R. Vermandere

VAN ZON~ZALIGER

door hem zelf

VAN ON zo ZA IG R 4 4DOOR HEM-ZELF

RENÉ VERMANDERE

LEUVEN AMSTERDAM

KEURBOEKERIJ E. VAN DER VECHT

GROOTEMARKT, t 7 MARNIX STRAAT, 37L

{

Voorwoordover het afschaffenvan 't voormoord,-o

Over dit nieuw gebruik had ik een lange reeksbeschouwingen geschreven, enkel en alleen om mijnboekje dat mij al te klein scheen voor zijn prijs, eentiental bladzijden bij te voegen. Zoo spreken de heerenadvokaten dikwijls veel ijdele woorden om, schijnbaar,hun geld te verdienen.

Een wijze vriend, wien ik mijn pleidooi te lezen gaf,werd ervan zoo overtuigd dat hij mij aanried ook mijnVoorwoord af te schaffen.

Zoo ga dan de gordijn omhoog, zonder geluid ofgebel, zonder zang of klank, of ander voorspel.

Maar nochtans niet zonder dat ik vooreerst eenplicht van dankbaarheid heb gekweten, door aan mijnwijzen en vriendelijken raadgever, Prof.D`' Gustaf> f f

VERRIEST, ulherti en eerbied ig, boeken op teg g g^ boekjendragen.

R. VERMANDERE

Inleiding

ALS er spoken bestaan, ze mogen van mij 'nenezel maken » placht vader zaliger te zeggen,telkens dat er in zijne tegenwoordigheidvan geesten, verkeersels of dergelijke wz--

zens sprake was.Al heeft vader nu ook zijn gouden bruiloft gevierd

met menschenooren, twijfel ik er toch aan of hijwel gelijk had de geesten zoo vlakaf te loochenen.

Anderhalf jaar geleden, trouwens, is er mij iets over.-komen dat sedertdien gestadig mijne gedachten bezig-houdt en, eerzame lezer, oorzaak is dat dit boekskenin uwe handen viel.

Ik ben, gelijk vader het was, kleermaker van am-bacht, en heb nooit gewenscht iets andere te zijn of te

worden

6 VAN ZON"ZALIGER

worden. Zonder mij te willen verhooveerdigen overmijne ootmoedigheid, mag ik toch wel zeggen dateenvoud de grond van mijn karakter is.

Nooit zocht ik mij te bemoeien met andermanskoeien, en 't eenigste dat mij in politiek bekommerde,was 't afslaan der lasten. Ik en mijne vrouw vroegenaan den arbeid enkel ons dagelijkseh brood, en inzijne goedheid liet God er ons nog een appelken tegenden dorst bij sparen. Dat was mijn gansche levensge-schiedenis, tot den stond toe dat op mijn wandelwegdie onzalige steen kwam gerold die mijne rust heeft

verschuwd,mijne vreugde vergald, en mij aan den dagvan morgen met kommer doet denken.

Een van mijn vrienden,Jules Peetersen,dolle spiriet,wien ik toevallig vaders spreuk mededeelde, daagdemij uit met hem den tempel te - bezoeken waar degeesten verhoor verleenen. Die tempel is gelegen op't eerste verdiep van een koffiehuis, dicht bij eenopenbaren tuin. Twee cederboomen, zonen van denLibanon, verheffen daar hunne zwartgroene kruin totVlaanderens zilveren hemel. In hunne takken, waarde wind het lied der ballingschap zingt, huizen, alsvogels van dit vreemd gewas, de Geesten!

Ik liet mij gezeggen en stapte zekeren avond metmijn vriend de geesteskamer binnen : een groote,naakte plaa ts, met enkel stoelen en banken, en daar

middentusschen

INLEIDING 7

middentusschen het tafelken dat kloppen en klappenmoest.

De taalman der spoken riep verscheidene dopdenop, doch zij bleven allen doof en stom.

Zoo bang zij vroeger zullen geweest zijn de wereldte verlaten, zoo wars schenen zij nu terug onder demenschen te moeten komen.

Eindelijk geraakte het tafelken in beweging, datheb ik permentelijk gezien ; het ging zelfs, gelijkBrabo ter Groote Harkt van Antwerpen, op éénenpoot staan, en begon van dan voort geregeld door tehameren, gelijk een neerstige schoenmaker op zijnenklopsteen.

Ik moet het bekennen, mijn hert hamerde meêA.. B.. C.. D.. telden de aanwezigen bij lederen

klop, en de letter waarbij het tafelken stil viel was deware Jacob die, bij de andere letters gevoegd, woor•-den vormde. Zoo kwam profeet Daniël in gesprekmet de geloovigen der spirietenkerk, en na hemvele evenvermaarde mannen en vrouwen uit de ver--storvenste oudheid.

Allen klopten nog raadselachtiger dan zij bij levens.-tijd gesproken hadden. Ik kon maar niet begrijpenwaarom men niet liever iemand opriep die nog geentwintig eeuwen in slaap gevallen was.

---- Mag ik ook eens iemand dagen ? vroeg ik Jules.—Zeker

8 VAN ZON"ZALIGER

Zeker, steek maar uwen vinger op.Als mij nu 't woord werd verleend, gaf ik den

wensch te kennen dat men mij in betrekking zoustellen met mijn vriend Van Zon-zaliger, den bakkeruit de Zwaanstraat die, vier jaar geleden, zijn broosbestaan, zijne nog tamelijk jonge vrouw, en een aan- ,

zienlijke klandizie, tegen het eeuwige had verwisseld.Ik heb met Frans Van Zon. meer dan duizendmaal

op de ton gespeeld in het « Haasken ». Hij bakte almijn brood, ik maakte al zijn broeken, en bij dit we.-derzi jds hongerigen spijzen en naakten kleeden, warenwij twee dikke vrienden geworden.

Van . Zon was een dier vertrouwbare bakkers vanden ouden eed ; voor de worstebrooden, bijvoorbeeld,mocht men van hem zeggen gelijk van zoo menigstaatsman, kerkvoogd, oorlogsheld : men kon hemwel opvolgen, maar vervangen, nooit.

Zijn weduwe trouwde den eersten gast, zoo gauw !,hare wanhoop en de Wet het haar toelieten, en wel-haast was het paar, de bakkerij, de winkel, heel dedoening in een woord, eene zaak die, gelijk veledingen op aarde, met veranderen dezelfde was geble-ven. Van Zon's opvolger sprong in Van Zon's kleeren,sliep in zijn ledekant, brak het brood met zijne vrouw,en hoorde hare bedsermoenen aan met dezelfde ge-latenheid als zijn voorganger. De naam alleen boven

de deur

INLEIDING 9

de deur werd veranderd. Niet meer Van Zon ,- maarVan der MaanrJanssens stond er nu te lezen, 't geenbegijntje Meyers in zijne simpelheid eerst deed ver.-onderstellen dat de tweede man familie was vanden eersten.

De naam van de vrouw werd niet herschilderd ; hijkon gemakkelijk tot een volgenden keer wachten;zoo goed hield de verf.

Ik vroeg dus : Van Zon..., Frans Van Zon..., maaralles bleef stil.

Ik en zal de waarheid noch onder stoelen nochonder banken steken ; het was mij alzoo liefst. Toenik den geest opriep, stond ik versteld over mijnstoutheid, en in mijn binnenste sprak de inwendigemensch, die altijd tusschenkomt in ernstige omstan-digheden : « Dwazerik, hij moest u eens vragen watge van hem hebben wilt ? »

Als ik nu zeker wist dat er geen antwoord tevreezen viel, stak mijn ongeloof zijne twee hoornenweer op : Vader had gelijk, jubelde ik ; laat despoken van mij ook maar 'nen ezel maken, als zekunnen !

-- Jules, zei ik om Mijn vriend te tergen, zou ik dattafelken daar niet mogen van naderbij zien? Dien polkavan zooeven betrouw ik geen zier.

Hij beet 1

10 VAN ZON' ZALIGER

Hij beet op zijn lip en ging op een anderen stoelzitten.

De profeten Jeremias, Job en Habakuk die nu weeraan 't woord waren, gelukten er niet in mijn mis.-trouwen te overwinnen.

Zij antwoordden nochtans met de meeste bereid-willigheid en schenen blijde nu eens over 't verledente kunnen handelen, na hun leven lang de toekomstte hebben voorspeld.

Het begon mij effenaf te verdrieten, en ik geeuwdezoo aan een stuk dat het bijna de moeite niet meerwas mijnen mond nog toe te doen. Beleefdheidshalveging ik in een hoek zitten.

Mijn geest vloog gedurig in en uit mijn boven-kamer, gelijk een jonge duif op en af hare til. Nuen dan trachtte ik een profeet af te luisteren, maarde vaak hield mijn kijkers half toe, en na korten tijdhadden ze goed te kloppen, mijn ooren werden dooveren doover en mijn oogen sloten voor goed.

Ik was, och arme, hier gekomen om andermansgeest te ontmoeten, en zie, daar vloog mijn eigengeest zelf weg, naar de takken toe van die vreemdeboomen, die in den donkeren avond over hun balling.-schap stonden te treuren!

Een gast uit deandere wereld.

Zij zijn weg, lispelde er iets, lijzig en zacht alsde tromp van een mug in den versten hoek van dekamer. En toch schoot ik plots wakker, als wareKlokke Roeland in persoon, brand komen kleppenaan mijn oor.

Ge kondet de duisternis vastpakken, zoo donkerwas het me daar!

Ware de dood over mijn ruggraat gekropen, hetzweet zou niet killer over mijn gelaat gebiggeld zijn.

___ Dit hiernamaals

12 VAN ZON-'ZALIGER

Dit hiernamaals, door vader en zoon zoo roekeloosuitgedaagd, stond nu daar tastbaar voor mij.

Zooeven hadden de geloovigen der spirietenkerkelkaar verdrongen aan de buitenpoort der eeuwig.-heid, om door het sleutelgat amperkes een hoekskente zien van de geduchte woonst waar zij eensdaagsdeze overlange pacht zullen moeten teekenen, en nuwierp Van Zon de deur in eens open. Ik stond, eerdood als levend, te rillen en te schudden voor hetontzaggelijk somber kasteel !

0 de zielenangst die mij martelde!Al wat in gruwel sluipt of dagschuw den boo.-

zen nacht doorvliegt, al de gluiperige geheimzinnig.-heid der spelonken en heksenkrochten, al de ijselijk.-heid die verdoken zit in vervallen torens en burchten,waar uilen blazen in de duisternis en walgelijkepadden langzaam over den natten grond kruipen,werd in eens gesmeten op mij, armen moedernaaktensterveling, die zoo onbezonnen aan de bel hadgetrokken van het spokenhuis !

Zou vader nu nog beweren dat het onbewoond was ?Pardon... excuus... als 't u belieft... Van Zon,

vergeef het mij, bibberde ik, het was zoo nietgemeend...

Gij hebt mij geroepen, klonk het, wat wilt gijvan mij weten ?

Langs

EEN GAST UIT DE ANDERE WERELD 13

Langs waar ik buiten kan, Mijnheer Van Zon...Het spook lachte op een zonderlinge wijze, dooden

eigen, en die de grootste letterkundigen tot hiertoeniet konden beschrijven.

-- Moest gij mij daarvoor uit het rijk der geestenroepen ? spotte de gewezen bakker.

Neem het niet kwalijk, Mijnheer Frans, doe mijgeen kwaad. Is de Dood bij u?

Toch niet, bij u, zei Van Zon, zoo onverschilligalsof hij mijn tanden niet hoorde klepperen.

—Genade... Frans.., heb compassie met mijn vrouwen kinderen, riep ik uit, en wilde op mijn knieënvallen. Verloren moeite ! De schrik hield mij letter-lijk aan mijnen stoel genageld.

Wees gerust, klonk het, vriendelijk ditmaal. Zoosterk als ooit is het Naarken waaraan uw leven hangt,en dat ik tot u kom, geldt als beste bewijs dat gijdaarboven nog zoo spoedig niet verwacht wordt.

Op dit oogenblik schoof de maan de wolken wegen piepte eens met de gauwte tusschen de venster.-behangsels de kamer binnen. Ik spalkte mijn oogenopen om den geest te kunnen gewaar worden. Verlo-ren moeite, ik zag er dweers door.

Zonderling ! De klaarte dreef opeens den angst uitmijn hert en de nieuwsgierigheid nam hare plaats in.Zou de geest mij soms iets vertellen van ginder hoog ?

Denkt

14 VAN ZON. ZALIGER

Denkt eens, al dat wetenschap heet ligt soms jaaren dag gebogen over een steen die, zonder dat

men wete hoe of waarom, uit de lucht valt, en nu

was 't een mensch die er uit viel ; 't scheen er zelfs

een die genegen was de geheimen van 't hiernamaals

te verklappen.Hoe is 't daarboven ? vroeg ik op luchtigen toon.

Van Zon scheen zich een oogenblik te bedenken.

Daarboven, sprak hij, is het teenemaal anders

dan gij het u hier op aarde voorstelt. Gij suft allen,

wijzen en dwazen, gelijk de bedronken voerman die

van de sterrenwacht weten wilde hoe het met den

hellewagen gestaan en gelegen was, « omdat hij toch

ook iets kende van rijden. »Geloof mij, vriend, er is meer verwantschap

tusschen een dissel en een teleskoop, dan tusschen

uwe opvatting van het toekomstig leven en de mijne.

Bovendien heb ik zelve schaars een enkel woordje

mogen lezen in het Boek der Wijsheid. Ik ben nu in

mijne studiejaren.Wel sapperloot, sprong het onwillekeurig uit

mijnen mond, nogal examen daar hoog?Een mensch is nooit te oud om te leeren, gaf

Van Zon voor antwoord. Zijt gij burger geworden

van de bovenwereld, tien jaar lang moet ge de oogengevest houden op de onderwereld, tien jaar moet ge

handel

EEN GAST UIT DE ANDERE WERELD 15

handel en wandel van de menschen gadeslaan, hunhert en geest zoo scherp doorpegelen, dat ge hundoen en denken, hunne geheimste gevoelens, als hetkristal eener bronne doorschouwt. Dat is de weg dieleidt tot de geheimenissen van het hiernamaals, devoorbereiding tot de eeuwige en eenige Wetenschap.

't Sloeg tegen. Ik begreep terstond dat hier te vroegmosselen werd geroepen : de geest zou mij enkel van't ondermaansche spreken, en wie weet met welkeminachting dan nog, hij die onze aarde van uit zulkehoogte aanschouwt dat zij er zoo klein uitziet als eenmeezenei.

Er blijft op de wereld zooveel af te piepen, sprakhij, en alles neemt een ander uitzicht aan als de gor-dijn voor den blik der geesten openschuift.

