RAPPORTAGE 2016

WAVE 4

2www.tnlt.nl

Inhoud1 Inleiding .................................................................................................................................................................3

1.2 Aanleiding ............................................................................................................................................................4

1.3 Planning en opzet TNLT mystery shop bezoeken ..................................................................................5

1.4 Samenstelling Wave 4 .......................................................................................................................................6

3 Naleving leeftijdsgrens bij 17-jarigen .........................................................................................................9

3.1 Naleving leeftijdsgrens bij 17-jarigen bij tabak- & gemakzaken en benzinestations

verder gestegen .................................................................................................................................................103.2 Naleving leeftijdsgrens naar subgroepen .............................................................................................. 12

4 Betrouwbaarheidsintervallen ..................................................................................................................... 13

5 Conclusies .......................................................................................................................................................... 14

3www.tnlt.nl

1 Inleiding

Op 1 januari 2014 is de wettelijke leeftijdsgrens voor tabaksverkoop verhoogd naar 18 jaar. Uit verschil-

lende onderzoeken is naar voren gekomen dat de naleving van de leeftijdsgrens nog niet overal volledig

plaats vindt. Teneinde een structurele verbetering van de naleving van de leeftijdsgrens bij tabaksver-

koop te bewerkstelligen, hebben de brancheorganisaties NSO, BETA, BOVAG, VNPI en TZN - met (financi-

ele) ondersteuning van de tabaksfabrikanten - de Taskforce Naleving Leeftijdsgrens Tabak (TNLT) opge-

richt.

Alhoewel TNLT eerst een uitgebreidere doelstelling had, zijn de activiteiten in de praktijk sterk geconcen-

treerd rondom de verbetering van de naleving binnen de kanalen van tabak- & gemakzaken en benzi-

nestations. Andere benaderde kanalen en / of commerciële organisaties hebben zich uiteindelijk niet

bij het initiatief van de Taskforce aan willen sluiten. Andere branches hebben zelf een duidelijke aanpak

ontwikkeld, zoals de supermarkten en de automatenexploitanten.

Uit verschillende onderzoeken blijkt ook dat tussen 56 en 70% van de rokende jongeren onder de acht-

tien jaar hun tabaksproducten nooit zelf kopen, maar verkrijgen middels vrienden, familie en/of derden.

Dit probleem kan natuurlijk niet alleen door de retail worden opgelost, maar vergt een gecoördineerde

actie van alle belanghebbenden om te komen tot een daadwerkelijke

gedragsverandering bij de jeugd en hun directe omgeving.

Het sluitstuk van goede naleving van de leeftijds-

grens is een adequaat systeem van handhaving

door de overheid.

un directe omgeving.

leeftijds-

ndhaving

4www.tnlt.nl

1.2 Aanleiding

Volgens een onderzoek van Nuchter Kenniscentrum Leeftijdsgrenzen (ook wel “Bureau Nuchter” genoemd), in

het voorjaar van 2015 uitgevoerd in opdracht van de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

(VWS), bleek dat het ongewogen gemiddelde nalevingcijfer over alle tabaksverkoopkanalen op 32,4% bleef

steken. Bij tabak- & gemakzaken was het gemiddelde nalevingscijfer 36,6%; bij benzinestations 17,8%; en bij

overige zaken niet zijnde supermarkten 19,0%.

Dit was en is niet alleen onaanvaardbaar voor de overheid en politiek, maar zeker ook voor de betrokken ver-

kooppunten en de branches zelf. De politiek eist, terecht, van het betrokken bedrijfsleven dat de naleving op

een zo kort mogelijke termijn (al binnen een jaar) substantieel verbetert. TNLT heeft zich vervolgens tot doel

gesteld om bij te dragen aan een verbetering van de naleving op zo kort mogelijke termijn.

De kern van de TNLT-activiteiten wordt gevormd door het laten het verrichten van een zeer groot aantal con-

troles binnen de tabak- & gemakzaken en de benzinestations op de naleving van de vergewisplicht (10.300x)

en de naleving van de leeftijdsgrens (3.900x) door middel van respectievelijk 18/19-jarige en 17-jarige mystery

shoppers, gedurende de periode oktober 2015 tot en met september 2016. Verder ondersteunt TNLT deze

branches met het verstrekken van informatie, coördineren van activiteiten en ontwikkelen en produceren van

ondersteunende winkelmaterialen. Daarnaast zijn inmiddels ook 1.400 controles op de naleving van de verge-

wisplicht steekproefsgewijs verricht binnen andere kanalen (drogisten, treinstations, snackbars en avondwin-

kels).

