering waar de leden nog een aparte uitnodiging voor ontvangen is er circa 15.30 uur, zoals gebruikelijk een spreker met een speciaal thema beter bekend geworden als ‘de dag van de Koude’. Hieraan kunnen ook niet leden gratis deelnemen. Dit keer neemt Professor dr. L. Hacquebord ons mee naar de Noord- en Zuidpool waar hij veel ervaringen heeft opgedaan en daar zeer geanimeerd over kan vertellen. Professor Hacquebord is een Antartica-kenner Hij is naast zijn verbondenheid als Hoogleraar Arctische en Antarctische studiën aan de Universiteit van Groningen onder andere ook directeur van het Arctisch Centrum, council member, vertegenwoordiger van Nederland en vice-president 2000-2008 van de International Arctic Science Committee; chair of the IASC Standing Science Committee of Human and Social Sciences; director of the Willem Barents Pool Insituut; lid van het National IPY Committee (2007-2008); adviseur van het Interdepartementaal Pool Overleg; Member of the Inter-national Polar Heritage Committee of ICOMOS.

Noteert u de data alvast in uw agenda !

18 april 2012 Themadag Reductie faalkosten & kennisoverdracht 18 april 2012 te Ede

KNVVK verenigingsnieuws RCC Koude en luchtbehandeling


Inschrijving: De inschrijving is open ! Zie voor het programma de website van de conferentie www.gl2012.nl Inschrijving kan via de website www.gl2012.nl

richting in 1908 van het huidige IIR. Op 23 september 1908 heeft hij ook de voorloper van Nederlandse Vereniging voor Koude en nu Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Koude ( KNVvK) opgericht. Beide organi-saties bestaan nu dus meer dan 100 jaar. Hij is ook de initiator geweest van de totstandkoming van RCC Koude & Luchtbehandeling, het officieel verenigingsorgaan van de KNVvK. Tijdens de technical tour naar Leiden wordt door de Prof. dr. Dirk van Delft van het Boerhaave- museum een historische achtergrond gegeven van ontwikkelingen die Kamerlingh Onnes tot stand bracht en wordt een lezing gegeven door Prof. dr. Peter H. Kes van de universiteit van Leiden in het Kamerlingh Onnes gebouw (KOG) dat nu dienst doet als Universiteit over supergeleiding. Het museum Boerhaave wordt bezocht waar veel historie te zien is over Kamerlingh Onnes.In het programma is een wandeling opgenomen van het Boerhaave Museum naar het KOG in het historische centrum. Informatie en inschrijving! Informatie van de technische tours is te vinden op www.gl2012 Daar kan naast inschrijving voor het programma van 25 tot en met 27 juni ook wor-den ingeschreven voor de technische tours. De spreektaal is Engels. Aanvang van de technical tours is 9.00 uur in Delft bij de TU.

Terugkomst is circa 16.00 uur bij de TU –Delft .

Een lunch maakt deel uit van het programma.

16

RCC Koude en luchtbehandeling

16

NVKL verenigingsnieuwsRCC Koude en luchtbehandeling

Tijdens de Kringbijeenkomsten van de NVKL heeft u gelegenheid om met het NVKL-bureau en uw collega’s te praten over ontwikkelingen in de sector. De bijeenkomsten zijn alleen bedoeld voor de installateurs binnen de NVKL. De NVKL geeft dit keer uitleg over het opleidingsbedrijf Go° en de activiteiten om het koudetechnisch onderwijs te verbeteren. Tevens is er een start gemaakt met het op-stellen van klantprofi elen. Deze profi elen bie-den informatie over hetgeen de klanten in de verschillende segmenten van u verwachten.

Tijdens de korte presentaties en in de alge-mene discussie over het NVKL-collectief heeft u ruim de tijd om uw mening te geven. op deze avonden kunt u uw invloed uitoefenen op het beleid van de komende jaren. Kom dus ook!

DE KRINGBIjEENKoMsTEN VINDEN pLAATs op DE VoLGENDE DATA:● Weesp; bij Klimaatconcept op donderdag 15 maart 2012

MAART 2012 105e Jaargang

Taart voor de zaakop de VsK zijn de prijswinnaars van de ‘Taart voor de zaak’ bekend gemaakt. Alle leden die op de NVKL-stand zijn langsgekomen hebben hun ingevulde uitnodiging in kunnen leveren om kans te maken op gebak voor alle collega’s.

DE DRIE WINNAARs ZIjN:● K. van der Mey van Weber

Koeltechniek;● R. oude Wesselink van hB

groep;● hegeman van hegeman Kou-

detechniek & Airconditioning.

De taart is inmiddels persoon-lijk overhandigd aan de drie bedrijven.

● utrecht; bij ApAc services B.V. op don-derdag 22 maart 2012 ● Etten-leur; bij fri-jado B.V. op dinsdag 27 maart 2012 ● Emmeloord; bij Dijksma Koudetechniek

B.V. op woensdag 28 maart 2012 ● Groningen; bij provinciehuis Assen op woensdag 4 april 2012 ● Deventer; bij ps koeltechniek Deventer B.V. op dinsdag 3 april 2012 ● Zoetermeer; bij cofely Refrigeration B.V. op dinsdag 10 april 2012 ● Roermond; bij Koma koeltechnische

Industrie B.V. op woensdag 18 april 2012

De middag begint met een rondleiding bij een collega-installateur die in uw regio gevestigd is, daarna volgt een maaltijd en het vervolg van het programma. Alle bij de NVKL aangesloten installatie-bedrijven hebben een uitnodiging voor de Kringbijeenkomsten ontvangen. Voor meer informatie kunt u contact op-nemen met coen van de sande, [email protected] of 079-3531149.

NVKL KRINGBIjEENKoMsTEN 2012op BEZoEK BIj EEN coLLEGA-INsTALLATEuR

De eerstvolgende Installatievakbeurs vindt plaats in Venray van 17 tot en met 19 april. De NVKL heeft met de Evenementenhal een overeenkomst gesloten voor de organisatie van een ‘Koude & Klimaatstraat’ op de Installatievakbeurzen in 2012. Er is een speciaal gedeelte waar de koude- en klimaattechniek zich gaat concentreren. Bij het reserveren van uw stand kunt u aangeven of u in deze straat wilt staan. In overleg met de beursorganisa-tie kunt u uw plaats in de straat bepalen. Als NVKL-lid ontvangt u kosteloos een rotanzitje of statafel incl. 3 barkrukken.

VooR MEER INfoRMATIE oVER DEZE oVEREENKoMsT KuNT u coNTAcT opNEMEN MET:

EVENEMENTENhAL, RIAN sTRIpER, email: [email protected] NVKL, KARIN VAN DER MAAREL, email: [email protected]

wijzigingenDe voor onze sector belangrijkste wijzigingen ten opzichte van de energielijst 2011 zijn:● Warmtewisselaar voor vrije koeling (210206). De om-

schrijving is uitgebreid met koeling van gebouwen met oppervlaktewater.

● Koude- of warmteterugwinning uit ventilatielucht (210801). De omschrijving voor warmteterugwinning uit ventilatielucht is uitgebreid met de toepassing voor nieuwbouw. hierbij zijn de technische eisen zo om-schreven dat alleen de beste luchtbehandelingskasten voor EIA in aanmerking komen.

● Energiezuinige koeling van bestaande datacenters en bestaande serverruimten (220219). het koelen van datacenters met koude buitenlucht, zogenaamde vrije koeling, is bij nieuwe datacenters gangbaar. Er zijn ech-ter nog veel bestaande datacenters waarbij niet wordt gekoeld met koude buitenlucht, maar met koelmachi-nes. Dit is energetisch minder goed. om het gebruik van vrije koeling in bestaande datacenters te stimuleren is daar een omschrijving voor opgenomen. Wanneer bij deze ombouw als extra energie-efficiëntie verhogende voorziening ook een scheiding wordt gemaakt tussen warme en koude gangen in het datacenter dan kan dat ook voor EIA in aanmerking komen.

● cryogene transportkoeling (240202). Voor het koelen van producten tijdens transport is het gebruikelijk om een koelaggregaat te gebruiken. Een energetisch beter alternatief is cryogene koeling waarbij wordt gekoeld door het verdampen van vloeibare co2 dat als afval-product in de industrie vrijkomt. Voor deze cryogene koeling is een omschrijving opgenomen.

● Energiezuinige opbouw voor koelwagen, koelaanhang-wagen of koeloplegger (240203). De EIA is uitgebreid met een omschrijving van een energiezuinige opbouw van een koelwagen waarbij gebruik wordt gemaakt van cryogene koeling en daarnaast extra wordt geïsoleerd en schotten worden toegepast die de gekoelde ruimte kunnen verkleinen wanneer er minder goederen hoeven te worden gekoeld.

● Warmte- of koudeopslag in de bodem (aquifer) (251201). In de omschrijving van de aquifer is de warmtetrans-portleiding voor de levering van warmte of koude toegevoegd. Daarnaast komt nu ook de warmtewisse-laar die nodig is voor het regenereren van de bron met warmte of koude uit de buitenlucht of oppervlaktewater in aanmerking.

VooR MEER INfoRMATIE KuNT u coNTAcT opNE-MEN MET coEN VAN DE sANDE, [email protected] of 079-3531149.


NVKL verenigingsnieuwsRCC Koude en luchtbehandeling

Energie-investeringsaftrek

(EIA)Bedrijven die in 2012 investeren in energiebesparing kunnen via de Energie-investeringsaftrek (EIA) in totaal €151 miljoen

fiscaal terugkrijgen van de overheid. op de nieuwe Energielijst staan 160 investeringen in energiebesparende bedrijfsmidde-len en duurzame energie, waarbij 41,5 procent van de investe-ringskosten mag worden afgetrokken van de fiscale winst. Een belangrijke wijziging is dat voor de EIA 2012 aanvragen digitaal ingediend moeten worden bij Agentschap NL. Dit blijkt uit een publicatie van de Energielijst van 2012 op 30 december 2011 in de staatscourant. u kunt de Energielijst downloaden vanaf de

NVKL website.

pED-cuRsusopleidingscentrum Go° gaat weer een cursus pED

op starten. Er zijn nog enkele plaatsen vrij. u kunt meer informatie opvragen en zich aanmelden

voor deze cursus bij Eric Dilweg, email: [email protected].

INsTALLATIEVAKBEuRs VENRAy 17 T/M 19 ApRIL 2012

GEA Refrigeration Technologies

GEA Refrigeration Netherlands N.V.Country Sales Organization - Components BeneluxP.O. Box 343, 5201 AH 's-Herogenbosch, The NetherlandsPhone: +31 (0)73 6203 [email protected], www.gearefrigeration.com

Grasso V series, een revolutionaire eentraps zuigercompressor

Met de lancering van de laatste 3 typen V modellen in het slag-volumegebied van 290-580 m3/hr completeert GEA Grasso de nieuwe industriële een-traps zuigercompressorserie. Met deze V series slaat Grasso een unieke weg in als het gaat om het minimaliseren van het energiegebruik, fl exibele en verleng-de service intervallen en het waarborgen van de hoogst mogelijke betrouwbaarheid. Grasso komt met de complete V series tegemoet aan de grootste behoefte van de industriële koudetechnische markt.

Grasso Smart Screwpack

Een nieuwe serie compressorunits gebaseerd op Grasso‘s lang bevestigde fi losofi e van compressortechnologie waar betrouwbaarheid en effi ciëntie van het energieverbruik gel-den. Samengebouwd tot een compact en sterk geheel met een nieuw horizontaal olieafscheiderconcept. Het resultaat voor u is een oplossing met maximale EER waarden onder vollast en deel-last, laag trillingsniveau, eenvoudig te onderhouden, effi ciënt in bediening en een laag olieverbruik.

engineering for a better world


Compressors


de Gustav Lorentzen Con-ferentie wordt in samen-werking met de Koninklijke

Nederlandse Vereniging voor Koude (KNVvK) en het International Institute of Refrigeration (IIR) georganiseerd. Hieronder een overzicht van een aantal onderwerpen die besproken worden op het gebied van compres-soren

CO2-compressoren CO2 als koudemiddel heeft een aantal voordelen voor wat betreft de directe milieubelasting. CO2-systemen die werken met een relatief hoge warm-teafgiftetemperatuur en hebben

echter over het algemeen lage ener-getische prestaties. Om de prestaties te verbeteren, worden systemen voorgesteld met een tweetrapsbe-drijf, zowel met een economizer als ook met tussendrukafscheiders.Chesi e. a. (2012) stellen de toepas-sing van Voorhees-compressoren voor. Dit zijn zuigercompressoren waarin een extra poort is aange-bracht zodat het zuiggas vanuit de economizer of afscheider kan worden aangezogen. Dit toont enige analogie met de economizerpoort van schroef compressoren. Hiermee is een tweede trap niet nodig en wordt een extra systeeminvestering

beperkt. Deze auteurs hebben geëxpe-rimenteerd met de locatie van de poort en hebben energetische rendements-verbeteringen gerealiseerd van circa vijf proecent en capaciteitsverbeteringen van circa 40 procent ten opzichte van eentrapsuitvoering. Dit is een interes-sante voordracht voor geïnteresseerden in CO2-transkritische systemen..Alternatief voor hetzelfde systeemont-werp is het gebruik van tweetrapscom-pressoren. Froschle (2012) bespreekt het ontwerp van een prototype hermetische tweetraps-zuigercompressor voor CO2 die makkelijk inzetbaar is in systemen met een economizer of afscheider. Het prototype is geschikt voor deellastrege-ling met toerenregeling in het gebied tussen 20 and 100 procent. Dit betreft ook een voordracht die geïnteresseerden in de implementatie van CO2-transkriti-sche systemen niet mogen missen.Hafner e. a. (2012) geven een overzicht van de ontwerpaspecten van een zui-gercompressor voor CO2, die momen-teel ontwikkeld wordt in samenwerking met Obrist Engineering en SINTEF uit Trondheim. De elektromotor voor aandrijving van de compressor is een permanente magneetmotor met een vermogen van circa 100 kW. De com-pressor kan werken tot persdrukken van 130 bar. Momenteel worden de eerste experimenten met het prototype uitge-voerd. Voor werkdrukken van 32 (zuig) en 80 (pers) bar wordt in het toerental-gebied van 1000-2500 omwentelingen per minuut een isentropisch rendement van meer dan 70 procent gerealiseerd.

Compressoren voor natuurlijke koudemiddelenDe tiende IIR Gustav Lorentzen Conferentie wordt gehouden in de Technische Universiteit Delft van 25 tot 27 juni 2012. Het totaal aantal ingediende artikelen is aanzienlijk (circa 150) waarvan er vijftien betrekking hebben op compressoren voor natuurlijke koudemiddelen. Hoewel een definitieve indeling van deze presentaties nog niet is gemaakt, zullen er naar verwachting drie sessies gericht zijn op deze belangrijke ontwikkeling: compressoren voor kooldioxide (CO2) systemen; compressoren voor koolwaterstof (HC) systemen en compressoren voor ammoniak (NH3) systemen.

Door dr. ir. C.A. Infante FerreiraTechnische Universiteit Delft

Compressors for natural refrigerants

Technische Universiteit Delft.

RCC Koude & luchtbehandeling

Compressors

Kus en Neksa (2012) presenteren de resultaten die zijn verkregen met een CO2-turbocompressor. Drukverhoudingen tot drie blijken mogelijk in tweetrapsmachines voor koelvermogens boven 1,3 MW. Een isentropisch compressorrendement tot 70 procent is dan haalbaar. Met twee tweetrapscompressoren in serie zouden koelvermogens boven de 130 kW al mogelijk zijn, waarbij het isentropisch rendement nog steeds hoog blijft.Met de introductie van dergelijke tur-bocompressoren (vergelijkbaar met de Turbocor maar dan geschikt voor CO2-toepassingen) benadrukken de auteurs de voordelen van olievrije compressoren in koeltechnische toepassingen. Een bijzondere CO2-compressor-presentatie betreft een afwijkende systeemtoepassing: een gasmotor-gedreven compressor waarbij de motor een vrijezuiger Stirlingmotor is.CO2 wordt gebruikt als werkme-dium in de Stirlingmotor en ook in het compressiesysteem ingezet. Een lineaire generator zorgt ervoor dat de machine gestart kan worden en dat er een balans is tussen de arbeid geleverd door de motor en de arbeid die nodig is voor de aandrijving van de compressor.

Compressoren voor kool-waterstoffenCompressoren die normaal ge-bruikt worden voor het koudemid-

del R404A zijn na het aanbrengen van kleine aanpassingen geschikt voor het werken met koudemiddel R290, Sedliak (2012). Limitering van de kleplichting leidt tot achr procent hogere energetische prestaties ten opzichte van de toepassing met het koudemiddel R-404A en zorgt te-vens voor een significante verlaging van de geluidsemissie.Byrne e.a. (2012) vergelijken de prestaties van R407C en R290 in een scrollcompressor. Deze onder-zoekers concluderen dat de mas-sastroom aanzienlijk kleiner wordt als R290 wordt ingezet, maar dat het benodigde koelvermogen aanzienlijk wordt gereduceerd. De twee effec-ten compenseren elkaar enigszins. Voordeel van R290 is de veel lagere persgastemperatuur.Novak (2012) vergelijkt, voor dezelfde toepassing, een R507A-compressor met twee R290-compressoren: een met en een zonder toerenregeling. Beide leveren energetische voor-delen ten opzichte van de R507A-compressor, van respectievelijk 37,5 en 27,5 procent. De auteur staat ook stil bij het TEWI-voordeel bij inzet van R290.Alonso e.a. (2012a) onderzoeken de invloed van de koudemiddel-verandering van R407C naar R290 op het toelaatbare werkgebied van scrollcompressoren en geven een overzicht van de voordelen hiervan. Alonso e.a. (2012b) presenteren in hun voordracht het experimenteel

isentropisch en volumetrisch rende-ment van hermetische compresso-ren (twee scroll en een zuigercom-pressor) met het koudemiddel R290, die oorspronkelijk zijn ontworpen voor het gebruik van HFK’s. Ze geven tevens de bedrijfsresultaten aan van langetermijnexperimenten met het koudemiddel R290 , met smeer-middelen met twee verschillende viscositeiten.Nohales e.a.(2012) vergelijken de prestaties van een open zuiger-compressor bij toepassing van drie verschillende koudemiddelen inclusief R290. Beide isentropische en volumetrische rendementen zijn gunstiger dan voor de alternatieve koudemiddelen. Ook de warmte-verliezen zijn kleiner door de lagere persgastemperatuur.

Compressoren voor am-moniakTwee artikelen gaan over compres-soren met ammoniak als koude-middel. Bon (2012) bespreekt een aantal aspecten van het ontwerp van ammoniakzuigercompressoren: scheiding van hoge- en lagetempe-ratuurstromen binnen de behuizing van de compressor, gassnelheid en koudemiddelverdeling tussen de verschillende zuigers en interne vloeistofafscheiding. Schroefcompressoren presteren over het algemeen slecht in deellastbe-drijfscondities. Dit heeft te maken met de ingebouwde volumever-houding tussen zuig en pers. Sinds een aantal jaren zijn schroefcom-pressoren, waarin de ingebouwde volumeverhouding instelbaar is, beschikbaar op de markt. Hiermee kunnen bedrijfscondities gereali-seerd worden met verbeterde deellast prestaties. Zaytsev (2012) introdu-ceert een deellastregeling waarbij een regelbare ingebouwde volume-verhouding wordt gecombineerd met toerenregeling. Daarmee kun-nen veel gunstiger deellastprestaties gerealiseerd worden. Wissink (2012) introduceert een vrijezuigerconcept voor olievrije compressoren. Bij suc-cesvolle implementatie zouden deze

2020 MAART 2012 105e Jaargang

De aula van de TU Delft.

93 x 265

Panasonic uit voorraad leverbaar

www.multi-import.nl

Flexibel en Snel

Hongkongstraat 10 - 14,

3047 BS Rotterdam, Nederland

Telefoon

Fax

Email

Multi Import,

: 010 - 437 62 55

: 010 - 437 67 65

: [email protected]

.multi-import.nl

WARMTE-TERUG-WIN-SYSTEMENKenmerken:

Warmtewisselaar karakteristieken

VORIG ONTWERP(KRUISSTROOM)

NIEUW ONTWERP(TEGENSTROOM)

7011

Compacte units, eenvoudige installatie.

- Maximale energie besparing- Als “stand-alone” unit toe te passen- Ook koppelbaar aan FS-Multi systemen- Licht in gewicht- Geluidsniveau vanaf 21 dBA- Leverbaar in 5 modellen van 250 m3/h tot 1000 m3/h

De Panasonic WtW systemen zorgen voor verse

luchttoevoer, zonder dat er onnodig energie verloren

gaat. De verse lucht wordt verwarmd door de uitgaande

lucht in het nieuw ontworpen tegenstroom filter.

Dit filter zorgt voor optimale warmte- en vochtuit-

wisseling. Het nylon/polyester filter is stof

afstotend, zodat dit niet periodiek schoon gemaakt

hoeft te worden. Het filter is speciaal ontworpen voor

een lange warmte overdracht.

Gafco-Altron is al jarenlang uw vertrouwde koudespecialist

voor condensors en koelers (ook CO2)

voor compressoren en aggregaten

voor regelapparatuur voor koudetechniek

voor warmtewisselaars

Gafco-Altron maakt het u gemakkelijk.Bezoekt u onze website voor het gebruiksvriende-lijk bestellen van onze producten via extranet.

www.gafco-altron.nl

Searle

meer informatie:Technische universiteit DelftLaboratorium voor proces & Energie TechnologieLeeghwaterstraat 442628 cA DelftE: [email protected]

KNVvKZandlaan 296717 LN, EdePostbus 326710 BA, EdeE: [email protected]: +31(0) 318 697 198F: +31 (0) 318 697 199I: www.knvvk.nl


Compressors

compressoren zeer geschikt zijn voor onder andere NH3 maar ook voor het koudemiddel R290.

Compressoren voor waterSarevski en Sarevski (2012) stellen het gebruik van eentrapsturbocompres-soren voor in combinatie met een ejecteur als tweede trap voor directe verdamping en directe condensatie in systemen met water als koude-middel. De auteurs hebben vooral toepassingen bij hoge temperaturen in gedachten en modelmatig komen ze tot COP’s groter dan 7,5.

SamenvattingTijdens de komende Gustav Lorent-zen Conferentie, die is gericht op het gebruik en toepassing van natuur-lijke koudemiddelen, zullen er een aantal presentaties worden gehou-den over nieuwe ontwikkelingen bij compressoren die werken met natuurlijke koudemiddelen. In dit artikel wordt hiervan een overzicht gegeven. Geïnteresseerden in meer details mogen deze conferentie niet missen en worden uitgenodigd om zich voor deelname in te schrijven.

SummaryDuring the upcoming Gustav Lorentzen Conference on Natural Refrigerant, a number of papers will be dedicated to the topic ‘compres-sors’ for natural refrigerants. This ar-ticle gives an overview of the topics. Those interested in the details of the publications are invited to register for the conference.

Inschrijving voor deelname con-gres via www.gl2012.nl


De bibliotheek van de TU Delft.

ReferentiesAlle referenties worden opgenomen in the

‘Proceedings of the 10th IIR Gustav Lorentzen

Conference on Natural Refrigerants, Delft, The

Netherlands’:

Alonso, J., Navarro, E., Martinez, I. O., Gonzalvez,

J., 2012a, Extension of the working map of scroll

compressors for R407C heat pumps when they are

working with propane.

Alonso, J., Navarro, E., Martinez, I. O., Gonzalvez,

J., 2012b, Performance and durability test of her-

metic compressors of different designs working

with propane and POE oils of different viscosities.

Beek, M. van, Janssen, M., Berchowitz, D., 2012,

Hermetic engine driven compressor using R-744

as refrigerant and natural gas as fuel.

Bon, G., 2012, New high efficient piston compres-

sor for NH3.

Byrne, P., Ghoubali, R., Miriel, J., 2012, Develop-

ment of a scroll compressor model for propane.

Novak, L., 2012, Energy efficiency of small refri-

geration system powered with variable cooling

capacity compressor – case study.

Chesi, A., Ferrara, G., Ferrari, L., Tarani, F., 2012,

Solutions for enhancing the performance of

Voorhees-modified R744 cycles.

Froschle, M., 2012, Development of compact CO2

compressor for transcritical mobile and stationary

refrigeration systems.

Hafner, A., Schmalzle, C., Neksa, P., Obrist, F.,

Eikevik, T. M., 2012, High efficient 100 kWel R744

compressor.

Kus, B., Neksa, P., 2012, Oil free turbo-compresso-

ren for refrigeration applications.

Nohales, J., Navarro, E., Martinez, I. O., Gonzalvez,

J., 2012, Comparative experimental study of an

open piston compressor for buses working with

R1234yf, R134a and R290.

Novak, L., 2012, Energy efficiency of small refri-

geration system powered with variable cooling

capacity compressor – case study.

Sarevski, M., Sarevski, V., 2012, Preliminary study

of a novel R718 refrigerating cycle with single

stage centrifugal compressor and two-phase

ejector.

Sedliak, J., 2012, Noise and efficiency impro-

vement of light commercial compressor using

propane refrigerant.