Een helder hoofd wordt er toe vereischt om dedingen te bemerken die gedurig voor u staan.Wij zijn door 't dagelijksch verkeer als 't ware ver..'groeid met onze omgeving. Onze oogen worden blind,onze ooren doof, en den slinger van ons uurwerkhooren wij niet meer tikken. Zijt gij er op belust, zoozullen wij een uurken keuvelen over 't geen de men.-schen dag voor dag bekijken zonder het te zien.

2

22 Juli 1893.

— Van de twee bijzonderste stonden zijns levens, zijngeboorte.- en zijn stervensuur, weet de mensch nietste vertellen. Sinds ik echter dood ben, bese f f e ik vol'komen goed hoe een mensch op en van de wereldsukkelt.

Zoo begon de geest zijn verhaal en bleef van danaf gestadig; aan 't woord.

Hoe dikwijls heb ik met mijne inbeelding de plukalmanakken der toekomstige jaren, blad voor bladafgepeld, op zoek achter een datum, mijn laatsten !En zie, daar, op 22en Juli 1893, vond ik hem wegge.-doken tusschen 364 andere.

Omtrent Paschen legde ik mij neer. Vruchtelooswendde de wetenschap alle middelen aan om mij weerrecht te krijgen. Ik dronk al de fleschjes leeg die men

mij voorschreef,

i8 VAN ZON-ZALIGER

mij voorschreef, maar geen enkel hield langer levenin. Driemaal veranderde ik van doktoor, doch wat konhet baten ? Immers ik zelve bleef, onveranderd, det' enden geleefde man die, langs den weg neer-gezonken, niet meer op te richten was.

Als het ten allerslechtsten ging, vereenigden eensdrie menschenlappers hun Fransch en Latijn, maar alwat er van kwam was dat de rekening van 't sterfhuisverzwaard werd met 75 fr.

Ten langen laatste zag men dat geen menschelijkehulp meer baten kon, en dat er hulp diende gevraagdaan den Hemel. Gelijk men 't peerd van den vriendloopt zadelen, als hij met geen middels zijn vertrekuitstellen wil, zoo haastten ze zich alles te bezorgenwat mij bij de groote reis kon behulpzaam wezen. Depastoor, mijn oude biechtvader, kwam me bezoekenen stelde mijn rekening met den Heer in orde. Reis.-veerdig, en klaar inziende dat mij niets anders over. ✓bleef , wachtte ik gelaten het wonderbare af.

Dat kwam op dien lang overpeisden Zaterdagavond. De beslommering in bakkerij en winkel doorden Zaterdagschen dubbelwerkdag veroorzaakt, deedmij, armen sukkelaar, daar in de bovenkamer, eenigsrzins verwaarloozen. Mijn ziekte had ruim zes wekenaangesleept en niet alleenlijk mij, maar ook mijnevrouw veel last aa n de hand gedaan. Ik mocht er n iet

meer

22. JULI 1893 1 q

meer op rekenen haar door mijn afsterven de wan-hoop in 't hert te jagen.

Onder 't wikken en wegen van hare toekomst droegmijn levensgezellinne allerlei bekommernissen inhaar gemoed. Doch als zij, met rijpen overleg, van't geen zij eenerzijds door mijn afsterven moest ver-

liezen, anderzijds aftrok hetgeen zij er bij winnen zou,was 't overschot van kleen bedied.

Mijn laatste wensch hier beneden was te wetenwelk uur het op den toren rammelde, maar nog voorde zuster, die aan mijn ledekant stond, de vraag hadbeantwoord, wist ik dat de Dood zelve mijn stervens-uur aan 't slaan was, op de klok van den tijd.

Daar kwam Zij, boog over mijn sponde en wildemij in hare dorre armen drukken.

Hoe levensmat ook, verweerde ik mij, gelijk hetkindje, doodmoe van spelen, vecht tegen den vaak.

De mare vloog door 't huis en elk spoedde naarboven. Zelfs de geburen kwamen aangeloopen. Ikalleen nochtans zou den zwaren kamp uitvechtentegen de onverbiddelijkheid.

Mijn vrouw, mijn knecht, de non, de buurvrouwen,konden slechts bidden en met angstige nieuwsgierig-heid nagaan hoe dikwijls mijn borst nog snakkenzou, en de laatste kloppen tellen van mijn hert, dat

1 - drie

2.0 VAN ZON"ZALIGER

drie en zestig jaar de maat had geslagen bij heteentonig lied mijns levens.

Nu was het kloppen haast gedaan. Eens te meerzou het blijken dat op het menschelijk raderwerkdaarbinnen, het perpetuum mobile nog niet werdtoegepast.

Dit trouwe hert had deelgenomen in al mijn welen wee. Het danste van vreugde telkens dat het gelukzijn helder licht wierp op mijn baan. Het kromp vanangst ineen, iedermaal dat ramp of tegenspoed mijbedreigde. En nu viel het stil om den slaap niet testoren waarin de Dood mij sussen wou.

Toen het plechtig oogenblik kwam, huiverden deomstanders, bang voor den vreemden bezoeker enzijn lange zeis : hij moest bij eerziens eens een verskeerden treffen !

Scherp was het staal, maar des te zoeter sneed hetmijn levensdraad af.

Daar stond ik opeens tegenover heel mijn verleden,met zijn hoogten en leegten, zijn licht.- en schaduw-kanten, zijn verdienstelijke, zijn laakbare en zijn, ver-reweg talrijkste, nuttelooze stonden. 'k Zag alles zoozonneklaar voor mij dat ik op het oogenblik zelvehet lot kende door Gods gerechtigheid mij beschoren.Mijn hert werd met zoete rust vervuld, nu mijn

1 levensbootje

22 JULI 1893 21

levensbootje aan den wal lag, en het uit was methopen en vreezen !

Tien jaar zou ik de wereld aanschouwen met deheldere oogen die de dood mij zooeven geschonkenhad.

Mijn eerste blik was voor mijn stoffelijk overblijfsel.Zoo moet de vlinder het popje bekijken waarin hijvleugelen verwierf.

Dan bezag ik de vrouw die twintig jaar lang mijnennaam had gedragen, en mij thans met moederlijkezorg wiesch, als ware ik zelf dat lang gewenschtnieuwgeboren kindeken geweest, zoo vruchteloosverwacht in ons barre huwelijksleven !

Het nonneken verveerdigde een soort altaar, steldeer het erfelijk kruisbeeld mijner familie en een oudkoperen wijwatervat op, en overschaduwde met eenvreedzamen palmtak, het gebogen hoofd Christi.

Nauw waren die zielroerende geplogenheden vol-bracht, zoo ging men in zeven haasten aan 't weg-vluchten van al 't geen door den reeuw der dood konbeschadigd worden: de ladekas werd leeggeplunderd,de wollen sargiën van boven, de wollen matras vanonder mij weggetrokken. En zie, het deed mij genoe-gen te merken dat ik, arme vreedzame bakker, levendnooit zooveel schrik had veroorzaakt als nu dat ikdood was.

Twee wassen

22 VAN ZON.'ZALIGER

Twee wassen keersen spookten en kraakten weder..'tijds Ons Lieven Heer. Misschien hadden zij gehoopthun leven op een kermistafel door te brengen, envonden zij het jammer hunne klaarte te verkwistenvoor iemand wiens oogen men eerst zorgvuldighad gesloten.

Het zusterken las een litanie voor, zoo klagend enslepend alsof zij zelve een zielken uit het vagevuurwas. Dat klonk als kerkgezang bij mijn huwelijk metde Dood. De vrouwen, geknield en het hoofd gebo.-gen, zeiden bid voor ons... bid voor ons... verhoorons Heer.., behalve eene die bleef voortweenen.

Kom... kom nu toch, sprak een buurvrouw, als't gedaan was, gij moet er een reden van maken 1

Goeden nacht, Frans, kermde mijn sukkel, enging, wepele bedgenote, luid snikkend aan.

De deur werd toegetrokken en ik was eindelijkalleen met mijn derve, dorre bruid, met de Dood,die zoo lang en zoo geduldig op mij gewacht had, welwetende dat niemand haar den nacht die nu gekomenwas, kon rooven.

Lijfrede.

an over een uur, had de man daar op hetbed, die in zoo diepen slaap scheen te rus.-ten, gedaan met iemand te zijn. De vageklaarte der moedwillige lichten waggelde

over zijn gelaatstrekken. 't Scheen soms dat zijn hoofdroerde of zijn oog openging.

Een kerkboek onder de kin hield zijn mond geslo.-ten ; wellicht was men bang voor 't geen hij nog tezeggen had. Zijne gekruiste handen had men met eenpaternoster vastgebonden, als mistrouwde men destevigheid der zwachtels waarin de Dood hem evenkwam te winden.

Daa r

24 VAN ZON 'ZALIGER

Daar ligt gij nu, Van Zon, zoo sprak ik hem aan,daar ligt gij nu als een wagen met gebroken as, langsden weg des levens.

Al uwe plannen, al uw pogen, uwe hoop en verlan-gens, rusten met u op hetzelfde stroo.

Wat hebt gij weinig tot stand gebracht dat uoverleven zal. Ware het nu niet gelijk geweest voor't menschdom, had uw moeder op 25n Februari i83oeenen baaien rok gekocht, in plaats van een Vlaams ►schen jongen ? De ontelbare stappen die gij in debaan uws levens hebt gedrukt, vindt gij ze nu nietteenemaal nutteloos ? Elders kondet gij toch nietgeraken dan daar waar gij nu neergevallen ligt. Welkeen kort eindeken wegs werd u toch vergund ! Hetstrekt van den dag dat men u voor 't eerst ter kerkedroeg tot Dinsdag toekomende als men er u ten laatstenmale zal dragen. Wat heeft de Dood u toch bitterweinig ontnomen ! Een zandeken waart gij in de'woestijn van 't menschdom, een druppelken in denmenschelijken Oceaan. Leeft uw naam enkele jarenlanger dan gij zelf, het zal zijn omdat hier en daareen klant onthouden heeft hoe goed uwe worsten-brooden smaakten ; maar deze eens dood, het isuit met u en uwen roem. Bijal, wat kan het uschelen ? De grootsten en de kleinsten moeten evendiep bukken om buiten de levenspoort te stappen.

0. L. Heer

LIJKREDE 2.5

0. L. Heer zal er geen rekening van houden, 't zijdat men salvoschoten 't uwer eer lost, 't zij menu op een dra f ken naar den put voert.

Daar verwelken alle lauweren en ziet de menschde ijdelheid zijner daden in. Wat scheelt het thansColombus dat hij eieren rechtzette en werelden onr r

dekte ? Wat kan het Napoleon nu baten dat hijAusterlitz won of Waterloo verloor ? Wilt gij hetzijn, die ontdekker, die veroveraar ? Dàar geldennoch linten, noch pluimen, noch standbeelden, nochal dit speelgoed van kindgebleven grijsaards. Ver.-zwonden is daar tot . zelfs de herinnering aan's menschdoms reuzenwerken. Vergeten zijn er al diezeepbellen die een oogenblik een gekleurde wente-lende wereld waren met bergen, boomen en huizener op.

Daar ligt gij nu, Van Zon ! Uw leven is volkomengelijk geweest aan het leven van duizenden en ander.'maal duizenden, die voor u en met u hunne toekomstte gemoet zijn gestrompeld. Gij waart, even als zij,een schaap uit die onafzienbare kudde die, knikke.'bollend en bletend, verder en verder trippelt, op wegnaar de eeuwigheid. Zeg, welke invloed had uwplannenmaken, uw wikken en wegen, uw streven enwoelen op den loop van de Wereld ?

Gelijk 1

2.6 VAN ZON~ZALIGER

GeIijk het kind dat rend- en ronddraait, vastgc­snoerd aan het houten ros van den peerdjesmolen,zoo hebben de gebeurtenissen u medegevoerd in denloop van's levens wisselvalligheden, en evenzoonutteloos a Is de spoorslag en het teugelspannen vanhet blijde ruitertje, waren uw doen en trachten, uwwerken en weren.

Och Van Zon, mijn afgestorven helft, aaagt gijtoch het menschdom gelijk ik het aie : een hoop blin ...clen, die elkaar den weg wijzen ; een schaar aan 't

jukgewende slaven, die wanen dat ze vrij zijn ; eenbende kinderen, die aich groot achten omdat aij methun eerste kloterspaan niet meer spelen. Scheurt uwoor niet bij dit valschklinkend koor dat de menschenaanheffen over hunne eigene deugd en grootheid ?

Spreek, hoe dood gij daar nu ligt, van al hetgeen hetmenschdom zegt of zingt, roept of vezelt, ooit gedacht

, heeft of geschreven, van al wat het eens tot standbracht met zacht beleid, of met bot geweld, wat blijfter over behalve deae twee woorden : Omnia oaniias,'t is alles krimskrams.

Daar ligt gij nu, Van Zon ...Hier kwam de meid, en even als de Dood een uur

vroeger mijn zwak levenslichtje had uitgeblaaen, bliesee de twee keersen uit.

Frans bloot ;Frans groot ;Frans dood.

Veertig jaar voer mijn afsterven, toen ik nog almijn haar en mijn begoochelingen bezat, liet ik mijn

portret schilderen. Ik heb het van toen af recht overmijn bed weten hangen, als een tooverspiegel waarinmijn Jeugd onverwelkbaar mij toelachte.

Eilaas, aan den muur alleen was ik jong gebleven.Een ellendig stuk doek bleek beter bestand tegen desleet van 't leven dan ik, vorst der schepping, dieovermorgen, kroon.- en scepterloos, zou opgepakt enweggedragen worden.

Zoo dikwijls, vooral in mijn laatste ziekte, kekenmijn portret en ik malkaar in de oogen, zinnend endenkend op lang vervlogen dagen.

Met

2ó VAN ZON"ZALIGER

Met den blos der jeugd op zijn gelaat, zag het mijlangzamerhand van krachten vervallen, grijs, oud enkaal worden, en eiken dag zwaarder overhellen naar't graf.

Had er een hert geklopt onder dien frak van verf,het zou stellig mij dikwijls beklaagd hebben.

Nooit stonden zijne oogen zoo zonderling in den kopals nu zij op mijn lijk staarden.

En zij spraken, immers, wat is er zoo welsprerkend als oogen ?

Ei, zeiden ze tegen mijne kijkers, kunnen wijniet sluiten gij kunt niet meer open gaan !

Boven de ladekas, die onmiddellijk na mijne doodleeggeplunderd werd, hing nog een ander portret.'t Was geschilderd geworden toen ik nog zoo kleinwas dat men mij eenen appel in de hand moeststeken voor ik mij wilde stilhouden. Deze appelstond er ook op, vastgeprangd in mijn kindervuistje.

Op het stroo lag een derde beeld van mij, door dedood in geluw was gegoten.

Mijne kindsheid, mijne jeugd en mijn oude jarenwerden hier uitgestald; drie bedrijven uit het treur.-spel mijns levens !

En hoe onbeholpen lagen daar nu de spelers, Fransbloot, Frans groot, Frans dood, evenals drie mario-

netten,

FRANS BLOOT ; FRANS GROOT ; FRANS DOOD. 29

netten, door poppemans hand en stem niet meerbezield.

