De positie van de provincie als middenbestuur

Ingrediënten voor en oriëntatie op een visie

Tom Schulpen

19 december 2008

DOEL BIJEENKOMST

1. Ingrediënten voor een visie (presentatie)

• Ontwikkelingen

• Rapporten (en argumenten)

2. Oriëntatie op een visie (discussie)

• (H)erkenning?

• Aanvullingen/andere invalshoeken?

• Rode draad?

DE PROVINCIE IN HISTORISCH PERSPECTIEF (1)

• Nederland komt voort uit de provincieën

• Franse revolutie: eenheidsstaat

• Thorbecke:

- 3 bestuurslagen

- countervailing powers

DE PROVINCIE IN HISTORISCH PERSPECTIEF (2)

Kenmerken:

• Gebiedscorporatie

• Met “open” huishouding

• En eigen belastinggebied

DE PROVINCIE IN HISTORISCH PERSPECTIEF (3)

• I.v.m. verzuiling middenbestuur van oudsher relatief zwak ontwikkeld

• Meest pregnant in Zuid-Nederland

• Met secularisatie vallen intermediaire structuren weg

• Sterkere behoefte aan provincie als middenbestuur

ONTWIKKELINGEN: PERSPECTIEF VOOR DE KOERS

• Globalisering en internationalisering

• Individualisering

• Digitalisering en communicatietechnologie

CONSEQUENTIES

• Netwerksamenleving

• Overheid is (maar) één van de spelers

• Verwachtingen aan de overheid veranderen

• Veranderende eisen aan de representatieve democratie

CONSEQUENTIES MIDDENBESTUUR

• Kritische massa nodig (bestuurskracht)

• Verbindende schakel (samenwerken)

• Veranderende rollen en instrumenten

Diverse rapporten zeggen hier iets over

RAPPORTEN en ONDERZOEKEN

- Op schaal gewogen (Geelhoed)

- Theorie van de provincie (Toonen)

- Ruimte, regie en rekenschap (Lodders)

- Van specifiek naar generiek (Oosting)

- De tijd is rijp (Mans)

- Kansen voor kwaliteit (Noordanus)

- Bestuursakkoord Rijk - provincies

Op schaal gewogen / Geelhoed

- duidelijke bestuurlijke verantwoordelijkheid(gemeente-provincie-rijk)

- uitvoeringsgerichtheid middels regionaal opdrachtgeverschap voor de provincie

- duidelijk provincieprofiel: planontwikkelaar, opdrachtgever en toezichthouder, gekoppeld aan ruimere bevoegdheden

Theorie van de provincie / Toonen

• Provincie is middenbestuur met weinig smoel

• Te verklaren uit de verzuiling: mensgerichte thema’s werden indertijd door de zuilen georganiseerd, door ontzuiling nu ontheemde thema’s

• Een regio functioneert pas als niet alleen de ruimtelijke kwaliteiten, maar ook de sociaal-culturele kwaliteiten geregeld zijn

• Naast ruimtelijk-fysieke taken, zijn mensgerichte, culturele en economische taken bij uitstek taken van de provincie

Ruimte, regie en rekenschap / Lodders

• Een duidelijke taakverdeling tussen de bestuurslagen, waarbij verantwoordelijkheden zo decentraal mogelijk worden belegd: duidelijk en zonder afschuiven

• Rol provincies:

– integraal, regionaal omgevingsbeleid

– focus op ruimte, economie en cultuur

– projecten uitgevoerd door derden (gemeenten, waterschappen, PP constructies, semi-private partijen)

– provincie als gebiedsregisseur: verbinden, risico’s nemen én doorzetten

– interbestuurlijk toezicht

Van specifiek naar generiek / Oosting

• Horizontale verantwoording (B&W naar raad en van GS naar PS) en kwaliteitsborging staan voorop

• Provincie als toezichthouder op gemeenten en waterschappen

• Toezicht op kwaliteit ‘aan de voorkant’ en systeemtoezicht obv generieke kaders