Wissink, E. B., 2012, Dedicated compressor tech-

nology for a next generation domestic heat pump.

Zaytsev, D., 2012, New capacity control for am-

monia chiller screw compressors with high part

load efficiency

Samsung Electronics is wereldwijd marktleider op vele gebieden, variërend van monitoren en TV’s tot mobiele telefoons en geheugenchips. Via innovatieve en betrouwbare producten laat Samsung de wereld kennis maken met fantastisch nieuwe mogelijkheden. Zo ook op het gebied van klimaatbeheersing.

Ventileer uw ruimte op energie-efficiënte, milieubewuste

wijze met Samsungs ERV unit. In de diamantvormige

cellulose warmtewisselaar, waar aangezogen en

afgezogen luchtstromen elkaar in tegenstroom passeren,

vindt overdracht van warmte én vocht plaats. Hierdoor is

een condensafvoer niet nodig en wordt voorverwarming

overbodig. De ERV unit functioneert moeiteloos tot een

buitentemperatuur van -15oC.

Naast leverancier van kwalitatief hoogwaardige Samsung klimaatbeheersingssystemen is Ambrava een volwaardig partner, die continue toegevoegde waarde levert bij haar product. Zij ondersteunt u met haar kennis en kunde, producttrainingen en een ruime voorraad goederen. Vandaag besteld, morgen geleverd!

www.samsung-airco.nl

ERV

(Energie Regeneratie Ventilatie)

De juiste keuze en selectie van com-ponenten is van groot belang voor het ontwerpen van een koelsysteem. Daarom voeren ingenieurs uitge-breide onderzoeken uit in laboratoria. Tijdens deze onderzoeken contro-leren zij de parameters van koelen HVAC-systemen zoals koelvermo-gen, temperaturen en warmteover-dracht. Zij onderzoeken ook welke gevolgen de omgevingsinvloed heeft op die parameters.De inzet van een scollcompressor is niet altijd de beste oplossing. Voor

Kiezen uit compressorenWat is gewenst en wat past het best bij de klant?De uitdagingen in de koelen HVAC-industrie werden de laatste jaren steeds groter. De oorzaken zijn de steeds stren-gere eisen van de wetgever, de uit de pan swingende energiekosten en een grotere bezorgdheid over het milieu. Veel compressorleveranciers doen er alles aan om wereldwijd een prestatiegerichte compressietechnologie van de hoogste kwaliteit te leveren voor koelen HVAC-toepassingen. Van melkvaten tot koelcellen, van ijsmakers en koelers tot warmte-pompen: zij zoeken duurzame oplossingen voor de klanten en houden rekening met energiegebruik, comfort en voedsel-veiligheid.

Door Han Minaard en Robbert BreedijkDanfoss, Schiedam


Compressorkeuze


bepaalde toepassingen in bepaalde klimaten is een zuigercompressor de beste oplossing. Daarom leveren fabrikanten een uitgebreide serie compressoren op basis van zowel de zuiger- als de scrolltechnologie. Een groot aantal modellen zijn specifiek ontworpen voor koeltoepassin-gen, industriële koelprocessen en toepassingen waar een variabel of regelbaar toerental is vereist Daar-naast hebben sommige fabrikanten ook een speciale serie compressoren voor warmtepompen ontworpen.

Bij Danfoss heeft men voor R290 (propaan) een serie kleine commer-ciële compressoren die zijn voorzien van een variabele snelheidstechno-logie ter beschikking. “We passen deze filosofie ook toe op onze con-densingunits, dus of men nu een standaard Optyma™ of een volledig uitgeruste Optyma Plus™ nodig heeft, in ons leveringsprogramma vindt men gegarandeerd de beste maatwerkoplossing.”. Kleine en middelgrote koeltoepassingenDe klant van vandaag wil alleen verse voedingsmiddelen van hoge kwaliteit kopen die, gekoeld wor-den bewaard. Daarom gebruiken eigenaren/gebruikers van winkels betrouwbare, zuinige en efficiënte koelsystemen. In het huidige econo-mische klimaat is daarom de keuze voor efficiënte en betrouwbare compressoroplossingen belangrijker dan ooit.Koelsystemen hebben een ander toepassingsgebied dan airconditio-ners of andere apparaten en ook de bedrijfsomstandigheden zijn in elke situatie verschillend. Met deze ge-dachte in het achterhoofd, worden scrollcompressoren speciaal voor koeltoepassingen ontworpen. Deze zijn energiezuinig betrouwbaar in

Compressorleveranciers doen er alles aan om wereldwijd de hoogste kwaliteit te leveren voor koeltoepassingen.


Compressorkeuze


elke situatie en bij alle omgevings-omstandigheden.• Lagereenergiekosten:HogeCOP dankzij een zeer efficiënte motor en innovatief 'scroll wrap'- ontwerp.• Debestevoedselveiligheiden betrouwbaarheid: Minder onder delen, een uniek productie- systeem en een gepatenteerde overbelastingsbeveiliging zorgen voor minder uitval en een langere levensduur.• Stil:Hetflexibelescroll-en terugslagklepontwerp leidt tot een kostenverlaging voor stille toepassingen.

middelhoge en lage temperaturenDe zuigercompressoren die ontwor-pen zijn voor commerciële koeling en koeltoepassingen voor lage en middelhoge temperaturen zijn be-trouwbare en efficiënte hermetische compressoren. • Hermetischecompressorenmet hoge COP.• Uitgebreidtoepassingsgebied, verbeterde drukmogelijkheden voor topprestaties en een zeer hoge efficiëntie.• Eenvoudigteinstalleren: rotalockverbindingen.• Geïntegreerdeveiligheiden robuust ontwerp voor een jarenlange betrouwbare werking.

echte adaptieve koeltechnologieKoelcompressoren worden door-gaans gekozen op basis van hun prestaties bij de hoogst verwachte systeembelasting. Maar wat gebeurt er wanneer systemen tot 85 procent van hun tijd onder de maximale belasting werken? Vermijd te grote systemen met een korte cyclus door een compressor te kiezen die zich automatisch aan de huidige belas-ting aanpast.Door een efficiënte VSD-compres-sor te combineren met een CD-

Compressor Drive, creëerde Danfoss een innovatief en intelligent com-pressorpakket met een variabele snelheid voor een hogere efficiëntie in het hele werkingsgebied. “De VTZ is bijzonder geschikt voor toepas-singen in industriële koelprocessen, gekoelde voedselverwerking, dro-gers met perslucht of koelsystemen met enkele verdampers.”Voordelen zijn: • Nieuwegeïntegreerdefuncties: Olieretourbeheer, overbelastings- bescherming, beveiliging tegen korte cycli, controle van de persgastemperatuur (accessoire), compressorgroepregelaar: 1 compressor met variabel toerental + 2 met vast toerental.• HogeCOPinhethelewerkings- gebied.• Optimaleaanpassingvande belasting en koelvermogen: een echt adaptieve koeltechnologie.• 'PlugandPlay'-oplossing.

AirconditioningHoewel producenten van com-merciële airconditioners er alles aan doen om energiebesparing te realiseren, blijven de energiekosten stijgen. Tegelijkertijd willen klanten minder geluid een betere betrouw-baarheid van hun systeem en meer comfort, liefst tegen een zo laag mogelijke prijs.

De oplossing voor deze uitdagingen is een serie hoogefficiënte scroll-compressoren die speciaal voor deze toepassing zijn ontworpen. Het grote werkingsgebied van de compressoren zorgt ervoor dat ze geschikt zijn voor elke huishoude-lijke en kleine commerciële toepas-sing en zelfs voor grote commerci-ele systemen. Voordelen zijn:• Koelvermogenvan7tot30kW.• Eenlaaggeluidsniveau.• 100%gasgekoeldenafgescherm- de motor.• Minimalewrijvingenslijtage.• Geoptimaliseerdvooreeneen- voudige integratie in bestaande systemen en weinig onderhoud.De SZ- en SH-reeksen van Danfoss zijn ontworpen voor commerciële A/C-systemen met driefase voe-ding en kunnen worden ingezet voor enkelvoudige en meervoudige toepassingen.• Vollediglekvrijontwerpdankzijde milieuvriendelijke PTFE-veer- afsluiter.• Laaggeluidsniveauenveroor- zaakt minder trillingen.• Stilleenefficiëntewerkingdoor het scrollontwerp, minder wrij- ving volgens het principe: ‘geen contact – geen slijtage’.• Milieuvriendelijkloodvrijelagers (SH-reeks).• Verbeterdeprestatiesen100 procent motorkoeling met gepa- tenteerd ontwerp voor de motor- afdekking.• Stillewerkingenmindertrillin- gen door gebruik van gepaten teerde centreerstukken boven- en onderaan die een verkeerde uitlijning voorkomen.Met de lancering van de scroll-compressoren VSD, geschikt voor koudemiddel R410A met variabele toerenregeling voor commerciële en kleine commerciële systemen, versterkt Danfoss haar positie in compressortechnologie met va-riabele toerental. Hierdoor wordt het energiegebruik verlaagd en het

Dwarsdoorsnede scrollcompressor.


Compressorkeuze


Vermijd te grote systemen met een korte cyclus door een compressor te kiezen die zich automatisch aan

de huidige belasting aanpast.

koelvermogen verhoogd en de rege-ling als bijzonder gebruiksvriendelijk gekenmerkt. Deze compressoren zijn de eerste R410A-compressoren met variabel toerental die worden toegepast in airconditioners en warmtepompen.

minder geluidHet geluidsniveau is een cruciaal element in het comfort, vooral 's nachts. In deze periode, wanneer de belasting doorgaans het laagst is, draait een VSD-compressor met het laagste en meest geluidsarme toerental. Traditionele commerciële airconditioningsystemen zijn ont-worpen om efficiënt te werken bij de hoogste belasting. Dat betekent in de praktijk dat de systemen 85 procent van de tijd eigenlijk te groot zijn. Bij een gedeeltelijke belasting levert het systeem te veel koelvermogen, waardoor aanzienlijk veel energie verloren gaat. De VSD-compressor is echter ontworpen om met een hoge isentropische efficiëntie koelvermo-gen te leveren bij een gedeeltelijke belasting. Dat presteert de compres-sor door te werken tussen 30 Hz tot 90 Hz en zich voortdurend aan te passen aan de systeembelas-ting. Deze oplossing zorgt voor een energiebesparing van 20 procent in vergelijking met conventionele systemen.

Warmtepomp-compressoren De warmtepompscrollcompressor is specifiek ontworpen voor warm-tepomptoepassingen die gebruik maken van R407C als koudemiddel. De warmtepompen en dus de com-pressoren leveren een verwarmings-

vermogen van 5 kW tot 14 kW met Tc = -7/50°C. Deze compressor als warmtepomp zorgt op betrouwbare en zuinige manier er voor om een huis te verwarmen. De compres-sor is beschikbaar in een eenfase en driefase versie van HHP015 tot HHP045. Kenmerken zijn:• Mindergeluid–bezorgtde gebruiker/beheerder een gezonde binnen- of buitenomgeving.• Hogeseizoensgerichteenergie-- efficiëntie (SCOP) – dankzij het innovatieve compressorontwerp is het energiegebruik zelfs in extreme omstandigheden laag.• Meertoepassingsmogelijkheden –De nieuwe PSH R410Ascroll- compressor is geoptimaliseerd voor verwarming. Er zijn vier verschillende modellen met een verwarmingsvermogen van 38 tot 77 kW bij -7°C (Tc =50°C) beschikbaar. Producenten van warmtepompen zullen voordeel hebben door de vloeistofinjectie waardoor een bredere werkings- temperatuur wordt verkregen en door het bedieningssysteem dat een hoge betrouwbaarheid garandeert.• Eenruimerwerkingsgebied dankzij de unieke vloeistof- injectietechnologie.• 30procentbetrouwbaarder.De PSH heeft een nieuw ingebouwd regelsysteem (OCS) dat de vloei stofinjectie regelt en de compressor binnen zijn werkgebied houdt. Het systeem bewaart ook de bedrijfsomstandigheden en ge- beurtenissen om het onderhoud te vergemakkelijken. Het OCS vermindert de stilstand en de systeemkosten.

• 3dB(A)mindergeluidtenopzich- te van gelijkwaardige compres soren. Alle compressoren zijn standaard uitgerust met een gepatenteerde carterverwarming en een geïntegreerde isolatie die een belangrijke rol speelt in het beperken van het geluid.

Compressoren en condensingunits voor r290Beschikbaar voor vaste toerentallen met T, N & SC (3-21cm3) en ook voor varia-bel toerental met SLV, geschikt voor een laag en middelhoog temperatuurbereik, zoalsflessenkoelers,automaten,water-en bierkoelers, koelvitrines, voor het gekoeld bewaren van voedingsmidde-len en delicatessen.

Frisse wind in koudetechniek en HVACDanfoss is één van de weinige internationale bedrijven met een volledige serie producten en syste-men voor koudetechniek en HVAC waarbij gebruik wordt gemaakt van technologie om de koelen HVAC-uitdagingen op een verantwoorde wijze op te lossen.“Men gaat niet uit van een strategie waarbij een product goed moet zijn voor elke situatie. Men heeft een ruime serie producten voor koeling en HVAC-systemen en ook plaatse-lijke ondersteuning ter beschikking – daar waar de klant het nodig heeft en uiteraard gesteund door een in-ternationaal netwerk van ingenieurs, productiefaciliteiten en vestigingen.”

meer informatie:Danfoss BVAdmiraal Lucashof 33115 HM SchiedamPostbus 2183100 AE SchiedamT: 010-2492000F: 010-2492001E: [email protected]: www.danfoss.nl

Gaswarmtepompen Effi ciënt verwarmen en koelen met aardgas

Het Handboek Gaswarmtepompen gaat in

detail in op genoemde onderwerpen.

Download de PDF van de website van

de SCF, of vraag de gedrukte

uitvoering van het boek aan.

Smart Cooling Foundation

Harderwijk

www.scf-online.nl

[email protected]

Bioscoop Schagen Didam

Gaswarmtepompen onderscheiden zich door:

• Effi ciënt gebruik van primaire energie

Primaire energie ratio’s van 2,0 zijn reëel haalbaar.

• Energie besparingsmogelijkheden

Ten opzichte van andere technieken zijn besparingsmogelijkheden van

tientallen procenten voorhanden.

• Reductie van CO2 emissie

Toepassing van gaswarmtepompen geeft signifi cante reducties

van CO2 emissies, ook ten opzichte van elektrisch aangedreven

warmtepompsystemen.

• Peak shaving potentieel

Gaswarmtepompen bieden concrete oplossingen voor vermindering

van de belasting van het elektriciteitsnetwerk.

De Smart Cooling Foundation is een branche organisatie voor fabrikanten en importeurs van gaswarmtepompen die zich actief bezig houdt met de toepassing van deze geavanceerde technologie in de utiliteit, zorgsector, hotellerie, collectieve woningbouw en kantoren.

Deze apparatuur maakt gebruik van hernieuwbare omgevingsenergie (waarbij de bodem, water of buitenlucht als bron wordt gebruikt) gecombineerd met zeer effi ciënt gebruik van de meest schone fossiele brandstof aardgas. Een volwaardige oplossing die past in de energietransitie benadering, die onze maatschappij de komende decennia moet helpen over te schakelen op duurzame energie.

Smart Cooling Foundation:stimuleert de toepassing van gaswarmtepompen

Adv.SCF boek 2 x a4.indd 1 20-02-2012 16:54:08


CommerCiële koelteChniek


e en directe-expansiekoelsys-teem (DX) maakt gebruik van HFK's voor zowel de lage tem-

peratuurkringloop (LT) als midden temperatuurkringloop (MT) voor de koudevoorziening van diepvrieskas-ten en de koelvitrines. Centraal dx-systeem (1) Het gecentraliseerde DX-systeem bestaat uit twee volledig gescheiden systemen (LT en MT). In veel Euro-pese supermarkten wordt elk systeem opgebouwd uit een 'multi-compres-sorpack' dat bestaat uit drie tot acht semihermetische zuigercompresso-ren of scrollcompressoren. Deze unit bevindt zich in de machinekamer en is verbonden met een extern opge-

stelde luchtgekoelde condensor. De compressoren comprimeren de damp die in de condensor wordt omgezet in vloeistof. Het vloeibare koudemiddel wordt onder hoge druk via een vloeistofvat en koel-leidingen naar de koelvitrines in de winkel getransporteerd waar de vloeistof na inspuiting door opwar-ming verdampt. De koudemiddel-damp wordt via de zuigleiding weer aangezogen door de compressoren. De condensordruk wordt nor-maal gesproken geregeld door de luchtstroom aan te passen. Dit zorgt ervoor dat de druk zo laag moge-lijk blijft, en het expansieventiel zijn werk kan doen als de buiten-temperatuur laag is. De minimale

condensatietemperatuur is gesteld op 20°C voor luchtgekoelde dampcom-pressiekoelsystemen. Separaat dx-systeem (2) Het separaatdirecte-expansiekoelsys-teem is vergelijkbaar met het cen-trale DX-systeem. De compressoren bevinden zich bij dit systeem in de condensoromkasting. De compres-soren en de condensor vormen de condensingunit. Een aantal kleinere compressoren worden met de con-densor in een omkasting geïnstal-leerd. De condensingunits worden, om lange koudemiddelleidingen te voorkomen, op het dak geplaatst. Elke unit bevindt zich direct boven een groep vitrines. De condensingu-

Compressoren en conden-singunits voor commerciële koeltechniekVoor het bewaren van voedingsmiddelen en het beschermen van het milieu worden door Emerson Climate Technologies systeemoplossingen ontwikkeld. De belangrijkste milieudoelen zijn het minimaliseren van de invloed van klimaatveran-dering en het verkleinen van de CO2-footprint. Niet alleen de ontwikkeling van compressoren met hoge energie-efficiën-tie voor HFK koudemiddelen staat hoog in het vaandel, ook die voor natuurlijke koudemiddelen met CO2-transkritische toepassingen spelen hierin een belangrijke rol.

Door Leon CrommentuijnSales Manager Benelux bij Emerson Climate Technologies GmbH, Venlo

Compressors and condensingunits for commercial refrigeration

Plaatje 1: Centraaldirecte-expansie-koelsysteem




nits kunnen fabrieksmatig worden geleverd. Hierdoor kan de kwaliteit ervan worden gecontroleerd en het montageproces op locatie kan effi-ciënter worden uitgevoerd. De opzet resulteert in een kleinere koudemid-delvulling, terwijl de kans op lekkage door de kleinere diameters van de leidingen ook wordt verminderd. De bruikbaarheid ervan is echter afhan-kelijk van de locatie en de construc-tie van het gebouw.

Cascadesysteem (3) Bij een cascadesysteem wordt een centraal DX-systeem met HFK's gebruikt voor MT en heeft LT een aparte kringloop die zijn warmte afgeeft aan de zuigzijde van het MT-systeem. De LT-kringloop heeft een lage condensatietempera-tuur zodat R744 (CO2) kan worden gebruikt in subkritische toestand zonder overmatig hoge drukken. De uitdagingen van dit systeem verschillen niet veel van die van systemen met traditionele koude-middelen. De persdruk (rond 30 tot 35 bar) valt nog binnen de normale ontwerplimiet voor koelleidingen en componenten (normaal 40 bar).Het temperatuurverschil dat nodig is om de warmteuitwisseling door deze extra warmtewisselaar in gang te zetten betekent een klein verlies in energie-efficiëntie vergeleken met een DX-systeem.

Secundair systeem (4)Een secundair koudemiddel distri-bueert de MT-koude door de super-markt. De LT-opzet is identiek aan het cascadesysteem. De warmte van de koelvitrines wordt overgebracht naar de MT-verdamper/warmtewis-selaar door het circuleren van een secundaire vloeistof, meestal glycol of een andere warmtegeleidende koudedrager. Warmtewisselaars kunnen dicht bij de compressoren worden geplaatst en in combinatie met een luchtgekoelde condensor kan dit pakket fabrieksklaar worden geleverd. Dit leidt tot een significant verminderde MT-koudemiddel-

inhoud en verminderde kans op lekkage.Secundaire koelsystemen hebben een pomp nodig om de koudedrager door de supermarkt te distribueren. Bovendien is er een extra tempera-tuurverlies door de warmtewisselaar, die een temperatuurverschil nodig heeft dat de warmteoverdracht in gang zet. De verdampingstempera-tuur van MT moet lager zijn dan de temperatuur van de secundaire vloeistof. Dit leidt tot een hoger energiegebruik van de compres-

sor. In dit geval is uitgegaan van een temperatuurverschil van 5K, zodat de verdampingstemperatuur van MT -10°C moet zijn. Secundaire systemen hebben minder onderhoud aan het koelsysteem nodig dan DX-koelsyste-men.

r744 transkritisch booster-systeem (5)In een R744-transkritisch booster-systeem wordt gebruik gemaakt van R744 (CO2) in zowel het LT- als het MT-systeem. De LT-compressoren

Plaatje 2: Separaatdirecte-expansiekoelsysteem, compressoren en condensor zijn samengebouwd tot een condensingunit.

Plaatje 3: Cascadesysteem.



fungeren als boosters om de dampdruk tot het niveau van de MT-verdampers te verhogen.Bij omgevingstemperaturen boven ongeveer 23°C stijgt de persdruk van de compressoren boven de kritische druk van R744 (74 bar). De condensor fungeert dan als gaskoeler en brengt de temperatuur van het gas terug, zon-der het te condenseren tot vloeistof. Het gekoelde gas gaat dan door een reduceerklep, waarbij een gedeelte condenseert tot vloeistof en de rest

gasvormig blijft. Vloeistof en gas wordengescheidenineenflash-tank waarvan de druk wordt bepaald door een drukregelventiel, bij 35 tot 40 bar. De vloeistof wordt dan onder deze tussendruk naar de MT- en LT-vitrinesgeleidviadevloeistoflei-dingen.Hetflash-gaswordtviaeenextra expansieorgaan naar de zuig van de MT-compressoren geleid. Om het rendement van het systeem te verhogen in warmere gebieden kaneenaparteflash-gas-compres-

sor een goede optie zijn.

BedrijfsomstandighedenDe condensatietemperatuur die nor-male bedrijfsomstandigheden moet weerspiegelen is voor Noord-Europa gesteld op 25°C, en voor Zuid-Euro-pa op 30°C. De belastingen worden het hele jaar constant geacht.Verlies door zuigleidingen en drukval is niet in de berekening opgenomen.Com-pressorgegevens die zijn gehanteerd komen uit Copeland Selection Soft-ware 7 en de software/catalogi van andere compressorfabrikanten. Er is uitgegaan van semi-hermetische zuigercompressoren en scroll-com-pressoren van de generatie van voor 2012. De COP is die van de com-pressor, de verhouding tussen het koelvermogen en het opgenomen vermogen bij de betreffende ver-dampings- en condensatiecondities.CO2-transkritische technologie is nog lang niet uitontwikkeld, daarom is uitgegaan van een 'best case sce-nario' voor het CO2-transkritische systeem. Onderzoek heeft aange-toond dat geoptimaliseerde CO2-transkritische systemen die dienen voor zowel LT- als MT-systemen, kunnen werken bij gemiddelde COP's die vergelijkbaar zijn met die van semi-hermetische zuigercom-pressoren met R404A in een Noord-Europees klimaat.Voor het R404A-systeem is aan-genomen dat de condensatiedruk is ingesteld op minimaal 20°C bij alle temperaturen lager dan 10°C, terwijl de condensatiedruk van R744 naar een veel lagere temperatuur mag teruglopen. De onderstaande grafiek (6) illustreert het relatieve COP-verschil bij verschillende buitentemperaturen. Referentie-casus 1 met scroll-technologie laat uit het onderzoek een gemiddelde COP-verbetering van tien procent van het MT-systeem zien vergeleken met standaard zuigercompressoren. Aangenomen is dat de R744-oplos-sing dezelfde gemiddelde COP kan bereiken als een typische zuiger-compressor in een Noord-Europees klimaat. Voor Zuid-Europa is aange-nomen dat het CO2-transkritische

Plaatje 4: Secundair systeem.

Plaatje 5: R744-transkritisch boostersysteem.


systeem een gemiddeld tien procent lagere COP heeft dan het MT-systeem met HFK's. Dit om de langere bedrijfs-tijd te compenseren onder transkriti-sche condities.

drie belangrijke criteria sa-mengevoegdVoor de beoordeling van koelsystemen worden het energiegebruik, de invloed op het milieu(TEWI) en de investerings-kosten gehanteerd. In tabel 1 worden alle cijfers uitgedrukt als percentage ten opzicht van de referentiecasus (casus 1). Uit de tabel blijkt dat het separate scrollsysteem met R407A de beste keus is (positie 1) wanneer alle drie de criteria worden gecombineerd. Op plaats twee staan DX-systemen met R404A (casus 5).