Toen alles in en buiten huize sliep, en er geenverraad te duchten viel, werden mijne portrettenlevend. Zij slopen stillekens uit hunne lijsten enkwamen plaats nemen aan mijn bedsponde.

Draad voor draad werd nu het linnen los gepluktdoor ons geweven op het getouw des levens.

Ik had mijnen arbeid gebracht tot daar waar hemiedereen brengt : juist was er stof genoeg voor eendoodlaken.

Kort van duur was de vriendschap en gewiszou ik mij beter verstaan hebben met den wild.-vreemdsten mensch dan met mijn eigenzelven. Deonnoozele onschuld van den kleine kwam slechtovereen met de dolle geestdrift van den jongeling,en mijne ondervinding had medelijden met alle twee.

De middenman pinkte mij toe als om te zeggen :hoe simpel toch die' kleine snotneus ; het vraagtslechts een appelken aan het rijke milde leven ! Maarals ik de roos die op zijn hert in helle kleuren.-praalde, voor de zonne zelf niet wilde aanzien,voelde hij zich beleedigd en gekrenkt, en wilde schierin zijn lijst terugkruipen.

Ach God, ik herinnerde mij maar al te goed dezeroos, en de liefde die zij verzinnebeeldde. Op mijne

borst

3o VAN ZON' ZALIGER. I

borst geurde zij haar kortstondig leven uit, en dezoete minnedrift duurde weinig langer dan een droomin den nacht.

Ja, zoo min met mij, den oude, als met den jonge,kon de wilde jongeling, de onstuimige jager opgeluk, zich verstaan.

Aldus ondervond ik dat wij inderdaad drie ver.-schillige personen waren die, onder denzelfden naam,deze drie en zestig jaar, elk voor zijn deel, haddenbeleefd.

Ik verstond dat ik, elk jaar, elken dag, elk oogen-blik, de wereld, de menschen en hunne werkenmet brilglazen van verschillige kleur had bekeken entelkens mijn oordeel er naar had gewijzigd.

Onder het wisselen der gedachten ging hetdikwijls heel hevig tusschen mijn drie en zestigsteen mijn drie en twintigste jaar. Was ik wel eens diebebloemde, onhandelbare kerel geweest, zoo volzelfvertrouwen, zoo diep overtuigd van de deugde.-lijkheid en de degelijkheid des levens ? Evenveelkwaads als ik van 't verleden sprak, evenveel goedsvertelde zijne roes hem van de toekomst. Ik hadschoon hem mijne ondervinding voor oogen teleggen : hij bezag ze niet eens. Vruchteloos weesik hem mijne lamme voeten, gekneusd en gekwetstdoor de bramen en steenen van den weg. Hij wilde

aan

1 FRANS BLOOT ; FRANS GROOT ; FRANS DOOD. 3l

aan pijn noch smert gelooven die hem zelf nietgedrukt had, en wou liever de levenswijsheid koopvinstuk voor stuk, met het bloed van zijn hert, met heetetranen die, waar zij rollen, diepe groeven achter-laten en rimpelen des lijdens.

Het is met hem gegaan gelijk met elkeen hier opaarde. Is de ondervinding verworven en de wijsheidverkregen, dan is ook de tijd voorbij om er gebruikvan te maken. Zoo zocht de jongen achter het halffranksken dat zijn peter hem gejond had, en vergatonder 't zoeken dat hij er een spaarpot mede kocht,om er 't zilverstuksken in te steken.

Hoe konden wij malkaar verstaan ? Wij bezagen 't

leven wel met denzel f den verrekijker, maar langs een

ander end.Met den kleinen jongen verstond ik mij beter.Hij sprak mij van moeder en van zijne, of beter

van onze maatjes ; al de woorden die zijn kindermmmondje ontvielen, rolden als 't ware over mijn eigenelippen, en --- hoe kon het wezen ! — de dag waarophij geschilderd werd scheen minder van mij verwijrderd dan deze waarop men den wildeman in zijn lijst

stak.Fransken zou bisschop worden, of generaal ; iets

met veel goud aan, dat eerbied en ontzag verwekt.Hij, die daar met gevouwen handen stille neerlag,

3kon

3z VAN ZON«'ZALIGER

kon het groot geworden Franske niet zijn : dat was

maar een doode bakker ; een generaal die nooit andervuur trotseerde dan het vuur van zijn oven ; eenbisschop die met de broodpaal als staf door 't levenwas gestapt.

Nooit heeft iets mij zooveel genoegen gedaan alsdien kleine te hooren praten : ik zou hem op mijnhert gedrukt hebben, had ik niet gevreesd hem nogbanger van mij te maken dan hij reeds was. Aan zijnehand, stapte ik opnieuw door de blijde dagen mijnerkindsheid, de milde zonne genietend die ik een halveeeuw lang heb weten opstaan en ondergaan, de natuuraltijd nieuw leven en wasdom schenkend. En zie,onder hare stralen zag ik een jonge scheut planten,die met mij wies, boom geworden met mij viel, en nu,te berd gezaagd, tot laatste kamer mij zou dienen.

De jongen wees mij moeder aan, gelijk ik ze zoodikwijs gezien had in mijn kinderjaren. Zij maasdekousen, maar, zinnend op den tóekomstigen bisschop,verbeeldde zij zich eengin kazuivel aan 't borduren tezijn. Ook vader was daar : ik hoorde hem vertellenvan Napoleon en reed op zijn knie over de slagvelden.

Ontelbaar zijn de bisschoppen. en veldoversten die't niet verder gebracht hebben dan tot zoo een kazuivelen zoo een peerd.

Als

FRANS BLOOT ; FRANS GROOT ; FRANS DOOD. 33

Als de zonne het oosten begon te verzilveren enhanen en honden, vee en vogels, had gewekt, betrok.-ken mijne gezellen veer hunne lijsten.

Zoo frisch als ooit bloosde de appel en bloeide deroos. Ik kon het Fransken niet kwalijk nemen dathet, aan de bekoring toegevend, eindelijk gebeten hadin de schoone vrucht die het ruim eene halve eeuwongedeerd had gelaten : 't was toch maar langs denkant dien niemand kon zien.

Bezoek.

's nderdags als de zonne den bakker, harengnaam enoot het eerste bezoek bracht, vond

zij hem slapen. Voortaan zou hij haar denprijs van vroeg opstaan laten dien zij . tot

hiertoe zelden op hem behaalde.Gelijk elken dag voordezen, begon zij een nieuw

leven met al de praal en pracht eener koninklijkeregeering. Vogels zongen haar welkom, bloemen hierven hunnen kelk tot haar op, en heerlijke boomenschudden hun groene kruinen in haar glinsterend licht.En toch, na weinig weken, even onverschillig als zijnu mijn stoffelijk wezen aanblikte, zou zij opwepele nesten, verdorde stengels en afgevallen

bladeren

36 VAN ZON.-ZALIGER

bladeren hare stralen zenden. Och, een dood gesukrkelde sterveling was voor haar een alledaagsch aan.-schouwen ! Hoe kon zij er door ontroerd zijn :duizenden menschen genoten gisteren nog haaravondlicht, die heden haren morgengroet dervenmoesten ; duizenden andere zagen ze rijzen, die nogvóór haar zouden te Gode gaan. Zoo wentelt de aardeonder de zonnestralen, met eiken dag eenige gravenen eenige wiegen meer.

Ook de meid kwam mij bezoeken : zij stak dekeersen weder aan, en in trouwe genegenheid voorharen ouden meester, hief zij tusschen twee teekenendes kruis eens het laken op dat mijn koud gelaatbedekte.

Mijn vrouw verscheen niet meer op de kamer; niet-temin, al denkend over het verleden en over de toerkomst, speelde mijn beeld gestadig voor haren geest.

En nu was het eerre beslommering en een geloopzonder einde, om mij, armen doode, naar alle voor.-schriften en geplogenheden te behandelen en alove,rden ouden dorpel buiten huis te brengen.

Wat zaten er toch vele menschen met mijne afvaartin! Den drukker, den lijkbidder, den wasmaker, denkeersgieter, den 'koster, den huurhouder, en tal vanandere, zette ik aan 't werk.

De

BEZOEK 37 1De kleermaker kreeg niets te doen, -- de timmer-

man zou mij de maat nemen. Ook de metser beet opde kom : voor mijne woning zorgde de grafmaker.

Dezen dag hield ik een soort receptie. Velen diemij levend gekend hadden kwamen mij dood ook eensgroeten.

Eerst bracht men mij het tweejarig zoontje van denblikslager, mijn naasten gebuur. Het kwam, met zijnoudere broertjes en zustertjes, allen op hun Zondags,eens zien naar den bakker die dood was. De kleineschreeuwde erbarmlijk als hij mij daar liggen zag.

Nu was 't voor goed gedaan met koeken in uwepollekes te stoppen, hé Lowieke ?

Een zestal vrienden uit het « Haasken » kwamen mijmet hunne tegenwoordigheid verteren. Zij maaktenmij hun kompliment dat ik daar zoo schoon dood lag,en vezelden stil onder elkaar « dat ik eer gewonnenhad met sterven. »

Piet Stalens, de koning der Ton, met wien ik mijneerste kommunie deed, scheen er het fijne van teweten ; hij schudde zijn kaal hoofd, en opperde dewijze bedenking « dat ik geen negen potten op tienschijven meer werpen zou. »

---'t Is elk zijn beurt, vond Adriaensens, de schrijveronzer gilde, maar een kwaaie was het stellig niet.

Zwijgend bezagen de lieden mijne voor altijd gelo.r

ken oogera,

38 VAN ZON'ZALIGER

ken oogen, en tuurden nadenkend op het geheimmijner geslotene lippen.

Sinds ik getrouwd ben, heb ik altijd van zijnbrood geëten, zei bij 't weggaan de kleine Rosseelvoor Dinsdag waarschijnlijk ?

Terwijl hij een laatsten blik op mij wierp, zag ikhoe luttel potten hij zelf nog te gooien had en hoeweinig brooden men voor hem nog bakken zou.

Er kwamen twee familieleden, de nichtjes Baeke.-'landt, die mij nooit hadden kunnen vergeven dat ik oprijpen leeftijd nog een betrekkelijk jonge vrouwgehuwd had. Ze sloegen een kruis en keken mijstuur aan, als wilden zij zeggen : « dat komt ervan ».

Behalve hun grijs haar en hun bleek gelaat, wasalles zwart aan hun nietig persoontje : muts, pelerijn,kleed, rok ; zoo had ik ze mijn leven lang rouw wetendragen, zonder ooit te denken dat het wel eens mijnrouw kon worden.

Onze Vader die in de Hemelen... baden zij...zou er een testament... ? Geef ons heden ons... deandere bezag ons met zoo een scheel oog... Geheiligdzij uw naam... ware zij er maar eerst van doorgetrok-ken... ! En leid ons niet in bekoring, maar verlos onsvan den kwade. Amen.

Er kwamen nog veel anderen waarvan 't meerendeel

nooit 1

BEZOEK 39 1

nooit meer aan mij gedacht hebben ; oude, jonge,groote katten, arme dompelaars.

Nu nog vertelt mijn vrouw met fierheid dat er zelfseen kamerlid den trap onder zijn gewicht deed kraken.Hoe kan men dan zeggen dat deze heeren maar inkiezingstijd bezoeken afleggen ? Wat kon hij met eerrestem als de mijne nog aanvangen ? In het vollebesef zijner eigenweerde, scheen hij eer gekomen omzelf gezien te worden dan om mij te vereeren.Zoo kort maakte hij het aan mijn ledekant, alsof hijheden nog de lijken moest gaan groeten der 74andere kiezers die hem zijn laatste meerderheidhadden bezorgd. In den grond van zijn hert was hijmij eerder onwillig : droeg ik niet een deel van zijnenzetel naar de eeuwigheid mee?

Piet Austruweel, een arme stumperd, wien menover een halve eeuw den naam had gegeven van hetdorp waar men hem, schaars gebunseld, aan eenhagekant had vinden liggen, kwam mij insgelijksbezoeken.

Hij bezag mij lang, en de eenige gansch oprechtetraan over mij gestort, rolde van zijn magere kaken.En zie, juist hetgeen hij zegde toen mijn vrouw hemjaren geleden wegzond, omdat hij dronk, dacht hij nuook : « -- Waarom lieten ze mij niet liggen, baas, inplaats van mij op te rapen ? »

Het

40 VAN ZON-sZALIGER

Het deed mij genoegen dat hij het huis verliet meteen broek en een paar schoenen onder den arm, wantzijn schoenen dronken ook al.

Hoewel die kleedingstukken reeds jaren versletenzijn, ben ik voor Piet nog altijd de « braafste man vande wereld », en heeft hij langst van al voor mij gebe-den.

Marus Matras was de laatste bezoeker. Van als hijzijnen voet op den zoldertrap zette, herkende ik hemaan het gepiep van zijn asthmatische borst : zoopiepte hij ook toen hij vaders en moeders lijk kwamgroeten.

Zijn leven lang had hij schaars een beetje meerasem gehad dan ik nu, en daar deed hij al bijna tach-tig jaar mee voort.

Ik wilde u toch ook eens komen zien, bakker,dacht hij, en akelig trokken en snokten de spieren vanzijn blauwendig gelaat.

Wonder genoeg, behalve de kinderen was hij deeenige die geen oogenblik nadacht op zijn eigenedood ; 't was als had hij pacht gesloten met den Heer,om hier ten eeuwigen dage te blijven piepen en kreu-nen en matrassen kloppen.

Hij zinde op 't slaan van mijne matras, en op devijftig stuivers die hij daarbij verdienen zou. Hijherinnerde zich tal van andere matrassen, waar jon.-

geren

BEZOEK 41

geren dan hij zelf was, op gestorven waren. Hij dachtop wolle en peerdshaar en kapok. Hij zag in 't ver-schiet der tijden andere doodbedden, waarvan de wolop den rug van 't schaap nog te groeien stond, ensteende ten langen laatste naar beneden, in al dat slaanzoo verzonken, dat hij mij, den geslagene, teenemaalvergat.

Als Matras anders heb ik hem nooit weten noe-men -- weg was, werden de lichten uitgeblazen.

Een half uur later kwam nog een andere bezoekerdie een keersepanneken meebracht. Hij lei nevensmij eenen meter, waarmede hij al duizenden popurlieren had afgemeten, en mat mij ook af.

-- Honderd zes en zestig, fluisterde hij, morgenzeven ure, met Leonard.... maar wacht, zijn broertrouwt.... Arthur kan meekomen....

Hij plooide zijn meter ineen en, den trap afgedaald,gaf hij mijne vrouw de verzekering « gij zult contentzijn, madameke. »

Ik en mijn weduwe aanzien het als onze plicht teverklaren dat wij inderdaad tevreden zijn geweest.

Een blik in 't verleden.

