4 | VITAMINE C

Soms krijg je na een interview verduidelijking. Dat is goed

om alles op een rijtje te krijgen. Tegelijkertijd keer je soms met meer

vragen dan antwoorden naar huis. Dat is ook goed. Zo blijf je gefocust

om kritisch te blijven. In dit gesprek kwamen beide kanten aan bod en

kregen we bovendien huiswerk mee. ‘Engageer je’ is de duidelijke bood-

schap die psychiater Dirk De Wachter wil meegeven tijdens ons gesprek.

Alleen door engagement op te nemen kan je in deze wegwerpmaatschap-

pij toch duurzaamheid en verbinding voelen. Want dat is waar het echt

om draait. We moeten wegkeren van het individualisme dat hoogtij viert

en afstappen van de illusie dat geluk maakbaar is.

Vrijwilligerswerk als zingeving

THEMA

Psychiater Dirk De Wachter

VITAMINE C | 5

Is geluk nastreven dan niet haalbaar?

Ik hoop van wel! Dat wens ik iedereen toe. Maar ik denk wel dat we teveel focussen op geluk en het zien als een af te vinken opdracht waar de mens moet aan werken. Op die manier ontsnapt het, want er is ook zoiets als noodlottigheid. Die ge-dachte mag ons dan weer niet verlammen. Maar je mag wel beseffen dat wij chance hebben met heel wat zaken in ons land. We hebben het hier nogal comfortabel en dat is in vele streken van de wereld niet zo en vele tijden in de wereld niet zo geweest.

Dat doet me denken aan een bekende quote dat we moeten aanvaarden wat niet te veranderen is en moeten werken aan wat wel te veranderen is. En de wijsheid hebben om het onderscheid tussen de twee te kennen.

Dat is exact wat ik bedoel. Er is heel veel dat we niet kunnen veranderen. Het kleine dat we dan wel kunnen veranderen is zeer belangrijk en heeft, volgens mij, altijd te maken met anderen. Met de verbinding. Dat is wat zin geeft aan ons leven. De zin van het leven is een thema dat ik vaak aanhaal. Zin heeft te maken met engagement en iets doen. Zo kom je terecht bij werk en vrijwilligerswerk.

Binnen dat gedachtegoed waar sociaal engagement centraal staat, ben je wellicht te vinden voor de vermaatschappelijking van de zorg waar zorg meer in huis en minder in voorzieningen moet gebeuren?

Het is een beweging die ik met voorzichtigheid, met nuance en met kritische zin wel ondersteun. Als het maar geen bezuinigingsoperatie wordt, want dat is de grote angst die ik daarbij heb. Het budget moet blijven bewaakt worden. Wat we uit-sparen door de ‘hotelkosten’ die we verminderen, moeten we investeren in de maatschappij. Inves-teren in leefbare woningen, in zorg aan huis…

Ik ben dus voor vermaatschappelijking van de zorg als deel van de nieuwe beweging, maar ik blijf -zoals in alles- zeer kritisch waakzaam. De overheid moet een afspiegeling zijn van de maat-

schappij en mag er zich dus niet makkelijk van afmaken. Voilà, de ziekenhuizen zijn afgebroken. Ie-dereen is nu in de maatschappij. Je hebt er altijd voor gezaagd, De Wachter. Nu is het in orde! Neen, het is niet in orde. Er moet altijd terug gezocht worden. Zelfgenoegzaamheid is één van de grote kwalen van deze tijd. Het is nooit af. Altijd weer opnieuw moet je kritisch kijken naar waar de dingen mislo-pen. Dat is mijn taak als intellectueel. Als univer-siteitsdocent vind ik dat ik dat moet doen.

Vermaatschappelijking van de zorg legt meer ver-antwoordelijkheid bij de maatschappij. Zijn we daar wel klaar voor?