Het initiële plan van aanpak is terug te vinden op de website van TNLT (www.tnlt.nl) en is eind oktober 2015

naar de staatssecretaris van VWS gestuurd en begin december naar de betreffende woordvoerders in de

Tweede Kamer. Het Centraal Bureau Levensmiddelen (CBL) zowel als de automatenbranche (verenigd bin-

nen de Tabaks- en Zoetwarengroothandel Nederland, TZN) ontwikkelen een eigen aanpak en vallen daarom

buiten de reikwijdte van dit plan. Hetzelfde geldt voor de resterende verkooppunten in de horeca met “losse

verkoop”.

In de afgelopen maanden is de werkwijze zodanig aangepast dat alle tabak- & gemakzaken plus alle benzine-

stations regelmatig worden gecontroleerd met een terugkoppeling van de checkresultaten naar de winkel.

Ook andere branches zijn benaderd (o.a. drogisten en boekwinkels met verkoop rookwaren) maar veelal

hebben die aangegeven niet deel te willen nemen en zelf voor de verbetering te zullen zorgdragen. Deze

branches worden op basis van een steekproef meegenomen in de onderzoeken van de taskforce.

De aanpak van TNLT lijkt zijn vruchten af te werpen. In juli 2016 publiceerde de staatssecretaris van VWS de

uitkomsten van het laatste onderzoek naar de naleving van de leeftijdsgrens voor de verkoop van alcohol

en tabak door verstrekkers. Net als het jaar ervoor is het onderzoek uitgevoerd door Nuchter Kenniscentrum

Leeftijdsgrenzen. Zowel bij tabak- & gemakzaken als bij benzinestations is de naleving in 2016 spectaculair

verbeterd ten opzichte van 2015. De naleving bij tabak- & gemakzaken ging van 36,3% in 2015 naar 56,7% in

2016. De naleving bij benzinestations is zelfs meer dan verdrievoudigd: van 17,8% in 2015 naar 52,9% in 2016.

5www.tnlt.nl

1.3 Planning en opzet TNLT mystery shop bezoeken

TNLT laat tussen november 2015 en juli 2016 in vier golven (waves) in totaal zo’n 14.000 mystery shop bezoe-

ken uitvoeren. In Wave 1, 2 en 3 worden per wave ongeveer 4.000 bezoeken gedaan door 18- en 19-jarige

mystery shoppers, die hebben gecontroleerd of verkooppunten zich houden aan de vergewisplicht. Vanaf

Wave 2 worden per wave ook 1.000 verkooppunten gecontroleerd op het naleven van de leeftijdsgrens. Dit

wordt gedaan door 17-jarige mystery shoppers.

Hoewel in het oorspronkelijke Plan van Aanpak voor het eerste jaar (oktober 2015 / september 2016) slechts

sprake was van drie waves, heeft TNLT besloten de onderzoeken ook in de zomermaanden voort te zetten. We

zien namelijk dat het herhaaldelijk controleren van verkooppunten en het snel terugkoppelen van de resul-

taten positieve effecten heeft op de naleving. In Wave 4 worden alleen 1.000 verkooppunten bezocht door

17-jarige mystery shoppers, die dus de naleving van de leeftijdsgrens hebben gecontroleerd. Alle vier de wa-

ves zijn uitgevoerd door onderzoeksbureau Panteia. Op de website van TNLT zijn de beschikbare Panteia-on-

derzoeksrapportages per wave terug te vinden.

