1

1

Relationeel zorg bieden en organiseren

Presentie en innovaties in de zorg

Viaa, Centrum voor SamenlevingsvraagstukkenZwolle

Prof. dr Andries Baart / 26 april 2018

North-West University

Opzet

2

• Aanleiding tot deze middag: het onderzoek van Els Bos

naar de samenwerking van huisarts en

jeugdhulpverlening in een nieuwe setting met de titel

“Jeugd- en gezinswerker naast de huisarts”.

• Een mooi en belangwekkend onderzoek.

• In deze inleiding licht ik toe hoe Els (en ik) gekeken

hebben naar de nieuwe constructie en vanuit welke visie

we dus geanalyseerd en geëvalueerd hebben.

• Kortweg: dat is gebeurd in een kwalitatief onderzoek dat

steunt op en vertrekt vanuit de presentietheorie.

© A

.J.

Baa

rt

Presentie Werkdefinitie presentie

4

Een praktijk waarbij de zorggever zich aandachtig en toegewijd op de

ander betrekt, zo leert zien wat er bij die ander op het spel staat – van verlangens tot angst – en die in

aansluiting dáárbij gaat begrijpen wat er in de desbetreffende situatie

gedaan zou kunnen worden en wie h/zij daarbij voor de ander kan zijn. Wat gedaan kan worden, wordt dan

ook gedaan.

Tussentijdse conclusie

5

1 We letten minder op de doeltreffendheid van de

nieuwe ‘interventie’ op zich dan op de betekenis van de gehele praktijk voor wie op

hulp is aangewezen.

Op een rijtje

(c) AJ Baart - citeren? dan met bronvermelding! --------------------------------------------------------------------------------------------

2

Wat is presentie?

7

1 MenslievendZorgen vanuit nabijheid: er zijn met en voor de ander

2 Aansluitend Bij het leven, het verhaal en de persoon van de ander

3 RelatiegestuurdDoen wat de ander jou nu te kennen geeft als passend, als nodig en als verlangen

4 Effectieve bekommernis Doen wat de ander werkelijk helpt en baat

5 Erkennend en bevestigend

De ander eer geven en zijn of haar anders-zijn respecteren

6 Ruimte gevenHet beste van de ander tevoorschijn halen en de ander nooit afschrijven

7 Uithouden Kunnen afwachten en je onmacht verdragen

Tussentijdse conclusie

8

2 We zijn dus sterk geïnteresseerd in de kwestie of de nieuwe setting meer bekommernis, ruimte en erkenning biedt aan de

zorgvragers.

Paar slotopmerkingen Paar slotopmerkingen

10

Presentie geschiedt op alle niveaus van de organisatie en in alle domeinen van het werk (zie ook afbeelding)

11

Verbredingen

Publieke debat Transities en verandermanagement

Beleid en bestuur Kwaliteitskaders en verantwoording

Management (Nieuwe) professionaliteit

Leiding geven Opleiding en vorming

Primaire proces

Politie

Leger Onderwijs

Psychiatrie

Gehandi-capten

Pastoraat

Zorg enwelzijn

ArmoedeGemeen-

schapHuisvesting

Zieken-huizen

Etc.

Paar slotopmerkingen

12

Presentie geschiedt op alle niveaus van de organisatie en in alle domeinen van het werk (zie ook afbeelding)

Presentie is leerbaar, maar dat leren heeft bijzondere elementen, wisselt per situatie en niveau

Presentie is een door en door professionele activiteit, maar professionaliteit staat bij ons in het teken van verstandigheid (misschien iets voor het gesprek)

(c) AJ Baart - citeren? dan met bronvermelding! --------------------------------------------------------------------------------------------

3

Tussentijdse conclusie

13

3 Is er vanuit de omliggende organisatie voldoende steun voor en aanpassing aan de herinrichting van de relatie

van huisarts en jeugd/gezinswerker?

Over kwetsbaarheid

15

Presentie heeft een open oog voor kwetsbaarheid en ook daarover wil ik graag een enkele notitie maken:

Kwetsbaarheid is in onze ogen heel gewoon en zeker geen onwaarde

Afstemmen op kwetsbaren draagt bij aan humanisering, veel meer dan het bestrijden ervan

Kwetsbaarheid erkennen is behalve moreel verkieslijk vooral ook een realistische, empirische manier van kijken!

Kwetsbaarheid Tussentijdse conclusie

16

4 Worden de nieuwe setting en haar ‘voordelen’ vooral

gedacht vanuit de professionals of vanuit de

kwetsbare zorgvragers (cuibono)?

Deel II,

bijzondere hoofdstukken van de presentie

Relationeel werken

(c) AJ Baart - citeren? dan met bronvermelding! --------------------------------------------------------------------------------------------

4

19

Wat is dat: relationeel werken?