De tijd is rijp / Mans

* Fragmentatie in regelgeving en versnippering in uitvoering leiden tot vrijblijvendheid in HH-samenwerking en uitvoering

* Integrale omgevingsproblemen lastig aan te pakken, max. 2 bestuurslagen per beleidsopgave

* Verplichtende samenwerking bij de uitvoering van de handhaving via 25 omgevingsdiensten, met behoud van formele handhavingbevoegdheden

* Suggestie om ook vergunningverlening binnen een omgevingsdienst te integreren

Kansen voor kwaliteit / Noordanus

- verplichtende regionale koers

- provincie als systeemverantwoordelijke instantie

- vorming regionale ontwikkelingsbedrijven bedrijventerreinen (ROB)

Bestuursakkoord Rijk-Provincies

* De provincie vormt de bestuurslaag die in dialoog met gemeenten, waterschappen, maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven op het niveau van de regio de gewenste lange termijn ontwikkeling stimuleert en de bijpassende beleidsagenda formuleert en richting geeft aan de uitvoering.

* Essentieel dat de provincie in haar rol als gebiedsregisseur zich “probleemeigenaar” voelt van regionale opgaven die een bestuurslaag alleen niet kan oplossen.

Bestuursakkoord in lijn met commissie Lodders

* versterking provincie profiel (ruimte, economie en cultuur)

* provincie kaderstellend op regionaal niveau (lange termijnontwikkeling en formuleren van beleidsagenda)

* provincie regisseert kwaliteitsniveau van uitvoering door gemeenten

* provincie doet IBT op gemeenten

* takendecentralisatie van rijk naar provincie zorgt voor duidelijkheid en eenvoud

Wat lijken vanuit de rapporten de dominante bewegingen te zijn?

1. Verantwoordelijkheid: Maak jezelf tot eigenaar van het bovenregionaal/provinciaal belang; ga sturen en wees slagvaardig, daadkrachtig, zichtbaar en uitvoeringsgericht

2. Samenwerken: Benut strategische allianties als voertuig

3. Toegevoegde waarde: Gedraag je niet als een derde wiel aan de wagen

4. Subsidiariteit: Doe decentraal wat kan en centraal wat moet

5. Bestuurlijke drukte: Loop gemeenten niet voor de voeten

POSITIE: kritieke elementen en keuzes

1. POSITIE

- gebiedscorporatie met open huishouding of primair functioneel/wettelijk

- uitvoerder van landelijk beleid en opdrachtgever voor provinciale opgaven

2. TOEGEVOEGDE WAARDE

- sturend gebiedsregisseur

- opdrachtgever, laten uitvoeren

- toezichthouder, met meer nadruk op eigen verantwoordelijkheid en generieke regels

POSITIE: kritieke elementen en keuzes

3. INHOUDELIJK DOMEIN

- people, profit, planet of ruimte, economie en cultuur?

4. INTERVENTIE CRITERIA

- majeure opgave

- breed draagvlak

- bovenlokaal

- daadwerkelijk opgelost

- integrale/bovenlokale belangenafweging

- eenduidig/primair eigenaarschap

POSITIE: kritieke elementen en keuzes

5. WERKWIJZE

“samenwerken waar kan, doorzetten waar moet?”

- interactief: eerst praten, dan doen

- sturen van ontwikkelingen obv lange termijn visie/agenda

- lobby/verbinden

- dienstverlenen/ondersteunen

- signaleren systeemimperfecties

POSITIE: kritieke elementen en keuzes

6. SCHAAL

- extern: kritieke massa

- intern: bestuurlijke organisatie (1 – 4 – 40 – 68)

7. RANDVOORWAARDEN

Lean overheid

- minder bestuurlijke drukte/coördinatie, meer slagkracht

- eenduidigheid in uitvoering

- transparante verantwoordelijkheidsverdeling