DE receptie was ten einde, en het panne.-keersken, laatste flambeeuw uit de dag.-lange processie die mijn lijk voorbijging,werd zooeven uitgeblazen.

Ik had lieden in verhoor genomen van allen ouder-dom; niet alleen volslagen menschen, maar ook kin.-deren die nog mensch moesten worden, en stokoudegrijzaards die het, lang geleden, geweest waren.Kromrugde ouderlingen en opschietende maagde-kens, mannen, jongelingen, kinderen, gingen in derif.

Ik ook had zestig jaar lang dooden bezocht, en nuwas het mijne beurt bezocht te worden. Zoo ging hetvan Pharao's tijd en vroeger nog tot op den dag van

44 VAN ZONrZALIGER

heden : de mensch loopt dooden zien en straks ligt hijzelf ten schouwe, al was hij enkel eens gaan kijkenhoe hij liggen moest.

Gelijk in de processiën op de hooge feestdagen derKerk, de glorieuse loopbaan der heiligen voorbij.-schuift op vlaggen, schilden en pennoenen, zoo droegelke bezoeker, te beginnen van den tweejaaroudenschreeuwer tot den tachtigjarigen kreuner, als 't wareeen jaar van mijn leven ten schouw.

Elkeen van hen stond op een plaats van den weg,waar ook ik eens gestaan had. Waarom mocht hetleven zoo niet voortduren ? Waarom is het geen zaligekinderdroom gebleven ? Geen mensch wilde mij dankwaad, en ware ik plots voor de voeten gevallen vaneen ellendeling wiens hand reeds het moordtuigdrukte, hij zou mij hebben opgericht eer hij zijnbooze wegen voortzette.

Elke levensstonde was een stonde der vreugd; geenbegeerte bleef onvoldaan of onmiddellijk werd zijdoor een andere begeerte afgelost en verdreven. Nietsvreesde ik van de toekomst, die gesluierde maagd diezooveel menschen hun herte toedrukt. Als de dondergrolde, lag ik in den arm van moeder die mij zoetetinoorden sprak, tot dat ik, ingeslapen op haren schoot,droomde van rollende wagens waarmede ik over devolken mocht rijden. Later viel het eerste dwangjuk

OU

EEN BLIK IN 'T VERLEDEN 45

op mijnen hals : ik moest ter school 1 Hoe dikwijlsheb ik gesnakt om de scherpe oogen te ontgaan vanden meester, die mij de schoonste uren stolen van Godslangen lieven dag. Maar zooveel te hartelijker smaaktede vrijheid bij toegestaan of gesmokkeld verlof. Alde krachten der natuur spanden met mij samen, tegende mij langzaam inburgerende maatschappij. Hetwater droeg mij op zijn versteven rug, of ik schoofgelijk een visch in zijn frisschen boezem. De zon, alseen goedaardige medeplichtige, droogde mijn nattekleederen ; de aarde bood mij bloemen en vruchtenen nesten vol vogeleiers ; zij spreidde voor mijnwildste sprongen een eindeloos groen tapijt, en delosse lucht van Vlaanderen kraaide door mijne keelhet genot van een zorgeloos leven uit. De meesterbleef wel de booze dwingeland, de school wel eengevang, maar heur muren konden mij toch nietnaloopen in Gods vrije velden.

In den schoolmeester, dien oudsten vijand, mocht ikook voor 't eerst de overheid tergen. Welk een onuitrputbare bron van jongensgenoegen, hem sluiperig tekiezen tot slachtoffer mijner booze knepen 1 Metkarrevrachten straatondeugd durfde ik zelfs de stede,-lijke verordeningen aan, verpersoonlijkt door strammeschábeletters, die meer van 't loopen ontleerd haddendan ik er reeds van wist. Gelukkig seizoen als men

met

z T

46 VAN ZONrZALIGER

met volle kindergreep de wilde haver op den zooveelbelovenden akker des tijds mag zaaien !

Het leven was mij dan eene altijd borrelende fonteinvan frisch en helder springwater.

Zoo naderde de lang besprokene, lang voorbereidedag die mij voor de eerste maal een blik in mijneigenzelven deed slaan, en de groote vraag van hethiernamaals langs haren dichterlijksten en minne , ►lijksten kant liet aanschouwen. Een kerk vol licht, volwierook en muziek ; moeders met tranen in de oogen;in mijn hert de zoete gewaarwording van iets grootsen goeds. Dit was mijn eerste kommuniedag, deplechtigste stond van gansch mijn leven.

Van kind, werd mij gezeid, was ik nu jongelinggeworden, en waarlijk, zoo eenvoudig was mijngemoed dat ik s'anderdaags verwonderd stond geenenpalm gegroeid te zijn.

De knapenjaren daagden op en andere zieletoe.'standen werden meester van mijn geest en van mijnhert. De toekomst blonk mij tegen als een toover•rspiegel en trippelend hunkerde ik naar het omslaander bladzijden van mijn levensboek.

Groot zijn, medetellen, eenen huissleutel en eenzilverstuk op zak dragen, een knevel mogen krullen,dat werd van nu af al mijn wenschen en trachten.

En toch, alles goed ingezien, was mijn jongelings-

tijd

EEN BLIK IN 'T VERLEDEN 47

tijd een bloot herhalen van mijn kinderjaren. Watbaatte het te weten wie St. Niklaas en wie de Bietebauwwaren ? Nu geloofde ik in de vier zijden van de gazette gelijk : zoowel in de grondbeginselen van liet eersteblad, als in de zalfpotten en pillendoozen van hetlaatste.

Kruiskens en eerelintjes verwarde ik met verdienste,burgerwacht met heldenmoed, gerecht met recht, enik stond als van de hand Gods geslagen toen ik dewaarheid, die ik op eenen troon waande, ten langenlaatste in een dakkamer ontmoette.

Ik liet mij verleiden, zoo naief als de eerste, zoodwaas als de laatste mensch. Kent gij vader Adam'sgeschiedenis, dan moet ik u de mijne niet vertellen.Ik ook heb geloofd in den boom des levens ! Watscheen mij de liefde een heerlijke bloem, een aller.'zoetst gevoel des herten ! Tijd van portretten, vanhaarlokken, van hoop en wanhoop, van gloeiendeeeden, van verkoeling, onverschilligheid, vergeten.✓heid. De liefde heeft mij, Van Zon, zelfs eens verzendoen maken : dezen dag kwamen de worstebroodenkoolzwart uit den oven. Later, voor eens dat ik heternstig met haar meende, lachte de liefde mij uit.Gelijk de bliksem, bij nachtelijk onweer, de duister.'nissen wel eens zoo zwart maakt, zoo verlichtte deboosaardige mijnen weg. Nauw deed een blauw

4 oogenpaar

48 VAN ZON*'ZALIGER

oogenpaar den hemel voor mij open, of bots sloeg het

hem weer toe.Ik stond daar eenzaam en verlaten, en verweet het

leven zijn beloften en , zijn bedrog. Beloften, ja, wis'sels in de lucht, doode musschen in een kinderhand !

Mijn later huwelijk was een vennootschap vanberaad en berekening. Ik nam eene schoonmaaksterin echt en verbond mij, voor Kerk en Staat, zoolangbrood voor haar te bakken als zij kousen voor mijstoppen zou.

Welhaast schreef ik mijn vierde kruisken ! Danbeginnen de jaren stilaan zwaarder te wegen. In't verleden schuilt reeds zoo menige teleurstelling;met bittere spijt herdenkt men het altoos nagejaagd,altoos voorbijgeloopen geluk ; blijft het hert nog klop.-pen en slaan, het is met minder drift en vervoering ;het hoofd wordt langzamerhand grijs, het gemoedverlamt, en de getemde mensch schikt zich dag voordag naar het matte levensgetijde dat aanrukt, naar dedroefgeestigheid van 't vallende blad, naar den weer

moed van den zinkenden avond, naar de treurige beéder allerzielenklokke ! De krachten nemen af; deonmacht, de ziekte, indringelingen die men eerst mis-noegd wegjaagt, uitschimpt en niet kennen wil,komen stouter op u toe, treden binnen, en nemenplaats aan den huiselijken heerd. Ik heb ze, de onza-

lige

EEN BLIK IN 'T VERLEDEN 49

lige, zoolang voor mijnen dorpel gezien, eenen duimwijkend, eenen palm voorwaards komend, tot dat zijten langenlaatste, ondanks alle verweer, alle hoop,alle vertwijfeling, mij gedwongen hebben op hetziekebed, waar ik van dan af gebroken en geknakt benblijven liggen.

Zij zetten zich, bleven hokken aan mijn sponde enverdwenen maar als zij mij den laatsten teug haddenontzeid van deze locht die eertijds mijne kinderlongzoo ongehinderd verzadigde.

Dit was mijn levensloop : een uur onnoozelheid,een stonde begoocheling; al 't overige zwoegen enpijn, arbeid en zorge. Eerst als ik uit den levenstreinstapte, werd ik bewust hoe snel hij heenstormt enwelke dorre velden hij voorbijvliegt!

't Leven is kort en vervuld met allerlei ellende,verklaarde over eeuwen de arme man Job. En zooeen wijze verwierf slechts een mesthoop tot pietenstaal 1

Tranen Gods 1Als het weerom , nacht was voor de menschen, en

Gods zonne andere levenden en andere gestorvenenbescheen, straalde er eensklaps licht uit de oogenvan den Gekruiste die, aan mijne zijde, tusschen detwee doode keersen hing. Ik wist niet of de Heerzich openbaarde in zijn lijden of in zijn glorie : dedroppelen die uit zijne wonden leekten waren robijnnen, en Hij weende diamant ; maar toch was hetbloeden en tranen storten. Zoo moet Hij op GoedenVrijdag de engelen verschenen zijn aan den boomdes kruises. Onuitsprekelijk schoon was Hij, en eenheele eeuwigheid had ik hem zoo willen beminnen enaanbidden. Zijn kroon was geen verdorde doorn maareen groene tak, waaruit al de bloemekens schoten

die

S2 VAN ZON.'ZALIGER

die het zinnebeeld zijn van deugden. Zijn hert wasdoorsteken, maar klopte voort van liefde. Zijne handwas doornageld, die zoete hand die steeds gezegendhad en genezen. Zijn voet had men vastgespijkerd;Hij kon de ellendigen niet meer te gemoet gaan,noch de kinderen, noch het verachte en versmadevolk, noch de armoede, noch den ootmoed, noch alhetgeen de wereld miskent. Dit deed hem wel hetwreedst lijden. Hij kon zijne stappen niet meerrichten tot allen die zich onweerdig achtten dat Zijnblik op hen viel : tot overspelige en verlorenevrouwen die poogden den zoom te raken van Zijnkleed zonder naad. Éénen moordenaar nog zou Hijmedenemen naar het paradijs, en dan was de zendingvan liefde volbracht, die met de zoetglimmende stervan Bethleem had aangevangen, en eindigen zou bijde gruwzame zonne die verzonk in een nacht vanijselijkheid en schande.

Langzaam dropen de edelsteenen uit zijne wonden,en als Hij gansch uitgebloed was, weende Hij nog enkloeg : Zij hebben mijn woord niet begrepen, nochmijn lijden verstaan. Er is geene liefde in hunne werken.Het zweerd beheerscht nog steeds de rede, en nogimmer is de mensch het wreedste onder mijne schep.-selen 1 Hij sticht onvreê in mijnen naam, in stede vanzijnen broeder, om Mij, als broeder te beminnen.

Geen

TRANEN GODS 53

Geen akker of hij werd met bloed gedrenkt, en naarden vorm van mijn kruis smeden mijne kinderen dengreep hunner degens. Mijn beeld prijkt op oorlogsrvanen, en rookende zweerden worden Mij opgerdragen.

Wie steunt het zwakke recht ten koste van zijneaardsche welvaart? Wie gelooft eer in mijn woorddan in de vergankelijke macht der menschen ? Destanden strijden ondereen en den oogst dien MijnVader laat rijzen, vernielen zij bij hun twisten om zijnbezit. Tot in den huiselijken heerd leeft de menschin oneenigheid met zijnen oorsprong en zijn nakome-lingschap. Ontelbare ellendigen sterven van honger,terwijl anderen het dagelijks brood van duizendenverkwisten. Velen die men ongetroost liet weenen,leerden vloeken, en menige hand, die eene broeder.-hand nooit drukte, werd tot vuist gebald ! Geenvragen meer, maar dreigen, de vrees, niet de liefde,doet geven.

O Mensch, wat bracht ik u anders als broederlijk.-heid, wat hield ik u voor van Bethleëm tot Calvariën ?Hebt gij de wraak in mijn hert gevonden als uwe lansin mijne zijde drong ? Ik liet mijne engelen door denvredezang mijne geboorte aankondigen, en tochbeheerscht het geweld de gemoederen. Waar is mijnvolk dat medegaan zou met mij langs den weg der

waarheid

54 VAN ZON"ZALIGER

waarheid ? Wie zou mij herkennen en volgen, kwamik terug als weleer, gehuld in 't schamel kleed dermenschheid ; wie zou mij belijden, moest ik, uit detempels, de paleizen, de vetzalen gejaagd, mijn hofkiezen onder de ellendigen ? Wie zou nu rond mijstaan, zoo ik weer sterven kwam voor iedereen,gezien door iedereen, zoo hoog op den berg als ikmijn kruis kon slepen ?

0 Mensch, niet uwe doornen, noch uwe lansen,noch uwe geesels, noch uwe wreede hamerslagendooden mij, maar wel de onverschilligheid waarmedegij de liefde bejegent die ik voor u medebracht uitden hemel.

Zoo klaagt de Heer zijn verdriet bij de dooden,omdat de levenden Hem niet aanhooren willen!

Rouw!Mijne vrouw trok zich bijzonder goed uit den slag

voor alles wat haar rouwbeklag en mijne teraard­bestelling betrof. Niemand zou het haar aangegevenhebben, dat het nog maar heur eerste man was dienze ging begraven.

Zij Iiet'den drukker komen en beraamde met hem,hoe zij best haar verdriet zou verkonden. Haar talentvan weenen verdiende inderdaad een talrijker publiekdan eene non en een paar buurvrouwen, Nogdenzelfden dag ging een bleeke, gladgeschorenlijkbidder, bij aile geburen, vrienden en kennissenmijn overlijden aanzeggen. Ook in gazetten werd

melding

56 VAN ZON"ZALIGER I

melding gemaakt van mijn afsterven, en de kennis-sen die geen bericht zouden ontvangen hebben, werrden verzocht te willen gelooven dat slechts overmaatvan droefheid schuld droeg aan dit verzuim.

In brief en blad werd mijn verlies onherstelbaargeheeten, en alsof er aan zou getwijfeld worden,bevestigden, benevens mijn vrouw, heel de familieVan Zon en heel de familie Janssens, dat ik wel - endegelijk dood was.

