1

Integraal werken aan een gezonde wijkde JOGG methode

Dr. Ir. Ingrid BakkerAssociate Lector De Gezonde Stad, Hogeschool Windesheim

Senior wetenschappelijk onderzoeker, TNO

Inhoud

1. Overgewicht en de rol van de omgeving

2. EPODE en JOGG

3. Voorbeeld: ‘De Gezonde Stad Zwolle’

4. Tips en mogelijkheden voor Noord Holland

Overgewicht en rol omgeving

Tinus Jongert TNO, 2006

Beweeg(on)vriendelijkestadswijken

Years1992 2000 2004

5

10

20

15

Childhood obesity rate (%)

11.4

14.3

NS

P<0.012 / FLVS 2000

8.8%

FLVS

CT

12.6

NS; p= 0.7

17.8%

P<0.0001 / FLVS 2004

From education to education + city involvement

EPODE in Frankrijk

6

Epode in Europa • Frankrijk 167 steden

(waaronder Parijs)

• Spanje 5 steden

• België 2 steden

• Nu ook start in

Griekenland, Canada

en Australië

• .. en in Nederland:

JOGG (Jongeren op

Gezond Gewicht)!

17

EPODE in Europa

2

Kenmerken EPODE/ JOGG

1. Politiek draagvlak; een langjarige integrale aanpak waarbij er sprake is van een gemeentelijk programmamanager die verantwoordelijk is voor de aansturing en uitvoering (lokale regie)

2. Publiek-private samenwerking; samenwerking tussen lokale én landelijke partners (incl. financiering). Bijv. MKB, lokale supermarkt, zorgverzekeraar, …

3. Sociale marketing

4. Wetenschappelijk onderzoek; monitoring

en evaluatie en daarop bijstellen van

(evidence-/practise-based) interventies

5. Ketenaanpak; Integratie preventie en zorg

Wat is er integraal aan de integrale aanpak zoals EPODE?

- Ingrijpen op zowel het individuele gedrag als de (sociale en

fysieke) omgeving en de interactie daartussen

- Aandacht vanuit diverse beleidsterreinen structureel en

duurzaam laten samenvallen

- Afstemming en samenwerking tussen diverse stakeholders

o.g.v. beleid, praktijk en onderzoek is essentieel

- EPODE methode -> vertaalslag maken naar NL situatie,

ondersteund door nationaal en lokaal beleid

Voorbeeld ‘De Gezonde Stad Zwolle’

- Visie 2005: Gezondheid is een gedeelde verantwoordelijkheid van

alle portefeuillehouders; ingebed in beleid en uitgewerkt naar de

professionele praktijk en het onderzoek.

- t/m 2009: Actieprogramma ‘Samen Gezond!’ o.l.v. GGD

IJsselland i.s.m. lokale zorginstellingen, SportService en OPOZ

- v.a. 2010: Actieprogramma ‘De Gezonde Stad Zwolle’ (1e JOGG

stad van NL)

- De integrale aanpak van overgewicht bij basisscholieren in Zwolle

zal als voorbeeld dienen voor andere doelgroepen, voor andere

gezondheidsproblemen en voor andere steden.

Zwolle als EPODE voorbeeldstad

Samenwerking en draagvlak in Zwolle

Integrale aanpak o.l.v. kwartiermaker/ projectmanager

Sterke sociale infrastructuur in Zwolse aanpakwijk

Brede stedelijke samenwerking: Gemeente, GGD, Icare (zorginstelling incl.jeugdgezondheidszorg), Isala (vereniging van Zwolse ziekenhuizen), Travers

(stichting voor welzijnswerk, BSO, KO/ PSZ), Sportservice (uitvoeringsorgaan

gemeentelijk sportbeleid).

Stedelijke en landelijke kennisinfrastructuur: o.a. lectoraat De Gezonde Stad Windesheim, OPOZ, TNO, NIGZ, VU, UvA

Onderlinge versterking bestuur/beleid, uitvoeringspraktijk en

wetenschap

Zwolle gezien als voorbeeldstad voor Nederland

3

Rol van onderzoek (OPOZ)

Tips en mogelijkheden voor NH

TIP 1: Projectleider aanstellen

Voor:

- netwerkvorming

- draagvlak creëren

- opstellen gezamenlijk gedragen programma en doelen

- afstemming en uitvoering van activiteiten

TIP 2: Vraaggestuurd werken

Sluit aan bij de wensen en behoeften van de doelgroep.

Sluit aan bij wensen en behoeften vanuit de huidige en de

toekomstige professionals.