In Wave 5, welke 20 augustus jl. van start is gegaan, worden opnieuw 1.000 verkooppunten gecontroleerd

door een 17-jarige mystery shopper. Wanneer deze zijn afgerond, is elke tabak-& gemakzaak en elk benzine-

station in Nederland gecontroleerd op de naleving van de leeftijdsgrens. In de rapportage van Wave 5 volgt

dan naast de analyse van de wave ook een overzicht van alle bezoeken met 17-jarige mystery shoppers. Daar-

naast wordt in Wave 5 ook weer gewerkt met 18-/19-jarige mystery shoppers. Net als in Wave 1, 2 en 3 zullen

zij de verkooppunten controleren op de naleving van de vergewisplicht. Door de snelle terugkoppeling van

de resultaten blijft er op de verkooppunten constant aandacht voor goede naleving van zowel de leeftijds-

grens als de vergewisplicht.

Omvangrijke mystery shop programma’s zoals die van TNLT vormen organisatorisch een grote uitdaging.

Helemaal wanneer er ook een groot aantal bezoeken door 17-jarigen moeten worden uitgevoerd. Voor de

17-jarige mystery shoppers wordt namelijk een uitgebreider protocol gebruikt. De 17-jarige mystery shoppers

worden voorafgaand, tijdens en na afloop van het onderzoek door een volwassene begeleid. Daarnaast wor-

den zij (en hun ouders) uitvoerig geïnformeerd over het doel en de opzet van het onderzoek. Hierdoor was

het voor TNLT niet mogelijk om al in de eerste Wave te starten met mystery shop bezoeken door 17-jarigen.

Voor het uitvoeren van de controles volgens het protocol van Bureau Nuchter heeft TNLT in eerste instantie

Bureau Nuchter zelf benaderd. Bureau Nuchter heeft echter te kennen gegeven deze opdracht niet te kunnen

aanvaarden. In de Panteia-rapportages wordt uitgebreid ingegaan op de methodes en procedures van zowel

de mystery shop bezoeken uitgevoerd door 18- en 19-jarige mystery shoppers als die van de mystery shop

bezoeken uitgevoerd door 17-jarige mystery shoppers.

6www.tnlt.nl

1.4 Samenstelling Wave 4

In Wave 4 zijn 1.001 verkooppunten uit de categorie tabak- & gemakzaken en benzinestations bezocht. Het

betreft hier alleen verkooppunten die in voorgaande waves niet bezocht zijn door een 17-jarige mystery

shopper. De adressen zijn in het rapport onderverdeeld naar de verschillende betrokken branches:

1. Tabak- & gemakzaken

2. Benzinestations

Van de 1.001 aangeleverde adressen, heeft bij 977 adressen (bijna 98%) een aankoop(poging) plaatsgevon-

den. Bij 24 adressen was een aankoop(poging) niet mogelijk, omdat het verkooppunt;

• gesloten, deels of helemaal, was,

• geen tabak/sigaretten (meer) verkocht,

• woonhuis of ander bedrijf was,

• onbemand tankstation was.

In Wave 4 is, zoals vermeld, alleen gewerkt met 17-jarige shoppers. Per wave wordt een kwart van tabak- &

gemakzaken en benzinestations geselecteerd om te worden bezocht door een 17-jarige shopper. Na vier wa-

ves zijn dan alle tabak- & gemakzaken en alle benzinestations (in totaal circa 4.000 verkooppunten) eenmaal

bezocht door een 17-jarige shopper. Wave 4 is nu dus de derde wave waarin gebruik is gemaakt van 17-jarige

mystery shoppers.

In Wave 4 zijn 977 tabak- & gemakzaken en benzinestations bezocht door een 17-jarige shopper. Deze ver-

kooppunten vormen samen een goede afspiegeling van de populatie tabak- & gemakzaken en benzinestati-

ons. Tabel 1 toont een overzicht van alle bezochte verkooppunten.

tabel 1 Aantal verkooppunten tabak waar een aankoop(poging) is gedaan naar (sub-) branche 1ste Wave 2015, 2e Wave 2016 en 3e Wave 2016