Daarbij werd mijne eenzelvigheid onweerlegbaarvastgesteld : Geen enkele doopnaam bleef vergetenFranciscus, Gummarus, Cornelius Van Zon. Zoomoest ik alle hoop laten varen van ooit te kunnenbeweren dat men iemand anders begraven had inmijne plaast.

Mijne vrouw herinnerde bij dezen, dat ik haareen teergeliefde echtgenoot was geweest en kondigde mijn verlies aan met zulke diepe droefheid, datmen over de regels weg moest lezen, om haar nietmeer te beklagen dan mij, haar dooden man zelven.

Mijn geboortedag werd niet van kant gelaten enevenmin de juiste datum van mijn overlijden, als washet van zoo groot belang te weten wanneer ik mijnemoeder had verblijd, en wanneer iki mijne vrouw aldie smert had aangedaan.

Zij, die ik eens, als frissche boorling, fier en blij

maakte

ROUW 57

maakte, stierf nu eerst voor goed in haren eenigen,kinderloozen zoon. Zij, die ik griefde, kende aller.-hande middelen om hare smert te boven te komen :zij bestelde ontelbare meters zwart doek, waarin zijzich van hoofde te voete zoo wist te hullen, dat zijals een wandelend zinnebeeld van wanhoop en rouwvoorkwam. Maar nauw was de wettelijke tijd om ofzij miek van haren knecht haar meester. Het rouw-kleed dat zij scheen opzettelijk verveerdigd te hebbenom al die haar bekijken zou met echtelijke inzichten,hoop en verlangen te ontzeggen, maakte de speelreismede, en in der waarheid, ik kan niet zeggen hoehet er best uitzag, met de zwarte of met de wittegarniersels.

Sedertdien, is mij dikwijls het vertelselken te bin-nen gekomen van LaorSi-Fen, den man die het lijkzijner beminde echtgenoote aan 't bewaaien was.

« Wat doet gij Lao ? werd hem gevraagd. » --ge weet immers wel, luidde het antwoord, dat Con.-f ucius leert : hertrouw niet, zoolang het lijk uwervrouw nog warm is.

Bijal... stoot een zwaluwnest aan stuks, het diertjetjilpt en jammert, maar zet zich onverlet aan 't hermmstellen.

Dat is de loop der wereld : vogels en vrouwen zijnschepselen Gods.

De

58 VAN ZONZALIGER

D doodsberichten deden plots den gewonen jacht.'wind van kortstondige nieuwsgierigheid opwereien:hoe oud ik was, hoe mijne andere doopnamen waren,of ik soms familie had die men niet kende, waar enmet welken lijkdienst ik zou begraven worden.

Dit alles bekommerde de menschen meer dan deplechtige aanbeveling mijner ziel in hunne gebeden;over deze schoven hunne oogen zoo onverschilligweg als over den naam van den drukker. Twee dingen, dachten ze, die op alle doodbrieven staan.

Niet dat ik meende fel betreurd en bejammerd teworden. Niemands broeder, niemands vader, vijftienjaar ouder dan mijne vrouw, hoe kon ik aanspraakmaken op wee en droefheid ! Maar toch had ik meermedelijden verwacht. Moest de lijkbidder daarom erzoo bleek en zoo weemoedig uitzien, alsof de over'ledene zelf de aanzegging deed? Moesten daarom dedoodbrieven zoo gruwelijk zwart zijn, dat hun rouwaan de vingeren bleef plakken?

Mijn aandenken zou even spoedig uit het geheugenverdwijnen, als op Asschenwoensdag het Memento'Homo kruisken dat de zwakke kristene van zijn voor'hoofd vaagt, zoohaast hij de kerk verlaat.

De oude rechtzinnige zielerouw is henen. In plaatsvan, gelijk in vader Jacob's tijd, hare kleederen van

droefheid

ROUW 59

droefheid te scheuren, kocht mijn weduwe er een

heelen hoop nieuwe bij.Ten slotte werd door mijn overlijden niemand tot

medelijden bewogen of aleens ontroerd. Doodgaan is

iets dat men zelf moet doen, wil men er door getro ff en worden!

Wilt gij weten hoe bitter alsem smaakt, drink hem

zelf.Mijne kennissen, die wisten dat ik ziek was, zagen

mij zonder veel ontroering 's maandags uit de plooienvan 't dagblad vallen.

— Zoo is hij dan toch eindelijk dood, mompeldenzij, als had ik hun sedert jaren mijn woord verpand,binnen korten tijd te sterven.

Hier en daar wist een vrouw niet juist van welkenVan Zon er sprake was, en dan ging het aan eentasten en porren naar mijne eenzelvigheid.

— Heeft die Van Zon vroeger in de Lange straatniet gewoond ? vroeg vrouw Hamels aan peuren mandie mijnen naam zooeven in 't Handelsblad had tegen.

gekomen.-- Bijlange niet ; heb ik 't goed voor, hij is in zijn

geboortehuis overleden.-- Was dat geen die altijd pinkte met zijn oogen,

en verleden jaar dien speculatievent verloten liet voorde oude mannekens, bij Grauwels in den Hazewind ?

6o VAN ZON. ZALIGER

Och g'hebt het op bakker Cools : Van Zon wasgetrouwd met die Nathalie die bij Van de Werve'sheeft gediend ; bij Mijnheer Adrien, als bovenmeid ...

Dit herinnerde ik mij maar al te goed ; zelfs werdop onzen trouwdag de chocolade daar geschonken.

-- Och ge weet wel, Nathalie die eerst kennis hadmet dien pompier en later met dien Duitschen waterrklerk van Mallinckbach en Furster...

Nu eindelijk wist vrouw Hamels van welken VanZon er kwestie was, maar ik, simpele man, had vijfen twintig jaar dak en disch, tafel en bed, met dezeNathalie gedeeld, zonder te weten wie zij was.

Van de eerste dagen dat wij getrouwd waren,vrouw, kendet gij mij buiten en binnen ; geheel denschat mijner hertgeheimen had ik in uwe handengeleid, en middelerwijlen zat er, het vierde eenereeuw, een Pruis en een Belg verscholen in zekerenschuilhoek van uwe herinneringen waar gij mij nooitin kijken liet.

En toch zoo hard kon ik voor mijne vrouw niet zijnals het publiek, die rechter zonder beroep en zondergenade, voor haar was : een stortvlaag kwade klapsviel over haar, en ik werd er op den hoop toe nog zelfdoor bespat; men heette mij een ouden pot, met welksscherven een nieuwe pan zou gekocht worden ; eninderdaad, die koop werd g esloten.

Niemand

Rouw 6i

Niemand geloofde aan al het hertebreken dat mijneNathalie, zwart op wit, verzekerde onderstaan tehebben.

— Hoe geerne, dachten velen, had ze dit verdriettien jaar vroeger ondergaan.

Zelfs in mijn nadeel vergat men de spreuk : « vande dooden niets dan goed. » Het is ongeloo f elfijk hoeweinig iemand zijn eigen zelven kent, eer hij zijnedoodkaart door zijn vrienden heeft hooren uitpluizen.Nu ondervond de arme Van Zon, dat hij heel andersvernaaid werd dan hij meende versneden te zijn. Hetpubliek ontkende mij gaven die ik dacht altijd bezerten te hebben, en roemde mij om deugden die nooitmijn leven hebben gesierd. Er werden mij daden toe.-geschreven waaraan ik teenemaal vreemd bleef. JIenverwarde mij met al de Van Zon's die ooit in mijnevaderstad geschenen hebben. Menschen, die mij nooitbij name en enkel van ziens gekend hadden, wistenniet wie de man was dien zij zoo dikwijls haddengemoet en gegroet, en die hen nu voor de laatste maaluit zijnen zwarten rand toeknikte.

Er werden mij een viertal politieke gezindhedentoegeschreven, en terwijl de eene mij voor een kerk.-meester hield, verwonderde het den andere dat menmij niet zonder pastor of koster ten grave droeg. Aldie uiteenloopende oordoelen deden mij soms denken

dat

62. VAN ZON--, ZALIGER

dat er van een ander spraak was, en het onmogelijk

mijn doodbrief kon zijn, die daar op tafel lag. Zoogaat de sterveling door 't lcvcn, vreemd voor iedereen en schier zijn eigen zelven onbekend. Hij speeltvoor elk een verschillige rol op 's levens tooneel, envoor niemand deze die hij zelf denkt te vervullen.Mijne vrouw, na vijf en twintig jaar huiselijk leven,bleef mij zoo goed als vreemd, en lieden met wie ikeene halve eeuw omging, wisten nog niet voor wat envoor wien, en wanneer en waarom mijn hert hadgeklopt. Hoe kon dus dLe papieren rouw ander danpapieren medelijden opwekken?

In den peerdjesmolen van 't le'ven lag ik afgestort,arme ruiter, van wien men ternauwernood de kleurvan zijn bovenkleed kende. Moest de molen daaromstil vallen? De andere ruiters, als zij mij zagen aftui.'melen, sloten zich nog steviger aan hun rijpeerd, envermeden, om niet duizelig te worden, den vliedendenbodem te bekijken. Geen ander stoornis bracht mijnval teweeg. Zij luisterden, als was er niets gebeurd,

.-naar 't muziek van den molen, en hunkerden, en grepen zoo gretig naar de genuchten des levens, als waremijn deel ervan hun nu te goede gekomen. Eennieuwe flinke ruiter sprong op het vrijgeworden ros,en, in een-twee-drie, was 't gezelschap hem zoo goedgewend als vroeger den afgevallene.

Mijnc

Rouw 63

Mijne dood gold mij alleen, en 't eenig middel omhet molenkraam te storen, ware geweest op nieuwlevend te worden.

5

Een oude Kennis.

Nu lag ik eindelijk, dicht ingepakt, in het houtenkamerken, zoo nauw afgemeten naar het weinige datik er doen moest. Ik werd door de dood die mij ving,in deze doos Besteken en beschikte er over minderplaats dan, toen ik kind was, mijne meikevers in dehunne. Maar zoo woelig als deze eens waren, zoo stilhield ik mij nu. Dat is 't verschil tusschen den mole-naar die gisteren uit de aarde kroop, en den bakkerdie er morgen in moet.

Toen de dekplank ten laatsten orale op mij geslotenwerd, had iemand op de kist geklopt, doch zooschuchter dat het slechts een schim van gerucht was :iets dat ik eerder moet gevoeld hebben dan gehoord.

Die

66 VAN ZON ZALIGER

Die geklopt had was een schamel wezen dat ik vankindsbeen af aan mijne zijde zag, doch zonder het ooitaan te spreken. Het vergezelde mij reeds ten doop, en

langs den zonnigen kerkweg liet het zich, evenals ik,door eene baker dragen. Op dag en uur met mij eborren, met mij gekweekt en opgegroeid, was het mijaltijd trouw gebleven. Als tweelingen wandelden wijdoor 't leven, en nu dat de toegenagelde kist en deuitgeblazene keers hem niet meer toelieten mij alsslaaf te volgen, verzocht het, als laatste gunst, metmij begraven te worden.

Wie is daar ? vroeg ik bars.Ik, fluisterde een stem, ik, uw schaduwe.

En nu begon de arme vrouw te bidden en te klagen.Zij herinnerde mij de tallooze uitstappen die wijsamen deden, de verkleefdheid die zij mij ten allentijde bewezen had, hare trouwe gehoorzaamheid, enhoe zij oogenblikkelijk bij mij verscheen telkens eenstraaltje licht van de zon of de maan, of van een [os-'foorken, het haar toelieten.

Ze beefde van angst dat ik haar niet inlaten zou.Ik zal zóó weinig plaats innemen, smeekte ze.

• Al de overledene schaduwen opeen geleid, zijn noggeen ajuinvlies dik. Wat zou ik, och arme, hier op dewereld doen zonder u ! Ik ben op uwe maat gesnedenen met u vergroeid, en moesten de schaduwen van dezen

die u

EEN OUDE KENNIS 67

die u morgen zullen begraven mij hier alleen vindenstaan, zij zouden mij aanzien voor de afgenomeneschaduwe van iemand die zijne ziel aan den boozeversjacheld heeft.

Schielijk verschrok ze, bang dat eene ster, die alseen vuurpijl door den hemel schoot en een glimkenlicht in de pikdonkere kamer wierp, haar mochtgezien hebben.

Ik stelde mij wreed tegenover de sukkel, alsof ermij nog te veel vrienden trouw gebleven waren.

-- Ik heb u maar gezien, verweet ik haar, als de zonneloeg op mijne wegen, en verdwenen waart gij bij deminste volk die mij hare stralen onttrok. Nooit hieldtgij u langs den lichtkant. Des voornoens, wispelturige,sleeptet gij mij na, als een flarde van den verloopennacht ; des nanoens liept gij mij voor, den aanstaan.-den avond te gemoet, en herinnerdet mij gedurig detwee nachten die eiken armen dag omsluiten. Desavonds, als de vermillioenen zonne, al hare krachtenverbloedend, te Gode ging, hebt gij, schaduwen, totreuzen vergroeid, bondgenootschap gesloten met deduisternis die haren zwarten mantel over de heerlijkenatuur kwam spreiden!

Een oogenblik weende zij in stilte, als wilde zijeerst pogen mij met hare tranen alleen te overhalen.

Hoe

68 VAN ZON ZALIGER

Hoe had ik, sprak zij ootmoedig, hoe had ik,arme slavin, gewaagd tusschen u, mijnen meester, ende zonne, mijne meesteres, te treden ? Immer werd u,Godskind, de eereplaats gelaten. Hing het van u nietaf, mij voor of achter u te zien, en kunt gij mij denrang verwijten dien ik op uw bevel heb bekleed ?

De wanhoop die in haar stemme beefde, ging diepdoor mijn hert.

Bedenk, vervolgde ze, dat, als ik bij u mocht zijn,gij nooit ten gronde zijt gestort, of ik wierp mij onderu neder, als kon ik, machtelooze, uwen val verzachten.Was ik inderdaad zoo wispelturig ? Wandelt de scha-duwe van den wortelvasten eik niet rond zijnen stam,trouw als de bandhond, nederig als de gehoor.-zaamheid zelve ? Heeft ze de breede kruin van denboom op den verhitten bodem niet afgeteekend, enGods kruideken, en u zelf, mensch, ver f risschinggebracht? Wat ware er van u geworden, gij schaduwevan Godes wil, indien de Almacht u zoo wreed hadbehandeld, als gij mij nu doet ? Had Hij niet meedoo^ ►gend de treurige erfenis van uw voorgeslacht en uweeigene onbeholpenheid willen inzien ; had Hij ubeoordeeld naar de bloote daad, en de milderendeomstandigheden niet om vergiffenis laten pleitenhad Hij den smaad van uwe wederspannigheid naar

Zijn

EEN OUDE KENNIS 69

Zijn volmaakt wezen en geenszins naar uwe krankheidafgemeten.