Is het onmogelijk om separate syste-men te installeren kan de gebruiker het best kiezen voor een R407A-DX-sys-teem met aparte machinekamer (casus 4, positie 3). Op zoek naar de laagste TEWI tegen niet al te hoge kosten, dan zijn secundaire systemen (casussen 11 en 12) uitstekende opties (positie 4 en 5). In de praktijk zal de opdrachtge-ver zelf voorkeur hebben voor welke oplossing hij kiest. Elke opdrachtgever neemt een beslissing die bepaald wordt door de criteria die voor zijn bedrijf als hoogste prioriteit geldt. Scroll-tech-nologie domineert de meest geavan-ceerde oplossingen en wordt toegepast in separate DX- en secundaire syste-men met gebruikmaking van de best beschikbare R410A-technologie.

meer informatie:Emerson climate Technologies Gmbhservicecenter BeneluxDeltakade 75928 pX VenloT: +31(0) 77 324 0 234f: +31(0) 77 324 0 235E: [email protected]: www.emersonclimate.eu



NIeuwe ‘StReam’-SeRIeBegin 2012 is Emerson gestart met de productie van een nieuwe serie

semi-hermetische zuigercompres-soren met de titel ‘Stream’. Deze

serie omvat zestien modellen vier- en zescilinder semihermetische

energie-efficiënte compressoren. Een aantal modellen is naar keuze leverbaar met digitale capaciteits-

regeling of invertertechnologie. De serie omvat koelvermogens van

33-80 kW. De compressoren zijn geschikt voor de gangbare HFK-

koudemiddelen. Tevens is er een ‘Stream’-serie ontwikkeld voor het

natuurlijke koudemiddel CO2 in transkritische toepassing met een koelvermogen van 20 – 37 kW. Dit biedt de mogelijkheid om middel-temperatuur cascade en booster-

systemen in combinatie met de ZO scrollserie voor subkritische CO2-

systemen toe te passen. De ont-werpdruk van de ‘Stream’ modellen

is 135 bar. De geluidsproductie is door het nieuwe ontwerp aanmer-kelijk gereduceerd. In vergelijk met modellen van een vorige generatie

wel met 7dBA. Alle modellen zijn voorzien van het CoreSenseTM

geavanceerde diagnosecompres-sorbeveiligingssysteem. Ook

individuele compressormonitoring is mogelijk.

Plaatje 6: COP-buitenluchttemperatuur.

Tabel 1

Tabel 2: Vergelijk alle vijf koelsystemen.


STULZ Groep B.V. is fabrikant/importeur van:precisie airconditioningcomfort airconditioningbevochtigingsystemenchillers en warmtepompen

STULZ Groep B.V. beschikt over een 24-uursserviceorganisatie met landelijke dekking.

STULZ Groep B.V.020-545 [email protected]

AIRCONDITIONING TOTAALOPLOSSINGEN

ST0027_Stulz_Advert entie_data c enter.indd 1 26-02-12 18 :15

36


dataCenters

MAART 2012 105E Jaargang

Onze moderne wereld is ondenkbaar zonder airconditioning en koeling. In bijna alle gevallen vormt de beweging van de lucht of vloeistoffen de basis van het functioneren van de installatie, omdat stromingen krachten, massa en energie over kunnen brengen. De koppeling tussen stroomsnelheid, massatransport en warmteoverdracht maakt veel installaties tot een complex en schijnbaar onvoorspelbaar systeem.Om een volledig en gedetailleerd beeld te krijgen van het functioneren van de installatie en de kwaliteit van het eindproduct, moeten zoveel mogelijk combinaties van procesparameters worden getest. Een langdurige en kostbare zaak. Een dergelijke analyse kan worden versneld door op een meer directe wijze de stromingen in de koelinstallatie te onderzoeken.In de huidige installatiewereld wordt er veel gedacht en gewerkt met totale beschouwingen; een ruimte heeft een bepaalde grootte, dus daar hoort dan een bepaalde koelcapaciteit bij. Dit zegt echter niets over het klimaat op detailniveau. Lokaal kan er bijvoorbeeld tocht optreden komende uit ventila-tie-openingen of hoge ongewenste temperaturen door verwarmingsele-menten.Figuur 1 geeft schematisch de warm-tehuishouding weer op globaal niveau. De inkomende koude lucht wordt opgewarmd door een warmtebron en verlaat opgewarmd de ruimte. In beide gevallen (uitgaande van volledig geïsoleerde wanden) zal de uitgaande temperatuur identiek zijn bij gelijke hoeveelheid energieafgifte van de bron, maar het klimaat in de ruimte is

U bent een fabrikant of gebruiker van een complexe en precisie aircon-ditioning en u weet precies wat er zich afspeelt in uw proces en instal-latie. Of toch niet helemaal…?

Kennis stromings- en temperatuurcondities ICT onontbeerlijk

volledig verschillend. De warmte bron rechts (figuur 1) kan bijvoorbeeld veel warmer worden dan de linker waar-door er lokaal hoge temperaturen ont-staan. Afhankelijk van de specificaties zal er in meer detail gekeken moeten worden om te kunnen ontwerpen of optimaliseren.

Precisiekoeling: van groot naar kleinPrecisiekoeling betekent niet perse dat het om hele kleine afmetingen hoeft te gaan. Bij het ontwerp van een koelto-ren bijvoorbeeld, waarbij afmetingen in de orde grootte van 100 meter kunnen voorkomen, speelt de stroming een even belangrijke rol als bij het optimali-seren van koelribben waarbij de afme-tingen enkele millimeters bedragen. De grootste uitdaging zit in het oplossen van problemen waarbij meerdere machten van tien tegelijk voorkomen bij het ontwerpen een koelapparaat. In een koeltoren komen zowel reusach-tige pluimen (figuur 2), grote venti-latoren (figuur 4) als kleinschaligere warmtewisselaars (figuur 6) gelijktijdig voor. De effecten die de verschillende

schalen hebben op de stroming maakt dit soort problemen erg interessant en wordt er dus veel gevraagd van de ontwerper of installateur.

Machten van tien

Figuur 2: Pluimberekening koeltoren, 100m

Figuur 3: Ventilatie ijshockeyhal, 10m

Door Christian PotmaFlowMotion, Delft

Figuur 1 : Schematische weergave warmtehuishouding in open ruimte.

37


dataCenters


De daarmee gepaard gaande warm-tebelasting stelt hoge eisen aan de kli-maattechniek. Om op de toekomstige uitdaging voor de ICT-airconditioning voorbereid te zijn, is kennis en begrip van de stromings- en temperatuur-condities in ICT-ruimtes en –installa-ties onontbeerlijk.FlowMotion heeft in opdracht van enkele fabrikanten de stroming in een serverruimte met behulp van nume-rieke stromingssimulaties (Computa-tional Fluid Dynamics CFD) geanaly-seerd. In deze simulaties werden alle belangrijke details betrokken zoals de positie van de serverkasten en -rekken,

een ICT-ruimte verkort niet alleen de levensduur van de elektronica, maar resulterende storingen kunnen ook tot verlies van data leiden, met alle gevolg-schades van dien.De warmtebelasting in ICT-ruimtes stijgt voortdurend. Tegenwoordig moet ongeveer 800 Watt/m2 worden afgevoerd, bij internetproviders zelfs circa 1.500 Watt/m2. Hoe deze ontwik-keling zal doorgaan, tonen de nieuwe supercomputers die voor klimaatstu-dies of het genoomonderzoek worden ingezet: 1,5 Megawatt op 250 vierkante meter, dat komt overeen met 6.000 Watt/m2!

Figuur 4: Omstroming ventilatorblad, 1m

Figuur 5: Klimaatbeheersing gewas in kas, 0.1m

Figuur 6: Temperatuurverdeling koelribben, 0.01m

Enkele praktijkvoorbeeldenServerruimtes:Een groot aantal bedrijven heeft zich gespecialiseerd in het klimatiseren van ruimten waar technische kennis een vereiste is, alsmede organisatorische flexibiliteit.Omeenbedrijfszekerebedrijfsvoering van moderne Infor-matie- en Communicatie Technologie mogelijk te maken, is het noodzake-lijk dat de ruimtelijke klimaatcondi-ties binnen nauwe grenzen worden beheerst. Temperatuur en relatieve vochtigheid worden, onafhankelijk van elkaar, binnen zeer kleine toleranties gehandhaafd. Op deze wijze wordt een optimaal klimaat in stand gehouden in computerruimten, controlekamers, meet- en kalibratieruimten en ser-verruimten. Een te warm klimaat in

Figuur 7: Temperatuurverdeling in serverruimte

Figuur 8: Snelheid stroomlijnen in serverruimte.

afgifte en grootte. Om zoveel mogelijk informatie over de luchtstroming langs het koellichaam, de temperatuur in de ribben en de daaruit volgende warm-teafgifte te verkrijgen wordt er vaak gebruik gemaakt van CFD (Computati-onal Fluid Dynamics).Voor een juiste stromingsberekening wordt eerst een 3D-model gemaakt van de massieve koelribben met de omringende lucht. Deze ruimte wordt ingevuld met rekencellen, het grid, waaraan zeer strenge eisen worden gesteld om tot een juiste bepaling van de warmteoverdracht te komen. Bo-vendien worden in deze CFD-bereke-ning de conductie in het materiaal van de koelribben, de thermische straling vanaf de ribben en de van de tempera-tuur afhankelijke eigenschappen van de lucht meegenomen.

Op het gebied van processorkoeling bieden CFD-berekeningen, vergeleken met het meten van prototypes, het voordeel dat een onderzoek naar de werking van een koellichaam in korte tijd en tegen een geringe investering kan worden uitgevoerd. Daarbij is de hoeveelheid informatie die kan wor-den verkregen veel groter dan in een meetset kan worden bepaald. Mede daarom is een groot aantal geometrische varianten gesimuleerd. Analyse van de resultaten leverde een beter inzicht in de stromingsfenome-nen, en hieruit kon worden bepaald welke geometrische parameters van de koelribben de meeste invloed hebben op de koelende werking.

38


de in- en uitlaten voor de luchtstroom, de dubbele vloer en de bedrijfsinstel-lingen van de klimaatinstallatie. Ook de invloed van vrije convectie en warm-testraling op de ruimtelijke luchtbewe-ging en temperatuur zijn in rekening gebracht.Met de informatie uit deze analyses worden nieuwe concepten voor kli-maatinstallaties voor ICT-ruimtes ont-wikkeld die met optimale plaatsing van zowel serverkasten en –rekken, als van in- en uitlaten voor de luchtstroom een betere koeling van de appara-tuur bieden en daarmee een hogere bedrijfszekerheid, ook bij toenemende warmtebelasting. Detailanalyse van een koelblok:Airconditioningapparaten en server-ruimtes zijn opgebouwd uit compo-nenten zoals bijvoorbeeld server-blades, koelribben en ventilatoren. Meerdere leveranciers leveren innova-tieve elektrische systemen op het ge-bied van koeling, aansturing, automa-tisering en controle. Voor bijna al deze systemen geldt dat een groot aantal componenten, waarvan er een aantal zeer veel warmte afgeven, in een heel kleine ruimte worden geplaatst. Omdat er steeds meer vraag komt naar ef-ficiënte oplossingen binnen zo beperkt mogelijke afmetingen, is optimalisatie van de warmteafvoer belangrijk in het ontwikkelproces.In deze context wordt FlowMotion regelmatig gevraagd om een koelli-chaam te optimaliseren naar warmte-

dataCenters


FlowMotionFlowMotion is een onafhankelijk raadgevend ingenieursbureau dat is gespecialiseerd in de stromingsleer, het vakgebied dat zich bezighoudt met gas-, vloeistof- en warmte-stromingen. FlowMotion doet onderzoek, adviseert en begeleidt productontwikkeling voor alle aspecten van stromingen in installaties. Een specialiteit van ons zijn numerieke stromingssimulaties: analyses van stromingen met behulp van geavanceerde computermodel-len ofwel CFD (Computational Fluid Dynamics).

Praktische oplossingenToegepast onderzoek leidt tot ver-beterde en effectievere industriële toepassingen zoals airconditioning en koeling. De vertaalslag van de nieuwste wetenschappelijke kennis naar de prak-tijk is de belangrijkste uitdaging voor de adviseurs van FlowMotion. Het vraagt om een oplossingsgerichte instelling. Alvorens een advies uit te brengen, verdiepen de adviseurs zich snel en grondig in de problematiek van de op-drachtgever. Deze aanpak in combina-tie met jarenlange ervaring zorgt ervoor dat de adviezen en oplossingen ook op lange termijn hun waarde blijven behouden.

Figuur 9: Lokale snelheden rond een koelblok (grootte koelblok is enkele centimeters) Figuur 10: Lokale temperaturen op een koelblok (grootte koelblok is enkele centimeters).

meer informatie:flowMotionLeeghwaterstraat 212628 CA DelftT: +31 15 278 2907E: [email protected]: www.flowmotion.nl

Ontdek de voordelen van slimme adaptieve koeling op www.EmersonNetworkPower.euEM

ERSO

N. C

ON

SID

ER IT

SO

LVED

., Em

erso

n N

etw

ork

Pow

er a

nd th

e Em

erso

n N

etw

ork

Pow

er lo

go a

re tr

adem

arks

an

d se

rvic

e m

arks

of E

mer

son

Elec

tric

Co.

©20

12 E

mer

son

Elec

tric

Co.

Lie

bert

is a

trad

emar

k of

Lie

bert

Cor

pora

tion.

PRECISIEKOELING DIE KLAAR IS VOOR DE CLOUD TEGEN LAGERE BEDRIJFSKOSTEN.

CRITICAL DIFFERENCE.

THAT’S THE

Bij variabele behoefte ontstaat een wisselende warmtebelasting die de uptime in gevaar brengt. De Liebert® PCW adaptieve temperatuurregeling van Emerson Network Power past de capaciteit aan voor ongeëvenaarde energiebesparing tot wel 65% in vergelijking met standaard koelunits.

Liebert® PCW adaptieve koeling zorgt voor gemoedsrust, altijd en overal.

BuildingJobs BV / CoolJob.nlMary Zeldenrustlaan 18a5122 CE RijenT: 0161-295765F: 0161-295766M: [email protected]

Uw oplossing voor personeelsvraagstukken in de koeltechnische-, airconditioning- en

luchtbehandelingsbranche.... en meer.

Werving & selectie Organisatieadvies Detachering & uitzenden Detachering & uitzenden Payrolling Outplacement Recruitment process outsourcing (RPO) ....

Voordelen van de Prihoda Textiele systemen zijn:

• geavanceerde toepassing nanotechnologie

• voorzien van hygiënecerti� caat

• antistatisch en antibacterieel

• brandveilig klasse B1

• negen kleuren, diverse vormen, levering binnen 3 weken

• advisering, ontwerp en levering.

• reiniging en eigen montage

Prihoda is onderdeel van:

Prihoda textiele luchtverdeelsystemen

Prihoda B.V.Van ‘t Hoffstraat 99351 VH Leek

T (050) 502 78 00E [email protected] www.prihoda.nl

Holland Ventilatie Groep volledig in ventilatie


experts


datacenters kunnen gekoeld worden met compressiekoelma-chines, met indirecte vrije koeling of wellicht op een andere manier. Wanneer heeft een datacenter een compressiekoelmachine nodig om te koelen, indirecte vrije koeling of een ander in de markt beschikbaar systeem? Wat zijn de voor en/of nadelen hiervan?Coen Binnerts: Het systeem dat wij hanteren is directe vrije koeling. Het hele jaar door koelen we met buiten-lucht en hebben geen compressiekoe-ling nodig. Een indirect werkend sys-teem is nodig als je geen buitenlucht in je datacenter wilt hebben. Bij een gesloten systeem moet je zorgen dat de warmte weggekoeld wordt. Als dat niet lukt met verdamping van water of indirecte vrije koeling, dan is er altijd nog compressiekoeling die daar een goede rol in kan spelen. Arthur Singendonk: In een computer-ruimte moet relatief veel warmte per vierkante meter worden afgevoerd. Hiervoor worden verschillende koel-systemen gebruikt. De koeling wordt 24 uur per dag, 365 dagen per jaar gevraagd, warmte of koudeopslag is dus zelden mogelijk. De toegepaste koelmethodieken in datacenters is grofweg in te delen in traditionele koe-ling, indirecte vrije koeling en directe vrije koeling. Zowel de indirecte vrije koeling- en directe vrije koelingme-thodiek zijn populair. De indirecte vrije koeloplossingen

hebben als nadeel dat de energiebe-sparing ten opzichte van de directe vrije koel methode minder is. Door de overdrachtsverliezen is in de praktijk het moment van 100 procent vrije koeling bij een veel lagere buitentem-peratuur te realiseren dan bij directe vrije koeling. De periode dat dan toch met compressorkoeling gekoeld moet worden drukt op de terugverdientijd. Bij sommige directe vrije koeloplossin-gen zijn de meerinvesteringen zo laag dat er zeer korte terugverdientijden

Coen Binnerts

w datacenter-koeling

In deze aflevering van de Experts is er voor gekozen om vragen te stellen over het koelen van een datacenter. Ook in deze branche wil men graag groener, alhoewel dat niet zo eenvoudig is. Een datacenter draait immers altijd en moet heel betrouwbaar zijn. Wat zijn de mogelijkheden om minder energie te gebruiken en hoe betrouwbaar is een datacenter dat met buitenlucht wordt gekoeld? De vragen werden voorgelegd aan Arthur Singendonk, directeur van ProfITbox, en aan Coen Binnerts, directeur van StatiqCooling.

EXPERTS OvER

realiseerbaar zijn. Maar ook als het bui-ten heel warm, heel koud, te droog of te vochtig is moet de computerruimte blijven functioneren binnen de norm. Er zal dus nog altijd een koelprincipe toegepast moeten worden. Dit kan adiabatische koeling, dauwpuntskoe-ling of compressorkoeling zijn.Bij het koelen van een datacenter of computerruimte wordt er teveel gekeken naar de koelmethode, en de daarbij behorende operationele kosten. Dé energiebesparing wordt bepaald door de combinatie van koelmethode, toegepaste componenten en de aan-sturing daarvan. De juiste regeling houdt rekening met de optimale luchtstroom door bij-voorbeeld te werken op drukverschil over de IT-apparatuur in combinatie met EC-ventilatoren die in toerental te regelen zijn.

Hoe kan het energiegebruik en de uitstoot van CO2 in een datacenter zo veel mogelijk worden geredu-ceerd en hoeveel energie zou u kunnen besparen zonder gebruik te maken van een koelmachine? Coen Binnerts: Je bespaart maximaal energie als je directe vrije koeling toepast. Indirect is second best, maar dan heb je altijd te maken met de weerstand van een warmtewisse-laar. Vrije koeling maximaal toepas-sen is dus ideaal vanuit een oogpunt van energiegebruik. De reductie van CO2-uitstoot bestaat twee onderdelen;

'WIj KoELEN MET BuITEN-LuchT EN hEBBEN GEEN

coMpREssIEKoELING NoDIG'

namelijk door vermindering energie-gebruik, waarbij de reductie can CO2-uitstoot uit te drukken is in CO2-equi-valenten van 1 kW. En ook door het niet-gebruiken van koudemiddelen. Dan voorkom je namelijk dat de HFK’s gaan lekken en in de atmosfeer terecht komen. Als je werkt met StatiqCooling, dan heb je geen milieuvervuiling door lekkage. HFK’s kunnen wij terugbren-gen met honderd procent, energiebe-sparing met 80 à 90 procent.Arthur Singendonk: Beschikbaarheid buitenlucht bij directe vrije koeling. Bij het toepassen van directe buiten-lucht zijn er veel voordelen. Door ons klimaat is het van belang zo weinig mogelijk verlies te hebben door over-dracht. Het is ongeveer 50 uur per jaar boven de 27°C , terwijl het meer dan 140 uur boven de 24 °C is. De gewens-te temperatuur en vochtigheid in een computerruimte wordt nu nog bepaald door het ‘zwakste’ IT-apparaat in de ruimte. Nieuwe servers/computers zijn al ontwikkeld voor het functioneren bij hogere temperaturen. Het is zeer waarschijnlijk dat dan definitief com-pressorkoeling niet meer nodig is.

Spelen de investeringskosten een rol? Zo ja, in welke mate? Zo niet, waarom dan niet?Coen Binnerts: Investeringskosten spelen altijd een rol. Als er geïnvesteerd moet worden, dan is het mijn stel-ling dat onze oplossing niet duurder of goedkoper is dan de alternatieven, milieuvriendelijk of niet. Arthur Singendonk: De meerkosten voor energiezuinige installaties zijn groot. De besparing daarentegen ook. De meerkosten zijn snel terug te verdie-nen. Afhankelijk van het systeem ligt dit tussen de zes maanden en vier jaar. Het is dus belangrijk dat hierin goed geadviseerd wordt. De rek is er wel uit. Er moet steeds meer geïnves-teerd worden om nog meer energie te bezuinigen. Veel meer investeren voor relatief minder geldelijk voordeel.

Zijn voor de beheerder/eigenaar van een datacenter alleen de be-trouwbare werking en total Cost of Ownership (tCO) van belang? en waarom dan?Coen Binnerts: Ja, dat klopt. Het gaat


experts


de beheerder om het koel houden van zijn apparatuur. Dat is een voorwaarde. Die voorwaarde moet ingevuld wor-den met een redelijke TCO. Milieu-vriendelijke systemen drukken de TCO door de lage energiekosten. Toch is ook de initiële investering van belang voor een beheerder, milieuvriendelijke en energiezuinige systemen moeten een redelijke prijs hebben. Arthur Singendonk: Beide zijn zeer belangrijk. In de Nederlandse com-puterruimte, klein en groot, is er nog een ander aspect: ruimte. Voor elke vierkante meter bezet met een koel installatie kan geen 19”rack staan. De keuze voor koelsysteem is dus ook af-hankelijk van de hoeveelheid beschik-bare ruimte.

'ooK BIj DIREcTE VRIjE KoELING MoET ER NoG

ALTIjD EEN KoELpRINcIpE ToEGEpAsT WoRDEN'

Arthur Singendonk

Welke richtlijnen gebruikt u bij het ontwerpen/installeren van een datacenter? Voor het gebouw en voor het bepalen van de energie-efficiënte? en waarom zijn die van belang bij de beoordeling van de efficiëntie?Coen Binnerts: De richtlijnen waarmee we te maken hebben zijn de Tier 1 tot en met 4 betrouwbaarheidsclassificatie en de ASHREA-normering, die zegt iets over de kwaliteit van de koeloplos-sing. Daarnaast zijn er de criteria die

een klant kan toevoegen. Binnen die normen proberen we een zo opti-maal mogelijk systeem te maken. Die normen zeggen niets over de energie-efficiëntie. Op dit moment wordt er druk gepraat over een milieukeur voor de koeling datacenters, maar die is er nog niet.Arthur Singendonk: Halverwege dit jaar is de NPR 5313 'Computerruimtes en datacenters' klaar. Deze praktijkrichtlijn is specifiek bedoeld voor Computer-ruimtes en datacenters. Er zijn echter veel normen waaronder ook ameri-kaanse die ook betrekking hebben op datacenters. Er zijn ook de classifi-catiesystemen voor gebouwen zoals LEED, Breeam, GreenGrid, EnergyStar, EPA. Op 27 februari 2012 is de aparte richtlijn BREEAM-NL Nieuwbouw voor datacenters gelanceerd.

Wat verwacht u van de steeds maar hogere toegestane luchtin-tredetemperatuur in datacenters (nieuwe generatie servers zou hier geschikt voor zijn) en welke veran-dering in het koelsysteem brengt dit te weeg? Kunt u een prognose in energiebesparing aangeven voor de komende vijf tot tien jaar?Coen Binnerts: De meest duidelijke is dat koelen met de buitenlucht steeds gemakkelijker wordt. Dat geldt niet alleen voor de luchtintredetempera-tuur maar ook voor de luchtvochtig-heid. Dat heeft als effect dat steeds meer gebruik zal worden gemaakt van vrije koeling direct met buitenlucht. Van een gesloten systeem gaan steeds meer mensen over op een open sys-teem. In het voorjaar 2010 is er ophef geweest over het energiegebruik van datacenters en toen is er een conve-nant afgesproken over de hoeveelheid energie die bespaard moet worden. Die is al haalbaar door alleen te kijken naar de koeloplossing. In de komende jaren zullen steeds meer datacenters over-stappen naar maximale vrije koeling en nieuwe datacenters gaan daarmee beginnen.Arthur Singendonk: Met de huidige systemen is qua efficiëntie geen zeer grote voordelen meer te halen. Behalve als de restwarmte gebruikt kan gaan worden voor andere processen!

Een gemiddeld datacenter besteedt 35 procent van het totale energieverbruik aan koeling. De kosten hiervan kunnen oplopen tot honderdduizenden euro’s per jaar. De noodzaak om het energieverbruik terug te dringen, wordt breed onderkend: 80 procent van de

datacenters in Nederland hebben afgesproken om in 2020 min-stens 30 procent energiezuiniger te werken dan in 2005. Datacenters kunnen op twee fronten te werk gaan. Ten eerste kan de koelbehoefte omlaag door energiezuiniger servers in te zetten. De tweede stap is zuiniger koelen. Koeling door direct gebruik van buitenlucht leidt tot de grootste energiebesparing. In veel landen, waaronder Nederland, is dat goed mogelijk omdat de temperatuur van de buitenlucht zelden boven de 24°C uit-komt. Al die tijd kan voor de koeling van een datacenter worden volstaan met het mengen van de binnen- en de buitenlucht tot de gewenste temperatuur.De dagen dat het wel warmer is dan 24°C, moet de buitenlucht actief gekoeld worden om een datacenter op de gewenste tem-peratuur te houden. StatiqCooling biedt dan met haar StatiqCoo-ler een effectieve en kostenbesparende koeltechniek. Dit is een

De koeling van datacenters is niet langer het domein van de koeltechniek. Het gebruik van buitenlucht in combinatie met dauwpuntkoeling is goedkoper, even betrouwbaar, energie-efficiënter en beter voor het milieu. StatiqCooling is uitstekend gepositio-neerd om deze trend te versnellen en datacenters te voorzien van nieuwe technieken, van koelmodules tot turn key installaties.