Wave 1

17 jarigen

Wave 2

17 jarigen

Wave 3

17 jarigen

Wave 4

17 jarigen

aantal % aantal % aantal %

Tabak- & gemakzaken wel NSO lid* 263 28,1% 270 28,2% 274 28,0%

Tabak- & gemakzaken geen NSO lid 188 20,1% 179 18,7% 177 18,1%

Subtotaal 451 48,2% 449 47,0% 451 46,1%

Benzinestations Cluster** 96 10,3% 97 10,1% 94 9,6%

Benzinestations Oliemaatschappij 149 15,9% 151 15,8% 159 16,3%

Benzinestations Overig 239 25,5% 259 27,1% 273 27,9%

Subtotaal 484 51,7% 507 53,0% 526 53,8%

Totaal 936 100% 956 100% 977 100%

Bron: Panteia

*De NSO (de brancheorganisatie voor de tabaks- en gemaksdetailhandel) heeft voorheen mysteryshoponderzoeken laten

uitvoeren bij NSO-leden. Dat is later uitgebreid naar verkooppunten die volgens de wet wel gelden als tabaksspeciaal-

zaak maar geen NSO-lid zijn en naar verkooppunten die geen tabaksspeciaalzaak zijn volgens de wet, maar wel erg op

dat type winkel lijken. In dit onderzoek zijn alle tabak- & gemakzaken (zowel NSO- als niet NSO-leden) gecontroleerd. De

overige tabaksverkooppunten, zoals boekwinkels, zijn steekproefsgewijs bezocht door een mystery shopper.

7www.tnlt.nl

**De mysteryshoponderzoeken worden uitgevoerd bij nagenoeg alle tankstations met een shop. De ruim 2.000 verkoop-

punten zijn voor de rapportages ingedeeld in drie categorieën. Deze categorieën hebben betrekking op de omvang van de

organisaties. Deze zijn (1) clusters (vanaf 5 tankstations en meer) (2) de eigen tankstations van de oliemaatschappijen; en

(3) overige verkooppunten (1 tot 5 tankstations).

8www.tnlt.nl

2 Naleving leeftijdsgrens

De wettelijke minimum verkoopleeftijd is vastgelegd in artikel 8 van de Tabakswet en kent kortgezegd de

volgende drie elementen:

1. het is verboden om tabaksproducten te verkopen aan personen van wie niet is vastgesteld dat ze onmis-

kenbaar minimaal 18 jaar zijn;

2. als de koper niet onmiskenbaar 18 jaar of ouder is, is de verkoper verplicht zich hiervan middels het con-

troleren van een geldig ID-bewijs te vergewissen; en

3. op het verkooppunt dient duidelijk te zijn aangegeven dat er geen tabaksproducten worden verkocht aan

personen onder de 18.

In de eerder gememoreerde onderzoeken van Nuchter Kenniscentrum Leeftijdsgrenzen, die in opdracht van

de staatssecretaris van VWS worden uitgevoerd om inzicht te krijgen in de naleving van de leeftijdsgrens voor

tabaksverkopen, wordt gebruik gemaakt van 17-jarige mystery shoppers.

Aan geen van deze mystery shoppers mag tabak worden verkocht,

dus in geval van verkoop aan één van deze 17-jarige mystery

shoppers betekent dat automatisch dat de verkoper de wet-

telijke minimum verkoopleeftijd niet goed naleeft.

In deze vierde Wave heeft TNLT opnieuw 1.000 mys-

tery shop bezoeken laten uitvoeren door 17-jarigen.

Hiermee komt het totaal aantal controles van de

nalevingsgrens bij tabaksverkoop op 3.000. Dat

betekent dat op dit moment 75% van alle tabak-

& gemakzaken en benzinestations door 17-jarige

mystery shop bezoekers is bezocht. Zoals gezegd,

volgt de laatste 25% van de verkooppunten in

deze categorieën in Wave 5.

Ter vergelijking: in de steekproef van het onderzoek

van Nuchter Kenniscentrum Leeftijdsgrenzen in 2015

zaten slechts 204 van de in totaal ongeveer 1.800 tabak-

& gemakzaken en 101 van de in totaal ongeveer 2.000 ben-

zinestations. In 2016 werden er bij het onderzoek van Bureau

Nuchter 201 tabak- & gemakzaken en 104 benzinestations bezocht

door een mystery shopper.

ig my y oppe

ak worden verkocht,

arige mystery

per de wet-

eft.

mys-

igen.

d,

zoek

2015

0 tabak-

2.000 ben-

k van Bureau

nestations bezocht

9www.tnlt.nl

3 Naleving leeftijdsgrens bij 17-jarigen

Volgens de wet is het verboden om tabaksproducten te verstrekken aan een persoon van wie niet is vastge-

steld dat deze de leeftijd van 18 jaar heeft bereikt. Dit betekent dat tabaksverkooppunten geen tabak mogen

verkopen aan personen jonger dan 18 jaar. We spreken van een correcte naleving van de leeftijdsgrens wan-

neer er geen sigaretten zijn verkocht aan een 17-jarige mystery shopper.