Mensch, die Gods genade zoo behoeft, betracht hetkruis daar voor u; ziet hoe wijd Hij zijne armen uit-strekt! Wees niet zonder genade voor een armeschaduwe, die aan uwen wil gekluisterd lag, en diegij niet plichtig kunt heeten zonder tevens u zelven tebeschuldigen !

Beschaamd en vernederd, heb ik ze binnen gelatenen in stille bescheidenheid, dooden en schaduweneigen, hebben wij elkander omhelsd. 0

Dan heb ik den Heer gedankt, de Eenigste wiensgoedheid dient geprezen. Hij trok mij, armen worm,uit den niet, en stond mij onverdiend de eeuwigheidtoe. Hij beoordeelde mijne daden met Goddelijkegenade, en hield rekening van mijne kranke, broozemenschelijkheid. Het lichaam mocht, tusschen vierplanken gekerkerd, gedoemd worden tot zijn verne. ►derenden oorsprong: de geest ontkwam het graf, enzou het leven aan zijn eeuwige bronne gaan genieten.

Kraai nu maar het Oosten open, zanger Canteklaar,al purpert er mijn laatste aardsche morgen. Op dendag dien ik zingend te gemoet ga, zal nooit avondmeer dalen!

Niemandskind.

Nog voor dat de zonne den neerstigen man gewekthad, die ten eersten werke een put voor mij delvenmoest, stond reeds, ook mijnentwille, een andere manaan den arbeid.

Ik liet mijn lijk mijn lijk, en ging hem het bezoekweerbrengen waarmede hij Zondag mijne gedachtenisvereerd had.

Het was een zoete nacht. In stille bekoorlijkheidovertrof hij den schoonsten der dagen. Mij docht,daar ik mij glijden liet door het milde geluchte, eenstonde van 't ander leven te genieten.

Er zat

,72 VAN ZON ZALIGER

Er zat in zijn donkerte niets dat schrikken of bevendeed : geene heks wierp hare noodlottige bezwerin-gen over de stad ; de uil zweeg en de vleermuis bleefverdaken. 't Was alsof de eenzaamheid der verreheide, de statige stilte der bosschen die het ruwgeweld der stad belegeren, zwijgend over de wallenwaren gekomen, en alle beweging hielden gestremd.

Daarboven piepte de hernel de kalmte der wereldaf, met millioenen blikken, die pinkten als slaapzuch^tige kinderoogen. Aan boei en hok ontsnapt, aan.-schouwde ik het slagveld waar ik een gansch levengestreden had. Daar lag het, zoo stil geworden alsofde laatste wapenbroeder gesneuveld was aan de zijdevan den laatsten vijand. Alles scheen nu zoo vreed-zaam, zoo broederlijk, zoo grenzeloos stil. De rechtersluimerde nevens zijn wetboek, en de veldheer lag teslapen, met pullemuts op en tabbaard aan. Zijnbepluimde hoed en zijn gouden rok vol kruisen hingenaan het rek. Dit was de gezegende ruste Gods, dieheerschen mag zoolang de menschenkinderen ophou-den van strijden en twisten.

Zoo luttel wind ademde er over veld en stad, datde klaterpopulier aleens niet wakker schoot. Allessliep; zelfs de smart en het verlangen werden doorden . vaak neergevleid en de zieken en bedroefdengenoten een oogenblik rust. Tot den toren toe sliep

met haan

NIEMANDSKIND 73

met haan en al, en als tegen heug en meug kapte derammel den tijd in halve kwartieren, met onsamen.-hangende liederen die klonken als een luide droom.

Roerloos, als een zee van gestold lood, lag daarde bij dage zoo vlijtige Schelde, bloedeigen kindvan den Oceaan. Aan den Vlaamschen Hoek door-priemden wel honderd gaslichtjes hare onbeweeglijkevlakte, als om te voelen of zij soms niet dood was.

Achter den dijk, dicht bij het slapend dorpstempel'ken, schaars grooter dan een huis, spoog een bakker.'schouw heele pakken zwarten rook den sterrenhemelin.

Rond die woon lag alles nog in de diepste rust,betrouwend op de stiptheid van den aanstaanden dagdie, zonder iemands bemoeiing, op gestelden tijdontwaken zou. Tot de vlijtige vogeltrens sliepen nog,toegedekt in hun zachte vederen, en over develden, Gods bakkerij, woog een geheimenis volzegen en vrede.

Ik kende den man die voor den oven stond en,met smart en droefheid op zijn berimpeld wezen,mijn oude schoenen, nu de zijne, aan 't kuischen was.

Om bij tijds op mijne begrafenis te komen, bond dealleenwerkende bakker twee dagen lastigen arbeidsaam. Hij had voor het opstaan der zonne zijnemaandagtaak begonnen, en nauw was de roode bal in

den vlaamschen

74 VAN ZON ZALIGER

den Vlaamschen polder gezonken, of zijn dinsdag.-werk ving aan : slapen zou de stumperd wel doen, alshij zijn ouden baas eerst te bed had gebracht. Toege.-dekt, gelijk kinderen die slapend groeien moeten,lag het brood op de planken.

Behalve die Bene rustte nog alles in de pplatte.-landsche bakkerij. Elk verliet zich voor zijn dagelijkschbrood op 's mans ijver en zorge. Alleen het vuurwas hem behulpzaam. Het moedwillig element vanvernieling wilde wel knecht zijn van den knecht dieaan de nagedachtenis van zijn meester dit zwareoffer bracht.

God liet mij lezen in het hert van dien eenvoudige,en aldus vernam ik dat hij, daar staande met borstelen schoen in handen, op mijn afsterven en op zijneigen dood zinde, en naging in zijn gepeizen, of er

soms iemand voor hem bidden of wegens hem treurenzou.

Niemand! dacht hij, en zijn gemoed schoot vol.Dwaas keek hij de bakkerij rond, als bemerkte hijeerst nu hoe verlaten hij stond op de wereld. Hadhij daar iemand met zijn komste verheugd, en zou hijsoms meenen, dat de menschen droever zouden zijnom zijn verlies dan zij blijde waren geweest om zijnvondste !

In ergenis,

NIEMANDSKIND 75

In ergernis, jammer en spijt werd hij geboren, mettegenzin werd hij gekweekt en grootgebracht. Al't geen hem omringde, de trog langs den wand, depalen en schuppen en planken, alles was hier meerthuis dan hij zelf. Zoo gemakkelijk zou men hem eensvervangen, als 't zij welk stuk alaam van dagelijkschgerief.

— Waarom mij toch niet laten liggen, zuchtte hij,en wischte een traan uit zijn oog. Zoo menigmaalhad de arme man die vraag gesteld aan God enmenschen ; en nu dat de oude dag langzamerhandnaderde, met nog meer eenzaamheid en nog droeverdagen en nachten, zou hij het wel gevraagd hebbenaan de booroen van den weg.

En 't geen ik tijdens mijn leven nooit vermoedhad, lag opeens klaar en duidelijk voor mijn geest:ik was Piet's beste vriend geweest. Veel nader stondik hem dan hij mij eens gestaan had. Die vereeringhad ik onverdiend verworven, met hier en daar eengoedjongstig woord, met een enkelen blijk vanbelangstelling.

Wat moeten de andere menschen hem aangedaanhebben, dat ik met zoo weinig, dezen hoogen prijs,de genegenheid eener menschenziel, verwierf ? Dekoperen penning dien ik den armen doolaard had

jond,

76 VAN ZON ZALIGER

gejond, was als een klinkend goudstuk in zijn hertgevallen.

Eene moeder, dacht de verstooteling soms, in eenaandrang van verlangen, eene moeder, hoe mag datwel zijn ?

Zoo wordt de blindgeborene overvallen en gemarrteld door den plots opwellenden wensch de onbekendezon te zien. Nooit was die warme zon van liefde enzorge, een moederhert, voor hem gerezen, en beterware 't geweest, had hij, in stede van een moeder,het licht zijner oogen moeten derven.

Waarom had die vrouw zijn vonksken leven nietmedegenomen, in den naren nacht dat zij haar eigenbloed te vinden legde onder den bloeienden appelaarvan pachter Steens' boomgaard ? Had heur hert zenooit teruggedwongen naar die plaats waar ze haarkind verlaten had ?

Van den dag dat de vondeling den boom kennenleerde onder wiens bloesem hij neergeleid werd, hadhij hem als zijn huis en heerti aanschouwd. Zoomenigen avond kwam hij er ronddolen, in de duisterehoop daar « iemand » te gemoeten, even onweer-staanbaar aangetrokken als hij, maar die, eilaas,nooit gekomen was. En toen de boom viel had hijgeweend gelijk hij nu weende voor mij, zijn ande-ren, ook gevallen vriend.

Ach,

NIEMANDSKIND 77

Ach, wat had ik spijt dat ik tot den armen man nietgegaan was, toen ik hem nog genegenheid kon bewijrzen. Hoe bekloeg ik het nu hem de behulpzame handniet te hebben gereikt, die hij zoozeer behoefde. Hijzou een mensch geworden zijn gelijk een ander, hadhij niet alles blijven derven wat hem helpen moest. Vanin zijn vijfde jaar, was hij als koewachter zijnen kostweerd, en van dan af had hij geen kruimel onver-diend brood in zijn mond meer gesteken. Zoowas hij blijven dolen, als een banneling onder vreemdemenschen. Nooit was hij ergens verlangd geweest,nooit werd hij in een vriendenhuis verwacht, en, ginghij entwaar op een stoel zitten, 't was met het schuchrter gevoel dat men hem er zou van afjagen.

Dit verdroeg hij gedwee als kwam het hem toe,maar meer en meer werd hij menschenschuw. Hijzou het land uitgeloopen zijn, ware het niet geweestvan dien boom, dien boomgaard, die wankelendehoop, dit droombeeld en dit verlangen dat, verrevan langzamerhand te verzwakken, jaar bij jaar toe-nam en wranger werd.

Hij ontweek zijns gelijken en verkeerde liefst metsimpelen en kleinen. Zijn gemoed kwam beter overeenmet hun kinderlijk begrip, en nooit nam hij het kwalijkdat zij hem achternaliepen, om een knikken van zijnhoofd, gelijk achter den parochieherder om een kruis-

ken,

78 VAN ZON ZALIGER

ken, en dat zij, onnoozel en onschuldig, hem toeriepen't geen hij duizendmaal zelf had gedacht en gevraagd:((waarom lieten ze u niet liggen, Pieteken ? »

Een enkele maal had hij 't dorp verlaten om in degroote stad zijn bestaan te zoeken. Hij doolde vanmeester tot meester tot ik hem in huur nam enzijn beste vriend werd, omdat ik hem als menschbehandelde.

Was het te verwonderen dat, verwaarloosd, onbermind, miskend en verstooten, echte doolaard op aarde,hij aannam het eenigste dat men hem ooit leerdegrijpen naar 't glas ?

Aan de dorpelingen overigens, was dit gebrek nooitonwelkom geweest : aldus achtten zij zich van allemedelijden met den « zatterik » ontslagen, en zelfs deaalmoes van een goed woord mocht men hem nuweigeren.

God weet hoe hij in eenzaam zieleleed die droeveneiging bekampte ; maar wie hielp hem opstaan ?Wie belette hem te hervallen ? Zoo menigen avondheeft hij geweend, gelijk hij nu deed bij de gedachtedat hij den meester begraven ging die deernis methem voelde, en die zijn oude kwale verdragen had envergeven.

Niet hij mij, maar ik moest hem dankbaar wezen,want, terwille van mijn medelijden met zijne zwak-

heid,

NIEMANDSKIND 79

held, had de groote Rechter zijne oogen gesloten opmijn eigene gebreken, en omdat ik den steen nietgeworpen had op mijns gelijke, nam God mij, armenzondaar, in genade aan.

Ach, hoevele ellendige loopen er niet om enrondom ons, nog wachtend op dit eerste woord vanliefde dat zwaarder zal wegen in de schaal van onseeuwig heil, dan alle uitwendige geplogenheden.Waarom is de mensch zijn gevallen broeder zoo onrnadig en roept hij Raca op hem met een Godlasterendgevoel van eigen lof en schuldverlichting !

Vooral oprichten is beminnen, en zelfs hij diedoor zijne moeder verlaten en verloochend wordt,blijft toch Gods kind.

Onder dit denken en zinnen, vergat de arme dom-pelaar den anderen schoe. De tijd vervloog en snel.-snelmoest opeens het brood in den oven.

Zoo kwam het dat de trouwe sukkel achter mijnlijk stapte met een geblonken en een ongeblonkenschoe. De menschen die het bemerkten monkeldenonder hen en stootten rechts en links met denelleboog, en wezen malkaar schokschouderend Pietzijn schoenen. Daarna vielen ze op 's mans anderegebreken en spiegelden er behaaglijk hun eigenedeftigheid en deugdzaamheid in. Wat aan den scharmelen man goeds was werd verzwegen, en men

6 beoordeelde

8o VAN ZON' ZALIGER

beoordeelde geheel zijn wezen en wandel naar denopgeblonken schoe. Zijn droefheid zelve werd gewe-ten aan den drank : had zoo iemand wel het recht teweenen ?

Ach wat zouden zij verrast en vernederd geweestzijn, hadden zij den schonnen engel gezien die detranen van den vondeling in een gouden beker opving!

De likdienst.oor, hoor, de klokken luiden nu voor Van Zon.

Heel zijn leven hebben zij hem dood•-gezwegen, maar pas ligt hij verslagen, ofmet drie te gelijk verkondigen zij zijne

nederlaag. Nu eerst verstond ik hun lied, en 't ver.-wonderde mij dat met drie noten zooveel kangezegd worden. « Daar is een mensch gestor-ven, galmden zij, en u allen die nog aan 't dolenzijt op aarde, zullen wij even als dezen, eens bezin.-gen. Sedert wij hier hangen, bamden wij tienmaal destad ledig. Onze stem werpt de verschuwde raven alsstukken rouw over kerk en huizen. Luistert, luistertnaar ons, eer wij uw eigen uitvaart luiden. Niema nd

kan

82 VAN ZONrZALIGER

kan ons ontvluchten. Onze meester is ook de uwe ende dood leeft langst van al. »

Alsof het nog te klaar mocht zijn in mijn eng berd.-'kamerken, werd er een zwart - laken over geworpen,waarop men guldengroote zilveren tranen geweendhad.

« Links, heerend » klonk, kort en gebiedend als eenkommando, de stem van den lijkbidder tot degenen dieover mijnen dorpel stapten. Tucht in de gelederenhouden was het ordewoord. Voor mijnen zwart a f gerzetten deurpost, stond de straat proppensvol men.-'schen. Bijna allen naar wier begrafenis ik zelf zougegaan zijn, had hun uur voor het mijne geslagen,brachten mij een laatste bezoek en verdrongen elkaarom in de rouwkamer toegelaten te worden. Tot getuirgenis hunner droefheid, legden zij een gedrukt kaartjeneer in een groote zilveren schaal.