90% kostenbesparing met StatiqCooling-inside

efficiënt, robuust en milieuvriendelijk systeem dat verdam-pend water gebruikt als koudemiddel. Door de efficiency van het koelproces kan een koelinstallatie met StatiqCooling worden uitgevoerd zonder aanvullende DX-koeling met milieuonvriendelijke HFK’s. De technologie achter de StatiqCooler is gebaseerd op dauwpuntkoeling. De buitenlucht wordt gekoeld in een tegenstroomwarmtewisselaar door indirecte verdamping van water. Hierdoor komt de met water verzadigde lucht niet in de te koelen ruimte terecht. De StatiqCooler heeft aan de buitenkant een hygroscopische laag die vocht opneemt. Het verdampende water onttrekt warmte aan de lucht die aan de binnenzijde van de warmtewisselaar stroomt. Met dit proces bereikt de StatiqCooler lagere temperaturen dan met alterna-tieve adiabatische koelsystemen. Hoewel het exacte energiegebruik afhangt van de manier waarop het systeem is ingebouwd in het luchtbehandelings-systeem, tonen de resultaten in de huidige systemen aan dat een installatie voor een datacenter met de StatiqCooling tot 90 procent minder energie verbruikt dan conventionele

42


advertorial


90% kostenbesparing met StatiqCooling-inside

43



systemen en het percentage energiegebruik voor koeling dus kan terugbrengen tot 3,5 procent. “We zien een ontwikkeling in datacenterland”, zegt Coen Bin-nerts, directeur van StatiqCooling. “De luchtbehandeling neemt het steeds meer over van de koeltechniek. Het resultaat is een veel lager energiegebruik in datacenters, lagere piekbelastin-gen, lagere kosten en een grote sparing van het milieu. Wij hebben een unieke techniek die zeer goed pwwast bij data-centers. Het is bovendien heel betrouwbaar. Er zijn nauwelijks bewegende delen in het systeem aanwezig, dus niets kan kapot. Wij willen de trend van luchtbehandeling in datacenters versnellen en denken dat goed te kunnen met onze betaalbare koelmodules en turn key koelinstallaties.”StatiqCooling is een innovatief bedrijf op het gebied van kli-maatbeheersing en biedt datacenters toegang tot de nieuwe generatie van verdampingskoeling. Voor datacenters biedt StatiqCooling complete oplossingen met op maat gemaakte systemen vanaf 4 kilowatt tot 4 MW koelvermogen ■

advertorial

StatiqCooling BVDe Boelelaan 71083 HJ AmsterdamTel: 06 166 023 05www.statiqcooling.com

44


dataCenterkoeling

Datacenters zijn de motor van het internet. Wanneer internetgebruikers zoekmachines gebruiken, aankopen doen in hun favoriete webwinkel of contact zoeken met vrienden via soci-ale media, zorgen datacenters ervoor dat dit allemaal mogelijk is. Afgelopen jaar creëerde de mensheid 1,2 miljard

Datacenters zijn grote energieslurpers. Mede door de koeling van de servers. Leveranciers van datacenterkoeling hebben steeds meer slimme oplossingen om de energierekening in toom te houden.

Alles draait om rendement en beschikbaarheid bij datacenterkoeling

gigabyte aan data. Dit komt overeen met 75 miljard iPod’s van 16 GB ofwel tien iPod’s voor iedereen op aarde, zo blijkt uit een onderzoek over de groei en het groeiend belang van datacen-ters in opdracht van Emerson Network Power, leverancier van slimme infra-structuurtechnologieën.

Ook Nederland is een belangrijk internetknooppunt. Internationale datacenters in ons land bedienen grote delen van Europa. Een knelpunt is dat datacenters grote energieslurpers zijn. Circa zeven procent van het totale energiegebruik in Nederland is toe te schrijven aan datacenters. Naast de


Door Charles Hasselman

Hij was betrokken bij het opstellen van de criteria voor het milieukeur. Het cer-tificatieschema wordt naar verwach-ting tegen de zomer geactiveerd. Als datacenters koeling met Milieukeur in-zetten, zal dat een significante bijdrage leveren aan de daling van hun ener-gieverbruik, zo verwacht de Stichting Milieukeur. Binnerts: “Daarnaast geeft het vergunningverleners een handvat voor het stimuleren van verduurza-ming. En het biedt mogelijkheden om je te onderscheiden in de markt.”

Close control unitNatuurlijk volgt Lucien Eken van Len-nox Benelux BV de groene oplossingen op de voet. Maar voor grootschalige inzet bij serverkoeling zitten er nogal wat haken aan ogen aan, ervaart hij. “Ik noem maar wat: als een warmtewiel uitvalt, heb je groot probleem. Dan moet er toch backup-koeling klaar-staan. Als de temperatuur van een rack omhoogschiet, holt de levensduur achteruit. Vrije koeling vraagt om ver-gaande bouwkundige ingrepen om de lucht bij de racks te krijgen. Her en der gebeuren er op dat vlak mooie dingen, maar als je alles doorrekent kom je uit-eindelijk toch uit op een energiezuinige close control unit. De grote datacenters vertrouwen op techniek die zich heeft bewezen. Hoog rendement tegen lage kosten,betrouwbaarenflexibel,daarsteken computercentra op in bij de keuze van een koelinstallatie. ”Dat de compressor bij het koelen van serverruimtes nog steeds favoriet is, be-wijst volgens Eken de orderportefeuille. “Drie toonaangevende datacenter-

45


dataCenterkoeling

puntkoeling komt volgens Binnerts onder meer doordat potentiële klan-ten huiverig zijn voor het gebruik van buitenlucht, mogelijk uit angst voor schade aan de hardware. Daardoor blij-ven volgens voorvechters van groene datacenterkoeling mogelijkheden om de dienstverlening te verduurza-men onbenut. Binnerts wijst erop dat met StatiqCooling datacenterkoeling minstens even grote beschikbaarheid heeft als met conventionele systemen en dat voldaan wordt aan de ASHRAE-normen.

LuchtbehandelingDe markt voor datacenterkoeling is van oudsher het domein van de koude-techniek. Maar dat begint te kantelen, signaleert Binnerts. “Datacenterkoeling komt steeds meer binnen het bereik van de luchtbehandeling. Dertig jaar te-rug werkte men nog met ponskaarten in dit soort ruimtes. Dat stelde hoge ei-sen aan met name de luchtvochtigheid. De huidige servers zijn veel minder kritisch. Daardoor wordt het makkelij-ker om buitenlucht als koelmedium in te zetten. Bovendien zijn de technieken om optimaal gebruik te maken van de buitenluchttemperatuur enorm verbe-terd. Met onze StatiqCooling-techniek kunnen wij iedere koelvraag aan, van 4 kilowatt tot 4 megawatt, en in dat laatste geval praat je dus over de koelbehoefte van een zeer groot datacenter.”Binnerts verwacht dat van het Mili-eukeur Datacenterkoeling dat in de maak is, een stimulerende werking zal uitgaan op het gebruik van duurzame koeltechnieken in computerruimtes.

servers vraagt vooral het koelen veel energie. Datacenters besteden tussen de 20 en 50 procent van de totale ener-gievraag aan koeling.Leveranciers van koelsystemen voor datacenters en serverruimtes zetten dan ook nadrukkelijk in op energie-efficiency en duurzame technieken om de energiekosten voor de klant terug te dringen. Uit het onderzoek blijkt dat beheerders van datacenter de kosten en beschikbaarheid van energie tot hun belangrijkste zorgen reke-nen. Volgens internetbedrijf Google is stroomverbruik zelfs een kritische succesfactor.

DauwpuntkoelingAls Google dat vindt, dan moeten ze snel met ons bellen”, adviseert Coen Binnerts van StatiqCooling BV, een bedrijf dat aan de weg timmert met dauwpuntkoeling. “Toegepast in een datacenter kunnen wij met ons milieu-vriendelijke systeem de energievraag van de koeling terugbrengen van 40 tot circa 4 procent van de totale energie-vraag”, zegt Binnerts. “In Rotterdam hebben we met het bedrijf DataCenter Infra Solutions van Jo van de Pas mee-gewerkt aan een pilotproject waar deze besparing is gerealiseerd. Het ging om een combinatie van goed gedoseerde vrije koeling en de warmtewisselaars van StatiqCooling. Energiebesparing is voor datacenters een belangrijk item. Niet alleen wat betreft de kosten, maar je kunt ook naar buiten met een groen verhaal.”Dat datacenters nog niet massaal overstappen op de innovatieve dauw-


Datacenters besteden tussen

de 20 en 50 procent van de

totale energievraag aan koeling.

KansenDatacenters krijgen steeds meer te ma-ken met eisen van de vergunningver-leners. De gemeente Amsterdam en de regio Rijnmond stellen bijvoorbeeld ei-sen aan het maximale energiegebruik. Wij vinden dat een prima ontwikkeling. Het biedt kansen voor de leveranciers van koelinstallaties met een hoog rendement. De energiebesparing op koeling kan ten goede komen aan extra servercapaciteit, of aan het milieu, natuurlijk.”De technische ontwikkeling van de servers gaat snel. Kivits: “Ze kunnen steeds hogere temperaturen aan. Vol-gens de jongste ASHRAE-norm mag de temperatuur van de aangeboden lucht aan de voorkant van een server 27 gra-den zijn. Die waarde zal zonder twijfel nog verder oplopen. Misschien hebben we over tien of twintig jaar helemaal geen koeling meer nodig in een server-ruimte. Maar daar wil ik even nog niet aan denken.”

Mooie aanvullingAPAC Airconditioning BV is al 25 jaar gespecialiseerd in het koelen van com-puterruimtes. Danny van Delden van APAC, ervaart dat de markt weliswaar erg let op energiebesparing, maar dat de weg daar naartoe heel divers is. “Er zijn veel leveranciers die een bepaald energiebesparend concept in de markt proberen te zetten. Maar wij denken lie-ver in oplossingen, niet zozeer in vaste systemen of concepten. De klant wil bijvoorbeeld iets doen met bodemop-slag. Prima, wij kunnen daar een mooie aanvulling op geven met adiabatische droge koeling. Directe of indirecte vrije koeling kunnen in diverse systemen worden geleverd.”Doordat servers bij steeds hogere temperaturen goed blijven presteren,

46


bouwprojecten hebben gekozen voor onze Innov@ close control units met eDrive technologie. In de close-con-trol-markt ligt de nadruk heel duidelijk op energiebesparing. Ook bij Lennox wordt daar volop op geëngineerd. Op dit moment hebben wij systemen die ten opzichte van vijf jaar geleden bijna de helft minder opgenomen vermogen hebben.”

BuitenluchtOok Stulz Groep BV heeft een naam hoog te houden als het gaat om precisie-airconditioning in datacenters, computerruimtes en schakelruimtes van gsm-netwerken. Volgens Erwin Kivits van Stulz Groep maken nieuwe ontwikkelingen het mogelijk de ener-giekosten voor het koelen van een datacenter te verminderen met meer dan 85 procent in vergelijking tot tradi-tionele airconditioningsystemen. “Wij halen lucht direct gefilterd naar binnen zonder tussenkomst van een warmte-wisselaar. Daardoor is het rendement stukken hoger. Wij denken daarmee het meest efficiënte koelsysteem in handen te hebben.”Naast de Total Cost of Ownership kie-zen datacenters hun koelinstallatie uit op bedrijfszekerheid. “Dat is superbe-langrijk,” zegt Kivits. “Als een commer-cieel datacenter plat gaat, zijn de rapen gaar. Ze krijgen meteen forse claims aan hun broek.”

dataCenterkoeling


komt vrije koeling, vaak gekoppeld aan conventionele koeling, volgens Van Delden steeds meer in beeld. “Ik vind conventioneel overigens een verve-lend woord. Conventionele koeling klinkt tegenwoordig bijna negatief. Het lijkt wel of je per se iets nieuws moet hebben om mee te kunnen. Wij kijken puur naar het slim gebruik van componenten. Uiteindelijk maak je vaak het verschil met regeltechniek.”

Torenhoge kosten“Als je kijkt naar de kosten en de beschikbaarheid van een installatie,” vervolgt Van Delden, “dan valt veel in-novatieve apparatuur die er op papier heel erg leuk uitziet, toch weer af. Vaak brengt het bouwkundig torenhoge kosten met zich mee, is meer vloerop-pervlak nodig, of de beschikbaarheid is twijfelachtig. Bij datacenters draait alles om beschikbaarheid. Er zijn systemen die pretenderen dat er geen compressor meer nodig is. Dat is leuk, maar wat als je te maken krijgt met een hittegolf van twee weken? Dan ben ik heel benieuwd hoe die syste-men uiteindelijk de ruimte terugkoe-len. In de meeste gevallen ontkom je uiteindelijk niet aan mechanische koeling. Voor een datacenter moet je gewoon 100 procent beschikbaarheid leveren.”Volgens Van Delden loopt Nederland nog steeds voorop bij de ontwikke-ling van datacenters, maar de bomen reiken niet meer tot in de hemel. “De banken zijn voorzichtiger met ver-strekken van kredieten. Een paar jaar geleden was het nog: 'Hier heb je geld, bouw maar raak.' Nu komt er pas geld op tafel als het toekomstige datahotel al voor een deel vloeroppervlak heeft verhuurd. Dat geeft toch enige beper-king in de markt.”

Datacenters krijgen steeds

meer te maken met eisen van

vergunningverleners.

www.ibkgroep.nl

Distributor for the Netherlands:

12-94 adv IBK Climaveneta Datacenter_Opmaak 1 02-03-12 09:28 Pagina 1

Al 25 jaar een voorsprong in techniek

APAC is een krachtige combinatie van drie zelfstandige opererende bedrijven, verbonden door hun vergaande specialisatie en hoge kwaliteits-normen. APAC Airconditioning BV is dé specialist op het gebied van datacenterkoeling en koeling van computerruimtes. De missie van APAC is om met behulp van slimme technieken energiezuinige producten en installaties te leveren die bijdragen aan een beter milieu.

www.apac.nl

Adv_APAC Airconditioning RCW.indd 1 24-02-12 10:27

www.lennoxeurope.com

INNOV@™Close-control units

6-128 kW (DX)

8-210 kW (CW)

Deze units geven antwoord op de huidige systeemeisen en garanderen een perfect klimaat in computerruimten, datacenter,

serverruimten en control rooms.

In een constant veranderende markt biedt Lennox oplossingen, die optimaal aansluiten bij de behoeften van haar klanten.

Lennox Benelux • Watergoorweg 87 • P.O. BOX 1028 • 3860 BA NIJKERK • Tel.: + 31 33 2471 800/Fax.: 31 33 2479 220/Email: [email protected]

• Te leveren in 6 confi guraties

• Hoog rendement en energie besparend

• Hoge kwaliteit en betrouwbaarheid

• Volledige toegang aan de voorzijde

• Communicatie door middel van de gangbare protocollen

• Diverse Master/Slave oplossingen te confi gureren

• eDrive technologie geïntegreerd in INNOV@ ENERGY INVERTER modellen

• Reductie van het opgenomen vermogen tot wel 45 % *

* in

ver

gelijk

met

trad

ition

ele

tech

nolo

gie

Agentschap NL – onderdeel van het ministerie van EL&I – ondersteunt zowel koploperbedrijven die de in-novatieve koeltechnieken op de markt brengen, als datacenters die kiezen voor duurzame koeling. Jan Wiersma van EvoSwitch: “Duurzame koeling bespaart ons miljoenen.”Nederland is een van de belangrijkste internetknooppunten van de wereld. Met onze internationale datacenters bedienen we grote delen van Europa. Het kabinet wil deze voortrekkersrol behouden en uitbreiden. Knelpunt is wel dat datacenters grote energieslur-pers zijn. Een voorbeeld: tien pro-cent van het elektriciteitsgebruik van Amsterdam komt voor rekening van


duurzame koelteChnieken nu te koop


Duurzaam koelen van datacenters – zonder gebruikmaking van koelmachines – is nu mogelijk. Inno-vatieve bedrijven hebben duurzame koeltechnieken ontwikkeld die energiezuinig en rendabel zijn en bijdragen aan groene groei van de sector. De technieken verlagen het energiegebruik van data-centers met 30 procent of meer, waardoor een EUE (verhouding totaal energiegebruik/IT-verbruik) van minder dan 1.2 haalbaar wordt.

Datacenters kunnen zonder koelmachines

Datacenter zonder koelmachine.

datacenters. Vooral het koelen vraagt veel energie: 30 tot 50 procent van het totale energiegebruik van een data-center. Daar komt bij dat conventione-le koelmachines klimaatonvriendelijk zijn vanwege het gebruik van chemi-sche koudemiddelen. Vandaar dat een bedrijf als Facebook is uitgeweken naar Zweden, waar het gebruikmaakt van natuurlijke koude.

Vele voordelen ‘Dat kan ook in Nederland!’, was het idee van verschillende bedrijven, die met steun van de overheid duurzame koeltechnieken ontwikkelden. De in-novatieve technieken maken gebruik van koude buitenlucht, waterverdam-

ping, koude uit de bodem of uit diepe plassen. Het zijn duurzame koelme-thoden, die nog een tweede belang-rijk aspect kennen: ze sparen elek-trisch vermogen uit, leiden niet tot meer watergebruik en zijn rendabel. Voor wie ze toepast in een datacenter, snijdt het mes dus aan twee kanten. Richard Boogaard van SmartDC: “Duurzame koeling biedt voordelen op meerdere vlakken. Het is altijd beschikbaar, energiezuinig, ge-bruiksvriendelijk en geeft een betere luchtkwaliteit.” Hans den Aantrekker van Rotterdam Internet eXchange: “Bij ons is het veel stiller dan in de meeste andere datacenters. Daarnaast bespa-ren we met duurzame koeling enorm veel energie.”

Nu gebundeldAgentschap NL ondersteunt bedrijven die willen overstappen op duurzame koelsystemen met advies en financi-ele regelingen. De nieuwe brochure ‘Duurzaam koelen van datacenters’ gaat uitgebreid in op de duurzame koeltechnieken die, na een gedegen testperiode in operationele datacen-ters, sinds kort als proven technology beschikbaar zijn. De brochure en een factsheet zijn te downloaden op www.agentschapnl.nl/content/brochure-duurzaam-koelen-van-datacenters. Hierin staan zowel de leveranciers van de technieken als de datacenters die er al gebruik van ma-ken. Want de tijd is rijp om verduurza-ming binnen datacenters verder vorm te geven. Doet u mee?

Al 25 jaar een voorsprong in techniek

APAC is een krachtige combinatie van drie zelfstandige opererende bedrijven, verbonden door hun vergaande specialisatie en hoge kwaliteits-normen. APAC Airconditioning BV is dé specialist op het gebied van datacenterkoeling en koeling van computerruimtes. De missie van APAC is om met behulp van slimme technieken energiezuinige producten en installaties te leveren die bijdragen aan een beter milieu.

www.apac.nl

Adv_APAC Airconditioning RCW.indd 1 24-02-12 10:27

www.lennoxeurope.com

INNOV@™Close-control units

6-128 kW (DX)

8-210 kW (CW)

Deze units geven antwoord op de huidige systeemeisen en garanderen een perfect klimaat in computerruimten, datacenter,

serverruimten en control rooms.

In een constant veranderende markt biedt Lennox oplossingen, die optimaal aansluiten bij de behoeften van haar klanten.

Lennox Benelux • Watergoorweg 87 • P.O. BOX 1028 • 3860 BA NIJKERK • Tel.: + 31 33 2471 800/Fax.: 31 33 2479 220/Email: [email protected]

• Te leveren in 6 confi guraties

• Hoog rendement en energie besparend

• Hoge kwaliteit en betrouwbaarheid

• Volledige toegang aan de voorzijde

• Communicatie door middel van de gangbare protocollen

• Diverse Master/Slave oplossingen te confi gureren

• eDrive technologie geïntegreerd in INNOV@ ENERGY INVERTER modellen

• Reductie van het opgenomen vermogen tot wel 45 % *

* in

ver

gelijk

met

trad

ition

ele

tech

nolo

gie

Notif ied Body voorDrukapparatuur (PED)

Alle PED modules(met of zonder ISO kwaliteitssysteem)Kostenbesparend EG-typekeur(met of zonder ISO kwaliteitssysteem)Soldeer- en laskwalificatiesKeuring voor IngebruiknemingPGS 13 beoordelingen (NvVK erkend)Periodieke herkeuringen (drukapparatuur en CPR 13-2)

Referenties: Assumburg Koeltechniek, Berko Wijchen, Bort de Graaf Koel- en Klimaattechniek, Carrier Bedrijfskoeling Nederland, Dijksma Koudetechniek, ECR Nederland, Fridina, Friga Systems, Grenco Koudetechniek, GTI Koudetechniek, GTI Klimaatcontract, Hegeman Koudetechniek, IBK Compac, Ingenieurs- en Handelsburo Wijbenga, Installatiebedrijf Van Leeuwen, JH Koeltechniek, Van Gerven Koeltechniek, Van Kempen Koudetechniek, Nas Koudetechniek, Nijmeijer Koudetechniek, Nijssen Koeling, MB Koeltechniek, NVKL Zoetermeer, Omega Engineering, PCT International, Pool Koudetechniek, RBK Raadgevend Ingenieurs, Servex Koel- en Vriestechniek, Stulz Groep, T&S Klimaattechniek, Veld Koeltechniek, Verhulst Luchtbehandeling, Weidelco, Willems Koeltechniek.

GESPECIALISEERD IN DE KOUDETECHNIEK

Hertzstraat 14, 6716 BT EdeTelefoon 0318 - 55 11 06, Fax 0318 - 55 13 22E-mail: [email protected], www.energieconsult.nl

- Een compleet pakket voor installatie en onderhoud aan klimaat-beheersingsinstallaties

- Reinigt, onderhoudt en renoveert alle systemen op het gebied van luchtbehandeling, koeling en ventilatie

- Inspecties

- Desinfecteren

- Legionellabestrijding

- Vermindering bedrijfskosten en lager ziekteverzuim

- VCA gecertifi ceerd

- Milieubewust door professioneel onderhoud

- Gericht op een inspirerende en comfortabele leef- en werkomgeving, waarin gezondheid, veiligheid en duurzaamheid zijn verankerd

www.rochema.nl Tel: (010) 521 74 02

Expert op het gebied van conditioneren van water- en luchtgekoelde systemen

roch-ad 131x185 niet aflopend.indd 1 1/07/11 14:44

Dit artikel gaat vooral in op de mogelijk toe te passen natuurlijke koudemid-delen in het middensegment en de praktische zaken waarmee rekening moet worden gehouden.Gezien de ontwikkelingen in ons om-ringende landen en de aanhoudende Europese lobby om het gebruik van HFK’s te beperken of op termijn in zijn geheel te verbieden, is er in Neder-land nog een inhaalslag te maken. Het verbod op het gebruik van R22 per 01-01-2015 biedt hierbij de kans eind-gebruikers te overtuigen op duurzame installaties over te stappen.Over het begrip duurzame koelinstal-latie valt te twisten, maar logischer wijs kan een duurzame installatie worden gedefinieerd als een installatie waarin milieuvriendelijke (natuurlijke) koude-middelen worden toegepast en waarbij energiegebruik tot een minimum wordt beperkt.


Condensingunits


Na het industriële segment is er de laatste jaren ook in het midden-segment van de koeltechniek steeds meer interesse in duurzame koelinstallaties werkend met natuurlijke koudemiddelen. Onder het mid-densegment wordt doorgaans koelen vriesinstallaties met capaciteiten tussen de 25 en 250 kW koelvermogen verstaan. In navolging van de Scandinavische landen en Luxemburg komt er nu ook in Nederland een verduurzaming van deze koelinstallaties.

Door Wim de LeeuwDirecteur Cool Green Solutions

Praktische toepassing natuurlijke koudemiddelen

Afhankelijk van de grote van de instal-latie en het toepassingsgebied zijn er grofweg gezegd drie soorten natuur-lijke koudemiddellen welke in het mid-densegment mogelijk toepasbaar zijn; ammoniak, CO2 en koolwaterstoffen.