Neen. Het antwoord is nee. Maar ik probeer wel mee mijn best te doen om de maatschappij daar wat in te veranderen. Wat daarin een belangrijke verandering is -denk ik, hoop ik- is het inzetten van ervaringsdeskundigen. Als ik les geef, vertel ik over depressie en over psychosen. Ik probeer uit te leggen aan jonge mensen wat dat is. Terwijl ik -in alle bescheidenheid- niet zo slecht les geef, hoor ik toch op de achterste banken geroezemoes. Ze zitten op hun laptop –zogezegd nota’s te nemen- maar waarschijnlijk zitten ze op Facebook. C’est la vie! Maar soms breng ik getuigen mee die vertellen over hun leven, over hun gebeurtenissen en hun miserie en dan is het muisstil in de zaal. Geen kat die op zijn laptop zit te gapen. Men kijkt met open mond en soms met tranen in de ogen naar wat die mensen te vertellen hebben. Dan zeg ik ‘oké, dit is wat ik ook moet doen’. Mensen een stem geven. De stemlozen een stem geven. Kwetsbare mensen in hun kracht zetten! Niet in een emo-cultuur of in een soort slachtofferigheid. Ik maak me geen illu-sie, maar misschien werkt dat wel op termijn. Dat hoop ik, anders zat ik hier niet.

Er is een soort baatzuchtigheid

in het zorgen voor de anderen.

Je hebt het gevoel van ‘ik heb iets betekend’.

6 | VITAMINE C

Ervaringsdeskundigen inzetten proberen we ook in het ziekenhuis te doen, zelfs in raden van be-stuur zetelen ex-patiënten. Wel mensen die on-dertussen terug in hun kracht zijn en ook opgeleid zijn in vergadertechnieken. Je mag niet zomaar ergens een patiënt zetten als excuustruus. Nee, mensen die bewust, adequaat en assertief aanwe-zig kunnen zijn. Dat is –ik zeg altijd, misschien een beetje overdreven- een revolutie in het land-schap. En het is van daaruit dat ik die beweging ondersteun.

Ervaringsdeskundigen inschakelen is een stap in de richting van een maatschappij die zorg kan geven. Maar moeten ze dat als vrijwilligerswerk doen? Zouden ervaringsdeskundigen niet beter betaald worden voor hun diensten? Anders lijkt het meer ‘we zullen die arme stakkers eens een kans geven’?

Volledig akkoord, dat is weer die zelfgenoegzaam-heid. Men moet betaald worden. Vrijwilligerswerk is een uitstekend plan B, maar betaald werk blijft de core business. Ik ben dus voor het betaald in-zetten van ervaringsdeskundigheden en voor het goed begeleiden van die mensen. Dat ze op de juiste plaats terecht komen. Leid die mensen goed op, geef hen de tijd, ondersteun hen en betaal hen.

Op die manier gaan professioneel geschoolden en ervaringsdeskundigen -die opleiding hebben ge-noten- samen in dialoog zoeken naar goede zorg. Ik wil met ervaringsdeskundigen mijn experti-se en beroepsgroep niet uitschakelen. Ik ben erg nodig. En de verpleegkundigen nog meer dan ik. Maar als we daar in een soort van wederzijds res-pect kunnen over spreken -ieder vanuit zijn ex-

pertise- dan kan ik daar niet veel op tegen hebben. Dat is net de beste manier om in het veld te staan.

Maar ook daar zullen we kritisch moeten kijken, loopt het goed? We zien bijvoorbeeld na de eerste jaren ervaring dat ervaringsdeskundigen die hier zijn ingeschakeld nood hebben aan meer contact met patiënten. Dat alleen maar beleid en vergade-ringen niet voldoende vervullend is. Ja, natuurlijk, ik heb dat ook. Mijn core business is nog altijd mijn consultaties en het zorgen voor patiënten. En mijn voordrachten en mijn boeken… dat is maar omkadering. Ik ben blij dat de ervaringsdes-kundigen dat ook vinden. Wij zitten hier altijd te vergaderen, wij willen met de mensen spreken: hoe voelt ge u, hoe gaat het? Met mij was het zo, ik heb dat ook meegemaakt... Ik ben zelf nooit opgeno-men geweest, door toeval van het lot natuurlijk, maar ik kan daar dus niet over spreken vanuit dat perspectief en dat perspectief vinden we erg belangrijk. Enkel als de mensen natuurlijk ook uit hun directe getraumatiseerde verhaal kunnen stappen. Dat daar genuanceerd kan over gespro-ken worden.

Op het bureau van Present hangt de volgende quote van u “Vrijwilligerswerk heeft een haast therapeutische waarde voor een samenleving. Meer dan pillen biedt het tegengif tegen de symptomen van een vereenzamende maatschap-pij”. Je bent dus duidelijk voorstander van vrijwil-ligerswerk in de zorg? Waarom is dat belangrijk dat mensen zich vrijwillig inzetten voor mensen met zorgnoden?