•Herkennen het probleem, maar weten niet hoe het bespreekbaar te maken en ouders te motiveren en te

ondersteunen om het aan te pakken.

Verpleegkundigen

•Hoe beweeg- en sportgedrag te stimuleren?

•Hoe om te gaan met dikke kinderen die niet goed kunnen sporten? Hoe kinderen met overgewicht te motiveren deel te nemen en hoe ze activiteiten op maat aan te bieden?

•Hoe kan bewegen in het verkeer bijdragen aan de fysieke ontwikkeling van kinderen, aan hun sportieve

prestaties en gezondheid?

Sportleraren, SSZ

•Leerkrachten zien overgewicht bij kinderen, maar voelen zich niet competent om het probleem bespreekbaar

te maken zonder te stigmatiseren. Ze weten vervolgens niet hoe zij een bijdrage kunnen leveren om het probleem aan te pakken of hoe en wanneer ze moeten verwijzen naar bijvoorbeeld de Jeugdgezondheidszorg.

•Hoe kunnen we bijdragen aan de verkeerskennis en vaardigheid van kinderen zodat ze veilig kunnen

bewegen (fietsen) en deelnemen aan het verkeer? Hoe kan deze levenservaring worden ingezet om hun

cognitieve vaardigheden te verbeteren en zich fysiek goed te ontwikkelen.

•Is een “gezonde school beleid” nuttig en mogelijk?

Leerkrachten basisonderwijs

•Hoe kunnen we binnen onze programma’s stimuleren dat kinderen sporten (2 u per week) en bewegen (1 u

per dag) en dat dit onderdeel wordt van hun leefwijze?

•Hoe kunnen we opvoedingsondersteuning bij een gezonde leefstijl bieden?

Kinderopvang, welzijnswerk

•Beperken zich vaak tot voorlichting. Beseffen dat samenwerking met andere disciplines noodzakelijk is, maar

weten niet hoe dit tot stand is te brengen.•Hoe kunnen we bereiken dat kinderen naast 2 uur intensief bewegen per week iedere dag 1 uur matig

intensief bewegen? Hoe kunnen we de eerstelijns gezondheidszorg hierbij inschakelen? Fietsen op recept van

de huisarts?

GGD

•Hoe bereiken we een gezonde stad die economisch aantrekkelijk is en een hoge kwaliteit van leven biedt aan

alle inwoners? Hoe laten we de verschillende professionals hier integraal aan samenwerken? Wat kunnen ze

bijdragen vanuit de eigen discipline?

Stadsbestuurders

VraagHuidige professionals

•Hebben vaak geen zicht op de relatie tussen overgewicht, depressie, mobiliteits-problemen en uitval uit het

arbeidsproces en weten niet hoe zij vanuit hun vakgebied kunnen bijdragen om deze relatie te doorbreken.

Contactambtenaren Sociale Dienst

•Hoe kunnen we bijdragen aan de verkeerskennis en vaardigheid van kinderen zodat ze veilig kunnen

bewegen (fietsen) en deelnemen aan het verkeer? Hoe kan deze levenservaring worden ingezet om hun

cognitieve vaardigheden te verbeteren en zich fysiek goed te ontwikkelen? Hoe kunnen we andere sectoren

betrekken zodat niet weer alles door het onderwijs moet worden opgepakt?

Ambtenaren Onderwijs

•Hoe kunnen we zorgen dat kinderen veilig matig intensief kunnen bewegen (fietsen) en kunnen deelnemen aan het verkeer om op sportlocaties te komen? Hoe kan deze levenservaring worden ingezet om hun

cognitieve vaardigheden te verbeteren en zich fysiek goed te ontwikkelen?

Ambtenaren Sport

•Volksgezondheid beperkt zich vaak tot het eigen domein en koopt gezondheidsbevorderende programma’s

(voorlichting, wijkaanpak, gezonde school) in bij de GGD. De behoefte is meer te werken vanuit een regisserende rol en samen met de GGD als partner

•Hoe samenwerking met andere sectoren vorm te geven?

•Hoe kunnen we bereiken dat kinderen naast 2 uur intensief bewegen per week iedere dag 1 uur matig

intensief bewegen? Hoe kunnen we de eerstelijns gezondheidszorg hierbij inschakelen? Fietsen op recept van

de huisarts?

Ambtenaren Volksgezondheid

•Zien overgewicht niet in relatie met het eigen werkterrein en denken niet in termen van wat bouwkunde

bijdraagt aan het probleem van overgewicht en zou kunnen bijdragen aan de vermindering ervan.