Toepasbaarheid systemenOndanks zijn hoge energie efficiency is de toepassing van ammoniak in het middensegment lastig. De gangbare semihermetische compressoren zijn niet geschikt omdat de motorstator (welke van koper is) in contact komt met het koudemiddel en de persgas-temperaturen veelal buiten het toepas-singsgebied van de compressoren liggen.Ook het feit dat enkel (roestvast)stalen componenten en leidingwerk kunnen worden toegepast vormt een belem-mering.Het gebruik van NH3 in het middens-

egment is technisch mogelijk, maar resulteert in een vele malen hogere kostprijs.De toepassing van transkritische CO2-installaties laat een stijgende trend zien in de retail business. Dit wordt mede veroorzaakt door het feit dat men hier geen giftige of explosieve koudemiddelen toe wil passen. De energie efficiency van deze installaties is zeer afhankelijk van het wel- of niet subkritisch kunnen werken in combi-natie met de mogelijkheid tot warm-teterugwinning voor bijvoorbeeld vloerverwarming in de supermarkt. In verband met de hoge persdrukken en de noodzakelijke toepassing van een gaskoeler in plaats van een condensor ligt de kostprijs van een transkritisch CO2-systeem een stuk hoger dan dat van een conventioneel HFK-koelsys-teem.Koolwaterstoffen zijn bijzonder ge-schikt voor toepassing in het mid-densegment; het is mogelijk semi-hermetische compressoren toe te passen, koperen componenten en leidingen kunnen zonder problemen worden toegepast en de drukken welke optreden zijn gelijk aan die van HFK-koudemiddelen. De grote uitdaging bij deze toepassing vormt het feit dat de koudemiddelen brandbaar zijn. Dit maakt dat aanvullende veiligheids-maatregelen moeten worden getrof-fen en er in principe bijna altijd met indirecte of CO2-cascadeopstellingen moet worden gewerkt.

KoolwaterstoffenVoor het middensegment zijn de koolwaterstoffen R600a (Isobutaan), R290 (Propaan) en R1270 (Propyleen) het meest geschikt.


Condensingunits

R600a kent een hoge energie effici-ency en is uitermate geschikt voor warmtepomptoepassingen. Het feit dat R600a bij een verdampingstem-peratuur van -12 een atmosferische druk heeft, maakt dit koudemid-del minder geschikt voor koelen vriestoepassingen.R290 kent een hoge energie effici-ency en wordt doorgaans gebruikt voor de toepassing in chillers en CO2-cascadecondensors. R290 is wat drukken en energie efficiency betreft vergelijkbaar met R22.R1270 heeft een lagere energie ef-ficiency dan R290 maar wordt soms toegepast in verband met veiligheid vanwege zijn natuurlijke geur (R290 = geurloos) en het feit dat er een kleiner slagvolume benodigd is dan bij R290 (vergelijkbaar met R507a vs R134a).CGS past doorgaans R290 toe voor chillers en cascadesystemen ten be-hoeve van koelen vriessystemen. Voor koelsystemen met ruimtetem-peraturen tussen +5° en -5°C kennen we de toepassing van R290-indirect of R290-CO2-cascade. De keuze tus-sen een indirect of cascadesysteem is vaak afhankelijk van de terugver-dientijd van de installatie. De energie efficiency van een cascadesysteem is hoger, maar vergt ook een hogere investering. Door toepassing van een thermisch pompsysteem is geen extra energie nodig voor circula-tiepompen, tevens ligt de R290-verdampingstemperatuur van een cascadesysteem gemiddeld 2K hoger dan dat van een indirect systeem. Voor vriessystemen met ruimte-temperaturen tussen -18° en -35°C

wordt gebruikelijk een R290/CO2-cascadesysteem toegepast. Voor alle toepassingen met koolwaterstoffen geldt dat het koolwaterstofvoerende deel van de installatie bij voorkeur in de buitenlucht wordt opgesteld.

InstallatieontwerpBij het installatieontwerp dient met koolwaterstoffen, naast de gebrui-kelijke Richtlijn Drukapparatuur en Machinerichtlijn, tevens rekening te worden gehouden met explosievei-ligheid. Voorschriften met betrekking tot koolwaterstoffen kunnen gedeel-telijk worden gevonden in de NEN-EN-378, voor zaken met betrekking tot zonering en explosieveiligheid kan men zich conformeren aan de NPR-7910 en ATEX. In eerder ge-noemde normen en richtlijnen staan essentiële zaken omschreven maar ontbreken vaak de praktische hand-vaten. Momenteel wordt er gewerkt aan een Nederlandse Praktijk Richt-lijn omtrent het gebruik van CO2 en koolwaterstoffen als koudemiddelen, verwachting is dat deze richtlijn eind 2012 wordt gepubliceerd. Als leidraad kan ook gebruik worden gemaakt van ‘Guidelines for the safe use of hydrocarbon refrigerants’gepubliceerd door GTZ.Bij het ontwerp dient naast eerder genoemde normen en richtlij-nen vooral het gezond verstand te worden gebruikt en in samenwer-king met een Notified Body een deugdelijke risicoanalyse te worden opgesteld. Zo is duidelijk in kaart te brengen waar er mogelijke geva-ren schuilen en welke maatregelen er getroffen dienen te worden. Het

gebruik van koolwaterstoffen brengt risico’s met zich mee, echter door de juiste maatregelen te treffen spreken we over beheersbare risico’s.De beschikbaarheid van door fabri-kanten vrijgegeven componenten voor het gebruik met koolwaterstoffen is momenteel nog beperkt. In principe zijn de meeste componenten welke geschikt zijn voor HFK-koudemidde-len ook toepasbaar voor koolwater-stoffen maar deze worden vanwege aansprakelijkheid niet zonder meer vrijgegeven. Bij toepassing van com-ponenten dient rekening te worden gehouden met de compatibiliteit van pakkingmaterialen, maximum opper-vlaktetemperaturen en de mogelijk-heid tot het vormen een ontstekings-bron.

Voorzorg en veiligheidNaast het toepassen van compo-nenten welke geschikt zijn voor koolwaterstoffen dienen voorzorgs-maatregelen te worden getroffen en veiligheidsvoorzieningen te worden aangebracht. Enkele voorbeelden hiervan zijn toepassing van een noodstopsysteem welke de gehele installatie spanningsloos schakelt, explosieveilige koudemiddeldetectie en eventuele explosieveilige ventilatie van de machineomkasting. Tevens dienen schakelende elementen vaak intrinsiek veilig te worden aangesloten om vonkvorming te voorkomen. Af-hankelijk van de koudemiddelinhoud van de installatie dient men rekening te houden met zonering. Door de inhoud van de installatie te beperken tot 50 kilo koudemiddel blijven de te nemen maatregelen beperkt en prak-


In figuur 2 de vereenvoudigde schema’s van toepasbare en be-

schikbare R290-systemen, gefabriceerd door Cool Green Solutions.

Condensingunits


GROEI JIJ MET ONS MEE?Veenhuizen Koeltechniek B.V. is een koeltechnisch installatiebedrijf gespeci-aliseerd in koeltechniek en airconditioning in de breedste zin van het woord. Veenhuizen Koeltechniek staat voor topkwaliteit, maatwerk en eersteklas ser-vice. We werken uitsluitend met de beste merken en kijken wat voor elke klant de beste oplossing is. En wat we beloven, maken we waar. Veel bedrijven en instellingen, groot en klein en ook particulieren kozen daarom al voor de koel-oplossingen en service van Veenhuizen Koeltechniek.Wegens groeiende werkzaamheden zijn wij op zoek naar nieuwe collega’s. Ben jij toe aan een nieuwe “koele” uitdaging, aarzel dan niet…

KOELTECHNISCH MONTEUR (voor diverse regio’s in Nederland)Werkzaamheden Het uitvoeren van alle voorkomende installatiewerkzaamheden (zoals plaatsen airconditioning, koel-, vriescellen etcOnderhoud en het verhelpen van storingen aan koeltechnische installaties

Functie eisen Bij voorkeur MBO koeltechniek, CFKmonteurcertifi cering, F-gassen certifi caat, VCA basis veiligheid, Rijbewijs B (evt. E).

Eigenschappen Collegiaal, klantgericht, gemotiveerd en fl exibel.

Wat bieden wij?Een goede opleiding.De mogelijkheid tot het volgen van cursussen.Uitstekende arbeidsvoorwaarden (volgens CAO klein metaal).Een team met leuke collega’s en... een auto van de zaak mét airco!

LEERLING KOELTECHNISCH MONTEURWerkzaamheden Het assisteren bij alle voorkomende installatiewerkzaamheden (zoals plaatsen airconditioning, koel-, vriescellen etc).Het assisteren bij het onderhouden en het verhelpen van storingen aan koeltechnische installaties

MogelijkhedenOmdat wij een erkend leerbedrijf zijn, bieden wij de mogelijkheid tot het volgen van een BBL opleiding (4 dagen werken en 1 dag naar school).

Eigenschappen Handig, leergierig, geïnteresseerd in techniek en gemotiveerd.

Wat bieden wij?Een goede (BBL) opleiding.De mogelijkheid tot het volgen van cursussen.Uitstekende arbeidsvoorwaarden (volgens CAO klein metaal).Een team met leuke collega’s.

Hebben wij je interesse gewekt? Stuur je sollicitatiebrief met cv naar [email protected] of naar:

Veenhuizen Koeltechniek B.V.T.a.v. mw. F. van LooijengoedVerbindingsweg 93781 LR VOORTHUIZEN(T) 0342-472410(E)[email protected](W)www.veenhuizenkoeltechniek.nl

Uitstekende arbeidsvoorwaarden (volgens CAO klein metaal).Een team met leuke collega’s.

Hebben wij je interesse gewekt? Stuur je sollicitatiebrief met cv naar [email protected] naar:

Veenhuizen Koeltechniek B.V.T.a.v. mw. F. van LooijengoedVerbindingsweg 93781 LR VOORTHUIZEN(T) 0342-472410(E)[email protected](W)www.veenhuizenkoeltechniek.nl

meer informatie:cool Green solutions BVInnovatieve unitbouwSpoorstraat 10

4431 NK 's-GravenpolderT: +31(0) 113 - 22 28 33I: www.coolgreensolutions.nlE: info@coolgreensolutions.


Condensingunits

tisch uitvoerbaar. Met deze koudemiddelinhoud kunnen momenteel luchtgekoelde installaties tot ongeveer 300 kW koelvermogen worden ontworpen.Voor verdere informatie met betrekking tot milieure-gelgeving verwijs ik u naar het artikel van L. Koets RCC 02-12.

Werken met koolwaterstoff enVanuit koeltechnisch oogpunt verschilt het werken aan een installatie met koolwaterstoff en nauwelijks met een conventionele HFK-installatie. Extra aandacht voor veiligheid is uiteraard wel vereist, koudemiddelhande-lingen en servicewerkzaamheden waarbij moet worden gesoldeerd of gelast aan het koudemiddelcircuit vormen het grootste risico. Deze risico’s worden afgedekt door het opstellen van juiste werkinstructies en hanteren van checklists bij eerder genoemde werkzaamheden.

Voordelen eindgebruikerBijna zonder uitzondering ligt de investering in een duurzame installatie hoger dan die van een conventio-neel systeem.Voor eindgebruikers is de drijfveer om te investeren in een duurzame koelinstallatie vaak ‘green image’ en be-sparing op energiekosten. Zij zijn veelal bereid hiervoor een meerinvestering te doen mits deze binnen vijf jaar is terugverdiend. De terugverdientijd (of ROI) wordt gerealiseerd door:● besparing op energiekosten;● besparing op keuringskosten (lekcontrole); ● besparing op onderhoudskosten.De Total Cost of Ownership (TCO) ligt doorgaans lager dan dat van een conventionele HFK-installatie door de hierboven genoemde punten alsmede het feit dat een duurzame installatie met natuurlijke koudemiddelen de enige gegarandeerde lange termijn oplossing is. Men krijgt dus niet te maken met toekomstige investeringen doordat de toepassing van HFK’s wordt uitgefaseerd.

Tot slotMet de huidige uitfasering van R22 en de huidige lobby binnen Europa om het gebruik van HFK’s aan banden te leggen is het momenteel de kans voor installateur en eindgebruiker om over te stappen naar duurzame instal-laties. Moeten we wachten tot de wetgeving ons echt dwingt of zijn we een stap voor en kiezen we voor duurzaamheid welke zichzelf binnen enkele jaren terug betaald. Met een duurzame installatie is iedereen gebaat.

Constructieve overwegingen, instal-latieadviezen en onderhoudsricht-lijnen voor het gebruik, wisselen en afvoeren van luchtfilters zijn aan-dachtpunten voor een goed bestek en een goed onderhoudsplan.Filterkosten bestaan uit meer com-ponenten dan alleen de aanschaf-prijs van een filter. Zo omvatten de energiekosten (om het drukverschil over de luchtfilters te overwinnen) vaak meer dan tweederde van de totale kosten. Aangezien eind-weerstanden vaak arbitrair worden gekozen en hetenergiegebruik meestal totaal wordt onderschat, is een Life Cycle Costing analyse bij een goede keuze onont-beerlijk.De richtlijnen van de Kring Luchtfil-ters van de VLA zijn ook van belang. Deze richtlijnen zijn een verduide-lijking van de Europese standaard EN13779 in relatie tot de te gebruiken filterklasse. De VLA filterclassificatie voor de ODA en IDA ontwerpcon-dities resulteren in een vergaande standaardisatie in de nieuwbouw en de vervangingsmarkt. Uiteindelijk leidt dit tot een kostprijsdrukkend effect. LCC en de richtlijnen voor de te kiezen eindweerstanden zullen tot een aanzienlijk lager energiegebruik


filters


De gebruiker, installateur, OEM, adviseur en leverancier moeten worden gewezen op het belang van een juiste keuze van luchtfilters voor een luchtbehandelingsysteem om aan de eisen van het Europese EPBD-programma te voldoen. Daarvoor is uitvoerig uitleg nodig over in het bijzonder de Europese standaard EN 13779 met de classificatie van buitenlucht (ODA) en ruimtelucht (IDA) alsook de consequenties daarvan voor de filterkeuze.

Door Dirk Noordmans (Camfil BV) en Jan Wenzek (FT&C BV)Namens de kring luchtfilters in de VLA

Hoe ga je om met luchtfilters voor luchtbehandelingsystemen?

leiden en uiteindelijk een positieve bijdrage leveren aan het behalen van de EPBD-doelstellingen.Aanvullende eisen van kwaliteitsborging zijn om-schreven door middel van filtertest en classificatie volgens de Europese normalisatie en Eurovent certificatie van filterwerking en energiegebruik.

VLA-richtlijnenAls algemene aanbeveling dient een gebouw ontworpen te zijn met ODA2 en IDA2. Met deze aanbeve-ling wijkt de VLA niet af van de EN 13779: 2007. Nederland is verstede-lijkt en dichtbevolkt en vrijwel overal langs snelwegen en spoorverbindin-gen is sprake van een ODA2 of ODA3 situatie. Resultaten van de dagelijkse metingen zijn te vinden op www.lml.rivm.nl., het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit van het RIVM.Belangrijke functie van filtratie is de bescherming tegen fijnstof. Een F6-filter voor ODA2 is de minimum eis. Bescherming met een F7-filter is op

basis van deeltjesmetingen echter twee keer hoger dan met een F6-filter. De uiteindelijke toegevoerde luchtkwaliteit is gebaat met een F8 of F9 als tweede trap. Uniformiteit van filterklasse werkt voordelig en voorkomt onnodige vragen over hoe slecht de buitenlucht is (ODA2 of ODA3). De tweede filtratietrap zou principieel een compact filter moe-ten zijn met gefixeerde mediapak-ketten: deze filters staan stabiel in de luchtstroom en hebben slechts een inbouw diepte van 300 mm. Ander-zijds en aanvullend is er steeds meer sprake van gasvormige componen-ten in de buitenlucht (vooral vanuit het verkeer), die filtratie met behulp van een moleculair filter al bij ODA2 voor een goede binnenluchtkwaliteit rechtvaardigen. Zie tabel 1.

Begin en eindweerstandZie tabel 2 en 3. Voorbeeld aanbevo-len eindweerstand voor ODA2:IDA2: F6+F8(compact) geeft een

Tabel 1: Aanbevolen minimum filterklasse per filter sectie. Bron: NEN EN 13779:2007Tabel 2 en 3: Aanbevolen begin en eindweerstand luchtfilters per filter sectie. Bron:

vLA kring luchtfilters


filters

maximale eindweerstand van 310 PaIDA1: F7+F9(compact) geeft een maximale eindweerstand van 405 PaAls een combinatiefilter (F7+GF)+F8(compact) wordt gebruikt voor IDA2 is de maximale eindweer-stand 400 Pa.

Minimum EfficiencyMinimum filterrendement volgens FprEN779:2011: Zie tabel 4.Noot: De hoge gemiddelde rende-menten (Em) ontstaan tengevolge van het beladen van het filter met een hoge concentratie van het voorgeschreven ASHRAE stof in de testbank. Daarentegen heeft het minimum rendement betrekking op het ongebruikte schone filter. In de praktijk wordt Em nooit gehaald, omdat zowel de stofconcentratie van de buitenlucht, als de aard van de stof niet vergelijkbaar is met de testom-standigheden.

Aanvullende VLA-eisen voor kwaliteitsborging:1. Alle filters volgens geldige versie van EN 779 testen, classificeren en labelen.2. Alle HEPA-filters volgens de geldige versie van EN 1822 testen, classificeren en labelen.3. Alle filters hebben standaardafme-tingen volgens EN 15805:2009. De standaard montageframe afmetin-gen zijn: 610x610mm; 508x610 mm; 305x610 mm en 305 x305 mm.4. Bij zakkenfilters moeten de zakken altijd verticaal zijn opgesteld.

5. Eén filterafmeting per LBK komt de uniformiteit ten goede.6. Alle filters F5 t/m F9 moeten Eu-rovent gecertificeerd zijn.7. Alle filters G4 t/m F9 dragen vanaf 1 januari 2012 het Eurovent ener-gielabel.

Belang juiste keuze luchtfilterDe twee primaire functies van lucht-filters in een luchtbehandelingsys-teem zijn:● De installatie en haar componen-

ten schoonhouden en op deze manier de luchtbehandeling-kast (LBK) gedurende zijn ge-hele levensduur optimaal te laten functioneren.

● De gebruikers van de lucht een schoon en aangenaam werk-klimaat verschaffen met een binnenlucht die vrij is van stof en schadelijke gassen (binnenlucht-kwaliteit).

Om deze doelstelling te bereiken, wor-den luchtfilters in het systeem (meestal LBK) geïnstalleerd om verontreini-gingen uit de buitenlucht en uit de ruimtelucht (zoals fijnstof en gasvor-mige verontreinigingen) te filteren. Een aantal belangrijke constructieve overwegingen voor de gehele lucht-technische installatie en de LBK in het bijzonder zorgt voor een optimale wer-

king van de luchtfilters. Doorweken van filtermedia ten gevolge van vrij vocht of te hoge relatieve vochtigheid kan tot groei van sporen, schimmels en bacte-riën leiden. Die vormen een bron van verontreiniging en leiden tot een slech-ter binnenluchtklimaat (IAQ). Te hoge luchtsnelheid en een ongelijkmatige aanstroming kunnen tot mechanische beschadiging leiden en eveneens aan een slechter binnenluchtklimaat (IAQ) bijdragen. Een gemiddelde aanstroom-snelheid van maximaal 2,5 m/s op het filterfront is daarom gewenst. De keuze van het juiste type en de juiste filter-klasse wordt door een aantal Europese richtlijnen en normen bepaald.Zie tabel 6. In deze tabel moet achter NEN EN 15242 staan: (NEN 8081-1)

LuchtkwaliteitenRichtingwijzend is de EN 13779: 2007, ventilatie voor niet-woonge-bouwen, die de prestatie-eisenvoor ventilatie en airconditioning-systemen vastlegt. De doelstelling van de norm is (met behoud van acceptabele installatie- en bedrijfs-kosten) een comfortabel en gezond binnenklimaat te scheppen. Gedefi-nieerd worden de verschillende types lucht in een gebouw en dan vooral de buitenlucht (ODA) en de ruimte-lucht (IDA). Een juiste bepaling van de ODA klasse is hierin een belang-rijke eerste stap, zie tabel 7 en 8.Voor de juiste classificatie van de ODA wordt landelijk gebied als ODA 1, provinciesteden als ODA 2 en stedelijke agglomeraties als ODA 3


Tabel 4: Gemiddeld rendement Em en minimum rendement volgens FprEN779:2011

Bron: FprEN779:2011

Tabel 5: Wisselfrequentie per filtertrap. Bron: vDI 6022 en NEN EN 13779:2007 Tabel 7: Classificatie van de buitenlucht. Bron: NEN EN 13779:2007

Tabel 6: Luchttechnische parameters. Bron: NEN EN 13779:2007

aangemerkt. Voor een goede fil-terwerking is het van belang dat de inlaat voor de buitenlucht zo is uit-gelegd dat de lucht schoon en droog is. Het is van belang dat geen vrij vocht (regen, sneeuw) het systeem kan indringen, om exceptionele weerstandsverhogingen te voorko-men en schimmelgroei in het filter te voorkomen.

Filterklasse volgens VLA-kring Om het rendement van luchtfilters op fijnstof duidelijk te maken, kan men het beste de penetratie (dus de doorlaat van fijnstof in het bereik 0,3 tot 1 microme-ter) vergelijken. Een F7-filter heeft een fijnstofpenetratie van 46 procent, terwijl een F5-filter een penetratie van 93 procent heeft. Dit is dus een factor 2.1. De penetratiefactoren en de invloed van neerslag op oppervlakken zijn onderaan op deze pagina weergegeven.De tabel en grafiek onderaan deze pagina laten een duidelijk scheiding in effectiviteit op submicron stof zien tus-sen de filters in klasse F5/F6 en de filters in klasse F7 en hoger. Dit is een van de reden geweest om in de FprEN779:2011 deze filters F5 en F6 als ‘Medium Effici-ency Filter’ te classificeren en als M5 en M6 te benoemen. Een minimum eis op het rendement op 0.4 micrometer deel-tjes is vanwege de lage waarde en de grote spreiding achterwege gebleven.Als bovengenoemde overwegingen tot een bewuste keuze van een F7-filter leiden, moeten er aan een dergelijk filter ook scherpe eisen worden gesteld. Vooruitlopend op de EN779:2011, die

als FprEN779:2011 is goedgekeurd maar op ratificatie door CEN/BT wacht, is het een goede zaak deze grote verschillen in penetratie tot uiting te laten komen en de invloed hiervan op een goede luchtfiltratie tot zijn recht te laten komen.

Installatie en onderhoudDe systemen, inclusief de lucht-filters, moeten zo zijn ontworpen en geïnstalleerd dat zij regelmatig kunnen worden geïnspecteerd en onderhouden. De inspectie moet worden uitgevoerd door interne en/of externe professionals om een optimale technische en hygiëni-sche werking te garanderen. Zowel EN 13779 als de VDI 6022-2 (2006) en VDI 3802(2002) geven hiervoor goede aanbevelingen en richtlijnen.

Onderhoud, gebruik, wisselenEen installatie is schoon indien alle systeemcomponenten, (incl. de luchtfilters) zichtbaar schoon zijn.Het is raadzaam bijzonder te letten op:● Maandelijkse visuele controle

op het doorweken van de filte-relementen om het risico van microbiologische aangroei te reduceren;

● Maandelijkse visuele controle op het afscheuren of opschuren van filterzakken of andere mecha-nische beschadigingen zoals beschadigde afdichtingen;

● Maandelijkse controle en regis-tratie van de verschildruk en de bedrijfsuren.


filters


WisselfrequentieFilters wisselen als de eindweerstand is bereikt, er visuele schade is gecon-stateerd of als het volgende hygiëni-sche filterwissel interval is bereikt. Zie tabel 5.

Filterfront snelhedenHet verdient aanbeveling de aanstroom-snelheid over het luchtfilter zo gelijk-matig mogelijk te laten verlopen. Dit om mechanische beschadiging als gevolg van turbulentie en dwarsstromingen te vermijden. Een goede aanstroomsnel-heid voor luchtfilters is in het algemeen 2,5 m/s. Dit is ook de genormaliseerde snelheid voor de luchtfiltertests en de genormaliseerde snelheid in de aircon-ditioningtechniek. Bij lagere snelheden, die op zich tot een lager energiegebruik leiden, moet erop worden gelet dat vooral bij zakkenfilters het volledige filteroppervlak wordt gebruikt, ofwel dat alle zakken volledig worden door-stroomd. Voor hogere snelheden tot circa 3,2 m/s zijn over het algemeen de filtertypes met verhoogd filtermedia oppervlak te kiezen. Een goede LCC-analyse is hier in ieder geval aan te bevelen, om de installatie met betrek-king tot filterkosten en energiekosten te optimaliseren.

Begin en eindweerstand volgens VLAEindweerstanden van luchtfilters worden uit verkeerde zuinigheid vaak te hoog gekozen. Daarom is het raadzaam om met Life Cycle Costing (LCC) een kostenanalyse uit te voeren

Tabel 12: Fractioneel rendement en penetratie per filterklasse. Bron: vLA kring luchtfilters

Tabel 12a: Fractioneel rendement en penetratie per filterklasse, grafische weergave.

Bron: vLA kring luchtfilters


filters

en de eindweerstanden (en daarmee de gemiddelde weerstanden) over het luchtfilter te optimaliseren. De energiekosten voor het gebruik van een luchtfilter zijn vele malen hoger dan de aanschafprijs van het filter. Het is uit kostenoverweging zinvol de opgegeven eindweerstanden kritisch te beoordelen. Om dit te bereken is door Eurovent een aan-beveling LCC vastgelegd. Zie ook tabel 2 en 3.