In Wave 4 zijn 977 verkooppunten, verdeeld over tabak- & gemakzaken en benzinestations, bezocht door een

17-jarige mystery shopper.

Daarbij zien we dat de naleving van de leeftijdsgrens in Wave 4 bij tabak- & gemakzaken achteruit is gegaan

ten opzichte van Wave 3; in vergelijking met Wave 2 ligt de score in deze wave overigens nog wel een stuk

hoger. Het kan daarbij gaan om een normale statistische variatie door verschillen in de steekproef (bezoeken

door man/vrouw, weekdagen, Nielsen-regio), temeer daar de uitkomst van Wave 3 ook wel een enorme stij-

ging liet zien ten opzichte van Wave 2.

De benzinestations laten ten opzichte van Wave 2 en 3 een verdere verbetering in de naleving van de leef-

tijdsgrens zien.

Verder valt op dat in Wave 4 het percentage van controles waarbij wel om een ID wordt gevraagd, maar des-

ondanks toch wordt verkocht, verder is afgenomen. Verschil tussen het aantal keren dat een mystery shopper

wordt gevraagd naar zijn/haar ID en het aantal keren dat er geen sigaretten zijn verkocht (de uiteindelijke

naleving van de vergewisplicht) zowel bij tabak- & gemakzaken als benzinestations kleiner is geworden. Daar

staat dan overigens weer tegenover dat in een hoger percentage wel verkocht is zonder dat er om een ID is

gevraagd.

10www.tnlt.nl

3.1 Naleving leeftijdsgrens bij 17-jarigen bij tabak- & gemakzaken en benzinestations

verder gestegen

tabel 2 Naleving leeftijdsgrens bij 17-jarigen Wave 2 (februari-maart); Wave 3 (april-mei); Wave 4 (juni-juli)

Wave 2

17 jarige shoppers

Wave 3

17 jarige shoppers

Wave 4

17 jarige shoppers

Aantal % Aantal % Aantal %

Tabak- & gemakzaken

Niet verkocht 256 56,6% 324 72,2% 307 68,1%

Wel verkocht (ID wel gevraagd) 96 21,3% 72 16,0% 63 14,0%

Wel verkocht (ID niet gevraagd) 100 22,1% 53 11,8% 81 17,9%

Totaal 452 100% 449 100% 451 100%

Benzinestations

Niet verkocht 251 52,9% 313 61,7% 329 62,6%

Wel verkocht (ID wel gevraagd) 123 25,4% 109 21,5% 88 16,7%

Wel verkocht (ID niet gevraagd) 110 22,7% 85 16,8% 109 20,7%

Totaal 484 100% 507 100% 526 100%

Bron: Panteia

Zoals in tabel 2 is te zien werd in deze wave bij tabak- & gemakzaken in 68,0% van de aankooppogingen geen

sigaretten verkocht aan een 17-jarige mystery shopper. In Wave 2 was dit 56,6% en in Wave 3 was dit 72,2%.

De tabak- & gemakzaken hebben de stijgende lijn dus niet kunnen voortzetten. Wel ligt de score in Wave 4

nog altijd aanzienlijk hoger dan die in Wave 2. Over een langere periode gezien is er dus wel sprake van een

significante stijging van de naleving van de leeftijdsgrens binnen tabak- & gemakzaken.

Ook valt op dat het percentage van gevallen waarin tabak is verkocht nadat er wel eerst om een ID is ge-

vraagd omlaag is gegaan: van 16,0% naar 14.0%. In 18,0% van de gevallen is er tabak verkocht zonder dat er

om een ID is gevraagd.