Omdat zorgen voor iemand, verantwoordelijkheid opnemen, iets doen voor een ander… dat dat zin-gevend is. Eén van de grote problemen van onze tijd is niet hongersnood, geen epidemieën waar-bij onze kinderen sterven, maar is zin. Dat heeft te maken met de secularisering van onze maat-schappij. Met het feit dat de klassieke zingevers van onze katholieke kerk zijn verbleekt. Is dat goed, is dat niet goed? Dat is zo. Het zoeken van zin, ergens het idee van ‘mijn leven heeft nut’, ik beteken iets, dat is wezenlijk. Elke dag zie ik hoe mensen daar tegenaan lopen.

Doe eens iets voor iemand.

En kleine dingen, niet iedereen moet in

de politiek gaan, liefst niet eigenlijk.

THEMA

VITAMINE C | 7

Het is van groot belang voor de vrijwilligers zelf. Niet voor die patiënt die daar ‘ocharme, maar wat zit en dan komt er eens een vriendelijk iemand’. Dat is goed, maar ik draai het graag om. Het is van groot belang voor zij die dat doen. En ik spreek van ondervinding, want ik doe dat ook. Weliswaar niet als vrijwilliger, maar vanuit mijn beroep. Er is geen schoner beroep dan een beroep waarbij je verantwoordelijkheid kan nemen voor de lijdende medemens. Om het nu wat dramatisch te zeggen. Dát is de zin van het leven. Er is nog een reden waarom ik vrijwilligerswerk grondig noodzakelijk vind voor de wereld… In een maatschappij waar alles moet aangerekend en afgerekend worden, waar alles functioneel moet zijn, waar de uren moeten geteld worden,… vind ik een soort engagement dat for free is, heel verlichtend. Waar mensen zich inzetten op aller-lei niveaus zonder dat daar return moet voor zijn in de vorm van pecunia. Het betalend redeneren over alle activiteiten is dodelijk. Nogmaals omdat je daar zelf ook iets aan hebt. Er is een soort baat-zuchtigheid in het zorgen voor de anderen. Je hebt het gevoel van ‘ik heb iets betekend’.

De oude toestand van de Scout die elke dag een goede daad moest doen, klinkt vandaag wat bele-gen. Maar dat is eigenlijk nog altijd een goed idee. Doe eens iets voor iemand. En dat zijn kleine din-gen. Niet iedereen moet in de politiek gaan, liefst niet eigenlijk. Maar gewoon iemand aanspreken... Een buurvrouw die je regelmatig ziet passeren met haar hondje. Vraag eens: hoe gaat het met u en met uw hondje? Wat is ’t voor een beestje? Maar nu zitten we bij het kleine engagement. Dat is nog iets anders dan vrijwilligerswerk.

Leg de nadruk op het zinvolle, het

vervullende, het aangename, het leuke,

het noodzakelijke van vrijwilligerswerk…

Van iets te doen in engagement.

8 | VITAMINE C

Mensen zijn inderdaad op zoek naar zin, maar als we die kans bieden met vrijwilligerswerk hoor je toch weer het ontbreken van tijd als reden om er niet op in te gaan…

Het is een hele mentaliteitsverandering, een men-taliteitsrijping in de maatschappij. Heel vaak zie ik dat mensen pas beginnen na te denken als het ergens vastloopt. Als mensen gaan werken, city-trips maken, zich amuseren.. hebben ze dat alle-maal niet nodig. Maar als het moeilijk loopt: het is uit met je lief, je wordt ontslagen op je werk, of er is iets met je ouders of kinderen... Op die momen-ten opent zich ineens een inzicht. Oei, wat is dat hier? Mensen die dat meemaken gaan dan dikwijls de stap zetten ‘ik wil iets doen voor de wereld’.

Maar ik zou blijven heel veel publiciteit maken en de nadruk leggen op het zinvolle, het vervullende, het aangename, het leuke, het noodzakelijke van vrijwilligerswerk. Van iets te doen in engagement. Niet omdat dat zwaar is en je al een hele dag bezig bent geweest en dan ’s avonds na je werk nog eens naar een vergadering moet... Ik zie mensen die een job hebben die minder met rechtstreeks men-selijk contact te maken heeft. Dan ben je blij dat je ’s avonds eens een ziekenbezoek kan doen. Nu heb ik het gevoel dat ik écht iets gedaan heb.