Life Cycle Costing berekeningLife Cycle Costing (LCC) wordt bere-kend als:LCCtotaal = Investering + LCCenergie + LCConderhoud + LCCafvoer

Hierin zijn:Investering: De kapitaalkosten voor de nieuwe filterinstallatie, dus filters, frames en montagekosten.LCCenergie: Huidige energiekosten, dus de elektriciteitskosten voor de ventilator. De berekening is gebaseerd op de gemiddelde weerstand over het filter tussen begin- en eindweerstand. Het ventilatorrendement is vastgesteldop50%.LCConderhoud: Huidige kosten voor de toekomstige filternabestel-lingen, inclusief loonkosten. Standtijden zijn of ervaringswaarden of tijdslimieten zoals in EN 13779 of VDI6022 aangegeven.LCCafvoer: Kosten voor het verwijderen van de filters, waarbij verbranding even-tueel een (kleine) opbrengstbijdrage kan leveren.

energiekosten worden berekend volgens:

Waarbij: Q = luchtvolumenstroom in m3/s, Δp = gemiddelde weerstand in Pa, T = bedrijfsuren, η = ventilatorrendement (50%),c=energiekostenin€/kWh

ADVIEsDe Kring Luchtfilters van de VLA geeft aan

gebruikers van luchtfilters onafhankelijk advies en ondersteuning over techniek, producten en gebruik van luchtfilters. Voor meer informatie over deze pu-blicatie kunt u contact opnemen met Remi hompe,

(079- 353 1 302 of [email protected]).

Netwerken begint bij een professioneel

platform

B+B VAKMEDIANET

informatieplatforms voor professionals

www.vakmedianet.nl

[email protected]+31 (0)416 - 38 72 50

www.bo-air.nl

Hoog rendement WTW unit

Platinastraat 63, 8211 AR LelystadTel +31 320 28 11 66 Fax +31 320 28 12 34E. [email protected] www.monair.nl

NIEUW LINE RM + RL

Luchtbehandeling en HR warmteterugwinning

Koudebrugfactor klasse TB1 (EN1886)Duurzame kwaliteitEurovent Label A

MONAIR UW PARTNER IN LUCHTTECHNIEK

Kijk voor meer informatie op: WWW.CONPRO.NL

Bunsenstraat 90 | 3316 GC Dordrecht | T 078 - 621 38 51

REINIGEN, RECONDITIONEREN EN CONSERVEREN VAN KLIMAATTECHNISCHE INSTALLATIES

PROGREEN®

Duurzaam elastisch

Wering vuilaangroei

Goed geleidend

Alu-membraam

Titaandioxide

Zeer goede hechting en bescherming

Watergedragen

GROEN!

CONDENSORCOATING

Conpro adv..indd 1 12-10-2010 13:16:15

23 0983 12HG-02Testo BV, Randstad 21-53, 1314 BH Almere T 036 5487000 F 036 5487009 E [email protected] W www.testo.nl

• 40 koudemiddelen in het instrument

• Hoge en lage drukmetingincl. 2 temperatuuraan -sluitingen

• Druk, temperatuur, stroom en vacuümmeting in één instrument (570)

• Eenvoudige bediening

• Gelijktijdig berekenen van over verhitting en onder koeling

• Het loggen van meet-gegevens (570)

• En nog veel meer...

Voor meer informatie ga naar:www.testo.nl/manifolds

Digitale manifolds van testo! Het enige dat u voortaan nog nodig heeft!

12HG-02 - adv RCC 3 27-2-2012 10:22 Pagina 1

De EIA is een fi scale regeling waar-mee de overheid ondernemers on-dersteunt bij investeringen in ener-giebesparende bedrijfsmiddelen en duurzame energie. Wanneer u als ondernemer gebruik maakt van de EIA kan een koper 41,5 procent van de investeringskosten van in dit geval de luchtbehandelingskast (Eurovent Label A) aftrekken van de fi scale winst, bovenop de gebruike-lijke afschrijving. Ook wordt minder inkomstenbelasting of vennoot-schapsbelasting betaald.

EuroventLuchtbehandelingkasten zijn er in eindeloos veel uitvoeringen en zijn


vla


Mede dankzij een intensieve lobby van de Vereniging Leveranciers Luchttechnische Apparaten (VLA) komen luchtbehandelingskasten, gecertifi ceerd volgens Eurovent Label A, sinds 1 januari 2012 in aanmerking voor de Energie-investeringsaft rek (EIA). Dit betekent in feite dat de belastingdienst meebetaalt aan de aanschaf van een luchtbehandelingskast bij een nieuwbouw project. Maar dit is niet zijn enige winst. Omdat een luchtbehandelingskast ook nog eens minder energie gebruikt, krijgt de gebruiker ook nog eens een lagere energienota. Kortom, dubbel voordeel!

Fiscaal voordeel energiebesparende luchtbehandelingskasten

zodoende vaak lastig met elkaar te vergelijken. Om een klant te helpen een juiste keuze te maken, is er voor luchtbehandelingskasten een Eu-ropese kwaliteitsnorm vastgesteld. Deze norm, Eurovent genaamd, classifi ceert een type luchtbehande-lingskast op verschillende punten. Punten zoals koudebruggen, con-structiesterkte, thermische isolatie en geluidsisolatie.Al deze punten worden per type kast geclassifi ceerd en krijgen een rapportcijfer. Om er voor te zor-gen dat alle leveranciers dezelfde testmethode gebruiken, en vooral ook hun kwaliteit handhaven, vindt er een certifi catie plaats door de onafhankelijke Eurovent-organi-satie. Bedrijven worden regelmatig door Eurovent gecontroleerd of zij nog aan de gemeten rapportcijfers voldoen.

EnergiegebruikDoor steeds betere technieken is bij een moderne luchtbehandelings-kast het stroomverbruik ongeveer even belangrijk geworden als de warmteterugwinning. Het totale energiegebruik dat voor de klant van belang is, is nu afhankelijk van vele factoren zoals:● rendement van de motor;● rendement van de aandrijving;● rendement van de ventilator;

● rendement van de inbouw;● drukverliezen over alle compo-

nenten;● de luchtsnelheid;● het temperatuurrendement van

het warmteterugwinningssys-teem.

cLAssIfIcATIEs GEWAARBoRGD

Voor alle duidelijkheid. producten die zijn gecertifi ceerd door Eurovent

waarborgen dus de classifi caties. Zodra meerdere merken luchtbehan-

delingskasten met elkaar worden vergeleken, dan wordt duidelijk dat deze objectief door Eurovent zijn

beoordeeld en gecontroleerd.


vla

Het Eurovent energielabel houdt rekening met al deze invloeden en is dus van belang voor het te verwachten energiegebruik. De nieuwe energielijst 2012 is hiermee veel doelmatiger geworden. Om een klant te helpen bij een voor-selectie van het kwaliteitsniveau van een luchtbehandelingskast is op basis van de Europese norm EN 13053 een nieuw en overzichtelijk energielabelsysteem ontwikkeld. Er zijn zes klassen A tot en met F, waarbij klasse A staat voor ‘groenst’. Zo kan de klant in één oogopslag de

gewenste energieklasse kiezen. Alle labels zijn Eurovent gecertifi ceerd en daarmee zijn alle beloofde pres-taties volledig gegarandeerd.


DE ENERGIELIjsT op INTERNET

op de website www.agentschapnl.nl/eia van het ministerie van Economi-sche Zaken, Landbouw en Innovatie

staat de energielijst 2012. In deze lijst staan alle bedrijfsmiddelen die in

aanmerking komen voor de EIA. ook is er informatie over de werking van

de regeling te vinden en kan iedereen zich via de website aanmelden voor

de EIA-nieuwsbrief. Daarnaast omvat de website het digitale aanmeldings-formulier. Alleen met dit formulier kan een EIA-aanvraag ingediend worden.

www.vla.nuDe Vereniging Leveranciers van

Luchttechnische Apparaten (VLA) is één van de 130 brancheorganisaties van fME-cWM, de overkoepelende brancheorganisatie voor de techno-logische industrie waarbij ruim 2.750

technologische bedrijven in Nederland aangesloten zijn. De VLA vertegen-

woordigt fabrikanten, leveranciers en dienstverleners op het gebied van

luchttechnische apparaten die actief zijn op het gebied van luchttechniek.De VLA heeft zich ontwikkeld tot dé gesprekspartner van de overheid en politiek als het gaat om goede ven-tilatie en het belang van een gezond

binnenklimaat. Zo wordt de VLA nauw betrokken bij nieuwe weten regel-geving. op Europees niveau wordt

samengewerkt met de Europese belan-genorganisatie Eurovent. Voor meer

informatie over de VLA kijkt u op www.vla.nu, of u belt met 088 400 85 15.

meer informatie:Vereniging Leveranciers Luchttechnische Apparaten2713 HX ZoetermeerPostbus 1902700 AD ZoetermeerT: 088 - 400 85 15F: 079 - 353 13 65E: [email protected]: www.vla.nu

fiscaal voordeel:Luchtbehandeling met EIA

A-klasse met Carriers serie AiroStar en AiroVision luchtbehandelings-

kasten. Beide ranges zijn gecerti� ceerd volgens Eurovent Label A en

komen hierdoor in aanmerking voor de energie-investeringsaftrek

(EIA). Afhankelijk van de uitvoering kan hierdoor 41,5 % van de

investeringskosten afgetrokken worden van de � scale winst.

Carrier biedt voor elke toepassing de optimale klimaatoplossing.

De AiroStar is de plug & play luchtbehandelingskast met warmte-

terugwinning. Compleet, voorzien van intelligente regeling en ‘easy

to install’. De AiroVision is een modulair platform van omkastingen die

volledig klantspeci� ek samengesteld wordt. Dus, voor élke klimaat-

oplossing: turn to the experts. Carrier. Do you turn?

39HQ39HQ39HQ39HQ39HQ39HQ

www.carrierhollandheating.nl

39SQ39SQ

www.carrier.nl

123car AiroStar210x297.indd 1 02-03-12 15:25

fiscaal voordeel:Luchtbehandeling met EIA

A-klasse met Carriers serie AiroStar en AiroVision luchtbehandelings-

kasten. Beide ranges zijn gecerti� ceerd volgens Eurovent Label A en

komen hierdoor in aanmerking voor de energie-investeringsaftrek

(EIA). Afhankelijk van de uitvoering kan hierdoor 41,5 % van de

investeringskosten afgetrokken worden van de � scale winst.

Carrier biedt voor elke toepassing de optimale klimaatoplossing.

De AiroStar is de plug & play luchtbehandelingskast met warmte-

terugwinning. Compleet, voorzien van intelligente regeling en ‘easy

to install’. De AiroVision is een modulair platform van omkastingen die

volledig klantspeci� ek samengesteld wordt. Dus, voor élke klimaat-

oplossing: turn to the experts. Carrier. Do you turn?

39HQ39HQ39HQ39HQ39HQ39HQ

www.carrierhollandheating.nl

39SQ39SQ

www.carrier.nl

123car AiroStar210x297.indd 1 02-03-12 15:25

Toepassingen met CO2 in secundaire koelsystemen worden steeds vaker gebruikt binnen de commerciële en industriële koelindustrie. CO2 biedt als koudedrager op het gebied van energiebesparingen duidelijke voordelen. Er kunnen nog een aantal extra stappen worden genomen om de kwaliteit van de CO2-systemen te verbeteren.

Door A. Mikhailov, K. van Heiningen en J. KortsteeDanfoss

Secundaire koelsystemen op basis van CO₂

Voordracht Joris Kortstee tijdens IIR-wereldcongres in Praag

Overzicht van energie-efficiëntie en regelstrategie (Deel 2)


Co 2

Omdat CO₂-koudedragersystemen geen compressoren hebben, kan het systeem niet direct ontdooid worden met behulp van persgas. Er zijn een aantal alternatieven mogelijk:elektrische ontdooiingDit is de meest simpele, maar ook de minst energie-efficiënte methode. Het energiegebruik bij het ontdooien kan in sommige gevallen aanzienlijk groot zijn. Het kan een acceptabel alternatief zijn voor koelruimten met temperaturen rond het nulpunt.Glycol ontdooiingDoor glycol te gebruiken, is het mo-gelijk om de warmte van het cascade systeem te benutten om de CO₂ verdampers te ontdooien. Dit kan op dezelfde manier als bij een systeem met glycol als koudedrager. Het be-

langrijkste verschil is echter dat in dit geval luchtkoelers nodig zijn met een gescheiden ontdooicircuit, waardoor de kosten van deze installatie hoger worden. Dit alternatief is vooral aan-trekkelijk als de ammoniak condensor watergekoeld is. Ontdooiing met waterIn sommige gevallen (vooral in koel-cellen met een temperatuur iets boven nul) kunnen koelers ontdooid worden door water over het lamellenblok te sproeien.Bij de drie voorgaande voorbeelden vindt het ontdooiproces plaats met een lege verdamper en een open zuiglei-ding (afbeelding 6). Dit garandeert dat de druk in de CO₂ koelers tijdens het ontdooiproces onder de maximale werkdruk blijft. In dit voorbeeld is de

MWP van het systeem 40 bar.Ontdooiing met persgasEen ontdooisysteem met CO₂-brine en persgas vereist een extra compressor om het ontdooiproces mogelijk te maken. Deze com-pressor zal alleen in bedrijf zijn als ontdooien noodzakelijk is. Deze methode is zuiniger dan de elek-trische ontdooiing. Het proces is vergelijkbaar met een traditioneel NH3-persgas ontdooisysteem. Hierbij moet opgemerkt worden dat het CO₂-koudedragersysteem normaliter olievrij is. In het geval van persgasontdooiing moeten maatre-gelen genomen worden om er zeker van te zijn dat de olie terugkeert naar de ontdooicompressor. De maxi-male werkdruk van het systeem met persgasontdooiing moet dienover-eenkomstig geselecteerd worden (gebruikelijk 50 bar).


Afbeelding 6. Basisopstelling van de ontdooikleppen.

Pulsbreedtemodulatie (PWM)Bij een traditioneel pompcircula-tiesysteem (afbeelding 7) wordt de vloeistoftoevoer geregeld door een thermostaat die constant de lucht-temperatuur meet. De magneetklep gaat een paar minuten (of langer) open tot de luchttemperatuur de ingestelde waarde bereikt heeft. Tijdens de vloeistoftoevoer blijft de massastroom van het koudemid-del constant. In plaats van een aan/uit-cyclus, zoals hierboven beschre-ven wordt, kan er ook voor worden gekozen om de vloeistofhoeveelheid continu aan de actuele behoefte aan te passen. Dit kan door een puls-breedtemodulatieklep toe te passen (afbeelding 8). De luchttemperatuur wordt dan continu gemeten en ver-volgens vergeleken met de refe-rentietemperatuur. Zodra de lucht-temperatuur een bepaald punt heeft bereikt, wordt de openingstijd van de pulsbreedtemodulatieklep verkort, waardoor de koelercapaciteit minder wordt. Zo’n cyclus gebeurt ongeveer elke 3-6 seconden.


Co 2


De voordelen van deze aanpak zijn:● kleiner temperatuurverschil tus-

sen het koudemiddel en de lucht;● kleinere koeler;● betere energie-efficiënte;● betere regelnauwkeurigheid.Het systeem wordt vooral gebruikt in bewaarcellen voor fruit en groenten, waar aanpassing aan de momen-tele warmtelast noodzakelijk is. Een inkoelperiode (inslag) (PWM klep volledig open) heeft aanzienlijk meer capaciteit nodig dan een opslagperi-ode (de klep is in PWM mode).

FrequentieregelaarsFrequentieregelaars worden steeds populairder vanwege twee redenen: energiebesparing en een betere vloeistofverdeling over alle koe-lers. Energiebesparing alleen is niet voldoende om de installatiekosten te verdedigen, omdat CO₂-pompen vaak al vrij klein zijn. Het voordeel van een betere distributie van het koudemiddel kan echter niet worden onderschat. Een constant drukver-schil over de pomp betekent dat alle

verdampers altijd de vooraf inge-stelde hoeveelheid vloeistof krijgen, precies zoals het is ingesteld tijdens de inbedrijfstelling van de installatie.

SamenvattingDeze scriptie presenteert een studie naar de energie-efficiëntie van een secundair koelsysteem op basis van CO₂. Het artikel richt zich vooral op toepassingen voor industriële koeling, maar de resultaten zijn ook toepasbaar op commerciële koelsys-temen (supermarkten). Berekeningen laten zien dat secun-daire koelsystemen op basis van CO₂ 10 tot 20 procent energie besparen bij systemen voor koeltoepassing en 20 tot 30 procent besparen bij systemen, werkend in het vriesge-bied. Het is moeilijk om een directe vergelijking te maken tussen de ver-schillende indirecte koelsystemen. De auteurs presenteren dan ook een analyse van het energiegebruik van twee soortgelijke installaties: de een werkt met glycol en de ander met CO₂.

Afbeelding 7. vloeistoftoevoer

naar de CO₂-luchtkoeler.

Afbeelding 8

Hier is ervoor gekozen om de vloei-

stofhoeveelheid continu aan de actuele

behoefte aan te passen. Dit kan door een

pulsbreedtemodulatieklep toe te passen.


Co 2

In dit artikel bespreken de auteurs ook verschillende strategieën voor de regeling van de koeler en het ont-dooien ervan. Met de juiste regeling vormen secundaire koelsystemen op basis van CO₂ een perfecte oplos-sing om zowel milieuvriendelijk als energie-efficiënt te werk te gaan.

SummaryIn this paper a study of CO₂ brines system energy efficiency is presen-ted. The article focuses mainly on industrial refrigeration applications; however the results are applicable to commercial refrigeration systems (supermarkets) as well.Calculations show that CO₂ se-condary systems give a possibility of energy savings in the range of 10-20%forhightemperature(HT)systemsandmorethan20%-30%formedium temperature (MT) systems. It is difficult to get a direct compari-son of industrial plants with secon-dary cooling systems. The authors

are presenting their analysis of the energy consumption of two similar plants, one running with glycol, and another one with CO₂.The article also discusses dif-ferent control strategies for CO₂ secondary systems, such as intel-ligent evaporator control as well as deforst possibilities. With the right control combination CO₂ secondary systems represent a great opportunity for both using environmentally friendly refri-gerants and improving energy efficiency.

RefererentiesHandschuh, 2008, Design cri-teria for CO₂ evaporators, GTZ ProklimaHinde, 2009, Carbon dioxide in North American supermarkets, ASHRAE journalKawamura, Akaboshi, Machida, Furudate, Arai, Mugabi, 2007, Ammonia refrigeration system

meer informatie:Danfoss BVAdmiraal Lucashof 33115HM SchiedamPostbus 2183100AE SchiedamT: 010-2492000F: 010-2492001E: [email protected]: www.danfoss.nl

with CO₂ as a secondary refrige-rant, IIAR proceedingsMikhailov, Matthiesen, 2010, Comparative analysis of secondary CO₂ systems and water based bri-nes in industrial and commercial refrigeration applications. IIR GL conferenceSkovrup Morten Juel, 2005, Sec-Cool properties, User manual v. 13 Stenhede 2007, Heat Exchangers in Carbon Dioxide Cascade Sys-tems, Scanref 5. 36-40

Compressors en

condensingunits

Ook in dit nummer

TE: datacenterkoeling

MRI-scanner

Luchtbehandelingsystemen

105 e JAARGANG MAART 2012

RCC K&LORGAAN VAN DE KONINKLIJKE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR KOUDE - KNVvK

REFRIGERATION & CLIMATE CONTROL | KOUDE & LUCHTBEHANDELING

lees meer op pagina ’s 42 en 43

COMPACTE LUCHTBEHANDELINGSKAST

SLIM@IRZIE PAGINA 11

Doe mee!en word lid van het platform ‘vakmensen voor vakmensen’RCC Koude & Luchtbehandeling is het offi ciële orgaan van de KNVvK op het gebied van koude techniek en klimaatbeheersingEen zeer gewaardeerde nieuwsbron, waarin technische informatie over koude, ventilatie en luchtbehandeling, trends op het gebied van klimaatbeheersing en de nieuwste productinnovaties uitgebreid aan bod komen. RCC Koude & Luchtbehande-ling is een actief platform waarop vakinformatie tussen brancheverenigingen, leveranciers en specialisten, beslissers in hun vakgebied, wordt uitgewisseld.

www.vakmedianet.nl

B+B VAKMEDIANET

informatieplatforms voor professionals

Aanmelden: www.koudeenluchtbehandeling.nl of email: [email protected]

Compressors en

condensingunitsling is een actief platform waarop vakinformatie tussen brancheverenigingen,

Verschijnt

13 keerper jaar!

PURE AND GREEN REINIGINGSMIDDELENPure & Green is een reinigingsmiddel op basis van Probiotica. Het reinigt verdampersen airco’s volledig natuurlijk. De producten zijn100% groen en veilig voor mens en milieu.Vraag nu een flacon aan.

DUURZAAM EN INNOVATIEF:

REGELAARS VAN DIXELLDe XR en Wingserie van de Dixell regelaars zijn leverbaar voor universele en specifieke toepassingen in de warmtepomp en koeltechnische markt. X-Web, Hotkey, touch-screen, i-view, allemaal hulpmiddelen voor een eenvoudige bediening.

ROEN - NIEUW BIJ UNIECHEMIENieuw in het programma bij Uniechemie, extra scherp geprijsde sprankelendwitte koelers, die niet alleen de beste prestaties leveren maar ook nog een lustzijn voor het oog. Neem contact met ons op voor de actuele aanbiedingen.

Koelgassen, Koeltechnische Groothandel

Uniechemie is als importeur en groot-handel een gevestigdenaam in de koude-techniek en aircondi-tioning. Onze 50medewerkers zettenzich enthousiast invoor de beste dienst-verlening, advisering

en service. Het Uniechemie productenpakket omvat nagenoeghet gehele werkveld van de koeltechnische installatiebedrij-ven, inclusief een eigen koelgasafvulstation en divisie aggregatenbouw.

Uniechemie gaat verder dan de norm, vooral als het gaat om energie- en milieubesparing in zowel vries-, koel- alsverwarmingsinstallaties. Meer weten? Even Uniechemie inApeldoorn bellen.

Koelg

asse

n, K

oelte

chni

sche

Gro

otha

ndel

Uniechemie B.V. | Aruba 21, 7332 BJ Apeldoorn | te l : 055-5334529fax: 055-5333729 | email : [email protected] | www.uniechemie.nl

Uniechemie advertentie 1:Opmaak 1 05-03-12 13:43 Pagina 1

EEN NVKL INSTALLATEUR GAAT TOT HET GRAADJEo

Om de vangst vers te houden wordt hij aan boord al gekoeld. Om die temperatuur constant te houden heb je

installateurs nodig die technisch goed geschoold zijn en een servicegerichte mentaliteit hebben.

Die installateurs hebben zich verenigd in de NVKL. De Nederlandse Vereniging van ondernemingen op het gebied

van de Koudetechniek en Luchtbehandeling. Da’s een hele mond vol voor professionaliteit, zekerheid en kwaliteit.

Ze zorgen ervoor dat de ideale temperatuur overal en altijd precies hetzelfde blijft. Let er dus op of uw installateur

er een is waar de NVKL achter staat. www.nvkl.nl Precies de goede temperatuur. Overal. Altijd. Gegarandeerd.

NVKL_210x297.indd 2 3/9/09 5:29 PM

“Pas op voor het strooiveld”, zegt Johan Overweg, terwijl hij zijn sleutelbos tevoorschijn haalt en voor de MRI-scanner houdt. In de onder-zoekskamer, naast een werkruimte die uitpuilt van de soldeerbouten, printplaten met elektronica, losse componenten, oscilloscopen en een vracht laatjes en bakjes met onder-delen, staat een kaal MRI-apparaat.


Cryogene teChniek/supergeleiding


De enige grootschalige commerciële toepassing van supergeleiding is de MRI-scanner. Al ruim een kwart eeuw is Philips Research actief op dit gebied. Onderzoeker Johan Overweg stond bij alle ontwikkelingen vooraan.

Door Prof. dr. Dirk van DelftDirecteur Museum Boerhaave en Hoogleraar Materieel erfgoed vande Natuurwetenschappen aan de Universiteit van Leiden

Overweg: “De MRI-scanner is nog lang niet af”

“Ik heb er diverse keren in gelegen’, zegt Overweg. ‘Het is een 1,5 Tesla machine uit 1994 maar de magneet doet het nog prima en we houden het apparaat up to date. Alleen is hij niet netjes afgewerkt zoals de MRI-scanner in het ziekenhuis. We doen er proeven mee, met in de opening standaardobjecten, en een enkele keer een proefpersoon.”