•Hoe kunnen we door de inrichting van gebouwen bijdragen aan de gezondheid van mensen en kinderen met

accent op de uitnodiging om te gaan bewegen?

Bouwkunde

•Zien overgewicht niet in relatie met het eigen werkterrein en denken niet in termen van wat ruimtelijke

ordening bijdraagt aan het probleem van overgewicht en zou kunnen bijdragen aan de vermindering ervan.

•Hoe veilige en toegankelijke fiets-, wandel en speelmogelijkheden te ontwikkelen?•Hoe kunnen we van uit de ruimtelijke ontwikkeling bijdragen aan een gezonde stad. Hoe kan het

verkeersbeleid van een stad integraal aandacht geven aan fietsers en voetgangers om actieve mobiliteit weer

de prioriteit te geven boven de huidige dominantie van de auto?

Ambtenaren Ruimtelijke Ordening

en Verkeerskunde

VraagHuidige professionals

4

TIP 3: Geen nieuwe interventies ontwikkelen

• Ga uit van lokaal lopende geschikte effectieve

interventie(programma’s)

• Gebruik de I-database van Loket Gezond Leven (CGL - RIVM)

voor nieuwe/ extra interventies en pas deze waar nodig aan

aan de lokale situatie

TIP 4: Breed politiek commitment

Maak duidelijk wat er voor de diverse stakeholders is te winnen

• Onderwijs: gezonde leerlingen -> minder schooluitval, meer diploma’s,

beter functionerende professionals

• Verkeer/veiligheid: betere inrichting infrastructuur -> meer fietsen en

wandelen, minder ongelukken

• Arbeid: gezondere burgers -> minder arbeidsverzuim en uitkeringen

• Ruimtelijke Ordening: gezonde leefomgeving -> waardestijging

vastgoed en verbetering leefbaarheid

• Milieu: meer lopen en fietsen -> minder vervuiling, minder lawaai

• Economie: gezonde, leefbare leefomgeving -> wegnemen imago als

‘achterstandsgebied’, aantrekkelijker als vestigingsgebied (werk, privé)

• Bestuurlijk: meer waardering voor het gemeentebestuur (betere

resultaten voor verkiezingen)

TIP 5: Sociale marketing en communicatie

Zorg dat je de doelgroep weet te bereiken.

Het slagen van een interventie staat of valt met het interesseren

en motiveren van de doelgroep!

Expertise niet in het netwerk aanwezig? Schakel externe partij in!

TIP 6: Duurzame doorwerking

• naar huidige professionals + toekomstige professionals

• binnen huidige doelgroep + naar andere doelgroep(en)

• binnen huidige aanpakgebied + naar andere wijken, steden en/of

regio’s

• binnen overgewichtproblematiek + naar andere

gezondheidsproblemen

TIP 7: begin bij lage SES (wijken) TIP 8: sluit aan bij landelijkeontwikkelingen• ZonMw programma ‘Gezonde Slagkracht’ (2009: overgewicht)

• CIAO: Consortium Integrale Actie tegen Overgewicht (5 ATW: Zwolle/Amsterdam, Rotterdam Rijnmond, Noordelijk Zuid Holland,

Nijmegen, Maastricht: inventarisatie/ prioritering en blauwdruk voor implementatie

integrale lokale aanpak)

• GO4Kids (onafh. Stichting; private tak in PPS; stimuleren lokale integrale aanpak overgewicht bij jeugd i.s.m. ZonMw en NWO-MW; medefinanciering van

projecten)

• Convenant Overgewicht (v.a. 2005; Min VWS + 10->20 partners: De gezonde keuze gemakkelijk, aantrekkelijk en vanzelfsprekend maken om

stijgende trend van overgewicht in Nederland een halt toe te roepen)

• JOGG-NL

5

TIP 9: Actieondersteunend onderzoek

• Foto van de huidige situatie: lopende activiteiten, netwerken, beschikbare en gebruikte voorzieningen.

• Gewenste situatie: wensen- en behoeftepeiling bij kinderen, ouders en professionals.

• Gezamenlijk kiezen van geschikte (best practises) activiteiten (zonder overlap en grote gaten), netwerken en voorzieningen.

• Monitoren van de gekozen aanpak.

• Bijsturing van de aanpak o.b.v. uitkomsten monitor.

• Successen borgen en uitrollen (ook naar andere wijken, steden e/o regio’s).

• Monitoren

Bedankt voor uw aandacht!

i.bakker@windesheim.nl