• Wat het niet is: gefixeerd zijn op (de kwaliteit van) de relatie, het ding…

• Wij bedoelen het werkwoord: werken op een bepaalde manier nl. ‘relationeel’.

Ik licht dat kort toe (volgende dia)

Relationeel werken

20

Relationeel werkenRelationeel werken als… Wat neerkomt op…

Bepaalde manier van kijken

Relationeel kijken

• De ander erkennen als afhankelijk wezen (niemand wordt mens zonder relaties)

• De ander als verlangend, behoeftig wezen (naar eer, bevestiging, erkenning, liefde, nuttig en betekenisvol zijn)

Bepaalde manier van omgaan

Zich relationeel betrekken

• Meer dan zakelijke betrekking willen (ruilrelaties): sensitief zijn voor andermans appèl

• Iemand zien staan (belang stellen in andermans ‘kapitaal’)

Bepaalde manier van sturen

Relationeel programmeren

• Je aanbod laten aansluiten en afstemmen• Aanpassen en doseren, programmeren vanuit de

relatie

Bepaalde manier van bijstellen

Relationeel reageren

• Je gevoelig tonen voor feedback en de ervaring van wat je biedt

• Vanuit de relatie je aanbod verbeteren

21

Relationeel werken

Relationeel werken als… Wie is de ander?

Relationeel kijken De afhankelijke ander

De relatie dus als:• Middel• Waarde • Doel• Bestemming

Zich relationeel betrekken De ander die mij aangaat

Relationeel programmeren De ander op wie ik mij afstem

Relationeel reagerenDe ander als mijn kwaliteits-criterium

Tussentijdse conclusie

22

5 Biedt de nieuwe afstemming van disciplines daadwerkelijk meer ruimte voor het relationeel geven

van zorg?

De leefwereld-oriëntatie

• De grote transities hebben met elkaar gemeen dat ze meer zelfstandigheid en participatie bij helpzoekers pogen te wekken en daartoe veel beter willen aansluiten bij de leefwereld.

• Dat is een heel goede ambitie, die ik nader ga bekijken.

• Werkelijke, radicale leefwereldgerichtheid is een heel goed idee en komt de zwakkeren ten goede.

• Maar er wordt te vaak te licht over gedacht

De leefwereld-oriëntatie

(c) AJ Baart - citeren? dan met bronvermelding! --------------------------------------------------------------------------------------------

5

25

Enkele van de (wenselijke) consequenties / vereisten:

Leefwereld

De kunst van het aansluiten en afstemmen

Vraagt een radicale bescheidenheid op veel fronten: minder uitgaan van jezelf

Ruimte voor een andere redelijkheid

Dominante eigen kennis, logica en redelijkheid intomen

Ruimte voor alledaagsheid, verdunde ernst, interruptie

De bureaucratische logica van werken krachtig beteugelen

Grote eenheden van werken:hele families, geschiedenissen, buurten

Leren denken vanuit natuurlijke samenhangen en minder vanuit de klassieke beheersingsorde

Sociale verbanden erkennen in hun instabiliteit

Niet redeneren vanuit idee: continuïteit = succes

In dit kader zouden we over enkele zaken moeten nadenken. Ik noem ze als stellingen: we kunnen er desgewenst op terugkomen:

• Leefwereldgerichte professionals zijn lerende en reflecterende professionals met een aanzienlijke scharrelruimte

• Leefwereldgericht beleid is in essentie de kunst van improviseren en doormodderen

• Leefwereldgericht afrekenen en verantwoorden is een politiek-ethische kwestie

De leefwereld-oriëntatie

27

Relationeel werken

Relationeel werken als… Wie is de ander?

Relationeel kijken De afhankelijke ander

De relatie dus als:• Middel• Waarde • Doel

Zich relationeel betrekken De ander die mij aangaat

Relationeel programmeren De ander op wie ik mij afstem

Relationeel reagerenDe ander als mijn kwaliteits-criterium

Het is dus (in de presentie) onvoldoende om

te zeggen dat je ‘de verbinding’ aangaat.

Het gaat om meer en het kan betekenisvoller.

Tussentijdse conclusie

28

6 Biedt de nieuwe afstemming van disciplines

daadwerkelijk meer leefwereldgerichte zorg?

29

Slot

De interesse is dus: is de zorg niet alleen beter georganiseerd maar levert dat in hun eigen aanvoelen voor

kwetsbare zorgvrager werkelijk inhoudelijk betere zorg op?

30

Einde

(c) AJ Baart - citeren? dan met bronvermelding! --------------------------------------------------------------------------------------------