Overweg (sluik haar, beige trui, sandalen) werkt sinds 1994 bij Philips Research in Hamburg en is er hoofd van het MR Front-End Hardware cluster van de Tomograp-hic Imaging Group. Na zijn studie Technische Natuurkunde aan de Universiteit Twente heeft hij zich voortdurend met het ontwikkelen van supergeleidende magneten en

Philips experimentele 2 Tesla scanner

met een vrijwilliger (Philips Research)



andere grote componenten van een MRI-scanner beziggehouden. In 1984 startte hij zijn loopbaan bij Philips Medical Systems in Eindhoven, dat kort daarvoor met MRI-scanners aan de gang was gegaan.In 1992, toen het slecht ging met Philips als geheel en dit zich ook bij Medical Systems deed gelden, zocht Overweg zijn heil bij Siemens, waar magneten voor de Superconducting Super Collider (SCC) werden ontwik-keld. Toen die Amerikaanse deeltjes-versneller anderhalf jaar later werd wegbezuinigd, keerde hij terug naar Philips. Om privéredenen werd het Philips Research in Hamburg. Daar, aan de Röntgenstrasse, is hij vooral in de onderzoeksruimtes in zijn ele-ment: “Met management heb ik niet zoveel.”

Magnetic Resonance ImagingMRI staat voor Magnetic Resonance Imaging. Deze afbeeldingtechniek maakt gebruik van het gegeven dat het menselijk lichaam vooral uit water bestaat. In een krachtig magneet-veld, opgewekt in een stroomspoel, nemen de waterstofkernen bepaalde energietoestanden aan die met een hoogfrequent elektromagnetisch veld (radiogolven) te manipuleren zijn. Wordt het hoogfrequente veld uit-gezet, dan keren de gemanipuleerde waterstofkernen terug naar hun nor-male toestand onder uitzending van dezelfe soort radiogolven als waar-mee ze werden aangeslagen. Een

gecompliceerde digitale bewerking van dit radiosignaal levert vervolgens beelden van de zachte delen van het inwendige van de patiënt op, bijvoor-beeld de hersenen of het hart. Het grote voordeel van MRI boven rönt-genstraling (doorlichten) of CT-scans is dat er geen ioniserende straling aan te pas komt.In de praktijk bestaat een MRI-scan-ner uit een aantal spoelsystemen. De buitenste spoel levert een krachtig magneetveld. De patiënt ligt in de cilindrische opening – voor te dikke mensen en mensen met claustro-fobie zijn tegenwoordig ook open MRI-systemen beschikbaar. De grote magneet maakt gebruik van super-geleiding, wat de noodzaak van een cryogeen systeem met vloeibaar helium met zich mee brengt. Het meten zelf gebeurt met een RF-spoel, met een frequentie in het radiogebied (15 à 200 MHz). Binnen de supergelei-dende magneet zit de zogeheten gra-diëntspoel, waarmee de veldsterkte in de patiënt lokaal wordt gevarieerd. Hiermee wordt gedefinieerd waar het signaal vandaan komt. De computer zet de gedigitaliseerde signalen om in plaatjes.

Eerste MRI-opnameDe eerste MRI-opname van een mens dateert van 1977. De muis beet drie jaar eerder het spits af. Op dat mo-ment waren supergeleidende magne-ten al voorhanden, dankzij de ontdek-king (begin jaren zestig) van een

legering van de metalen niobium en titaan (NbTi) als geschikt draadma-teriaal om krachtige magneetvelden te maken. Door de lage overgangs-temperatuur van NbTi (9,2 kelvin) kan een supergeleidende spoel van dat materiaal niet buiten koeling met vloeibaar helium.Inmiddels is MRI een wijdverbreid toegepaste diagnosetechniek – en de (tot nu toe) enige succesvolle commerciële toepassing van su-pergeleiding. Dankzij MRI maakte supergeleiding de sprong van wetenschappelijke curiositeit naar een verschijnsel dat inwerkt op de kwaliteit van ons leven. Dertig jaar na introductie van de techniek zijn wereldwijd een kleine 30.000 MRI-scanners geïnstalleerd (goed voor bijna honderd miljoen onderzoe-kingen per jaar) en de jaarproductie bedraagt op dit moment al boven de 2500 stuks. In de Verenigde Staten is per 30.000 inwoners een scanner voorhanden. De helft van de MRI-opnames is voor onderzoek aan hersenen en ruggenmerg.Kortom, een interessante markt waarop Philips succesvol opereert. Wat Overweg in de MRI-wereld aantrekt is de diversiteit aan tech-nologieën die er samenkomen. “Je hebt te maken met magneettech-niek, hoge stroom elektrotechniek, signaaltechniek, elektromagnetische golven, verwerking van signalen – en dat allemaal met grote preci-sie: zo’n magneet is mechanisch een zeer gecompliceerd ding. Een typisch probleem is dat je de draad niet kunt testen maar af moet gaan op specificaties en strikte kwali-teits- en procescontrole. Er zit vijftig kilometer draad in zo’n magneet, in stukken van tien kilometer aan el-kaar gelast. Het gaat eenvoudig niet om uit te proberen of al die draad bij bedrijfstemperatuur en bedrijfsveld zijn stroom wel houdt. Pas als de magneet helemaal af is, weet je of je geen fouten hebt gemaakt.”Grootste speler op dit gebied is Siemens, terwijl ook General Electric en Japanse bedrijven als Toshiba en Hitachi op de MRI-markt actief zijn. Overweg ontmoet de concur-rentie jaarlijks op de conferentie van


Philips 7 Tesla scanner opgesteld in het Leids Universitair Medisch Centrum (foto LUMC )

de International Society of Magne-tic Resonance in Medicine. “Vooral op het vlak van magneten wordt er nauwelijks gepubliceerd. De reden is dat je er niet in kunt kijken, en wat je niet vertelt is in principe geheim. Over de ontvangstspoelen die op de patiënt liggen wordt juist heel veel gepubliceerd. Overigens zijn de keu-kengeheimen minder geheim dan vroeger. Onderzoekers stappen over van het ene bedrijf naar het andere. Ik maak me geen illusies. Ik weet bijna zeker dat ze bij General Electric, en waarschijnlijk ook Siemens, vrij precies weten hoe onze magneten

in elkaar steken.”Het ontwerpen van een MRI-scanner is één groot optimalise-ringprobleem. Overweg: “Hoe sterk moet het veld zijn? Hoe groot moet het volume zijn waarin het veld de kwaliteit heeft om plaatjes te maken? Hoe groot moet de opening zijn? Verreweg het duurste onderdeel is de magneet, gevolgd door het sys-teem van de spoel en de versterker van de gradiëntvelden, die op het statische veld worden gesuperpo-neerd. Andere onderdelen, zoals de

RF-componenten en de digitale elec-tronica, zijn veel goedkoper.”

HistorieDe eerste MRI-magneten waren opge-schaalde varianten van laboratorium-magneten die bij het onderzoek naar kernspinresonantie werden gebruikt. Overweg: “Maar dan met een groter gat in het midden en horizontaal in plaats van vertikaal. Om de tank met vloei-baar helium zat toen nog een tank met vloeibare stikstof.”Een groot probleem bij de eerste gene-ratie MRI-magneten was het strooi-veld, de sterkte van het veld buiten de opening. Overweg: ‘De internationale afspraak is dat het strooiveld onder de vijf gauss moet blijven, tien keer zo sterk als het aardmagnetisme. Die grens was ingegeven door pacemakers die met magneten waren te program-meren en die boven de vijf gauss in de war konden raken. Dat ligt inmiddels anders, en vreselijk zinvol is die grens van vijf gauss niet meer. Maar hij staat nog altijd en niemand die zich vrese-lijk geroepen voelt eraan te sleutelen. Om dat strooiveld het hoofd te bieden werd in ziekenhuizen tien à twintig ton ijzeren afscherming geïnstalleerd, een lastige zaak.” In 1986-87 groeide het besef dat hier te optimaliseren viel. Dat leidde tot com-pactere magneten. Was het gat in de eerste generatie een meter in diameter of meer, inmiddels is dat terugge-bracht tot ongeveer 90 centimeter. Ook de componenten in het gat werden compacter, om voor de patiënt zoveel mogelijk ruimte over te houden.

Koeltechniek Een belangrijke verbeterslag speelde zich af op het gebied van de koeltech-niek. Overweg: “Bij een heliumtank omgeven door een tank met vloeibare stikstof lag het verlies aan vloeibaar helium op ongeveer een halve liter per uur. In die tijd deden compacte koel-machines hun intrede, ontwikkeld voor de vacuümpomptechniek maar geheel compatibel met wat MRI aan koelver-mogen vergt. Het is een variant op de Stirlingmachine, met een compressor en een expansiemachine die direct op de magneet zit en warmte onttrekt aan de stralingsafscherming rondom de




magneet. Daarmee werd het verlies aan heliumvloeistof gereduceerd tot 0,1 liter per uur, en na nog wat ontwerpslagen tot 0,05 liter per uur.”De oplossing voor het strooiveldpro-bleem heet actief afschermen. Overweg: “Een actief afgeschermde magneet werkt met twee concentrische spoelsyste-men. Samen leveren ze het vereiste veld in het centrum, maar naar buiten toe compenseren ze elkaar zodat er netto geen veld over blijft. Het principe was niet nieuw, wat de introductie ophield was het feit dat de hoeveelheid super-geleidende draad in het spoelsysteem sterk toeneemt en in de pionierstijd van MRI werd dat te riskant en te duur. Naarmate de NbTi-draad meer stroom aankon, kwam dat anders te liggen. Op die ontwikkeling, het compact maken, het inbouwen van een koelmachine die de tank met stikstof vervangt en het actief afschermen, heb ik mijn stempel weten te drukken. Daar was ik trendset-ter. De afmetingen van de MRI-magneet die Philips in 1988 op de markt bracht, zijn sindsdien hooguit een paar centi-meter veranderd. Wel is het gelukt in die omhulling steeds meer veld te proppen, van 0,5 Tesla in 1988 via 1,5 Tesla in 1994 naar 3 Tesla sinds 2002. Deze toename in veldsterkte werd vooral mogelijk doordat we beter zicht kregen op de krachten in zo’n spoel. Om een idee te geven: bij een veld van 3 Tesla willen de uiteinden van de magneet met een kracht van 300 ton naar elkaar toe. En als je niet oppast loopt de trekkracht in de draad zo hoog op dat hij knapt.”

Een MRI-scanner bestaat uit een aantal spoelsystemen.

De buitenste spoel genereert een krachtig magnetisch

veld. De patiënt wordt geplaatst in de cilindrische

opening. De grote magneet is supergeleidend dankzij

vloeibaar helium dat door een cryogeen koelsysteem

wordt geproduceerd. De scan wordt gemaakt met inzet

van een hoogfrequente spoel (RF spoel) in het radioge-

bied (Philips Research) Experimentele gradiënt spoel waarmee het magnetisch veld in de

patiënt zeer plaatselijk kan worden gevarieerd (Philips Research)


HeliumIn een moderne MRI-magneet zit maximaal 2000 liter helium en het vulniveau ligt in bedrijfssituaties tussen de 40 en 90 procent. “Dat betekent dat je maar eens in de een à twee jaar hoeft te vullen. Dan komt Air Liquide of Air Products langs met een paar containers van 250 of 500 liter, en hevels. De klant heeft daar helemaal geen bemoeienis mee. Maar het kan nog beter. Sinds een jaar of tien zijn er koelmachines voor MRI-magneten op de markt die alle verdampte helium recondenseren. Uit zo’n gesloten systeem, dat intus-sen standaard is geworden, ontsnapt helemaal geen helium, afgezien van onderhoud.”De groeiende heliumschaarste is een wezenlijk probleem. Overweg: “Van de tienduizenden MRI-scanners die nu wereldwijd in bedrijf zijn, is een groot gedeelte niet zero boil-off. Die moet je bijvullen. En iedere nieuwe magneet moet eerst vol. De MRI-markt legt beslag op zo’n twintig procent van de heliumvoorraad – verreweg de grootste verbruiker van helium is trouwens de lastechniek. Nieuwe magneetontwerpen die met veel minder helium toe kunnen moeten hier een uitweg bieden. Na-deel is wel dat je zonder een buffer aan vloeibaar helium kwetsbaar raakt voor storingen. Valt de koelmachine uit, en heb je geen buffer, dan moet je de magneet binnen een paar uur uitschakelen, anders quencht hij.”Een quench is het plotseling wegval-

len van de supergeleidende toestand. In de NbTi-draad keert de normale weerstand terug, en daarmee de warmteontwikkeling die met de stroom gepaard gaat. Binnen de kortste keren is al het helium ver-dampt. Overweg: “Het komt af en toe voor, maar ik kan daar niet te veel over vertellen. Voor de patiënt is er trouwens geen enkel gevaar. Het is vooral jammer van het helium, dat door een pijp naar buiten verdwijnt. Alsof er een stoomketel afblaast.”

Gedetailleerder beeldHoe sterker het magneetveld, hoe gedetailleerder het beeld. Toch is Overweg van het grootschalig klinisch nut van 7 Tesla scanners niet op voorhand overtuigd. “Tegen-woordig is 1,5 Tesla de standaard. Toen de 3 Tesla-systemen zich aandienden rees de vraag: Moeten wij als Philips daar instappen? Blijft het een researchspeeltje of komen er klinische toepassingen? Inmiddels kunnen we zo’n 3 Tesla-magneet tegen heel acceptabele kosten bouwen en is er een markt voor. Bij 7 Tesla ligt dat moeilijker. Dan kom je in de buurt van het veld waarbij onze gewone supergeleiders het minder goed doen. Om toch 7 Tesla te maken zit je vast aan een inef-ficiënte magneet, die onevenredig veel duurder is dan een van 3 Tesla, zeker als je deze actief zou willen afschermen. Een passieve ijzeraf-scherming vraagt honderden tonnen ijzer, wat ook veel geld kost en dit kun je niet overal installeren. Met 7 Tesla kun je briljante plaatjes van het hoofd maken. Maar of het bij andere lichaamsdelen ook zijn nut afwerpt is nog niet zeker. Een probleem is dat de RF-frequentie zo hoog komt te liggen dat het signaal niet meer goed in het lichaam doordringt. Ook neemt de warmteontwikkeling kwadratisch met de frequentie toe en moet je oppassen dat je de patiënt niet braadt. Maar voor research is 7 Tesla uitstekend.”

RadiotherapieEen project waar Overweg nauw bij betrokken is, is de integratie van een MRI-scanner met radiotherapie: het

van buitenaf bestrijden van tumoren met ioniserende straling (uit een ver-sneller of radioactieve bron). “Het idee is van Jan Lagendijk, hoogleraar klinische fysica in Utrecht. Ik ben van begin af aan bij de realisatie betrokken geweest. De ontwikkeling van die combinatie was voor Philips alleen een te groot fi-nancieel risico, en de eerste jaren is het project gefinancierd door de Stichting Technische Wetenschappen. Voor mij is het ontzettend interessant. Het tech-nisch concept van wat nu in Utrecht is opgebouwd, is mijn geesteskindje. Tij-dens een brainstorm bij Philips in 2002 ben ik met het idee gekomen de bundel dwars door de magneet heen te sturen. Het werkt. Sinds 2009 heeft Utrecht een prototype staan. Op dit moment wordt een machine ontworpen waarmee pa-tiënten daadwerkelijk bestraald kunnen worden.”Zit er voor een onderzoeker nog muziek in MRI? Overweg: “Midden jaren negen-tig bestond de vrees dat het allemaal wel zo’n beetje af was, dat er weinig meer te ontdekken viel. Dat is een grote vergis-sing gebleken. Integratie van MRI met therapie biedt tal van kansen. De MRI-scanner is nog lang niet af.”


Experimentele gradiënt spoel ( Philips Research)

MRI-scanner (Philips Research)

MRI staat voor Magnetic Resonance Imaging =

Magnetische Resonantie Beeldvorming


Dé vakbeurs voor de installatie en sanitairbrancheDé vakbeurs voor de installatie en sanitairbrancheDé vakbeurs voor de installatie en sanitairbranche

InstallatieInstallatieInstallatievakbeursvakbeursvakbeursInstallatieInstallatieInstallatievakbeursInstallatieInstallatieInstallatievakbeursInstallatieInstallatieInstallatievakbeursInstallatieInstallatieInstallatie

Evenementen

HALHARDENBERG

GORINCHEM VENRAY Ons evenement. UW MOMENT.

Venray 17, 18 en 19 april 201214.00 – 22.00 uur

Evenementenhal VenrayWattstraat 25807 GV VenrayT 0478 - 51 97 90F 0478 - 51 97 80I www.evenementenhal.nlE [email protected]

PTC+ Zandlaan 29, 6717 LN EdePostbus 32, 6710 BA Ede

Tel: 0318 - 697111Fax: 0318 - 634472E-mail: [email protected]: www.ptcplustechiek.nl

Doordat de praktijktrainingen bij PTC+ praktisch ingevuld worden zijn de trainingen echt zinvol. Technisch medewerkers zullen sneller en effi ciënter werken na het volgen van onze praktijktrainingen.Onze trainers zijn afkomstig uit de praktijk en didactisch sterk waardoor de training naadloos aansluit aan uw behoefte.

Trainen bij PTC+ is altijd écht!

praktijktrainingen koude en klimaat

PTC+ laat u niet in de kou staan!

jan2012_PTC_adv_koudetechniek.indd 1 08-02-12 14:49

Van links naar rechts: Renzo Casamassima van de firma Embraco, de Ghanese delegatie van de United Nations-EPA, directeur van Studi Galileo Enrico Buoni, Marino Bassi van Embraco en vice-president van de Europese Associatie van Koude Technici Marco Buoni tijdens het uitreiken van de certificaten.

Afrika's toekomst in koeltechniek

Het United Nations Development Programme heeft Centro Studi Galileo in de Italiaanse koelhoofdstad Casale Monferrato gekozen voor het geven van een

cursus met het oog op nieuwe koudetechnologieën aan Ghanese professionals.


onderwijs

75105e Jaargang fEBRuARI 2012

PTC+ Zandlaan 29, 6717 LN EdePostbus 32, 6710 BA Ede

Tel: 0318 - 697111Fax: 0318 - 634472E-mail: [email protected]: www.ptcplustechiek.nl

Doordat de praktijktrainingen bij PTC+ praktisch ingevuld worden zijn de trainingen echt zinvol. Technisch medewerkers zullen sneller en effi ciënter werken na het volgen van onze praktijktrainingen.Onze trainers zijn afkomstig uit de praktijk en didactisch sterk waardoor de training naadloos aansluit aan uw behoefte.

Trainen bij PTC+ is altijd écht!

praktijktrainingen koude en klimaat

PTC+ laat u niet in de kou staan!

jan2012_PTC_adv_koudetechniek.indd 1 08-02-12 14:49

De tien jaar durende samenwerking van Centro Studi Galileo uit Casale Monferrato en de Verenigde Naties (UNEP/UNDP) en het ministerie van milieu heeft zich nu uitgebreid naar Afrikaanse landen. De activiteiten met betrekking tot opleiding en informatie hebben nu geleid tot een gespecia-liseerde cursus op het hoofdkwartier van het Centro Studi Galileo, het Paleis Anne van Alençon. De cursus werd eind 2011 gehouden en bijgewoond door een delegatie van het ministerie van milieu en de Environment Protec-tion Agency (EPA) van Ghana. Het doel van deze training was de overdracht van kennis van de nieuwste

Centro Studi Galileo bevordert technici van het Afrikaans continent

technologieën in koeltechniek door een technologisch geavanceerd land als Italië aan ontwikkelingslanden, met het oog op het respecteren van het milieu en energiebesparing. Het doel is om, nu de HCFK’s wereldwijd verbo-den zijn vanwege hun ozonafbrekend vermogen,chloorfluorkoolwaterstof-koudemiddelen (als bijvoorbeeld R22) te vervangen door de technologie van koolwaterstofkoudemiddelen.

Protocol van MontrealGhana is een ondertekenaar van het Protocol van Montreal en heeft ook deelgenomen aan verschillende multi-laterale milieuovereenkomsten (MEA's),

waaronder het VN-Verdrag inzake klimaatverandering.Het bereiken van veilig en duurzaam gebruik van koolwaterstoffen is nodig voor een dubbel voordeel, namelijk bescherming van de ozonlaag en klimaatverbetering. Dit kan worden bereikt door ‘best practise’ training en kwalificatie van technici, waarbij ook de rol en verantwoordelijkheid van de eindgebruiker met betrekking tot kou-demiddelterugwinning door stimule-ringsmaatregelen wordt bevorderd. De verwachting is dat koolwaterstof-fen een veel toegepast koudemiddel in Ghana en Afrika zal worden, vooral door het feit, dat uit verschillende

Marco Buoni, Emmanuel Fianko Danguah en Hasford Johsonbennett uit Ghana, Nicola Sirchia van de Public Muncipallity van Casale Monferato, Quaye Solomon-korlai uit Ghana, Davide DelCol van de Universiteit van Padova en de directeur van Centro Studi Galileo Enrico Buoni.

Lector Gianfranco Cattabriga, de Ghanese deelnemers en Marco Buoni tegen het einde van de cursus.

installateurs op de meest effectieve manier te informeren.” “Het gebruik van natuurlijke koudemiddelen, zoals koolwaterstoffen, zullen om hun economische voordelen het heel goed doen in Afrika. Zij tasten bij emissie de ozonlaag niet aan en verminderen de uitstoot van broeikasgassen. Koolwa-terstoffen zijn minder kostbaar en de energie-efficiëntie van airconditioning en koelapparatuur is beter of gelijk aan andere koudemiddelen. Dit voorziet in de benodigde besparing ten behoeve van de arme consument in Afrika", aldus Rajendra Shende, voormalig directeur van UNEP en adviseur voor Duurzaamheid. Hij feliciteerde Centro Studi Galileo met het uitvoeren van deze belangrijke taak.

CursusDe cursus bestaat uit theoretische en praktische sessies. Vijf docenten van Centro Studi Galileo stonden om de beurt voor de klas. Daarnaast was er ook onderricht van Professor Del Col en Claudio Zilio van de wereldwijd gerenommeerde universiteit van Padua en docenten van CSG Cat-tabriga Gianfranco. Bassi Marino en

landen geïmporteerde airconditioning en koelsystemen al werken met HC-technologie.Dat was ook direct de reden dat Gha-nese ingenieurs en koeltechnici naar Italië kwamen. In Casale Monferrato is het gebruik van koolwaterstoffen goed ingeburgerd en worden alle aspecten van en het gebruik van de technologie bestudeerd. Het opleidingsinstituut Centro Studi Galileo werd gekozen vanwege de ervaring met koelen airconditioningsystemen op nationaal en internationaal niveau.Marco Buoni, technisch directeur van de Centro Studi Galileo en vice-voor-zitter van de Europese vereniging van aannemers in koel-, airco- en warm-tepompentechnologie: "Deze training is belangrijk. Niet alleen voor Ghana en voor Afrika, maar voor de hele wereld is het uiterst belangrijk om de sector bewust te maken van het belang van het op een goede en veilige manier omgaan met koudemiddelen die bij-zonder efficiënt zijn in huishoudelijke en commerciële koudetoepassingen. De technici die we hebben getraind gaan nu terug naar Afrika om hun ken-nis te verspreiden en om de Afrikaanse

Renzo Casamassima zijn deskundigen van Embraco Industrie , die in de hele wereld bekend staat als producent van compressoren voor koolwaterstoffen. Onder de andere deskundigen bevond zich bovendien Claudio Fossati van de Mondial Groupe, die koelvitrines produceert en exporteert over de hele wereld.Zij werkten allen samen aan de trai-ning van de Ghanese ingenieurs. Het programma omvatte ook een bezoek aan het opleidingscentrum van de Mondial Group, een belangrijke indus-trie in Casale Monfferato, en aan het laboratorium voor praktische trainin-gen bij CSG Palazzo Treviso.Tot slot deelde raadslid Sirchia de cer-tificaten uit en bedankte hij de technici uit het Afrikaanse land.Dit was de eerste van een aantal cur-sussen die op verzoek van de Verenig-de Naties en het Italiaanse Ministerie van Milieu, gericht op milieu- en energiebesparing in ontwikkelingslan-den is gehouden. De overige cursus-sen worden ook in Centro Studi Galileo gehouden, in samenwerking met de Europese organisatie, het European Energy Centre uit Groot-Brittannië.


onderwijs

76 fEBRuARI 2012 105e Jaargang

CompactVolledig gelast, geen pakkingenFlexibele oplossingen mogelijkGeschikt voor hoge drukkenGroot temperatuurbereikKleine vulling

Natuurlijk de beste oplossing

Perfecte wisselwerking!wisselwerking!

Q-plate®

+31 (0)345 68 15 49, [email protected], www.wijbenga.nl

U staat voor een airco-, koel-, of luchtbehandelingsinstallatie op een vlak dak en wenst hiervoorduurzame draagsystemen ? Linum biedt u het complete Big Foot Systems programma aan, met keuze uit alle Fix It Foot,I Beam, H-frame en modulaire en verstelbare Big Foot systemen. Standaard of maatwerk, samenvinden we steeds een geschikte oplossing !

Bel Linum voor alle info !

Linum Europe bv Glasblazerstraat 4 • 2984 BL RidderkerkT 0180 46 35 88 • F 0180 46 35 69E-Mail: [email protected]: www.linum.eu (met 24/7 E-Shop)

1992-201220 JAAR LINUM EUROPE

HVAC/R dakinstallaties ?Gebruik de universeleBig Foot systemen !