Het belang van intermenselijk engagement kan niet genoeg benadrukt worden. En heel veel vrij-willigerswerk heeft daarmee te maken. Waarom, heel raar, omdat daar handen te kort zijn, omdat er geen geld is om te zorgen. 6% van het budget van gezondheidszorg gaat naar de psychiatrie. Dat is onwaarschijnlijk, dat kan je toch niet geloven? Het is dus ook dubbel. Het inzetten van vrijwilligers, waar ik heel enthousiast over ben, is tegelijkertijd ook het stelpen van de wonde van het tekort aan geld in de zorg. Dus dat blijf ik ook zeggen…

We merken dat ook meer en meer kwetsbare vrij-willigers hun weg vinden in het vrijwilligerswerk. Wat kan vrijwilligerswerk voor hen betekenen? Er is blijkbaar -door toenemende robotisering en technologisering- niet voor iedereen zomaar werk. En werk is net heel belangrijk als identiteit. Je bent op een huwelijksreceptie en kent iemand niet. Mensen spreken je meteen aan ‘wat doe jij?’ Je identiteit hangt heel nauw samen met je positie in de maatschappij, namelijk wat je doet van werk. De mens die geen werk heeft -om redenen van ziekte of gebrek aan sociale mogelijkheden of ge-brek van een diploma of redenen van toeval van het lot- zit daar met een probleem. En dan kan vrijwilligerswerk doen en terug in betekenis ko-men, heel belangrijk zijn.

Mijn patiënten hebben zeer ernstige psychiatri-sche problemen. Het zijn dikwijls mensen die langdurig hun werk verloren zijn, van de socia-le ladder gedonderd zijn. Ze moeten met kleine stapjes en veel voorzichtigheid en ondersteuning terug iets opbouwen. En daar is vrijwilligerswerk cruciaal in de opbouw. Bij mensen met een grote kwetsbaarheid en weinig mogelijkheden op soci-aal of intellectueel vlak, daar is vrijwilligerswerk het goede plan B. Maar nogmaals, ik vind plan A eigenlijk altijd betaald werk.

Daar staan wij ook achter, maar er is wel nood aan ondersteuning vanuit de maatschappij.

Absoluut. Ik zie hoe meer en meer mensen uit de boot vallen. Burn-out, depressie, vermoeid-heid, pillengebruik,… dat neemt zienderogen toe. De maatschappij moet eens beginnen nadenken want als dat nog meer toeneemt, werkt er straks niemand meer… Ik ben nu heel kritisch maar wat doet de maatschappij nu: Oei, dat neemt erg toe die mensen die uit de boot vallen. We gaan die eruit gooien uit de sociale zekerheid. Dat kost teveel. In plaats van te zeggen: we moeten ze erbij halen. We moeten jobs creëren die oog hebben voor kwets-baarheid, we moeten daarin flexibel en ondersteu-nend zijn.

Het belang van intermenselijk engagement

kan niet genoeg benadrukt worden.

THEMA

VITAMINE C | 9

Men moet mensen er net bijhouden. Sommige mensen zijn te kwetsbaar, dat bestaat, maar er is toch een heel segment van mensen die nu uit de boot vallen van het reguliere werk en die mits on-dersteuning, begrip en deeltijdse mogelijkheden terug in het sociale weefsel een plaats kunnen krij-gen.

Ik zeg het cruciaal zo omdat werk je in het sociale weefsel brengt. Vrijwilligerswerk, plan B, maar re-gulier werk nog meer. In het sociale weefsel waar je identiteit en betekenis hebt en iemand bent. Uit de boot vallen is stigmatiserend. Als je lang werkloos bent, los van enige psychiatrische kwetsbaarheid, dan is het heel moeilijk om terug dat ritme te vin-den, terug betekenis en zin te vinden. Je bent ge-isoleerd, verliest uw peers, je gaat vlug naar de rand verschuiven. Vrijwilligerswerk is een opstap om terug een plaats te hebben in het sociale netwerk, terug zinvolheid te kunnen beleven en een plaats in de wereld te hebben.

Hoe kunnen wij jou daarbij helpen? Wat zouden wij nu moeten doen als we de deur achter ons toe-trekken?

