BL!NDMAN [sax]: 32 FOOT/The Organ of Bach

12|13

01.03.2013Bach3/4

Praktisch 20u15 start concert | concertzaal21u00 pauze22u00 vermoedelijk einde concert

Bach 2012 | 2013

Amandine Beyer (barokviool) 1/4vr 18 januari 2013

Raphaella Smits (gitaar) 2/4zo 10 februari 2013

Bl!ndman [sax]: 32 FOOT/Sweelinck-Bach 3/4vr 1 maart 2013

Hopkinson Smith (teorbe) 4/4wo 17 april 2013

Pralines voor de artiesten worden geschonken door Patisserie & Chocolaterie Joost Arijs.www.joostarijs.be

Programma

J.S. BACH (1685-1750)/ arr. E. SLEICHIMPedal-exercitium in g, BWV 598 (voor 1708) Passacaglia in C minor, BWV 582 (1708-12)PassacagliaFuga

Trio in d, BWV 583 (1723-9)

Toccata, Adagio en Fuga in C, BWV 564 (ca. 1712)

J.P. SWEELINCK (1562-1621) Fantasia Cromatica, SWV 258

PAUZE

P. BARTHOLOMÉE (1937)Ricercar (nog opzoeken)

J.S. BACH / ARR. E. SLEICHIM Concerto in d naar Vivaldi, BWV 596 (1708-17)Allegro - Grave - FugaLargo e spiccatoAllegro

Fuga in g, BWV 578 (voor 1707)

Bl!ndman [sax]Koen Maas, sopraansaxRoeland Vanhoorne, altsaxPiet Rebel, tenorsaxRaf Minten, baritonsaxEric Sleichim, artistieke leiding, arrangementen en elektronicaReitze Smits, dramaturg en repetitor

Muziek arrangeren voor saxofoonkwar-tet? Ooit leek het Eric Sleichim nog een slecht idee. Gelukkig zou hij zich bedenken. De suc-cesproductie BL!NDMAN plays Bach (2000) krijgt vandaag een even welluidend als over-weldigend vervolg: 32 FOOT/The Organ of Bach. Naar aanleiding van dit nieuwe project praten we met de artistiek leider van BL!NDMAN over het orgel en de saxofoon, over Bach en Bartholomée, en over de heden-daagse resonantie van het muzikale verleden.

Welke betekenis heeft Bach voor jullie als ensemble?

Oorspronkelijk wilde ik met BL!NDMAN alleen muziek spelen die voor saxofoonkwartet was gecomponeerd. Bewerkingen waren uitgesloten. Wel sloe-gen we tijdens repetities en soundchecks af en toe een koorboekje open om willekeu-rige koralen te spelen, een uitstekende oe-fening voor een ensemble omdat je elkaar in deze muziek onmogelijk kan bedotten. Na verloop van tijd werd die vingeroefe-ning bijna een mystieke ervaring. Zo ont-stond BL!NDMAN plays Bach, waarvoor ik Bachs koraalpartita’s bewerkte. Hoewel het niet onze bedoeling was om op die in-geslagen weg door te gaan, zou oude mu-ziek ons pad nu en dan blijven kruisen. Zo verdiepte ik me in de vroege meerstem-migheid, in de polyfonie van Ockeghem en

Josquin, in de Duitse barok en de orgelmu-ziek van Buxtehude. Gaandeweg raakte ik vertrouwd met de bewerkingspraktijk en besefte ik dat een goed arrangement veel kan vertellen over het origineel en er iets zinvols aan kan toevoegen. BL!NDMAN heeft lang gezocht naar een moderne saxo-foonklank die oude muziek in een nieuw licht zou kunnen plaatsen. We hechten bijvoorbeeld veel belang aan timbre, aan de manier waarop we onze klankkleur kun-nen beïnvloeden door ons hele lichaam en zelfs onze stembanden te gebruiken, bijna zoals zangers dat doen. Daarbij baseren we ons sterk op de sonoriteit van de taal. In dat opzicht zijn vocale muziek en de reto-rische kracht van Bachs orgelwerken een onuitputtelijke inspiratiebron. Toen het Festival Oude Muziek Utrecht me vroeg om een programma samen te stellen rond Sweelinck en Bach, leek de tijd me rijp om die muzikale wereld opnieuw op te roepen.

 Waarom laat orgelmuziek zich zo

mooi verklanken door een saxofoon-kwartet? En leent elk repertoire zich even goed tot die vertaalslag?