Official distributor

RCC 2012 bigfoot.indd 1 1/13/2012 2:33:25 PM

Spoorstraat 104431 NK ‘s-Gravenpolder

[email protected]

Specialist in natuurlijkekoudemiddelen

Wij fabriceren innovatieve koelunits die uitsluitend gebruik maken van natuurlijke koudemiddelen. Duurzaam: geen chemische koudemiddelen meer toegepast en besparing op energieverbruik.

www.coolgreensolutions.nl

“Wij noteerden een besparing van 30% op ons energieverbruik!”

Goed vertalende koelin-dustrie-app

In de groeiende koeltechniekmarkt wordt het steeds moeilijker om namen van producten goed te vertalen. De gratis vertaalmachines geven vaak een letterlijke of zelfs incorrecte vertaling van de naam van het product dat wordt gezocht.Om die reden heeft gEa Bock een applicatie gemaakt voor op de Smartphone of Tablet, namelijk Wordbock. Dit maakt het vertalen niet alleen gemakkelijker, maar ook sneller. Deze ‘app’ vertaalt ongeveer 600 woor-den die te maken hebben met de koelen airconditioningindustrie. Dit aantal groeit nog steeds en wordt bijgewerkt door experts van over de hele wereld.De applicatie is geheel gratis en vertaalt in de talen: Engels, Duits, Frans, Spaans en russisch.Meer informatie: www.geagroup.com en is af te halen bij de Appstore of de Android market

ProfITbox maakt kant-en-klare computerruimtes

ProfITbox BV heeft een serie kant-en-klare computerruimtes geïntroduceerd. De serverrooms kennen een oppervlakte van één tot 100 vierkante meter en zijn volledig gestandaardiseerd. De ruimtes zijn direct klaar voor gebruik en worden geleverd inclusief koeling, stroomvoorziening, branddetectie en -blussing (optioneel) en een eventueel ook via internet te gebruiken monitoringsysteem. “Het kleinste model profITbox past in iedere kantoorruimte, de grotere modellen kun-nen desnoods op een parkeerplaats, in een kelder of op het dak van een kantoorgebouw worden geplaatst”, zegt directeur arthur Singendonk van profITbox BV. Het volledig op maat maken van een computerruimte duurt vaak erg lang en kan onnodig duur zijn. Een kant-en-klare box kan dus veel tijd en geld besparen. De computers hebben speciale software waarmee een optimaal functionaliteit verzekerd is Dit kan het werkgemak, maar ook de kwaliteit van het werkverkeer, sterk vergroten. Meer informatie: www.profITbox.nl

Compacte luchtbehande-lingskast SLIM@IR

Met de compacte luchtbehandelingskast SLIM@Ir introduceert airview Luchtbehande-ling BV de oplossing voor situaties waarbij toepassing van een luchtbehandelingskast (LKB) gewenst is, maar waar het vanwege de beperkte bouwruimte niet mogelijk is om conventionele LBK’s toe te passen. De

Dry to Cool: energiezuinig koelen en ventilerenDrogen én koelen op een duurzame manier. Die twee technieken zijn door het Overijsselse bedrijf Optimair samenge-bracht in Dry to Cool (D2C). Deze innovatie combineert het energiezuinig drogen van lucht met dauwpuntkoeling. Vooral in de zomer wordt de lucht erg vochtig. De lucht moet dus worden gedroogd en dat kost vaak veel energie. Het energiegebruik van D2C-koeling is gemiddeld 80 procent lager dan die van de standaard airco’s. Het is bovendien over het algemeen makkelijk in gebruik, heeft weinig onderhoud nodig en is overal te plaatsen. Om die redenen werd Optimair genomineerd voor de Herman Wijffels Innovatieprijs van 2011. Meer informatie: www.optimair.nl

SWEP lanceert de B9Op 14 februari, tijdens de HVaC Tokyo beurs, heeft SWEP de B9 hardsoldeer-platenwarmtewis-selaar geïntrodu-ceerd. De B9 is geoptimaliseerd voor superkritische CO2-toepassingen. De single-wall B9 is ontwikkeld voor

fabrikanten van heetwaterwarmtepompen, die gebruik maken van superkritische CO2-gaskoelers. De B9 is ontworpen om te werken bij een druk tot 140 bar en heeft een capaciteitsbereik tot 11 kW.De compacte warmtewisselaar levert hogedruk-capaciteiten met behulp van milieuvriendelijke koudemiddelen. Het asyMatrix© plaatpatroon verbetert de warmteoverdrachtefficiëntie en vermindert de drukval, dat zorgt voor een hoge COP en lagere drukverliezen.Peter Blommestijn en Marvin gosewisch, regio-managers voor SWEP warmtewisselaars, zeggen dat de B9 een uitstekende toevoeging is aan het gamma voor de heetwaterwarmtepompmarkt. “De B9 is in vele opzichten – ondermeer vanwege zijn economische materiaalgebruik en ontwerp – milieuvriendelijk, geoptimaliseerd voor energie-efficiëntie en milieuvriendelijke koudemiddelen.”Meer informatie: www.swep.net/index

nieuwe SLIM@Ir is qua prestaties en flexi-biliteit vergelijkbaar met een LBK, waarbij de unit anderzijds gekenmerkt wordt door een extreem compacte bouwhoogte van slechts 400 mm. Iedere SLIM@Ir wordt conform de klantspecifieke luchtbehandelingsvraag ontworpen. De units kunnen voorzien worden van diverse soorten en klassen filters, warmwaterbatterij of elektrische verwarming, koudwater- of DX-batterij en centrifugaal ventilator of plug fan ventila-tor. Optioneel kunnen ook geluiddempers en diverse typen warmteterugwinning toegepast worden. De SLIM@Ir compacte LBK is leverbaar in zes bouwgroottes met een luchtopbrengst van 500 tot 6.000 m³/uur. alle componenten van de LBK zijn daarnaast eenvoudig toegankelijk door toe-passing van toegangsdeuren of eenvoudige verschuifbare toegangspanelen. Meer informatie: www.airview.nl

PRODUCT informatieRCC Koude & luchtbehandeling



Midlife UpgradeDe afdeling service & onderhoud van Wes-tern airconditioning heeft een technische upgrade ontwikkeld voor computerruimtes met airconditioners. Het gaat hier met name om bestaande koudwatergekoelde units in downflow uitvoering die nog in een uitste-kende technische conditie verkeren. In veel gevallen moet het ventilatiedeel, bestaande uit centrifugaal ventilatoren aangedreven door een motor met een V-snaar, op basis van draaiuren worden gereviseerd. De technische upgrade van Western airconditi-oning gaat niet uit van revisie maar van het vervangen van het ventilatie deel door een enkelaanzuigende centrifugaal ventilator, direct aangedreven door een EC-motor. De aansturing wordt gedaan door een nieuw te plaatsen microprocessor regelaar met 0 tot 10V aansturing. Door deze technische upgrade wordt het elektrisch opgenomen vermogen van de unit tot circa 40 procent gereduceerd. Tevens vervalt de vervuiling van V-snaar slijtage alsmede uitval van de unit door V-snaarbreuk. Ook wordt het luchtpa-troon door de koelbatterij gelijkmatiger het-geen resulteert in meer netto koelvermogen. Meer informatie: www.western.nl

Climaveneta introduceert slimme oplossingen voor ‘Green’ datacenters

IBK airconditioning introduceert Climave-neta’s slimme oplossingen om datacenters zo energetisch mogelijk te laten functione-ren. De binnenunits zijn allemaal ontworpen uitgaande van een SHr=1, waardoor er niet ontvochtigd wordt. Tevens zijn de units te combineren met directe- en indirecte vrije koeling mogelijkheid. Ook zijn zij ontworpen voor het draaien op hoge watertempera-turen waardoor er met kleiner chillers of eerder van vrije-koeling gebruik gemaakt kan worden.Voor die locaties waar een zeer hoge intern warmtelast heerst zijn er additionele mogelijkheden voor het creëren van zgn. koude- en warme gangen. Verder beschikt Climaveneta over rack-coolers en cooling doors om direct op de warme spot te kun-nen koelen. naast bovengenoemde units kan IBK airconditioning specifieke luchtbe-handelingkasten aanbieden voor toepassing in datacenters.“Met zowel units voor in de ruime, koelma-chines in luchtgekoelde- als watergekoelde uitvoering, alsmede specifieke luchtbehan-delingkasten biedt IBK airconditioning voor iedere toepassing de ideale oplossing.”Meer informatie: (030) 638 00 00

Weersafhankelijke koeling

De CoolLine unit werkt volgens het principe van indirecte dauwpunt koeling: door het verdampen van water ontstaat koele lucht. Hoe warmer en droger de buitenlucht, hoe groter de mate van koeling. aan de ingeblazen lucht wordt géén water onttrokken en ook niet toegevoegd. Het binnenklimaat blijft daarom comfortabel en er ontstaat geen benauwde atmosfeer.Deze innovatieve manier van koelen leent zich naast de gebruikelijke toepassingen ook uitstekend voor plaatsen waar koeling met huidige technieken moeilijk te realiseren is. De CoolLine biedt een groot ventilatievolume zon-der hieraan vocht toe te voegen. Hierdoor zijn geheel nieuwe koeltoepassingen mogelijk tegen relatief lage investeringen. Denk bijvoorbeeld aan sportscholen, datacenters, productiehallen, showrooms, winkelcentra etc.Meer informatie: www.nedair.nl/coolline

Factsheet voor beter wer-kende ventilatorenIn bedrijfsgebouwen en openbare ruimtes is goede ventilatie van groot belang. Het is echter erg lastig om een dergelijke installatie goed aan te leggen. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat deze teveel lawaai maakt, waardoor de mensen in de omgeving zich minder gemakkelijk kunnen concentreren. In 2012 is daarom een norm ontwik-keld en deze is in februari deels opgenomen in het factsheet Ventilatie. In dit document staan de belangrijkste items voor het realiseren van een goed functionerend ventilatiesysteem in bedrijfs-gebouwen of openbare ruimten kort beschreven. Bovendien staan er aandachtspunten in die be-langrijk zijn tijdens het ontwerp en de uitvoering. De factsheet biedt inzicht aan medewerkers van Bouw en Woningtoezicht, woningcorporaties, projectontwikkelaars, installateurs en bouwonder-nemingen. Meer informatie: www.bouwtransparant.nl. Ge-drukte versie ook bestellen: [email protected]

Compactfilters Interland Techniek Eurovent gecerti-ficeerd.

Interland Techniek is exclusief dealer van SagiCofim filters. De compact-filters zijn t/m de filterklasse F9 Eurovent gecertifi-

ceerd. Het programma luchtfilters is als volgt onderverdeeld: groffilters met een gemiddelde efficiency filterklasse g1 t/m g4; fijnfilters met een hoge efficiency filterklasse F5 t/m F9 (vlgs.En779); Hepa en Ulpa (absoluut) filters met een H10 t/m H14, U15t/m U17 (vlgs. En 1822); koolstoffilters.Interland Techniek is met de filters actief in de sectoren luchtbehandelingstechniek, pharma-

cetische industrie en installaties te behoeve van veiligheid en milieubescherming. Ook levert Interland Techniek filterplenums in-clusief filter en wervelrooster tot maar liefst een circulatievoud van 60. Op basis van een LCC berekening (Life Cycle Costing bereke-ning) kan een goed filteradvies resulteren in een flinke besparing op energiekosten. Interland Techniek voorziet daarom een verschuiving naar efficiëntere compactfilters.Meer informatie: www.interlandtechniek.nl

105e Jaargang MAART 2012 79

Mission Imposible

Met de stalen buitenluchtroosters van Smitsair houdt u iedere inbreker buiten de gevel. De BV-roosters van Smitsair zijn getest op inbraakwerendheid en kent twee type uitvoeringen: Standaard (weerstandsklasse 2) en verhoogd inbraakwerend (weerstands-klasse 3).Volgens het huidige bouwbesluit dienen gevelelementen, die bereikbaar zijn vol-

Bo-Air voor energiezui-nige installatie én fiscaal voordeelDe serie hoogrendement WTW-luchtbehan-delingunits van Ecovent is recent uitgebreid met de nieuwe Ecovent SU, een compacte

De nieuwe Generatie luchtbehandelingkasten van Robatherm

De nieuwe rM-/rL-Line van robatherm vol-doen aan de hoge eisen die aan een luchtbe-handelingskast gesteld mogen worden. De luchtbehandelingskasten zijn gecertificeerd volgens Eurovent Label a en komen hierdoor in aanmerking voor de Energie-investerings-aftrek (EIa). De rM-/rL-Line hebben een ongeëvenaarde keuze aan maten, kleuren en variaties. U- en L-vormige units kunnen worden gerealiseerd. Een groot aantal diepte-, lengte-, hoogte-combinaties zijn mogelijk door stappen van 102 mm. alle raL-kleuren zijn beschikbaar. Door de hoge kwaliteit en flexibiliteit van de luchtbehandelingskasten zijn deze in de gehele markt toepasbaar; utiliteit, gezond-heidszorg, hotels, winkel- en sportcentra, industrie, zwembaden en woonsector. Zowel nieuwbouw als renovatie.Meer informatie: www.monair.nl/www.robatherm.com

unit die door de zeer geringe inbouwhoog-te van slechts 395 mm eenvoudig in een verlaagd plafond kan worden geplaatst. De unit is zowel binnen als buiten te plaatsen. Dit geldt ook voor de andere serie units in dit programma, de Ecovent III die kan worden ingezet bij luchtverplaatsingen tot 15.000 m3/h.Voor grotere luchtverplaatsingen tot 75.000 m3 biedt Bo-air een uitgebreide range luchtbehandelingunits die garant staat voor kwaliteit en een hoge bedrijfszekerheid.Sinds begin 2012 komen luchtbehande-lingunits die zijn gecertificeerd volgens Eurovent Label a in aanmerking voor de Energie-investeringsaftrek (EIa). Dit is een fiscale regeling waarmee investeringen in energiebesparende bedrijfsmiddelen en duurzame energie worden gestimuleerd.Ook Bo-air biedt de mogelijkheid tot leve-ring van Eurovent-gecertificeerde luchtbe-handelingunits en het daaraan gekoppelde fiscale voordeel. Meer informatie: www.bo-air.nl



HRflat uitgebreid en vernieuwd

Het Hrflat leveringsprogramma warm-teterugwinunits wordt uitgebreid met twee nieuwe units voor luchtdebieten tot 450 en 600 m3/h. De Hrflat is een compacte warmteterugwinunit voor montage boven het plafond. Dankzij de afwerking aan de buitenkant in voorge-lakt staal (beige) kan de Hrflat ook per-fect in het zicht worden gemonteerd.De totale Hrflat-serie is leverbaar van 200 – 2.200 m3/h. De Hrflat is uitgerust met een hoog rendement aluminium tegenstroomwisselaar (90 procent en meer), g4 filters, 30 mm. dikke isolatie, een rVS condensbak, een 100 procent by-pass en centrifu-gaalventilatoren met hoog rendement elektronische motoren.De Hrflat-serie wordt stekkerklaar geleverd, volledig voorbekabeld en met de allernieuwste technologie, de TaC4. U moet alleen nog de voeding en de afstandsbediening aansluiten en de gewenste parameters programmeren.De nieuwe TaC4-regeling heeft de standaard rC-afstandbediening, maar nu is er ook de grafische touch screen afstandbediening grC beschikbaar. Tenslotte biedt de TaC4-regeling de mogelijkheid om via internet te com-municeren of om de Hrflat via Modbus in te schakelen in een gebouwbeheer-systeem.Meer informatie: www.auerhaan-klimaat-techniek.nl

gens nEn 5087, inbraakwerend te zijn. Deze inbraakwerendheid wordt bepaald volgens nEn 5096 en kent verschillende klasse. Weerstandsklasse 2, de minimale inbraakwerendheidsklasse, is volgens het bouwbesluit verplicht op de volgens nEn 5087 bereikbare plaatsen. Met de stalen-buitenluchtrooster van Smitsair B.V. hoeft u zich geen zorgen meer te maken over de plaatsing. De roosters mogen namelijk in de gehele gevel worden toegepast. Voor extra verhoogde inbraakwerendheid biedt Smitsair BV ook een weerstandsklasse 3 rooster aan. Bij Smitsair B.V. krijgt u kwali-teit op maat! Meer informatie: Tel. 0297-564455 of [email protected]

Luchtgekoelde chillers • Verrijdbare airconditioners Luchtbehandeling • Luchtgekoelde dakunits

Computerunits • Koelcontainers • Koeltorens Dieselgeneratoren SuperSilent • Brandstoftanks

Aansluitkabel • Verdeelkasten • Transformatoren Appendages • Specials Bel voor al uw koel vragen: 035 - 62 80 377

Fax 035 - 62 80 379 • [email protected] • www.easycool.nl

VERHUURVANKOELINGENSTROOM

Ter versterking van ons team zijn wij per direct op zoek naar een

Kerkweg 7, 4245 TN LEERBROEK

[email protected] www.lamkoeltechniek.nl

Schrijf of mail je sollicitatie met CV

Omschrijving werkzaamhedenInstalleren en in bedrijf stellen van installaties

Zelfstandig oplossen van storingen Maken van werkrapportages

Uitvoeren en rapporteren van preventief onderhoud

Functiecriteria Minimaal 5 jaar ervaring als servicemonteur

MBO werken denkniveau Zowel zelfstandig als in team verband kunnen werken

F-gassen gecertificeerd

Wij bieden Goede arbeidsvoorwaarden

Afwisselende werkzaamheden Volledig ingerichte servicewagen

Opleidingsmogelijkheden

KOELTECHNISCH SERVICEMONTEUR fulltime

Froth-Pak is een universeel tweecomponenten isolatie-product dat vele mogelijk-heden biedt voor de koelin-dustrie, de voedingssector en (isolatie)bouw !

Froth-Pak is overal inzet-baar, zowel voor produc-tie, als voor afwerking en herstelling van isotherme constructies, dakisolatie, gekoelde toonbanken, koel-containers, HVAC installa-ties, enz.

Linum Europe bv Glasblazerstraat 4 • 2984 BL RidderkerkT 0180 46 35 88 • F 0180 46 35 69E-Mail: [email protected]: www.linum.eu (met 24/7 E-Shop)

1992-201220 JAAR LINUM EUROPE

Thermisch isoleren ?Gebruik de FROTH-PAKPU schuimspuitkit !

Thermisch isoleren ?Thermisch isoleren ?

Voor alle info, contacteer Linum Europe !

RCC 2012 frothpak.indd 1 1/13/2012 2:32:21 PM

Bespaar met filters!Vokes-air group heeft met het Synsafe revo zakkenfilter een revolutionaire door-braak in de ontwikkeling van synthetische media bereikt. Het zakkenfilter Synsafe revo is de jongste generatie synthetisch medium,

Milieuzuinige koelwa-gens van St. van den Brinks

Bij St. van den Brink worden de eerste twaalf bakwagens uitgerust met CryoTech-koeling van Thermo King. Het bedrijf kwam tot deze keuze doordat een aantal factoren en eisen van klanten met elkaar samenvielen.Voor St. van den Brink, een transportbedrijf uit Ermelo, betekent de komst van CryoTech-koeltechniek de zoveelste stap in duurzame vernieuwing. Het bedrijf rijdt met bestelauto's op gas, bakwagens op Dual Fuel, LZV en LPg-injectie en met hybride trucks. Verder hebben ze de Ecocombi en dubbeldekkers.De trucks die Van den Brink voor Sligro laat rijden, zijn actief in het oostelijk deel van het land. Er worden bezorgroutes gereden voor horeca-instellingen, wat neerkomt op tussen de tien en vijftien stops per dag. Dit gebeurt in de driehoek tussen standplaats Enschede, Barneveld en Doetinchem. Het koelmiddel CO2, dat wordt betrokken uit de industrie en anders in het milieu geloosd zou worden, kan worden getankt bij een vulstation in Hengelo. Meer informatie: www.thermoking.nl

Touchscreen-vloerverwar-ming van Riho-THet nieuwe assortiment van riho-techniek vloerverwarmingen bestaat uit enkelvoudige en programmeerbare ruimtethermostaten en meerkanaals ruimteregelaars met bijbeho-rende zender/ontvangers in zowel draadloze

(radiografisch) als bedrade uitvoeringen. Wat opvalt is het fraaie design van de thermosta-ten die in de bedrade en draadloze uitvoe-ringen identiek zijn. aan een basissysteem is een centrale bediening (bij een radiografisch systeem is dit ook mogelijk via een mooi tou-chscreen) te koppelen, die meerdere zones kan aansturen door middel van een weekpro-gramma, afwezigheidsbedrijf en zomerbedrijf (voor aansturing van een warmtepomp of koelmachine).Bij het radiografische systeem zijn er extra componenten op het systeem in te binden. Ten eerste een heat/cool-contact, dat bij andere fabricaten bedraad moet worden. Ten tweede een venstercontact, zodat bij openen van bijvoorbeeld een garagedeur of de ramen van een lesruimte, de betreffende vloerver-warmingsgroepen sluiten. Ten derde een gsm- of telefoonmodem voor het inbellen om het systeem aan- of uit te schakelen.Meer informatie: www.rihotechniek.nl

Wolf Energiesystemen

Wolf presenteerde op de VSK een compleet pakket duurzame oplossingen en verbreedde het assortiment enorm. naast de producten voor luchtbehandeling en ventilatie levert Wolf per direct ook zonne-energiesystemen, warmte-pompen, vaste brandstofketels, adsorptie koel-machines en nog veel meer. Wolf is hiermee de enige producent die oplossingen levert op het gebied van verwarming, koeling, ventilatie en luchtbehandeling. De systeemaanbieder focust

Extra huurpunten bij instal-latie van Elga warmtepompTechneco heeft met Elga warmtepomp een ideaal toestel om huurwoningen op rendabele wijze te upgraden. na het installeren van de Elga warmtepomp bespaart een bewoner al snel 20 tot 30 procent op zijn gasverbruik. Deze investering van circa 3000 euro betekent voor een woning minimaal één maar vaak ook twee verbeterstappen in het Energielabel. Wanneer een verhuurder besluit om in zijn woningen de Elga warmtepomp te plaatsen, ontvangt hij door de labelverbetering minimaal vier tot maximaal 18 huurpunten. Daarmee mag hij de huur verhogen, terwijl de huurder dat niet in zijn woonlasten merkt. De Elga is een slimme, modulerende hybride warmte-pomp die samenwerkt met een (bestaande) hr-ketel. Bovendien kan de bewoner met de Elga niet alleen ver-warmen, maar ook zijn woning koelen. De Elga warmtepomp haalt zijn duurzame energie uit de buiten-lucht. Wanneer het hiervoor buiten te koud wordt, verwarmt het systeem met de hr-ketel.

op energie-efficiënte en energieneutrale oplos-singen. Wolf verandert de handelsnaam van Wolf Klimaattechniek naar Wolf Energiesyste-men en benadrukt hiermee de nieuwe breedte van het assortiment. Meer informatie: www.wolf-energiesyste-men.nl



waarbij de stati-sche lading geen rol meer speelt. Eerdere generaties synthetische zak-kenfilters hadden al afgerekend met de nadelen van het ‘oude’, mogelijk kankerverwekkende glasve-zelmedium, zoals vezelbreuk en afgifte van deeltjes aan de ‘schone’ luchtstroom die in de praktijk vaak leiden tot irritaties aan luchtwe-gen en allergieën, alsook hoog drukverlies. Een laag drukverlies is een belangrijke factor in het energiegebruik en de totale exploitatiekosten. Toepassing van nanofyne technologie waar-borgt een hoge efficiency, hoge stofopname-capaciteit en laag drukverlies, samen goed voor lage exploitatiekosten (Life Cycle Costs = LCC). Vokes-air wil u graag aan de hand van een LCC berekening infomeren over de te behalen verbeteringen.Meer informatie: www.vokes-air.nl

Intelligente BITZER compressoren analyseren, communiceren en geven aan. Dit stelt ze in staat nog beter

aan de vele verschillende eisen van koeling en airconditioning te voldoen. Onze uitgeteste compressoren

gaan constant afwegen wat het beste is voor een gewaarborgd nauwkeurige, eenvoudige, betrouwbare en

economische koeling. Ons uitgebreid productengamma biedt u een intelligente oplossing voor de meest

diverse toepassingen. Lees meer op onze website: www.bitzer.de

A.I

.120

1_IQ

-CU

BE

_B

L_N

L //

ERVARING VORMT DE BASIS VAN ONZE COMPRESSOREN.INTELLIGENTIE IS DE BEKRONING.

A.I.1201_IQ-CUBE_BL_NL_210x297+5.indd 1 01.03.12 14:48

Juist in deze tijd is het goed dat je op elkaar kunt bouwen en samen streeft naar een duurzame

prestatie en relatie, met focus op het gezamenlijke eindresultaat: goud! Het sportjaar 2012 staat daarom

bij Alklima - nog meer dan u al van ons gewend bent - in het teken van onze samenwerking met u.

Het thema voor 2012 is dan ook: ‘Samen voor goud’. Het hele jaar door stellen we alles in het werk

om samen met u een topprestatie te leveren.

Samen voor goud!

www.mitsubishi-climatecare.nl www.duraklima.nlwww.alklima.nl

Adv A4 Samen voor goud_v2.indd 1 23-02-12 10:46

RCC Koude & Luchtbehandeling nummer 3

Documents

Transcript of RCC Koude & Luchtbehandeling nummer 3