Jullie organisatie moet je hard op de kaart zetten. Niet zoals wij al te vaak doen, in een hoekje van bravigheid spreken. Ik geloof dat in de wereld heel wat mensen zich inzetten: mantelzorgers, vrijwil-ligers,… ik geloof in die stille zorg maar wat jullie moeten doen is dat uitschreeuwen. Het belang daarvan in de openbaarheid brengen.

Ik spreek zelf genuanceerd en naar ik hoop weten-schappelijk verantwoord, maar ik probeer ook een klein beetje te provoceren. Dat is nodig in de me-dia, anders word je niet gehoord. Ik zeg dan ‘een

Het belang van intermenselijk

engagement kan niet genoeg

benadrukt worden.

Het inzetten van vrijwilligers, waar ik heel

enthousiast over ben, is tegelijkertijd ook

het stelpen van de wonde van het tekort

aan geld in de zorg.

10 | VITAMINE C

mens moet leren om een beetje ongelukkig te zijn’. Ik meen het ook, maar dat is natuurlijk een soort lapidaire quote om opgemerkt te worden. Maar dus eens fors aan de boom schudden, kan geen kwaad.

Wij maken zelf deel uit van de selfie-generatie die zich verschuilt achter een Facebookprofiel, maar toch zijn we ook actief als vrijwilliger en op zoek naar zingeving. Merk je dat de jonge generatie het aan het oppikken is?

In mijn laatste boek ‘De Wereld Van De Wachter’ staat een hoofdstuk rond jeugd en daar staat in dat ik geloof in de jeugd. Jonge mensen zijn de toe-komst en ik zie daar vanalles bewegen. Ik zie heel wat jonge mensen zich engageren. Ze denken na over relaties, duurzaamheid, ecologie, geld, gezin en kinderen, de derde en vierde wereld... Ik ben daar niet pessimistisch over. Maar ik zie ook hoe dat het snel dreigt te verbleken, het engagement van jonge mensen... hoe dat je snel vergiftigd wordt door het mechanisme van de concurrerende maat-schappij. We moeten jonge mensen daar bewust van maken en dat vasthouden. Maar ik geloof dat het kan. Ook op vlak van het multiculturele, het

breeddenkend kunnen aanwezig zijn in het debat over gender, over psychiatrie… ik zie jonge mensen daar met een open geest over nadenken.

Natuurlijk zijn jullie ook weer de verkeerde men-sen die hier zitten. Wie zit er in de zaal bij mijn le-zingen? Mensen die op voorhand al vinden dat wat ik zeg in orde is. Maar goed, ik wil jullie engage-ment ondersteunen, vanuit mijn kleine positie. Ik wil jonge mensen die het hart op de juiste plaats hebben erg ondersteunen, oudere mensen ook trouwens. Ik zie veel goede dingen bij jonge men-sen. Maar als die maatschappij dan doordrukt en ze moeten hun huis afbetalen, dan zitten ze in de drukdoenerij… dan is er geen tijd meer. Ik wil het goede ondersteunen en laten vasthouden. Ik geloof wel dat dat de enige manier is om de wereld een beetje vooruit te brengen, met vallen en opstaan.

Engagez-vous! Met die woorden nemen we afscheid van Dirk De Wachter. Hij reageert verlegen als hij onze fles wijn in ontvangst neemt. Dat hadden jullie niet moeten doen. Dit is mijn vrijwilligerswerk, grapt hij. We verlaten de psychiatrie van Kortenberg met een deugddoend gevoel. Alsof we net een warm bad hebben genomen waar je met nieuwe ideeën uitstapt. Laten we het proberen, besluiten Sanne en Jolien. En laten we het ook volhouden. Doe jij met ons mee, lieve vrijwilliger van Present?

Want jouw vrijwillige inzet in een zorgvoorziening is zoals de zon. Zo warm, zo nodig, zo essentieel. Niet alleen voor de bewoners of patiënten, maar ook voor jezelf. Het verwarmt je hart en vult je geest. Bedankt voor al die zonnestralen. Blijf schijnen!

Vrijwilligerswerk kan een opstap zijn om

terug een plaats te hebben in het sociale

netwerk, terug zinvolheid te kunnen beleven

en een plaats in de wereld te hebben.

THEMA

TEKST JOLIEN JASPERS EN SANNE LEENDERS