Net als de saxofoon is het orgel in we-zen een riet dat klank voortbrengt door een luchtkolom te doen vibreren. Een orgel dat perfect op een bepaalde kerk is afge-stemd, genereert ook zeer veel boventonen

01.03.2013 | BL!NDMAN [sax]: 32FOOT/ The Organ of Bach

Geen imitatie maar transformatie Een gesprek met Eric SleichimDoor Katherina Lindekens

(frequenties die zacht meeklinken met de grondtoon en die een akkoord of instru-ment zijn specifieke timbre verlenen, red.) Die hebben saxofoons sowieso – zeker bij BL!NDMAN, aangezien we met een open klank werken en onze intonatie nauwkeu-rig op die boventonen of harmonieken afstemmen. Bovendien heeft elk saxofoon-type – van de sopraan-, alt- en tenor- tot de baritonsax – een eigen spectrum aan boventonen en dus een heel specifieke kleur en karakter. Deze ‘registers’ komen grotendeels overeen met die van de mense-lijke stem, van sopraan tot bas. Hoe uitge-sprokener het vocale karakter van muziek, hoe beter ze dus tot haar recht komt in onze bezetting. Muziek die zeer virtuoos is ligt moeilijker, omdat die op saxofoon al snel jazzy gaat klinken. En daar kijk ik erg voor uit, omdat ik niet hou niet van fusion of cross-over.

Hoe moeten we de titel van dit nieuwe programma interpreteren?

Toen ik het orgeloeuvre van Bach doornam, viel het me op dat hij zelden een specifiek register voorschrijft. De pedaal-passages zijn wel duidelijk bedoeld voor de langste orgelpijpen of baspijpen, die 16-voeters en 32-voeters worden genoemd. In één enkele partituur maakt Bach ex-pliciet gewag van dat 32-voetsregister: die van Vivaldi’s Concerto in d, dat hij be-werkte voor orgel. Het is een prachtig stuk, waarin we ons vocale klankconcept en de majestueuze rijkdom van het orgel kunnen verenigen met Vivaldi’s spitante, instru-mentale virtuositeit. Algauw werd duide-lijk dat dit concerto het zwaartepunt van het programma zou worden. Van daaruit lonkte ik naar enkele andere werken waar-van ik nooit had kunnen voorspellen dat ik ze zou bewerken, zoals de Passacaglia in

c en de Toccata in C. Al deze muziek had obstakels voor ons in petto, zoals dat lage 32-voetsregister, dat onmogelijk door een saxofoon kan worden vertolkt. Ons ant-woord op die uitdagingen is de fusie van de saxofoonklank met live electronics. Zo werken we met orgelsamples en bedient de baritonsaxofonist pedalen die zijn klank één of twee octaven verlagen. Daarnaast volg ik de partituur op de voet en voeg ik nu en dan bepaalde boventonen toe. Op die manier wordt die typische, overweldigende orgelklank gesuggereerd.

Hoe maakt u de oversteek van de orgelpartituur naar het saxofoonkwartet?

In de eerste plaats onderzoek ik of een bepaalde melodielijn binnen het bereik van een van de saxofonisten ligt. Als dat niet het geval is, moet ik ze verdelen over meerdere instrumenten, wat wel eens een boeiend vraag-en-antwoordspel oplevert dat niet als zodanig in de partituur stond. Daarnaast laat ik me leiden door de struc-tuur van de muziek, zoals het spel van thema’s, tegenthema’s en doorwerkings-passages in de fuga’s, of de variatietechniek in de Passacaglia. Ik denk ook grondig na over de articulatie, over de afwisseling tus-sen gebonden en losse noten, omdat een blazer op dat vlak veel meer mogelijkhe-den heeft dan een organist. Tot slot spelen er natuurlijk ook menselijke factoren mee. Onze sopraansaxofonist heeft bijvoorbeeld een loodzware partij en moet dus te gepas-ten tijde door de andere musici worden afgelost. Voor elk arrangement probeer ik me eerst zo goed mogelijk te informeren over de muziek, door ze grondig te analy-seren, door te luisteren naar verschillende organisten en te praten met specialisten. Op basis van die research maak ik mijn ei-

gen keuzes, waarbij ik ook mijn intuïtie laat spreken. Het gaat me immers nooit om de exacte imitatie maar om de zinvolle trans-formatie van een werk.

Doordat de polyfonie over meer-dere instrumenten wordt verdeeld, komt ze paradoxaal genoeg nog beter tot haar recht. Hoe houden de musici die illusie van een levend, ‘multimen-selijk’ orgel in stand?

Door thema’s, motieven en melodieën haast ongemerkt aan elkaar door te geven, als in een muzikale estafette. En dat is niet zo makkelijk. Niet alleen moeten de ver-schillende registers schijnbaar naadloos in elkaar overlopen, ook technisch en qua en-sembledynamiek moet alles perfect klop-pen. Aan die muzikale goocheltruc gaat hard labeur vooraf.