Plotselings verblind door het verschil tusschenGods volle zonnelicht en de zwarte behangels derrouwkamer, zochten zij tastvoetend den weg, en warenzoo bezorgd geene kandelaars om te loopen dat zij bijnavergaten wie daar onder de betraande lijkwade omge. ►loopen lag. Zoo menigmaal nochtans had de overlerdene hunne hand gedrukt en zijn glas tegen het hunnegestooten. Zoo dikwijls was hij met hen op begrafernissen verschenen,. en lachend en pratend ervan

met hen

DE LIJKDIENST 83

met hen teruggekeerd. Ontelbare malen hadden zij deklokken hopren luiden, zoowel op sterf.- als op ker-misdag, op Vastenavond als op Allerzielen. Nu galmdenog eens hun zware stem en van alle kanten kwamenmeer en meer vrienden en kennissen op. Sommigeonder hen had ik nooit gezien : waarschijnlijk kwamenze mij vereeren in vaders plaats, die geen tijd of hetflerecijn had.

Al die lieden zagen er ernstig uit, maar niet eenzal mijne begrafenis diep ontroerd hebben. Gewiswaren zij juist zoo droef als ik wel zelf zou geweestzijn, had ik hun lijk, niet zij het mijne, ter kerkebegeleid.En toch,dit onrecht betoog ergerde mij eenigs-zins. Ik was nog te zeer «mensch» . Men bedenke dat hetmij, zes weken vroeger, nog zou verontweerdigd heb.-ben een valsch hal f f ranksken tusschen mijn pasgeldte vinden, al had ik het ook zelf in omloop gebracht.

De priesters kwamen aan in wit gewaad en tweepaar gearmdgaande rouwknechten droegen mij buitendit huis waar ik eens het licht aanschouwde en waarnu mijn oogen zich gesloten hadden voor altijd.

Zoo ontsteekt moeder de tooverlanteern, en draaitze weer uit als de kleinen zich in slaap hebbengekeken.

Men schoof mij in een gulden wagen, die kortsdaarop zoo zacht voortgleed dat ik het schaars mer•

ken

84 VAN ZON"ZALIGER

ken kon : nooit werd ik levend zoo voorzichtig behan-deld.

De stoet trok kerkewaarts, bij de tonen van eenLatijnsch lied dat eer geweend scheen dan gezongen.

Mijne vrouw had wel voor duizend frank droefheidbesteld ; zelfs de peerden hadden een zwarten rokaangetrokken en deden gedurig de rouwpluim bovenhunnen kop waggelen als snikten zij van medeleed.Vier mannen in 't zwart stapten van weerzijds entreurden elk voor z.6o fr.

Aan den voet van den toren viel de wagen van zelfstil, zoo gewend waren de peerden daar te staan en tepoozen. De vier man die mij zooeven buiten brachten,hielpen mij voor de laatste maal onder dak, en gevolgddoor de plichtplegende vrienden, trok ik de hoogekerk binnen.

Het gedommel der klokken stierf weg onder hetgeween van het orgel en het gedruisch der stappenop den blauwen vloer. Dezelfde droefheid die zooevenhare klachten liet dreunen door de vrije lucht, vertevulde nu de tempelbogen met zoete eentonigheid.

Eerst kwam ik de doopvont voorbij, waar de Kerkeens den zwakken strijder had bijgewonnen dien zijnu verloor. Reeds dan plaveiden zware zerksteenenden bodem, en die mij ten doop leidden schreden

over

DE LIJKDIENST 85 1

over dezelfde vergankelijkheid als die mij nu ten gravebrachten.

De stoutopgeschotene beuken en het hoog gewelfbezaaid met gouden sterren waren voor mij verlaagdtot een houten dak dat mijnen schedel drukte.

Blauwe wierookwalmen stegen omhoog, gekleurddoor de zon die hare stralen door de geschilderderamen priemde, en in den gebalsemden dampkring tril-den weemoedig de gewijde gezangen. Doch schaarswerden die gehoord door die kerk vol vrienden : mijnarm zieltje deed een karigen oogst op van echtegebeden ; hoogstens kwam het tot een ijdelen voor-►raad van stroodor geprevel : geen gebed des herten,maar onverschillig gebruik van geplogenheden.

Bij de offerande ontstond op eens groot gedrangom vooraan te geraken. De vrienden, met brandendewaskeersen in de hand, wandelden mijn uitgeblazenlevenslicht voorbij, en zoo zeer trof hen deze droeveoptocht dat zij in allerhaast hun hoed van den stoelnamen, en dat de kerk in een oogenblik bijna leeggeloopen was.

Het grootste deel der o f f ergaanden keerde onver-wijld terug naar de dagelijksche bezigheid. Voor mijalleen, niet voor hen, was van nu voort de tijd geengeld meer weerd. Zij hadden hun plicht gekwetenjegens Bakker Van Zon en snelden terug naar het

strijdveld 1

86 VAN ZOTSZALIGER

strijdveld des levens waar hij heden werd uitge-dragen. De anderen gingen verstrooiing zoeken in deherbergen der kerkbuurt, alsof dooden begraven hetdorstigste werk van bermhertigheid bleef.

De kliek der ton was den «Ooievaar» binnen getrokrken en gooide er met teerlingen wie het gelag betalenzou. In de kerk bleven er, buiten de priesters, tenhoogste nog een zestal personen die niets verdiendenaan de treurige plechtigheid. Wellicht wilden mijnvrienden mij aan de eenzaamheid gewennen.

De lijkdienst verliep in aloude wijze, en de Kerkzong mij, armen doode, het paradijs toe en al deheerlijkheden welke nooit menschenoog zien mocht.

In den « Ooievaar » had kluchtige Pauwels het alalleen te zeggen : Nooit verwierf zijn grappigheidzooveel bijval, en allen hingen aan zijn lippen tot dateensklaps, hoog in de blauwe lucht, de klokken weeraan 't jammeren vielen en het blij gezelschap kwamenherinneren aan den armen vriend voor wien hetlachen uit was.

Kerkhofwaard.ijn laatste rit was begonnen ; nu trokken deknikkende peerden mij naar 't graf. Allevoorbijgangers ontblootten het hoofd enhij die daar tusschen vier befloersde lan'

teerns naar zijn ander huis voer, werd zoo eerbiedigbejegend als een relikwie. Een prins rijdt het levenniet luisterrijker binnen dan ik het uitreed. Negenrijtuigen vol vrienden volgden mijngulden wagen!

Negen rijtuigen... zooeven was het een heelekerk vol. Nog een stuk wegs, en één enkel gezel zoumij bijblijven, om ook heen te gaan als hij vaneen put eenen berg zou gemaakt hebben. Dan bleekmijn burgerrecht voor goed geborgd in die nauwestad der vrede waar de heilige, in 't leven steeds ge.-

schondene

88 VAN ZON"ZALIGER

schondene gelijkheid der geboorte, hare rechten her-

overt en waar de rijke zoowel als de bedelaar in

een hem om Gods wille geleend laken gewonden ligt.

Veel rijtuigen kruisten het mijne. In sommige zaten

millionnairs, op vier gummiwielen door de wereld

rollend. In andere, met zand geladen, lagen kinderen

en honden gespannen die, jagend en schreeuwend, om

ter lastigst door de wereld kruiden. Verder reden

jonge bruidlieden met volle vrachten hoop en liefde

naar de kerk die ik zooeven verliet. Ook herstelde

moeders, dikke bakers en slapende kerstekinnekens

lieten er zich heenvoeren. Nog een heel stel rijtuigen,

eerste communie.-, trouw-, rouw.-, vreugd.- en ker-

miswagens, moesten deze kleenen instappen, eer zij

in mijn gulden koets werden getild. Toch gebeurt het

dat zij, schaars het leven binnen, ineens die alle

overspringen en in een blauw koetsken naar het

engelenhuis worden gevoerd.

Toen wij buiten de wallen gekomen waren, schoten

de peerden in een dra f ken, als kwam het er eindelijk

minder op aan dat wijlen Van Zon geschud en geschoktwerd. Gods zonne lachte over de gulden velden en

over 't klatergoud van mijn wagen. Ofschoon men

reeds de zeisens scherpte om den oogst af te slaan,scheen de zomerpracht eeuwig en onverslensbaar.

Midden al dien overvloed van groei en bloei, één

mensch

KERKHOFWAARD 89

mensch alleen was dood en werd naar 't kerkhofgevoerd. Haastig genoeg zou men hem onder zijnsgelijken brengen, met het blijde gevoel dat, in denstillen doodenakker, een enkele kuil gaapte en hij,Van Zon, alleen er in moest. Waarom dan getreurd ?

Behalve in 't eerste rijtuig waar twee verre kozijnszaten en degene die mijne vrouw benevens huis enbedrijf zou krijgen, en in 't vierde waar Marus Matrasaan zijne rijgezellen genade vroeg voor zijn dempigetongenpijpen, werd gerookt dat het dompte. Het waseen klappen en schateren en kluchten vertellen alsofmen naar Contichkermis reed. De peerden liepennog sneller en veertig wielen rolden ratelend over dekassei. De groote zon schoot den speierenden glansharer stralen op de dansende speeleen, en tooverdekleur en schittering tot op de behangsels van mijndoodenwagen. Al was er nu ook een mensch onderden weg gevallen, de anderen stonden nog recht enzagen de welige weiden en het vruchtbaar akkerland,hoorden de vogels klinken en genoten het licht vanden lieven langen dag, den zoeten adem des zomersen den geur der voedende aarde, zoo mild, zoo rijk,dat de grond zelve eetbaar scheen.

Wie mocht zich te midden de zegepralende natuurlanger bekreunen om een armen sukkelaar ? Ware hetniet dwaas geweest al dat genot, al die vreugd, al dien

lev nslust

VAN ZON~ZALIGER

levenslust te verga Ilen , omdat een enkele er niet meervan genieten kon ?

Een zijsprong.erwiji mijn stoffelijk overblijfsel naar hetgraf schommelde, kreeg ik lust de plaatsnog eens te bezoeken waar mijne wieg hadgeschommeld. Negen rijtuigen vol leute en

lol was meer dan plezier genoeg voor mijn begrafenisdag.

Ik snakte naar een beetje verdriet om mijnentwille,naar een hert dat aan mij iets verloren had en zijnleed zou voelen verzachten onder mijne onzichtbaretegenwoordigheid.

Kom, dacht ik, laat ons de arme sukkel gaan troos-ten, die nu moet zitten weenen over de asch vanonzen uitgedoofden heerd.

Geheel het rouwtuig was reeds opgevouwen en meteen karreken weggevoerd wellicht naar een ander

sterfhuis

92 VAN ZON"ZALIGER

sterfhuis. De geloken vensters had men ontsloten enmijn woonst zag weer de toekomst in met al haaroogen open. Morgen zou het daar weer naar verschenkoek rieken in plaats van naar wierook en ho f mans.✓

druppelen, morgen zou er weer dagelijksch broodgekneed worden uit mijne bloem, gelijk ik eens hetmeel had opgebakken dat vader zaliger in den zak hadgelaten.

Mijn weduwe zat niet alleen te weenen in dedroeve stilte van een verlaten huis : Zes buurvrouwenwaren mij voor en namen luidruchtig de taak terherte die ik daar in alle bescheidenheid kwam ver-vullen. Nathalie weende zelfs in 't geheel niet. Voorelke troosteres stond een borreltje anijs, die brande.'wijn der ontstelde vrouwen. Mijn weduwe, reedstamelijk opgebeurd, had even met een diep gevoel vanerkentelijkheid om het luidruchtig medeleed, deglaasjes gevuld. Troostredens vernam ik daar eigen.-lijk niet ; lofredens integendeel in overvloed.

Ware er een gulden penning te winnen geweestvoor het schoonste en beste begraven van wederhel f rten, voorzeker zou de raad die aan de anijstafelzetelde, hem eenstemmig aan mijne vrouw toegekendhebben.

Vooral de rijke oogst van visietkaartjes werd drukbesproken. Deze gebruikelijke offergang waaraan

geen

EEN ZIJSPRONG 93

geen einde kwam, strekte naar het scheen mijnevrouw, niet mij, ter eer.

— En of zij gehoord had dat er Mijnheer Wagermans en Mijnheer Van den Heuvel ook waren ? wildevrouw Hamels weten.

—Och schaap toch, ik heb geen levende ziel gezienof gesproken, buiten ju f f rouwke Pittoors, Eulalieke,die is komen vragen of Frans toch wel alles had gehadwat hij hebben moest. — Maar wat voor 'nen hoed hadze daar weer aan ! En dat zijn me nu menschen dienog voor geen honderd duizend frank uit hunnen wegmoeten gaan !

Die bezoekster was het die haar vertelde dat hetzegenen zoolang had geduurd, en dat er zoo veel volkmedereed naar 't kerkhof.

Over het getal rijtuigen was men niet eens : vrouwLaenen had er elf geteld, vrouw De'vries veertien.

-- Maar nu valt er te zien, buurvrouw, of zij allenmedereden tot op het kerkhof, alhoewel zij in de rijstonden.

Ik heb een schoone begraving gewild, beslootmijn weduwe, 't was toch 't eenige dat ik voor hemnog doen kon ! Hier werd zij, ocharme, weerontroerd : met een diepen zucht vulde zij nogeens deglaasjes, zonder dat een enkele troosteres er aan dacht

de gewone

94 VAN ZON^ZALIGER

de gewone tegenstribbeling « voor mij niet meer,Madam, oprecht niet ! » te laten gelden.

En toen aldus het verdriet zijn schrootjen recht hadverkregen, kwam eensklaps de bezorgde huisvrouwvoor den dag. Eerst was het tusschen mijn weduween vrouw Laenen een stil gevezel over de matras, metbegeleiding van aanhoudend hoofdgeknik.

-- Wat er met de kleederen zou gedaan worden ?wilde vrouw Melis weten, die aan het gesprek in 'tduikertje kwam deelnemen.

En zie, hoe bedeesd en schaars hoorbaar geopperd,bracht die vraag algemeen stilzwijgen teweeg. Deknecht had juist mijne gestalte, en 't geen mijnweduwe nu ging antwoorden zou tot grondslag dienenvan een hoog gebouw, teenemaal met veronderstel. ✓

langsteentjes opgetrokken. Maar de vraag werd metvrouwensluwheid ontweken.

Piet Austruweel is al met een deel van de klee-ren weg en Frans had zijn beste kostuum zoo goed alsbeloofd aan den gast....

Van die belofte herinnerde ik mij volstrekt niets,doch ontgaf het mij ; ik mocht het ja vergeten hebben.Maar eensklaps werd mij klaar wat zij zelve in 'tdiepste van haar ziel aan den gast beloofd had, voorhet haar aleens werd gevraagd. Ik zag wat hij, bene.'vens dien jas van zijn baas, ook nog van zijn bazin zou

krijgen,

EEN ZIJSPRONG 95

krijgen, en dan, dan vatte ik per f ekt goed dat hetonder of boven op een heele kleerkas vol - jassen nietmeer aankwam !