Bij benzinestations is de naleving van de leeftijdsgrens verder gestegen naar 62,5%. Ook bij benzinestations is

het percentage van 17-jarige mystery shoppers aan wie tabak wordt verkocht, nadat er wel eerst om een ID is

gevraagd flink omlaag gegaan: van 21,5% naar 16,7%. In 20,7% van de gevallen is er tabak verkocht zonder dat

er om een ID is gevraagd.

We zien gelukkig dat de naleving van de leeftijdsgrens bij tabaksverkoop in tabak- & gemakzaken en benzine-

stations aanzienlijk is gestegen in vergelijking met vorig jaar. Het blijven hameren op de noodzaak van goede

naleving door middel van regelmatige controles (door 18-jarigen voor de vergewisplicht en door 17-jarigen

voor de leeftijdsgrens) en de ontwikkeling en verspreiding van verschillende hulpmiddelen, lijken dus hun

vruchten af te werpen.

Dit blijkt niet alleen uit de cijfers van de TNLT-onderzoeken, maar ook uit het onderzoek van Bureau Nuchter,

dat begin juli 2016 is gepubliceerd, maar waarvan de bezoeken hoogstwaarschijnlijk in het 1e kwartaal heb-

ben plaatsgevonden(zie onderstaande tabel).

11www.tnlt.nl

Tabel 3 Nalevingspercentage leeftijdscontrole verkooppunten 17-jarige shoppers

Resultaten tabak- & gemakzaken Nuchter

voorjaar

2015

TNLT

Wave 2

jan/mrt 2016

Nuchter

voorjaar

2016

TNLT

Wave 3

apr/mei 2016

TNLT

Wave 4

jun/jul 2016

Controle leeftijd - niet verkocht 36,3% 56,6% 56,7% 72,2% 68,1%

Controle leeftijd - wel verkocht 20,1% 21,3% 22,9% 16,0% 14,0%

Geen controle - wel verkocht 43,6% 22,1% 20,4% 11,8% 17,9%

100% 100% 100% 100% 100%

Omvang steekproef 204 452 201 449 451

Resultaten benzinestations

Controle leeftijd - niet verkocht 17,8% 51,9% 52,9% 61,7% 62,6%

Controle leeftijd - wel verkocht 11,9% 25,4% 25,9% 21,5% 16,7%

Geen controle - wel verkocht 70,3% 22,7% 21,2% 16,8% 20,7%

100% 100% 100% 100% 100%

Omvang steekproef 101 484 104 507 526

Bron: Panteia

12www.tnlt.nl

3.2 Naleving leeftijdsgrens naar subgroepen

Ook bij de naleving van de leeftijdsgrens zijn er net als voorgaande Waves verschillen tussen diverse groepen

binnen de tabak- & gemakzaken en benzinestations in Wave 4

tabel 4 Nalevingspercentage leeftijdsgrens subgroepen bij tabak- & gemakzaken en benzinestations Waves 2, 3 en 4

Wave 2

17 jarige shop-

pers

Wave 3

17 jarige shop-

pers

Wave 4

17 jarige shop-

pers

Tabak- & gemakzaken 56,6% 72,2% 68,1%

Wel NSO-lid 62,4% 81,5% 72,3%

Geen NSO-lid 48,9% 58,1% 61,6%

Benzinestations 51,9% 61,7% 62,5%

Benzinestations Cluster 55,2% 70,1% 70,2%

Benzinestations Oliemaatschappij 52,3% 60,3% 61,6%

Benzinestations Overig 50,2% 59,5% 60,4%

Aantal verkooppunten 936 956 977

Bron: Panteia

Hoewel bij tabak- & gemakzaken NSO-leden nog steeds hoger scoren dan de niet-NSO-leden, is de terugval

van 81,5% naar 72,3% bij de eerstgenoemde groep opvallend te noemen. De naleving van de niet-NSO-leden

is iets verbeterd: van 58,1% in Wave 3 naar 61,6% in Wave 4.

Bij benzinestations zijn de nalevingspercentages bij elke subgroep opnieuw iets verbeterd, waarbij de Clusters

met 70,2% naleving weer het beste scoren.