Welke rol spelen Sweelinck en de hedendaagse componist Pierre Bartholomée in dit programma?

Sweelincks Fantasia Cromatica be-werkte ik al een hele tijd geleden, maar ik voel dat we er nu pas klaar voor zijn. Het is ontzettend moeilijke muziek. Dat geldt ook voor het Ricercar van Bartholomée, in mijn ogen het beste werk dat ooit voor saxo-foonkwartet werd geschreven. Sweelinck en Bartholomée belichamen respectieve-lijk Bachs muzikale verleden en toekomst. Door deze drie componisten naast elkaar te plaatsen, traceren we de geschiedenis van compositietechnieken zoals de varia-tiekunst en de fuga, die Bach zo meester-lijk beheerste. Het is ook boeiend om te observeren hoe het muzikale concept van tijd door de eeuwen heen wordt ingevuld. In een passacaglia, bijvoorbeeld, vormt het onverstoorbaar terugkerende baspatroon een soort ‘klok’; in een fuga geeft het spel

van stemmen en tegenstemmen de tijd aan; in zijn Ricercar laat Bartholomée de musici zelf beslissen hoe lang bepaalde rusten en stiltes duren, waardoor de ruimte waarin de muziek weerklinkt ook een mu-zikale protagonist wordt.

Wat is het belang van zulke con-frontaties tussen oude en nieuwe muziek?

Als modern musicus verrijk je je taal door muziek uit het verleden te spelen. Ook hedendaags repertoire beroept zich immers vaak op eeuwenoude vormen en technieken. Vanuit hun ervaring met oude muziek geven onze musici soms een dimensie aan hedendaagse werken die zelfs de componisten er niet in vermoed-den. BL!NDMAN wil zijn publiek steevast nieuwe dingen laten ontdekken. Om die-zelfde reden heb ik sinds het prille begin andere kunstdisciplines bij ons werk be-trokken. Wat mij in die dialoog aantrekt, is de denkwereld van plastisch kunstenaars, videokunstenaars of choreografen, die op een heel andere manier met hun kunsttaal omgaan. Voor oude muziek geldt precies hetzelfde: ook die vertegenwoordigt een ander universum. De confrontatie tussen verschillende artistieke werelden plaatst zowel hun gelijkenissen als hun verschil-len in reliëf. Door de ogen van het oude kijk je anders naar het nieuwe, en omgekeerd.

Katherina Lindekens is germaniste en musicologe en was enkele jaren als mu-ziekprogrammator verbonden aan het Concertgebouw Brugge. Nu doctoreert ze over de Engelse barokopera, geeft ze con-certinleidingen en werkt ze mee aan di-verse projecten die de raakvlakken tussen tekst en muziek exploreren.

In 1988 roept Eric Sleichim BL!NDMAN in het leven, een saxofoon-kwartet dat nieuwe speeltechnieken ontwikkelt en het repertoire voor het in-strument gevoelig uitbreidt, een eigenwijs repertoire van oud en nieuw. BL!NDMAN omarmt als vanouds andere kunstdiscipli-nes en draagt het experiment hoog in het vaandel.

Blindman.be

Biografie

Tekst Katherina Lindekens | Foto Hopkinson Smith Philippe Gontier | Coördinatie programmaboekje Handelsbeurs Concertzaal | V.U. Stefaan D’haeze © Handelsbeurs Concertzaal, Kouter 29, 9000 Gent

Bachreeks voorjaar 2013 Het voorjaar van de Handelsbeurs staat in het teken van Bach zoals u hem niet vaak hoort: intieme, pure kamermuziek met historische uitvoeringen en verrassende bewerkingen op barokviool, gitaar, sax en luit. Het Bach abonnement bundelt concerten van Amandine Beyer (18.01.2013), Raphaella Smits (10.02.2013), Blindman [sax] (1.03.2013) & Hopkinson Smith (17.04.2013).

Forellenkwintet/ De Beren GierenOp zaterdag 2 maart programmeren Kunstencentrum Vooruit en Handelsbeurs opnieuw een dubbelconcert, dit keer rond het Forellenkwintet. Een groep topmusici rond Jan Vermeulen speelt het originele kwintet van Schubert in de Handelsbeurs, daarna neemt het Gentse jazz-trio De Beren Gieren in de Vooruit het centrale thema van het kwintet als uitgangspunt voor hun eigen verhaal.

Binnenkort in de Handelsbeurs: Hopkinson Smith (teorbe)

J.-S. Bach woe 17.04.2013