De vrouwen knikten, alsof de uitleg ze ten vollebevredigde ; maar wat zou dit beste kostuum niet telijden hebben van heden nanoen af.! Het ging als tafel.✓kleed uitgespreid worden overal waar onder drie kof..f ieminnende zielen de gebuurlijke wederwaardigheder,ter sprake werden gebracht.

Van de kleederen viel men op de woning, en nuontwikkelde mijne Nathalie een heel plan, al te goedineengezet om niet reeds ontworpen te zijn geweestvoor ik mijne oogen sloot. Zichtbaar was zij bezorgdom de woon zoo goed mogelijk de droeve gebeurte.-nissen der laatste dagen te doen vergeten.

-- Nieuw papier op mijn kamer, en den gevel doenherschilderen, vrouw Laenen. Frans had daarin zijneigen zin : « 't heeft nu zoo lang alzoo gegaan »,maar 'k zeg ik voor mijn redens, als ge nu met eenkleerren kost een groote verbetering kunt doen.... Ofis dat per exempel zoo schoon, die groene ruitjes inden winkel, en blaaikens van 't oud model, met bou-ten nog, en dan die vermolmde schabben in 't winkel.'beslag.... Maar zoo een was Frans, goed genoeg, datzal ik niet betwisten, maar altijd den ouden slenter,en den dag van vandaag ge moet al doen wat ge kunt7 om uw

96 VAN ZON.ZALIGER 1

om uw klanten te behouden ; 't is nu zoo, ze willenwat « luxe ».

Het koor der buurvrouwen viel goedkeurend in, enherhaalde kwansuis woord voor woord 't geen mijnvrouw gezegd had.

-- Ja, ja, dat was zeker en waarEn nu rolden er over tafel allerhand jammervolte

geschiedenissen van menschen die hunne kalandiziezagen te niet gaan, omdat zij den goeden inval nietgekregen hadden dien ik kreeg: de plaat te poetsen enmij met den « ouden slenter » te laten begraven.

Och wat een potsierlijk figuur maakte ik hier toch!Ik geleek den schrijver die rekent onder daverendhandgeklap op het tooneel geroepen te worden, endie niet anders verneemt dan gejouw en gefluit dathem door merg en been snijdt.

Gelu.kkiglijk bleef mij een middel over dat dendramaturg niet ten dienste staat : Ik kon van schaamtein mijn graf kruipen.

Redens genoeg had ik dus om mijn incognito nietaf te leggen en op mijn voorvoeten, figuurlijk gesprorken, schoof ik buiten.

Niets en bleef hier nog van mij over, en mijn plaatswas voortaan aan den overkant van den zevenvoudi.-gen jammerstroom. In mij was iedereen gerust enmijne dood scheen allen gansch natuurlijk. Ja, ik was

reeds

EEN ZIJSPRONG 97

reeds vervangen in mijn huiselijke aangelegenhedenen, 't zij God geklaagd, tot in de genegenheid vanmijne vrouw, bij zoo verre dat, ware ik in vel envleesch over mijn dorpel getreden, ik aan 't achtbaargezelschap over de stoornis hadde verschooning moerten vragen.

De ruimte van een grafkuil vullen, scheen wel endegelijk mijn eenige taak nog hier beneden.

Buiten gekomen blikte ik weemoedig op mijnwinkelbord. Dát was nog van mij : FRANS VAN ZON.

Een oogenblik stond ik in beraad of ik het niet

medenemen zou.

R. I. P.

Nu moest ik mij spoeden of ik kwam te laat op

mijn eigen begrafenis. De onschuldige zui ..gelingen, die geesten kunnen zien, bleveneen oogenblik met open oogen de lueht in..

kijken toen ik boven hun hoofd "Io,\>g, en hernamendan hun onderbroken maaltijd in moeders veiligenarm, dieht, dicht bij heur hert.

Ter nauwernood had ik den stoet ingehaald, daarhield hij stil ; mijn vrienden sprongen uit de rijtuigenen de zware kist waar ik weer was binnengeslopen ,werd uit den wagen geschoven. Onder het geluid "an'I beekloksken der kerkhofkapelle stapten dragers en"olgelingen langzaam het hof der groote rust binnen.

Puilen

100 VAN ZON"ZALIGER

Puilen uitgedolven aarde, planken, koorden en eenglimmende spade, daar was het. De stoet hield staan.Een diepe ernst viel op al de gemoederen. Mijnvrienden werden ingetogen als ging een Majesteit hungehoor verleenen. Met blooten hoofde staarden zij opde kist. Neergezet nevens den gapenden put, bleefze nog een oogenblik rusten op de pashoogte deraardscholle, die alles wat uit haar opschiet weer ver.'zwelgen moet. Eens dat gevreesd paar meter gedaald,rijst zij nimmermeer, 't zij men er eene hemelhoogepyramide op bouwt of een vuisthoog kruisken opplant.

Voor eenen stond vergaten de omstanders alles watbuiten den hoogen bemosten muur van het kerkhoflag. En dat moesten zij wel ! Zelfs de simpelste manverstaat die ruwe les en vestigt blik en gedachte opden onvermijdelijken kuil, nog nooit te kleen bevonrden voor een menschelijke grootheid. Hier en daarwerd een oog vochtig : Mijn vrienden voelden dat ietsvan hun eigen wezen daar medegekist lag ; zij ont.'snapten niet geheel aan de grepe der dood, en hoeonsterk de band ook was die uit verkeer en gebuur.-schap tusschen ons was ontstaan, toch scheurde, bij't breken, een stuk van hun hert. Daar stonden ze nurond mij, versteld en verslagen, maar niemand

kon mij

R. I. P. tot

kon mij helpen. De dood dwingt ons allen, maar geenmensch heeft ze ooit kunnen dwingen.

Arme drommel, dacht het meerondeel, en be.-kloeg mij omdat ik blijven moest.

-- Arme tobbers, dacht ik, omdat zij niet blijvenmochten.

Ja, zij moesten de lastige wereld weer in, waarvanik voortaan door den zwaren kerkpo f muur gescheidenwas ; zij moesten terug naar al de bekommernissenvan het leven ; terug naar den altijd ontweken kalant,naar den slechten betaler, naar den onbermhertigenschuldeischer, naar den deurwaarder en het proces ;terug naar de burgerwacht, naar het bedsermoen,naar het hoofdzeer door kleine, naar het hertzeer doorgrootti kinderen ; terug naar den tandmeester, naarden dokter, naar het ziekebed, naar verdriet en angsten pijn en smerten. Zij zouden den kamp tegen dedood voortzetten en, gestadig onder de wapens, hareaanvallen afweren ; dierbare wezens verliezen, en opden levenswagen geschokt en geschud worden tot datzij eindelijk in eenen kuil langs de baan terechtkwamen.

Nog eenigen tijd zouden zij brood eten in het zweetvan hun aanschijn, en den vloek dragen die overAdam viel op den nootlottigen dag dat hij, uit de wel.-lust van 't paradijs verdreven, te midden de distels

en doornen,

102 VAN ZON-ZALIGER

en doornen en wilde dieren van de boos gewordenewereld werd gejaagd.

Eindelijk hadden mij allen verlaten, op één na, diein zijne handen spoog.

De spade flikkerde neerstig over end weder en brachtmeer en meer eerde aan, tot dat de groeve gelijk.-vloers gevuld was. Het zweet droop den zwoeger vanzijn voorhoofd : Excelsior, hooger op wilde hij, en deman rustte niet, vóór hij op den berg een kruiskenhad geplant waarop te lezen stond :

FRANS VAN ZON.

R. I. P.

Uit.ier sprong opeens een vervaarlijke gil uitVan Zon's borst. Ik vloog recht van ontrzetting. Een hevige klaarte sloeg tegen mijnoogera; ik moest er de hand voor houden,

maar toch zag ik een dame staan met een keerre'panneken in heur hand.

—Hulp, hulp, Arsène, Charles, schreeuwde ze, endan nog veel scherper en wanhopiger: Polies, polies 1Ik wilde toesnellen, haar ondersteunen, 1 want ik zagdat zij vallen ging, maar nu sloeg zij hare armen omhaar hoofd en wachtte huilend de dood af. Een mankwam naar boven geloopen, doch aan de hoogstetrede ontviel hem de moed, en nog sneller dan hijhem opgekomen was stortte hij den trap weer af.

Ik wilde

104 VAN ZON"ZALIGER

Ik wilde roepen, zeggen : « Madameken als 't ubelieft toch, » maar 't ging niet.... 't ging niet..., deschrik die mij zooeven aan mijn stoel klonk, schroefdenu mijne keel toe.

In een zijkamer rammelde een ruit kapot, endaar ook ging het van : polies ! polies ! tegen sterrenen wind op ; de dame liet haar lichtje vallen en daarstonden wij nu beiden, verschrikt genoeg om vanangst te sterven !

Een policiehoorn tuitte door de nachtelijke stilte.Daar kwam iemand aangeloopen op straat, en nuwerd aanhoudend op de deur gebeukt, me docht meteen voorhamer, want zoo hard kan geen mensch terwereld stampen.

Mijn leven lang zal ik den gardevil voor oogenhebben die met een lamp in de eene hand en eenrevolver in de andere naar boven kwam gestormd.

Daar schoten tien, twintig, honderd menschen toemet gerekte halzen, wijd opene oogen en bleekegezichten, half gekleed, met slaapmutsen op en tafelmessen in de hand... of zal ik dat ook al gedroomdhebben ?

Wat juist gebeurd is weet ik niet en zal het nooitweten : later heeft men me willen doen gelooven dater maar zes waren.

Als

UIT tos

Als ge roert schiet ik u morsdood, snauwde degardevil mij toe, zoo dicht bij mijn neus als wilde hijdie afbijten. Ik had honderd frank gegeven om mijn armhoofd, dat dreigde open te klakken, te mogen vast-pakken, maar de dolle kerel had dat kunnen als roe.ren aanzien.

Er kwam nog een gardevil aangeloopen, zijn handviel op mijn schouder gelijk een klamper op een duif.

-- Wie zijt gij, grolde hij, hoe zijt ge binnen geko-men ?

Ik was hier, wrong ik mij eindelijk uit de keel,ik was hier met Van Zon.

-- Ha, ge waart met twee! Wie is dat, Van Zon ?- 'Nen bakker uit de Zwaanstraat... die dood is...Nu namen zij mij wel met tien te gelijk vast, want

de zaal was ondertusschen vol menschen geraakt dieelkaar nu uitlegden hoe 't eigenlijk was gebeurd.

--- Langs waar zijt gij binnengekomen ? Vroeg mijde eerste agent.

-- Langs de deur, antwoordde ik beteuterd, nueerst te recht vattend dat men mij voor een inbre.rker hield.

We kennen dat ! knipoogden de gardevils enlachten elkander toe.

Daar is er nog een, vezelde de eerste agent totden anderen, ga gij met den uwen maar vooruit.

Een

io6 VAN ZON.ZALIGER

Een heele straat menschen volgde ons. Op hetbureel seinde men naar de 17e wijk, maar de telefoonwas ontredderd, gelijk altoos als men hem doodnoodigheeft.

De eerste gardevil, die vruchteloos was blijven zoenken achter Van Zon, kwam ook aan ; hij wilde hemmordicus van mij hebben en keek mij zoo boos aanals droeg ik hem onder mijnen frak weggestopt.

Ik had goed te zeggen dat Van Zon een geest was,niet vatbaar voor handboeien...

- Houdt u niet onnoozel ! snauwde een adjunktmij toe, dat lukt niet met ons.

Een rijtuig kwam aangerold. Het was mijn vrouwdie, op mijn verzoek gehaald, mij met een vloed trarnen afkocht.

Maar nauw aan kot en keten ontsnapt, viel ikonder een ander verdenken !

Dat ik in een vasten slaap gevallen was en niemandmij in dien hoek had gespeurd toen de gas uit-gedraaid werd, was aanneembaar; als ik echter bleefdoorsabelen van zaliger Van Zon en heele brokkenuit zijn verhaal opdreunde, ging bij de policie eenander licht op.

— Warm voetbad... echelen... mostaard... dokterroepen, hoorde ik den officier tot mijn vrouw zeg.'

gen,

UIT 107

gen, terwijl ze in het rijtuig stapte waar men mijreeds ingestoken had.

Het overige van mijn geschiedenis kent heel destad: reporters verklapten het gebeurde, men hield mevoor 't zotteken in de dagbladen en ik beging degroote dwaasheid te antwoorden te goeder trouw,denkend dat rechtzinnigheid voor alles instaat.

Eilaas ! Rechtzinnigheid is een zeldzame plantdaarom kost zij ook zoo duur.

Daar kreeg ik ze allemaal op mijn kap!Vooreerst maakte ik mij de materialisten tot vijand,

en verder degenen die in de pikkels der dansendetafel Satans gaffelpoot willen zien. Ik verloor tal vanklanten en won er ampertjes eenige geestenminnaarsbij, die mij betaalden met abonnementen op spiri-tische tijdschriften. Mijn portret werd in een Lonrdensch spirietenblad opgenomen, en nu en dan, tij-dens het toeristenseisoen, steekt een Engelsche dameharen langen neus bij mij binnen en' vraagt om denbaunted tailor, den « beheksten kleermaker », temogen zien.

Wat nu besluiten ? Is Van Zon tot mij gekomen inden wondernacht ? Was zijn geest aanwezig of mijngeest afwezig ? Was het waarheid of droomgezicht ?

Op die

i o8 VAN ZON'ZALIGER

Op die vraag hebben zoo vele lieden ja, en zooveelandere lieden neen gezegd, en ik zelf heb zoo ge-schommeld in mijn denken, dat ik goed begrijp hoeeen ezel tusschen twee hooioppers van honger ster-ven kan.

Eiken dag echter ankert zich vaster in mijne over-tuiging:: « ik heb met een geest gesproken, » enondanks alles wat gebeurde weet ik niet wat ik liefsthad : dat Van Zon nooit ware gekomen, ofwel dat hijmij nog eens verschijnt eer ik zelf tot hem ga.

UIT.

INHOUD.

Voorwoord 3I. Inleiding . 5

II. Een gast uit de andere wereld t 1

III. Za Juli 1895 17IV. Lijkrede . 23

V. Frans bloot; Frans groot; Frans dood 35VI. Bezoek 35

VII. Een blik in 't verleden 43VIII. Tranen Gods . 5 i

IX. Rouw 55X. Een oude kennis 65

XI. Niemandskind . 7 tXII. De lijkdienst . 81

XIII. Kerkho f waard . 87XIV. Een zijsprong . 91XV. R. I. P. . 99

XVI. Uit . io3

Penteekeningen van £dm. Van Olie!.

Gedrukt in de VLAAMSCBS DRuXKERI7, Samenw. Vennootsch.

Parijsstraat, 8i, Leuven.