13www.tnlt.nl

4 Betrouwbaarheidsintervallen

Net als in de rapportage van Wave 3 worden ook deze keer weer de 95%-betrouwbaarheidsintervallen ver-

meld van de geconstateerde nalevingspercentages bij de branches tabak- & gemakzaken en benzinestations.

Hiermee kunnen de TNLT-resultaten beter met die van “Bureau Nuchter” worden vergeleken, maar geven ook

een beter inzicht in de bandbreedte waarbinnen de door TNLT gerapporteerde vergewis- en nalevingspercen-

tages kunnen variëren.

Een 95%-betrouwbaarheidsinterval geeft aan dat wanneer een onderzoek wordt herhaald, het gemeten nale-

vingspercentage in 95% van de gevallen binnen het interval valt. Op advies van onze Raad van Advies en het

onderzoeksbureau Panteia is gekozen voor een 95%-betrouwbaarheidsinterval .

4.1 Betrouwbaarheidsintervallen nalevingspercentage leeftijdsgrens

tabel 5 95%-betrouwbaarheidsintervallen naleving leeftijdsgrens 17-jarigen, Wave 2, 3 en 4

Wave N Totaal N % Betrouwbaarheids-

interval

Tabak- & gemakzaken 2 452 256 56,6% 52,1% - 61,2%

Tabak- & gemakzaken 3 449 324 72,2% 68,0% - 76,3%

Tabak- & gemakzaken 4 451 307 68,1% 63,8% - 72,4%

Benzinestations 2 484 251 51,9% 47,4% - 56,3%

Benzinestations 3 507 313 61,7% 57,3% - 66,0%

Benzinestations 4 526 526 62,5% 58,4% - 66,7%

Bron: Panteia

In Wave 4 is het gemiddelde nalevingspercentage leeftijdscontrole bij tabak- & gemakzaken 68,1%. Met een

95% betrouwbaarheidsinterval van 63,8% – 72,4%, zal het nalevingspercentage bij 95 van de 100 herhaalde

waves tussen deze waardes liggen.

Het gemiddelde nalevingspercentage leeftijdscontrole in Wave 4 bij de benzinestations is 62,5%. Met een 95%

betrouwbaarheidsinterval van 58,4% – 66,7%, zal het nalevingspercentage bij 95 van de 100 herhaalde waves

tussen deze waardes liggen.

14www.tnlt.nl

5 Conclusies

De eerste conclusie is dat de naleving van de leeftijdsgrens voor tabaksverkopen aan 17-jarige mystery shop-

pers bij tabak- & gemakzaken en benzinestations structureel lijkt te zijn verbeterd, ten opzichte van vorig jaar.

Hoewel de tabak- & gemakzaken in Wave 4 iets minder goed scoren dan in Wave 3, zijn de nalevingscijfers

nog steeds een stuk beter dan die van Wave 2 of die in het onderzoek van Bureau Nuchter . De benzinestati-

ons laten over de gehele linie opnieuw een lichte stijging zien.

Een tweede conclusie is dat bij zowel de tabak- & gemakzaken als benzinestations het percentage van “wel

om ID vragen en toch verkopen van tabak” omlaag is gegaan.

Hier tegenover staat dat in beide categorieën het percentage dat tabak verkocht heeft zonder om een ID te

vragen is gestegen ten opzichte van Wave 3. De reden hiervoor is niet duidelijk, maar het kan te maken heb-

ben met het feit dat verkooppunten ’s zomers meer gebruik maken van vakantiekrachten, die minder getraind

zijn in het controleren van de leeftijd van klanten.

De derde en wellicht belangrijkste conclusie is dat de TNLT-resultaten van de afgelopen waves worden

bevestigd door het jaarlijkse onderzoek van Bureau Nuchter. Waar de tabak- & gemakzaken en met name de

benzinestations in 2015 nog zeer teleurstellende nalevingscijfers hadden, zijn deze bij het onderzoek van dit

jaar spectaculair gestegen (zie tabel 5). Dit is een sterke aanwijzing dat het continu onderzoeken van verkoop-

punten op hun naleving van de leeftijdsgrens (met een terugkoppeling van de resultaten) , gecombineerd

met het ontwikkelen en verspreiden van hulpmiddelen, effectief zijn om de naleving van de leeftijdsgrens bij

tabaksverkoop te verbeteren.